ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان و بارودۆخی هەرێمی کوردستان.. جمال سلیمان
ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان لە ٢٥/٩/٢٠١٧ رووداوێکی مێژوویی مەزن و گرنگ بوو . لەو ریفراندۆمە زیاتر لە ٧٣./. خەڵکی کوردستان بەشداری کرد ، لە ٩٤./. ی لە ژمارەی بەشداربووان دەنگیان بۆ سەر بەخۆی کوردستان دا .
لە ناو ئەوانەدا سەرکردایەتی و جەماوەری هەموو حزبەکانی کوردستان بە ئارەز و ویستی خۆیان دەنگیان بۆ سەربەخۆی کوردستان دا. جگە لە جولانەوەێکی تازە نەبێت ، بەدەر لەو یەکریزیەی ئەوسای کوردستان بۆ پرسی سەربەخۆیی ، کە ئەوان بە نەخیر و بەشداریان لە ریفراندۆم نەکرد .
بە بۆنەی تێپەربوونی شەش ساڵ بەسەر ریفراندۆم ، پێرۆزبایی لە هەموو گەلی بەشداربووی کوردستان دەکەم.
دیارە لە سیستمی دیموکراسی تەواودا ، ریفراندوم مافێکی ئاسایی و مافی چارەی خۆنەسین لە نەتەوەیکگرتووەکان بە مافێکی رەوای دەزانن بۆ هەموو گەلانی ستەمدیدە وەک لە {میثاقی} رێکخراوی جیهانی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە .
دیارە هەموومان دەزانین کە دەستوری عیراقی نۆیی ساڵی ٢٠٠٥ ی ، دوای روخانی رژێمی دیکتاتۆری بەغدا ، سەرکردایەتی حیزبەکانی کوردستان رۆڵێکی گرنگیان هەبوو لە دیباجەی دانانی دەستور و دامەزراندنی دەوڵەت و حکومەتی عيراق و زۆربەی کورد و کوردستانیان و هاووڵاتیانی عیراق بە گشتی دەنگیان بەو دەستورەدا.
بەڵام بە داخەوە بوونی تێگەیشتنی جیاواز لەو دەستورە ، تا ئێستا وەک خۆی جێبەجێ نەکراوە و چەندین جاریش پێشێل کراوە ، لە لایەن حکومەتی بەغدا ، کە سەرۆک وەزیران و ئەندامەکانی پەرلەمانی عیراق ، لە حزبە سیاسیەکانی زۆرینەی مەزهەبی شیعەن . هەروەها هەرێمی کوردستانیش لە پێشێلکردنی ئەو دەستوورە بەدەر نەبووە ، لە نەتیجەی کردارەکانی نا دەستوریانەی حکومەتی ناوەند لە بەغدا بەرامبەر هەرێم.
رێفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان ، زادەی کاردانەوەی کورد بوو، لە پێشێلکردن و جێبەجێ نەکردنی چەند برگەێکی گرنگ لە دەستور لە لایەن حکومەتی عيراقەوە ، بۆ نمونە { مادەی ١٤٠ جێ ناکۆک لەسەرەکان} و {مادەی ٩ یەکەم ، برگە جێبەجێ کردنی توازنی نەتەوەی و نیشتمانی لە بەشداریکردن لە نێو هێزە ئەمنیەکان و دامودەزگاکانی دەوڵەتی عيراق.} . دەقی عەرەبیەکەی {المادة ٩ اولا : تتكون القوات المسلحة العراقية والاجهزة الامنية من مكونات الشعب العراقي، بما يراعي توازنها وتماثلها دون تمييز أو اقصاء وتخضع لقيادة السلطة المدنية وتدافع عن العراق ولاتكون اداة لقمع الشعب العراقي ولاتتدخل في الشؤون السياسية ولا دور لها في تداول السلطة .
يحظر تكوين ميليشيات عسكرية خارج اطار القوات المسلحة. } .
لە ٢٠١٤، پەیەوەندیەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەغدا ، چەندین کێشەی دەستوری تێکەوت لەسەر ناکۆکی مەلەفی نەوت و گازی هەرێم . کە بووە هۆی برێنی بۆجە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان.
دوای هاتنی داعشیش کێشەکان قوڵتر بوون ، دوای شکەست و پاشەکشەی سوپای عیراقی لە ناوچەکانی موسڵ و کەرکوک . بۆیە هێزەکانی هەرێم بۆشایی ناوچەکەیان پڕ کردەوە . بە بێ بوونی ڕێکەوتنی پێویست لە بەینی هێزە کوردیەکان لە لایەک و لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ لە لایەکی ترەوە . لە کەرکوک هێزە کوردستانیەکان ، بە بێ بوونی سیاسەتێکی یەکگرتووی حەکیمانە و رێکەوتنێک لە ئیدارەدانی کەرکوک ، بە ململانەێکی زەقی حزبی لە بەینی حزبەکانی کورد پەرتوازەیی ، کە بووە هۆی روودانی ، چەندین هەڵەی سیاسی ئەمنی لە مامەڵە کردن بەرامبەر پێکهاتەکانی تری کەرکوک لە ءەرەب و تورکمان.
هەژموون و دەستێوەردانی هێزەکانی دەرەکی لە عیراق بە گشتی لە هەرێمی کوردستانیش بە تایبەتی ، بەردەوام و لە زیاد بوون دابوو ، ئەوەش بە بیانووی جوراو و جۆر و بۆ بەدواداچوون و لێدانی گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسێونی کوردی ووڵاتانی تورکیا و ئێران ، کە لە نێو خاکی هەرێمی کوردستان . کە ئەوە بە پێ دەستوری عیراق پێشێل کردنی سەروەری خاکی هەرێمی کوردستان و سیادەی دەوڵەتی عیراقی فیدراڵە و بە پێچەوانی یاساکانی پارستنی سیادەی نێودەوڵەتیە .
هەمووان ئەوە دەزانین ، کە مافی چارەی خۆنوسین {حق تقرير المصير} بە پێ یاسای نەتەوەیەکگرتووەکان مافێکی رەوای میللەتانە. بۆیە ئەو مافە هەمیشە خەون و ئاواتی لە میژینەی کورد بووە و لە پێناویدا خەباتی کردووە و قوربانی زۆریشی داوە ، هەربۆیەش زۆرینەی کورد لە ریفراندوم دەنگی بۆ سەربەخۆیی دا.
سەبارەت بە مافی سەربەخۆیی کوردستان ، راستێکی مێژوویی هەیە ، کە دوای ئەنجامدانی ریفراندۆم بۆمان دەرکەوتوە ، کە لە بەرژەوەندی هیچ دەوڵەتێک نەبووە و نیە کە بە فیعلی پشتگیری لە سەربەخۆیی کوردستان بکات . هەر بۆیە زلهێزەکاندا لە ناوچەکەدا بەردەوام کوردیان بەکار هێناوە بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان . تازەترین نمونەش کە ئەو راستیە دەسەلمێنێ بۆ دیدی دەوڵەتان بەرامبەر کەیسی کورد ، لێدوانێکی سەرۆکی پێشووی ووڵاتە یەکگرتووەکانی ئامریکا {ترامپ} ، کە لە بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئامریکا لە ساڵی ٢٠١٦ ، کاتێک پسیاریان لێ کرد ، کە رای چیە سەبارەت بە کورد ؟ ، { لە وەڵامدا ووتی کورد شەرکەری باشن دەتوانین بە کاریان بهێنین} .
ئێستاش هەموو ئەو دەوڵەتانەی کە لە هەرێمی کوردستان ، کونسولخانەیان هەیە لە هەرێم ، پەیوەندیان لەگەڵ کورد لەسەر بنچینەی بەرژەوەندیەکانی سیاسی و ئابوری خۆیان و پشتگیری مرویی و رەوشەنبیری فەرهەنگیە بۆ کورد ، لە چوارچیوەی هاوپەیمانی دەولیە دژی ئیرهاب لە ناوچەکەو جیهان ، بە ڕێکەوتن لەگەڵ حکومەتەکانی عیراقی فیدراڵ .
دەبینین لە یادی شەشەمین ساڵرۆژی ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان ، زۆر لەو لایەنە کوردستانیانەی کە بەشداریان کرد بوو و دەنگیان بە بەڵی دابوو بۆ سەربەخۆی ، رەخنەی زۆریان هەیە لە ریفراندۆم . رخنەکانیان زیاتر سەبارەت بەوەی کە ریفراندۆم ، بوەتە هۆی لە دەستدانی نیوەی خاکی کوردستان ، مەبەستیشیان لە پارێزگای کەرکوک و ناوچەکانیەتی ، کە بۆ ماوەێک لە ژێر دەستەڵاتی هێزەکانی هەرێمی کوردستان دابوو لە دوای هاتنی داعش .
دیارە بە پێ دەستوری عیراق کە کورد واژۆی لەسەر کرد بوو لەساڵی ٢٠٠٥ ، کەرکۆک وەک پارێزگاێک سەر بە حکومەتی ناوەندە ، هەرچەندە زۆرینەی کوردە بەڵام فرە پێکهاتەی نەتەوەیی و مەزهەبیشی تیایە ، لە رووی ئێداریەوەش بە شێوەێکی هاوبەش لە بەینی کورد و هەموو پێکهاتەکانی تری نەتەوەیی و بەو ناوچانەش کە مادەی ١٤٠ ی دەستوور دەیانگرێتەوە .
دوای دامەزراندنی حکومەتی فیدراڵ عیراق ، لە کەرکوک و دیالی و شوێنەکانی تر ، لە بەینی هێزەکانی پێشمەرگەی هەێمی کوردستان و سوپای حکومەتی مەرکەزیدا، {مەراکزی عملیاتی مشترک} هەبو دژی باندەکانی چەکداری رێخراوی تیرۆریستی {القاعده} ، کە ئەوسا لە زۆر ناوچەکانی عيراقدا بە بەغدای پایتەختەوەش هەبوون .
لە ساڵی ٢٠١٤دوای پەیدا بوونی رێکخراوی تیروریستی داعش ، کە لە موسلەوە دەستیان پێکرد و لە ماوەێکی کورت ، یەک لەسەر سێ ١/٣ خاکی عيراقيان کۆنترۆڵ کرد ، تا گەیشتنە دەروازەی شاری بەغدا له ابو غريب ، کە لەوێ هێرشەکەیان شکەستی هێنا لە لایەن هێزەکانی عیراق بە پاڵپشتی هێزەکانی هاوپەیمانان و ئامریکا.
لە کاتی یەکەم هێرشی داعش لە موسل و هەڵاتنی سێ فرقەی جەیشی عيراقى ، دوای ئەوەی کە شەریان پێنەکرا داعش کۆنترۆڵی موسلی کرد . ئەو کات هێزەکانی هەرێم لە کەرکوک ، کە دەبوایە کورد بۆ پاراستنی ناوچەکە هەمئاهەنگی لەگەڵ هێزەکانی حکومەتی فیدراڵدا بکەن . بەڵام هێزەکانی کورد لە جیاتی هەمئاهەنگی ، دەستیان بەسەر کەرکوک و ناوچەکانی تر و بیرە نەوتیەکان داگرت و ئاڵای کوردستانیان لەسەر چیای حمرین چەقاند لە بەرچاوی هەموو جیهان و نەتەوە یەکگرتوەکان .
دیارە نەتەوەیەکگرتوەکان و دەوڵەتانی هاوپەیمانیەتی دژی ئیرهاب کە حزوریان هەیە لە کوردستان و عیراق بە گشتی ، لە چواچیوەی رێکەوتن بووە لەگەڵ حکومەتی عیراق بە پێ دەستور .
دوای ئەوە لە گەرتنەوەی موسل لە شەری دژی داعش هێزەکانی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان بە هەمئاهەنگی لەگەڵ هێزی هاوپەیمانان ، هاوکاری تەواوی هێزەکانی حکومەتی فیدراڵیان کرد ، کە چەندین شەهیدوو بریندار لە هێزی پێشمەرگەی کوردستان کەوت .
دیارە لە کەرکوکیش لە شەری دژی داعش ، کورد زیاتر لە سێ هەزار پێشمەرگەی شەهید و پێنج هەزار قوربانی دا.
دوای ئەوەی هێزەکانی حشد و سوپای عيراق ، لە شاری حەوێجە کۆتاییان بە دەستەڵاتی داعش هێنا . هەوڵیاندا بۆ گەراندنەوە و ئاسایی کردنەوەی بارو دۆخەکە بۆ پێش هاتنی داعش ، ئەو بار و دۆخەی کە کورد لە دانانی دەستور واژۆی لەسەر کرد بوو سەبارەت بە کەرکوک .
پێش رووداوی ١٦ی ئۆکتۆبەر ساڵی ٢٠١٧ ، بۆ گەراندنەوەی بارودۆخەکە لە کەرکوک بۆ دۆخی پێش هاتنی داعش ، سەرکردایەتی حزبەکانی هەرێم ، بە دەنگ داواکانی حکەمەتی بەغدا و دەوڵەتانی تری ناوچەکە و جیهان نەهاتن . هەر بۆیە هێزەکانی حشد و سوپای عیراق هێرشیان کردە سەر شاری کەرکوک و ناوچەکانی و لە ماوەێکی کورت دا دەستیان بەسەر داگرت . ئەوەش پێشێل کردنی دەستوری عیراق بوو ، برگەی ٩ ی دەستوری ، کە تیادا هاتووە ، نابێ بە هیچ جۆرێک هێزە چەکدارەکانی عيراق بەکار بهێنرێت دژی هاووڵاتیانێ عيراق بۆ کپ کردنی کێشەکانی ناوخۆیی ، ئەمەش دووبارە دەقی ئەو بڕگەیەیە بە زمانی عەرەبی وەک لە دەستور عیراقدا هاتووە ، { المادة 9
أولاً: تتكون القوات المسلحة العراقية والاجهزة الامنية من مكونات الشعب العراقي، بما يراعي توازنها وتماثلها دون تمييز أو اقصاء وتخضع لقيادة السلطة المدنية وتدافع عن العراق ولاتكون اداة لقمع الشعب العراقي ولاتتدخل في الشؤون السياسية ولا دور لها في تداول السلطة .
يحظر تكوين ميليشيات عسكرية خارج اطار القوات المسلحة . } .
هێرشەکەیان بەرەو هەولێر لە شەری شارۆچکەی پردی وەستێنرا ، بە هۆی بەرگری هێزی پێشمەرگە و فشاری سیاسی . لەو هێرشانەی هێزەکانی عیراق بە پێشێلکردنی زەقی دەستور ، لەبەر چاوی ئامریکا و هاوپەیمانان ، زیاتر لە سەدان هاووڵاتی و پێشمەرگە شەهید بوون و مالی هاوڵاتیانی کوردی عیراقی لە شاری دوز و ناوچەکانی کەرکوک سوکایتیان پێکرا ، تاوانێکی زۆر ئەنجامدرا لە پێشێل کردنی مافەکانی مرۆڤ و هەزاران هاووڵاتی کوردی بێ دفاع لە ماڵ و مولکی خۆیان دەرکران .
دوای وەدەرنانی هێزەکانی هەرێمی کوردستان لە کەرکوک ، کە هۆی سەرەکیەکەی ، ناتەبایی و ناکۆکی ململانێ حزبەکانی کوردستان بوو ، لە ناوخۆی هەرێم و لە کەرکۆک و نەبوونی یەک بریار و یەک خیتابی سیاسی یەکگرتوو بۆ چۆنیەتی مامەڵە کردن لە بەرامبەر بەغدا سەبارەت بە کەرکوک.
لە عيراقی فیدراڵ کە زۆرینەی حزبە شیعەکان ئێستا حکومرانی عیراق دەکەن ، لە زەمانی رژێمی دکتاتۆری سەدام لە ژێر زۆڵم زۆرداری ، بە شێوەێکی درندانە دووچاری کوشتن و ئیعدام و ئەشکەنجە دەبوون .
خوشک و برا شیعەکان ، بەتایبەتی ئەوانەی سەر بە حزبە سیاسیەکانی شیعە بوون ، لە پێش راپەرینی ساڵی ٩١ و دوای راپەرین لە لایەن شۆرشی کورد و هەروەها لە دویدا لەلایەن حکومەت هەرێمی کوردستانەوە ، هاوکاری و یارمەتی و داڵدە ئەدران لە کوردستان ، تا رۆخانی رژێمی سەدام لە ساڵی ٢٠٠٣ . بۆیە کورد و شیعە و زۆرێک لە پێکهاتەکانی تری عیراق هەمیشە یەک هەلویست دژی زۆڵم و زۆرداری و دیکتاتۆریەتی بەعسی سەدامی بە یەکەوە خەباتیان دەکرد .
بۆیە هەڵوێستی مەرجەعیەتی شیعە لە { النجف الاشرف } ، بەردەوام پشتگیری مافەکانی کوردیان کردووە و دژی ستەمکاران.
بۆ نمونە لە ساڵی شەستەکانی سەدەی رابوردوو، لە کاتی شۆرشی کوردستان ، کاتێک دەستەڵاتدارانی حکومەتی شۆڤێنی ئەوسای بەغدا ، داوایان لە مەرجەعی شيعەی ئەوسا، { اية الله العظمى السيد محسن الحكيم} کرد ، بۆ دەرکردنی فەتوای { تكفير } کردنی شۆرشگیرانی کورد ، ئەوسا مەرجەعی شیعە دژی حکومەتی بەغدا وەستایەوە و پشگیری لە مافەکانی کورد کرد ، فەتوایاندا کە هەر لایەنێک تەکفیری موسڵمانانی کورد بکات ئەوا خۆی کافر دەبێت.
بۆیە ئێستاش دەبینین کە مەرجەعیەتی بەرێزی شێعە هەمان هەڵوێستی هەیە بەرامبەر کورد .
بەڵام بە داخەوە لە عيراقی نوێ ، لە ٢٠١٤ وە کەسانێک هەن کە ژمارەیان زۆرە ، لە نێو هەندێک لە حزبە سیاسیەکانی شێعە ، ئاراستەێکی دژ بە کورد و قەوارەی هەرێمی کوردستان پەیرەو دەکەن . بە نەفەسێکی هەمان سەقافەتی دوژمنکارانەی بەعسی ئەنفالچی ، هەڵویستی خەراپ بەرامبەر بە مافەکانی کورد و هەرێمی کوردستان دەنوێنن . ئەوانە لە ژێر پەردەی ئینتمای مەزهەبیان ، لە نێو دامودازگاکان و هێزە ئەمنیەکانی حکومەتی فیدراڵی عیراق کار بەدەستی گەورە و موتەنفیزن ، بە جۆرێک رۆڵی کاریگەریان هەیە لەسەر بریارەکان و هەڵوێستی ئەو حزبانە ، بۆ چارەسەری کێشەکانی هەرێم لەگەڵ بەغدا . بەردەوام کێشە دروست دەکەن لە بەردەم ئەو رێکەوتنانەی حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ چارەسەری کێشەکان. بۆیە باشترە کە ئەو حزبە تێکۆشەرانەی شیعە ، هەڵوەستە بکەن هۆشیار بن و بەدواداچونی جدی بکەن لەو جۆرە ئاراستەیەی کە زەرەر بە بەرژەوەندیەکانی یەکپارچەیی خاک و ئاسایشی نیشتمانی عێراق دەگەێنن. دیارە بە درێژایی مێژوو لە مەزلومیەتی شیعە ، بۆ یەکەم جار دەرفەتی حوکمرانی دەوڵەتی عیراق یان بۆ رەخساوە ، کە دەبێ بە شێوەێکی دادپەروەرانە حوکم بکەن و دژی ستەم و زۆرداری وەک پەیرەوانی رێبازی سید الشهداء { امام الحسین عليه السلام} کە هەتا دونیا ماوە سومبلی شۆرشی مەزڵومانن دژی زاڵمان و زۆرداران لە جیهان .
بۆیە کورد ، بە لەبەرچاو گرتنی ئەوبارودۆخەی ئێستا ، دەبێ بە سیاسەتێکی حەکیمانە یەکگروو بە خیتابی یەکریزی ، بە سوود وەرگرتن لەم دەرفەتانەی کە هاتۆنەتە پێش ، هەوڵی جیدی بدرێت بۆ باشترکردنی پەیوەندیەکان و لێک تێگەیشتن لە گەڵ حکومەتی فیدراڵ بۆ چارەسەری هەموو کێشەکان بە پێ دەستور.
لە دوای ئەم هەموو شێکردنەوانەی سەرەوە ، بۆ زانیاری ئەو کەس و لایەنانەی کە رەخنەیان بە شێوەێکی نەرینی هەیە دەربارەی ریفراندۆم . ئەگەر ریفراندۆمیش نەکرابوایە ، بەرژەوەندیەکانی سیاسەتی دەولی لە هەریمی کوردستان هەر وەک ئێستا دەبوو سەبارەت بە مافەکانی کورد. هەرەها سەبارەت بە دۆخی کەرکوکیش دەبوایە بە پێ دەستور هەر بگەرێتەوە ژێر ئیدارەی دەستەڵاتی حکومەتی مەرکەزی ، حکومەتی عیراقیش هەر ئەو سیاسەتەی ئێستای پەیرەو دەکرد بەرامبەر بە کورد..
ئێستا بارودۆخی هەرێم ، لە ژێر کۆمەڵێک کێشە و هەرەشە و فشاری ناوخۆیی و دەرەکی دایە ، کە رەنگدانەوەی خراپی هەیە لەسەر حکومەت و خەڵک و قەوارەی هەرێمی کوردستان ، کە ئەمانەن :
- یەکەم مەترسی هەژموونی و فشاری دەستێوەردانی دەرەکی ، لەسەر ناوخۆی کوردستان لە رووی ئەمنی و سیاسی و ئابوری لەلایەن دەوڵەتەکانی دەوروبەر و هێرشەکانی درۆنی و بالیستی لەسەر ناوچەکانی هەرێم ، هەمووی مەترسی جدین لەسەر چارەنوسی هەرێم و گەلی کوردستان .
- کێشەکانی کەڵەکە بووی وئابووری و دارایی لە مێژووی حوکومرانی هەرێم بە قەرزەکانەوەش.
- فشارە ناوخۆیەکان لەسەروی هەمویانەوە ، کێشەی دواکەوتنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و خراپی بژێوی خەڵک و بازار .
- فشارەکانی حکومەتی مەرکەزی ، سەرەرای رادەستکردنی مەلەفەکانی نەوت و غازی هەرێم ، لایەنێکی ئارەستەکراو لە نێو دەستەڵات لە حکومەتی ناوەند ، بەردەوامن لەسەر سیاسەتی فشاری ئابلوقەدان ..
بۆیە ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر ، باشترە ، کە سەرکردایەتی سیاسی کورد بە تایبەتی هەردوو حزبی دەستەڵاتداری هەرێم بە هاوکاری هەموو حزبەکانی تری کوردستان ، هەنگاوی سیاسی فیعلی بنێن بۆ کۆتایی هێنان بە پەرتەوازیی ، بڕیاری یەکلاکەرەوە بدەن بۆ کۆتایی هێنان بە ململانێکانی کۆن و تەقلیدیەکان : - یەکەم راگرتنی هێرشە مێدیایەکان بۆسەر یەکتری و کۆتایی هێنان بە تەخوێنی کردنی یەکتری ، چونکە هەموو لایەک بەرپسیارن لە خراپی دۆخی هەرێم ، دەستبەردار بوون لە سیاسەتی بەکار هێنانی خراپی دۆخەکە بۆ ململانێی دیعایەی هەڵبژاردن و شکانی یەکتری. پێویستە ململانێکانی سیاسی بۆ هەڵبژاردن لەسەر بنەماکانی دیموکراسی بێت ، بە پێشبرکی لەسەر پێشکەش کردنی باشترین بەرنامەی سیاسی و بۆ بەرژەوەندیەکانی خەڵکی کوردستان ، بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری بۆ باشترکردنی بژێوی بۆ خەڵک بە گشتی و بۆ پاراستنی یەکریزی هەرێم و هینانەدی دادپەروەی نیشتمانی و کۆمەڵایەتی وە بۆ چارەسەری کێشەکان بێت لەگەڵ حکومەتی ناوەندی.
- دووەم ، زەمینەسازی بۆ سازدانی کۆبونەوەێکی فراوان لە لایەن سەرۆکی حیزبەکانی کوردستان بە یەکەوە ، ئاشتەوایی و رێکەوتن لەسەر دانانی سیاسەتێکی هاوبەشی یەکگرتو بۆ پرسە چارەنوسازەکان و کێشەکانی هەرێم لەگەڵ حکومەتی ناوەندی .
- پێک‌هێنانی ئەنجومەنێکی باڵا لە هەموو پارتەکانی هەرێمی کوردستان بۆ دانانی نەخشە رێگاێک ، بۆ چۆنیەتی پاراستنی قەوارەی هەرێم و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێکی پاک بۆ بەشداری کردن لە حکومەتێکی نیشتمانی فراوان ، کە خزمەت بە خەڵکی کردستان بکات .
- بریاردان لەسەر دانانی دەستۆر بۆ هەرێمی کوردستان . چونکە دەستور فاکتەری بنچینەییە بۆ رێکخستن و بە دامەزراوەکردن و بە یاسا کردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان .
- سوود وەرگرتن لەو هەل و دەرفەتانەی کە لە نەتیجەی روودانی ئەو گۆرانکاریانەی کە لە سیاسەتی ململانی دەولی لە عیراق و ناوچەکە و جیهان بە گشتی . گەراندنەوەی موتمانە لە بەینی حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ .
- سیاسەتی حەکیمانەی هەرێمی کوردستان ، بە هەمئاهەنگی لەگەڵ ناوەند لە چوارچیوەی سیاسەتێکی یەکگرتوو، کە ئویش خۆی دەنوێنێ لە { بە هێزبوونی سیادەی عیراقی فیدراڵ ، تەنیا لە رێگای بەهێز کردنی هەرێمی کوردستان و پاراستنی سەروەری خاکی هەرێمی کوردستاندایە ، کە دەبێتە هۆی پاراستن بەهێز بوونی سەروەری خاکی عیراقی فیدراڵ ، پێچوانەکەشی راستە بە هەمان شێوە .
باشترە بۆ حزبە سیسیەکانی کوردستان وە حکومەتی ئایندەی هەرێم ، ئەو راستیە لەبەر چاو بگرن لە دانانی بەرنامەکانی سیاسیاندا بۆ حوکمرانی ، کە تاکی هاووڵاتی کورد ، پێویستی بە دوو شتی بنچینەیی هەیە بۆ بەردەوام بوون لە ژیانێکی ئارام و ئاسوودە ، ئەوەش { نان و ئازادی } یە ، ئەو دوو فاکتەرە هەمیشە هۆی گورانکاریەکان بوون ، لە جولەی مێژووی سیاسەت و حوکمرانی و دەستەڵات و پێشکەوتنی کۆمەڵگاێکی یەکگتووی وابەستە بە نیشتمان . راگرتنی هاوکێشەی ئەو دوو پێویستیە سەرکیانە ، دەبێتە مایەی دادپەروەری نیشتمانی و کۆمەڵایەتی و سەقامگیری خۆشگوزەرانی و پێشکەوتنی ووڵات مسۆگەر دەکات لە حکومرانێکی سەرکەوتو .
بە پێچەوانەوە ، لە نەبوونی ئەو هاوکێشەیە ، دەبێتە هۆی بەرپا بوونی بشێوی وئاشووب و لە دەستدانی کۆنترۆڵ بۆ چاوەسەری کێشەکان. ئەوەش لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی شکەستهێنانی هەموو ئەو دەستکەوتانەی کە بە خەباتی خوێناوی گەلی کورد و کوردستان ، کە بە درێژایی زیاتر لە سەدەێک بەدەست هێنراوە .
بۆیە باشترە کە سەرکردایەتی کورد و هەروەها تاکی کورد ، بە هوشیاری رووبەروی ئەو هەوڵ و پلانە سیاسی و ئەمنیانەی ناوخۆیی و دەرەکی ، کە لەمیدیاکانی سێبەر و تابووری پێنجەم بڵاو دەکرێنەوە ، بە سوود وەرگرتن لە هەڵە سیاسیەکان و نەبوونی یەکریزی لە بەینی هێزە کوردستانیەکان لە هەرێم لە مەلەفە جیاوازەکان حزبەکانی دەستەڵات ، بە مەبەستی فۆرماتکردنی مێشکی تاکی کورد بۆ سرینەوەی ئینتیمای بۆ گەل وخاک و نیشتمانی کوردستان .
ئەو هەموو هەوڵانەی دژ بە هەرێم دەکرێت ، هەموو ئەو هەوڵانەیە ، کە لە چوارچیوەی { کلمة حق يراد بها باطل}، کە مەبەستیان بۆ لەبار بردنی هەرێمی کوردستانە .
میدیای چەواشەکاری تابوری پێنجەم ، کە زانیاری نادروست لەسەر رۆخانی هەرێم بڵاو دەکەنەوە ، بە ئاماژە لەسەر لێدوانەکانی هەندی گۆڤار و کەسانی میدیکاری ئەمرێکی دژ بە هەرێمی کوردستان ، ئەو کەس و لایەنانەی کە لە ناوخۆی کوردستان ئەم جۆرە پرۆپاگەندانە بڵاو دەکەنەوە نەشارەزان لە چۆنیەتی کار و میکانزمی میدیای ئازاد لە ئامریکا . لە مێژوی ململانێ سیاسیەکان لە بەینی هەردوو حزبێ دەستەڵاتداری ئامریکا دژ بە یەکتری بە پێ یاسای ئازادی میدیایی ، بەرێوە دەچێت بە جۆرێک کە کاریگەری هەیە لەسەر گۆڕانکاری دەستەڵات ، بە بەکار هێنانی جۆرەها زانیاری دژی یەکتری و دژی سیاسەت و سیستمی حوکمرانیو کیانی ئامریکا . بۆ دەستاو دەستکردنی دەستەڵات لە بەینی هەردوو حزب ، بەو پێوەنگە دەبوایە دەمێک بوو ووڵاتە یەکگرتووەکانی ئامریکا بروخێت .
بۆیە تاکی گەڵی کوردستانی دەبێ هۆشیار تر بێت لە پلانی دوژمنان . پاراستنی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستان زۆر گرنگە ، چونکە بە خەباتی خوێناوی میللەتێک بە دی هاتووە .
بۆ بیزاریش لە ئەدای حکومەت وکەم و کورتی و هەڵەکانی حکومرانی و ململانێ حزبەکان و خراپی بژێوی خەڵک ، ئەوا هەڵبژاردن سەنگی مەحەکە بۆ هاوڵاتی ، کە بە دەنگی خۆی ئازادە موتمانە بە هەر حزبێک و کەسێک بدات ، کە بەرنامەی سیاسی باشتر پێشکەش بکات.
ئەو ووڵاتە دیموکراسیە پێشکەوتوانەی کە لە رۆژ ئاوا و شوێنی تر کە بە سیستمی دیموکراسی دەوڵەتی پێشکەوتویان دامەزراندووە . دەوڵەتی وا هەیە دوای ٣ سەد ساڵ لە دامەزراندن ئێنجا گەیشتوونەتە ئەم پێشکەوتنە لە شارستانیەت . دیارە ئەوەش دوای تێپەربونی گەل ووڵاتەکەیان بە بارودۆخی دژوار، لە شەر وبرسیەتی.
بۆیە ئومید هەیە کە هەرێم و خەڵکی کوردستان ، لەریگای یەکریزی دەرباز بن لەو ناخۆشی ئەو کێشانەی کە تەنگیان بە بژێوی خەڵک هەڵچنیوە .
سەرەرای ئەوە دەبێ بزانین کە کورد پێشتر ئەزمونی حوکمرانی نەبووە ، لە هەمان کاتدا دوژمنی بەهێزی دەرەکی زۆرە ، کە بەردەوام کار بۆ ئەوە دەکەن ، کە کورد نابێ قەوارەی سیاسی خۆی هەبێت . بە گۆتەی سەرۆکی یەکێک لە دەوڵەتانی هاوسێکانمان چەند ساڵێک لەمەوبەر ، ووتی ئەگەر قەوارەێکی سیاسی کوردی لە قارەی ئافریقاش هەبێت زۆر بە جدیانە هەوڵێ تێکدانی ئەدەین .
بۆیە پێویستە لە سەر سەرکردایەتی کورد لە حیزبەکان ، لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندیەکانی گەل وهەرێمی کوردستان بە گشتی . هەوڵی جیدی بدەن بۆ یەکرێزی و کۆتایی هێنان بە نەخۆشی پەرتەوازەیی .
باشرترین سیاسەت بۆ کورد لە ئێستادا ، بە یەکرێزی دانوساندن و گفتوگۆ لە گەڵ حکومەتی بەغدا بکەن بۆ بە دەستهێنانی شایستە دارییەکان خەڵکی کوردستان ، کە دەبێتە مایەی خۆشگوزەرانی بەختەوەری خەڵک و پاراستنی پێگەی هەرێمی کوردستان .
لەگەڵ رێزما.
جمال سلیمان
٢٨/٩/٢٠٢٣
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
