شیعری (حەز)ی دڵکەش قادرم خوێندەوە.. لەتیف بێوار
ئەدیسۆن هەر وشەیەك بوو کردی بە دۆزەرەوەی ئەلیکتریك و رووناکی، کاتێك دایکی نامەی قوتابخانەی ۆ خوێندەوە کە لەبەر زیرەکی جێی نابێتەوەو نابێت چیتر بچێتەوە، لەکاتێکدا کە گەورە بوو دوای داهێنانەکەی راستی نامەکەی بۆ دەرکەوت کە لەبەر تەمەڵی بووە!.
کەواتە وشە زۆر کاریگەرو گرنگە بۆ سەر پرۆسەی داهێنان و گۆڕانکاری، وەک نموونەی ئەو مامۆستایەی لەناو قوتابییە منداڵەکاندا ئاوات بەوە دەخوازێت بۆ نموونە مێژووی کەسایەتییەكی گرنگ ببینێتەوە لە داهاتوودا بە تێرو تەسەلی و دروستی لە دووتوێی پەرتووکێکدا نووسرابێتەوە، بێئاگا لەوەی دوای دەیان ساڵ قوتابییەك لەوانە بەو کارە هەڵدەستێت و مامۆستاش وەفاتی کردووەو ئاگای لە بەرەنجامی ئەو وتەیە نییە کە جارێك لە جاران لە پۆلدا درکاندوویەتی.
دوا دەرکەوتنی فەرهاد پیرباڵ لە ڤیدیۆیەدایە کە لەناو حەشاماتێکدا کتێبە چاپکراوە تازەکەی دەکێشێت بە زەوی داو دەڵێت: دوازدە هەزار دیناری تێچووەو کەس بە هەشت هەزار لێم ناکڕێتەوە! لای هەندێك ئەمە مردنی مەعریفە دەگەیەنێت و لای هەندێکی تریش کۆمیدیای واقیعی کوردییە.
بێگومان لە هەر دەورو زەماێکدا وشە کاریگریی خۆی هەر هەیە، بۆ نموونە من لە چاوخشاندنم بە باتەکانی رۆژی ٢٠/١٠/٢٠٢٣ی ماڵپەڕی دەنگەکان زۆر شادمان بووم کە دەقی ((حەز))ی دڵکەش قادرم خوێندەوە، وێڕای ئەوەی چەند رەهەندێکی لە خۆ گرتووە، نیشانەی ئەوەشە کە هێشتا هەست و وشەو جوانی گیانی تیا ماوەو بەیەکجاریی نەکراوەتە کاڵای دنیای سەرمایەداری و بزنس و ماهییەتی خۆی لە دەست نەداوە، هەرچەندە کەم تا زۆر دنیا بەرەو جەهل و نەخوێندنەوەو نامۆڕاڵی دەچێت، بەڵام دڵکەش بێ ئەوەی هیچ موکافەئەیەکی ماددی چنگ بکەوێت لە ماڵپەڕی (دەنگەکان)دا ئەو هەوڵەی خۆی خستوەتە بەر دیدی خوێنەران، لە لایەکی تریشەوە دەبێت ئەوە بزانین کە هەموو وشەیەك دەخوێندرێتەوەو سەنگ و بەهای خۆی پێ دەدرێت و کەسانێکی ورد بین و عەوداڵی دنیای گیان و هونەرو ئیستاتیکا و ئەفراندن هەر دەمێنن و هیچ وشەیەك تێناپڕێت بەسەریاندا کە خوێندنەوەی لە دەست بدەن.
((حەز))
تۆ ئاوازێکی غەمگینی بەسەر دوا هەنسکمەوە
هەنسکی من
ئاوازێکە لە میلۆدی بەفربارینەوە بەربۆتەوە
نێو دوا دێڕی شیعرێکی شەرمنەوە
شەرمنی تۆ
دوا نیگای دەنگی ژیانەوەی سلێمانیی و
ترۆپکی حەزێکی شێتانە
ئای یادی بەخێر
من و تۆ خوێنی هوەیدا
کەوتۆتە سەر نینۆکی پەنجەتووتەمان.
حەوشەی پشتەوەمان
کۆڵانێکی غەمگینە و دەمانباتەوە سەر خوانێکی حەزێکی شێتانە
شێتانە وەک توانە لە ترۆپکی چێژ لە نیوەی شەودا.
سلێمانیی
دڵکەش قادر
*بایۆگرافی دەق:
گرنگی دەق لە درێژی و کورتیدا نیە، بەڵکو دڵکەش هەوڵدەدات لە دەقێکی کورتی ١٣ دێڕیدا زۆر رەهەندی جیاواز کۆبکاتەوە، راستە لە رووکەشدا سیمای قوتابخانەی رۆمانسی پێوەدیارە، بەڵام لە هەمان کاتدا دەتوانین شتانێكی تری لێ بفامینەوە، بگرە خوێندنەوەی واقیعی شاعیریشی تێدا بەرجەستە دەبێت، چ وەك تاکێکی تایبەت یان وەك تاکێکی گشتگیراو.
*
*کاکتەرەکانی ناو دەق:
چوار بوونەوەر دەجوڵێن لەم دەقەدا، شاعیر ناچارمان دەکات وەرچرخانێك بکەین بەلایاندا و مانایان پێ ببەخشین، یان بەدوایاندا بچین، ئەوانیش هەر یەك لە:
١- من: خودی هۆنەر.
٢- تۆ: کەسی دوێندراو.
٣- هوەیدا. کەسایەتی خوێناوی ناو دەق.
٤: سلێمانی، گەشە دەکاتەوە دیارە گەشەش دوای سیس بوون دێت- رەهەندی جیۆپۆلەتیکی.
*
*کۆدی نەست(حەوشەی پشتەوەمان):
یان دەتوانم بڵێم دنیای تاکی کوردی، بە دەسەڵاتدارو بێدەسەلاتەوە، رەنگە بێدەسەڵات بیکاتە رێگای ئاودیوبون و گەشتن بە مەبەستەکانی ئەودیوی ژیانی رۆژانەو رووکەش، دەسەڵاتداریش بیکاتە پانتاییەك بۆ شتنەوەی پارەو ئەنجامدانی تاوانەکان. ئەم پنتە جێی زۆر رامان و لەسەر وەستانەو جێگەی خۆی لە ئیعرابدا گرتووە لە ژیانی هەر یەك لە ئێمەداو هەر یەك بە جۆرێک لە یادەوەری و نەستماندا ماناو وێنەیەك دەبەخشێت و زیاتر رۆچوونی دەلالەت لێرەدا بۆ خوێنەران جێ دەهێڵرێت، هەرچەندە لەم دەقەدا خەمەکانی تاکی مێینە بە شێوەیەکی گشتی بەرجەستە دەبن و خوێندنەوەیەکیشە بۆ باری سۆسیۆلۆژی و کەلتوورو جۆری بیرکردنەوەی تاکەکان و ژیانکردن لە واقیعی شاعیرداو بەربەستە کۆمەڵایەتیەکان.
*
*وێنەی شیعریی:
شاعیر توانیویەتی چەند وێنەیەك لە دنیای ئەندێشەدا دەربهێنێت و دەقەکەی پێ رووپۆش بکات، وەك ئەو کانزایانەی بە ئاوی زێڕ رووپۆش دەکرێن، بۆچی نا، خۆ مەگەر ئەمە بە گرنگترین پێکهاتە شیعریەکان دانانرێت؟
لەو وێنە پر ناسۆرە وردببنەوە کە شاعیر دەرگای شیعرەکەی پێ واڵا دەکات:
(تۆ ئاوازێکی غەمگینی بەسەر دوا هەنسکمەوە)
ئەگەر هەنسك بە تەنێك یان جەستەیەك لێك بدەینەوە کە خۆی لە خۆیدا بەرەنجامی گریانەو گریانیش نیشانەی ناسۆرو نەهامەتی و خەمگینییە، کە زۆربەی تاکی کوردو بەتایبەتی رەگەزی مێ لەگەڵ رووبەرربوونەوەی ویست و حەزەکانیان بە واقیع دوچاری دێن، دیارە کە لیرەدا (ئەوە) کە دەبێتە ئەم ئاوازە خەمبارە بەسەر دوا هەنسکی شاعیرەوە، کە وێنەیەکی جوان و گونجاوە لە هەردوو رووی مەجازو واقیعەوە.
بەڵام بە پێچەوانەی وێنەکەی ناو دێڕە شیعری(دوا نیگای دەنگی ژیانەوەی سلێمانیی) ێت، کە لیرەدا نەنگییەك هەیە لە خولقاندنی ئەم وێنەیەو گونجاندنی (نیگا ی دەنگ) پێکەوە، چونکە دەنگ لە خەیاڵیشدا جێی نابێتەوە کە بدرێتە پاڵ نیگا و بەرجەسەی مانایەکی مەجازی بکات، لام وابێ بەم جۆرە ەواوتر دەبوو:
(دوا نیگای ژیانەوەی سلێمانی)
*
*وشەسازیی:
شاعیر لەم ١٣ دێڕەدا چەند زاراوەیەکی دوووبارە کردووەتەوە وەك:
(هەنسك، شەرمن، حەزێکی شێتانە، شێتانە) بەڵام ئەوەی جیی باسە ئایا ئەم شیعرە کە بە شێوەەکی سروشتی لە ناخی دانەرەکەیەوە هەڵقوڵیوە لە بەهای شیعرەکە کەم دەکاتەوە؟ یان جەختکردنەوەی شاعیر دەنوێنێت لەسەر ئەوەی کە خوێنەر زیاتر لێیان رابمینێت؟
وێڕای ئەوەی لێرەدا (دەمانباتەوە سەر خوانێکی حەزێکی شێتانە)بەر هەڵەیەکی ڕێزمانی دەکەوین، کە دەبوو بەس حەز/ پاشگری (ێکی)ببوایە چونکە (خوانێکی)شی هەر دەگەڕێتەوە سەر حەزەکە، کەواتە دەبوو ئاوهای لێبهاتایە:
(دەمانباتەوە سەر خوانی حەزێکی شێتانە).
*
خاڵبەندی و ڕێنووس:
وەك چۆن لە تاقیکردنەوە رەسمییەکانی خوێندنگاو زانکۆکاندا %١٠ی نمرە لەسەر خاڵبەندی و ڕێنووس دادەنرێت، هەرواش لە شیعردا ئاسانکاری بۆ خوێنەر دەکات لە تێگەشتنی ماناو نەرمی بە زنجیرەبەستی کۆپلەکان دەدات.
بۆ نموونە ئەم دێڕە(ئاوازێکە لە میلۆدی بەفربارینەوە بەربۆتەوە) پەیوەستە بە دێڕی دوای خۆی(نێو دوا دێڕی شیعرێکی شەرمنەوە)بۆیە داشێك دوای وشەی شەرمنەوە- ببوایە باشترو رەوانتر دەبوو لە رووی (بەیان)ـەوە.
پەلەپەلکردنی شاعیرو پێدانەچوونەوەی دەق دوای یەکەم رەشنووس کێشەیەکە زۆر شاعیر پێوەی گیرۆدەیە، ئەم دێڕەش (شێتانە وەک توانە لە ترۆپکی چێژ لە نیوەی شەودا) زەحمەت لای خوێنەر دەسازێنێت تا لەهەڵە ڕێنووسیەکە تێبگات و وشەی (توانە) راست بکاتەوە و بیکات بە (توانەوە)، جگە لەمەش دانانی خاڵ پێش ئەم دوو رستەیە بۆ کێشەی تەکنیکی کۆپی و پەست دەگێڕمەوەو هەڵەی شاعیر نەبێت:
کەوتۆتە سەر نینۆکی پەنجەتووتەمان.
.شێتانە وەک توانە لە ترۆپکی چێژ لە نیوەی شەودا
*
دواپەیام:
هیوای سەرکەوتن و بەردەوام بوون بۆ شاعیر دەخوازم و دەتوانم بڵێم هەموو کۆشش و کارێکیش ماددەی لە پشتەوە نییە وەك هەندێك کەسی چاوچنۆك دنیا هەر لەو سۆنگەیەوە دەبینن، بەڵکو ئەم گەردوونە زۆر لەوە بەرفراوانترە لە بەرژەوەندی ئابووریدا لە تیغ و چواچێوەی بدەین، لەکاتێکدا کەسانێك توشی هەڵدیرو تاوان بوون بە هۆی پارەوە لە ژیانداو نەرێنیانە بیر دەکەنەوەو دەجوڵێن، بەڵام لە لایەکی ترەوە نموونەی پرشنگداری وەك شاعیر هەن کە بایەخی دنیای گیان و ئەدەب و هەست و نەست و دەربڕین و وشە لایان هەر داینەمۆیەکە کە دەیانجوڵێنێت لە ژیانداو بیدەنگ دۆش دانامینن بەرانبەر سەختییەکان و لە دوتوێی وشەو زاراوەکاندا خۆیان دەدۆزنەوە و هەوڵی داهێنان دەدەن، ئەمش جۆرێکە لە هۆشیارییو مەعریفەت و رۆشنبیریی، کە سەرقاڵ بوونی تاکەکان دووریان دەخاتەوە لە بۆشبوون و بوونە سووتەمەنی جەهل و درێژەپێدەری قەیرانە جۆراوجۆرەکان کە وادەزانین هەر کەسانی نێو دەسەڵات لێی بەرپرسیارە، بەڵام لە راستیدا مەنجەڵ سەرقاپی خۆی دەدۆزیتەوە، هیچ میللەتێکی هۆشیاریش بوونی نییە فەرمانڕەای گەلۆر بیبات بەڕیوە.
