شەڕ و ڕەوەندی شۆڕش لە ئێران.. وەرگێڕانی: کاوە عومەر
بە پشتبەستن بە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ کەناڵە جەدید ئامادەکراوە
(ڕوونکردنەوە: ئەم چاوپێکەوتنە پێش بۆردومانکردنی نەخۆشخانەی المعمدانی ئەنجامدراوە)
حەسەن ساڵحی: شەڕی ئێستای ئیسرائیل و حەماس بەتەواوی کاریگەریی لەسەر بارودۆخی سیاسی و کەشوهەوای ناوچەکە داناوە. هاوکات کۆماری ئیسلامی بە هۆی پشتیوانی لە حەماس پێگەیەکی تایبەتی هەیە. بەڕای ئێوە ئەم شەڕە تا چەند دەتوانێت دۆخی ناوچەکە و هەروەها دۆخی ناوخۆی کۆماری ئیسلامی بگۆڕێت؟
حەمید تەقوایی: پێموایە کاریگەری درێژخایەن و یەکلاکەرەوەی دەبێت. یەکێک لە هۆکارەکانیش ئەوەیە کە وەک ئێوە وتتان کۆماری ئیسلامی بە هۆی پشتیوانیی ئاشکرا و هەمەلایەنەی لە حەماس پێگەیەکی تایبەتی هەیە. بەڵام لە لایەنێکی ترەوە بارودۆخی سیاسی ئێران و کۆماری ئیسلامی وەک حکومەت لە ئێران تایبەتە، چونکە زیاتر لە ساڵێکە شۆڕشێکی گەورە لە ئێراندا بەڕێوەیە. هه روه ها شه ڕ کاریگەری گرنگی هه یه له سەر پێگه ی کۆماری ئیسلامی له مامه ڵه کردن له گه ڵ شۆڕشدا.
کۆماری ئیسلامی هەر لە یەکەم هێرشەکانی حەماس و کوشتاری دڕندانەی خەڵکی ئیسرائیلەوە بە تەواوی پشتیوانی حەماسی دەکرد و هەرچەندە دەیگوت هیچ زانیاری و ڕۆڵێکی ڕاستەوخۆی لە هێرشی حەماسدا نییە، بەڵام بە ئاشکرا ستایشی هێرشی دڕندانەی حەماسی دەکرد ، و کوشتنی دانیشتوانی مەدەنی ئیسرائیلی بەکارێکی ڕەوا دەزانی، ئەو بە قارەمانانە ناوی برد.
بەڵام کێشەی حکومەت ئەوەیە، کەلەدڵی شۆڕشی ئێستادا هەموو بانگەشەکانی و هەموو ساویلکەفریودانەکانی کە لەگەڵ خەڵکی ستەملێکراوی فەلەستینە و دڵشکاوە بۆ ئەو منداڵە فەلەستینیانەی کە لە ژێر بۆردومانەکاندا کوژراون و هتد. ، بۆ هیچ شوێنێک ناچن. هەموو ئەمانە بەتەواوی شەرمەزاری و گاڵتەجاڕانەیەو خەڵکی ئێرانیش بە پێکەنینەوە ئەم بانگەشانە ڕەتدەکەنەوە.
کۆمەڵگە و شۆڕشی ئێران، ڕۆڵی حکومەت لەم شەڕەدا هاوتا دەکات لەگەڵ تاوانەکانی دژ بە خەڵکی ئێران. حکومەتێک کە زیاتر لە چل ساڵە خەریکی کوشتار بووە و دیارە لە ماوەی یەک ساڵی ڕابردوودا تەقەی لە منداڵان کردووە، هێرشی کیمیاوی کردووەت سەر قوتابیانی کچ ، لە شەقام و لەگەڕەک وکوچەو کۆڵان و لە ئاسمان و زەویەوە تەقەی لە خەڵک کردووە و تا ئەمڕۆش، زیاتر لە ٥٠٠کەسی کوشتووە و هەزاران کەسی زیندانی کردووە، حکومەتێکی لەو جۆرە ناتوانێت بانگەشەی ئەوە بکات کە ڕووبەڕووی تاوانەکانی حکومەتی ئیسرائیل یان هەر حکومەتێکی دیکە ببێتەوە. کۆماری ئیسلامی لە تاوانەکانی دژ بە خەڵکی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا پێشەنگی لە حکوومەتی ئیسرائیل و هەموو حکومەتە کۆنەپەرستەکانی دیکە بردووە. بۆیە ئەم جۆرە بانگەشە و پڕوپاگەندەی ڕێژیم بۆ پشتیوانی لە خەڵکی فەلەستین و دژ بە ئیسرائیل لە نێو خەڵکی ئێراندا هیچ ڕەنگێکیان نییە. لەسەر ئاستی جیهانی، بە هۆی دۆزی شۆڕشی ژن ژیان ئازادیەوە ، تۆماری تاوانەکانی حکومەت لەبەردەم چاوی هەموو خەڵکی جیهاندایە.
هەربۆیە ئەو خراپ بکە:ک وەرگرتنێک کە ڕێژیم دەیەوێت ئەنجامی بدات و هەوڵی کڕینی ڕووخسارێک و دۆزینەوەی پێگەیەک بۆ خۆی لەسەر بنەمای ئازارەکانی خەڵکی فەلەستین بە تەواوی بێمانایە و ناگاتە هیچ شوێنێک.
لە ناوچەکەشدا کۆماری ئیسلامی ئیتر کارائەکتەرێک نییە کە لە دیپلۆماسیەت و سیاسەتی نێودەوڵەتیدا حسابی بۆ بکرێت. سەیرکە ئێستا پرسی فەلەستین هاتۆتە ئاراوە و ئەو حکومەتانەی هەڵوێستیان هەیە لەسەر ئەم پرسە و سەنگی یەکسانیان هەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بوار بە کۆماری ئیسلامی نادەن. ئێستا حکومەتی میسر و حکومەتی ئوردن و سعودیە ڕاوێژ دەکەن، هەندێکیان هەوڵی کۆتاییهێنان بە شەڕ دەدەن یان پێداگری لەسەر چارەسەری سیاسی کێشەکە دەکەن، ئەوان لە دیوی حیساب و دیالۆگدان لەگەڵ ڕۆژئاوا و مەیدانێکیان بۆ مانۆڕ و خۆدەربڕین بەدەستهێناوە. لەم نێوەندەدا پێگە و بۆچوونی کۆماری ئیسلامی لە دیپلۆماسیەتی ناوچەیی لە دەوری شەڕ و چارەسەرکردنی ئەو کێشەیەی کە بووە هۆی شەڕ، جێگایەکی نییە. هەروەک چۆن هەڵوێست و بۆچوونی حەماس هیچ جێگایەکی نییە. لە ڕوانگەی دیپلۆماسی و ڕاوێژ سەبارەت بە پڕۆسەی شەڕ و کەشوهەوای سیاسی گشتی کە بەهۆی شەڕەوە هاتۆتە ئاراوە،کۆماری ئیسلامیی لەدۆڕاوەکانی شەڕە.
لە کۆتاییدا خاڵی کۆتایی ئەوەیە کە لەو شۆڕشەدا کە خەڵک ڕێبەرایەتی دەکات، شۆڕشی ژن، ژیان ئازادی، ئێستا خودی شەڕ و ڕۆڵی کۆماری ئیسلامی بۆتە پرس و گوتارێکی گرنگ. زۆر بەیاننامە و ئاگاداری لە لایەن ڕێکخراو و ڕێکخراوە خەڵکیەکان و دامەزراوە خەباتکاریەکانی وەک سەندیکای خانەنشینان، ڕێکخراوەکانی مامۆستایان، سەندیکای نووسەران، شورای کرێکارانی نەوت و هتد، کە هەڵوێستێکی زۆر ڕوون و ڕاشکاوانەیان لە دژی ئەم شەڕە وەرگرتووە، بڵاو کراوەتەوە ، بە تایبەتی حەماس و کۆماری ئیسلامی. واتە ئەوان لە پێگەیەکی ئینسانی و تەواو پێشکەوتنخوازانە و شارستانییەوە دژ بە شەڕ هاتوونەتە مەیدان.
لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنها ئێران ئەم دۆخەی هەیە. لە وڵاتانی عەرەبی و وڵاتانی ئیسلامی توانیویانە بە هەستی دژە ئیسرائیل و پشتیوانی لە حەماس هەندێک کەس بخەنە سەر شەقامەکان. ئەمە لە ئێراندا ڕوونادات. ئەگەر حکومەت دەست بە خۆپیشاندان بکات، خەڵک هەر لەوێ لەسەر شەقام وەڵام دەداتەوە، وەک ئەوەی تا ئێستا کردوویانە. خەڵک ڕێگە نادەن حکومەت تۆمارێکی ئەرێنی بۆ خۆی دروست بکات بە بیانووی تاوانەکانی حکومەتی ئیسرائیل دژی خەڵکی کەرتی غەززە کە تاوانی زۆر قێزەون و شۆککەرن.
لە هەموو ئەم لایەنانەوە، کاریگەریی شەڕ لە ئێران، بە لەبەرچاوگرتنی پێشکەوتنی شۆڕشی ژن ژیان ئازادی و بە لەبەرچاوگرتنی بەشداریی ڕاستەوخۆی کۆماری ئیسلامی لە جەمسەری تیرۆریستی ئیسلامیی ئەم شەڕەدا، پاڵنانی هەلومەرج و کەشوهەوای سیاسییە بەرەو لاوازی زیاتری کۆماری ئیسلامی و هێزی زیاتر بەشۆڕش.دەبەخشێت.
حەسەن ساڵحی: باسی شۆڕشی ژن ژیان ئازادیت کرد. ئایا ئەم شەڕە سێبەری نەخستۆتە سەر فەزای شۆڕشگێڕانەی ئێران ؟ ئایا مەسەلەی جەنگ و تاوانەکانی جەنگ کە ئێمە شاهیدی دەبین، بە ڕوونی سەرکوتەکانی حکومەت و بزووتنەوەی خەڵکی ئێران لە میدیاکان و بارودۆخی سیاسی ئێران بە گشتی پەراوێز ناخات؟
حەمید تەقوایی: بەڵێ ئەم ئەنجامەی هەبووە، بەڵام کورتخایەنە. بەگشتی کاتێک گۆڕانکارییەکی گرنگ لە جیهاندا ڕوودەدات،بتەوێ ونەتەوێ سەرنجی میدیا و ڕای گشتی لەدەوری کۆدەبێتەوە. بەم مانایە سروشتییە کە پێشهاتەکان و هەواڵەکانی تر ببنە پەراوێز. ئێستا سەرنجەکان بە تایبەتی لە ناوچەکەدا چوونەتە سەر ئەم شەڕە و ئەم بابەتەش بوتە مانشێتی هەواڵەکان و سیبەری بەسەر هەواڵەکانی پەیوەست بە تێکۆشانەکانی خەڵکی ئێرانی داپۆشیوە. بەڵام ئەمە پێش هەموو شتێک کاتییە و تێدەپەڕێت بە بۆچوونی من بە هیچ شێوەیەک بەردەوام نییە. لەمڕۆشدا دەبینرێت کە پرسەکانی تر دەبنە ناوەندی سەرنج لە کۆمەڵگادا.
دووەم: هەر مەسەلەی شەڕەش، کۆماری ئیسلامی دەکاتە ئامانجی ناڕەزایەتی و خەباتی خەڵکی ئێران و جیهان. هەرکەسێک بەڕاستی خوازیاری چارەسەری ئینسانی بێت بۆ قەیران و شەڕی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێ سەراپا لەبەردەم کۆماری ئیسلامیدا بوەستێ.
لە لایەکی دیکەوە بتەوێ و نەتەوێ شەڕ ڕەگی سیاسی ئەم ململانێیە، واتە ئاوارەبوون و ئازارەکانی خەڵکی فەلەستین و چارەسەری ئینسانیانەی ئەم کێشەیە، بە هەمان شێوە دەخاتەوە ناوەندی سەرنج. وە چارەسەری ئینسانی کێشەی فەلەستین، کە بە چارەسەری دوو دەوڵەت ناسراوە، واتە پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ و یەکسانی فەلەستین شانبەشانی حکومەتی ئیسرائیل، بە تەواوی لەبەرانبەر دروشم و هەڵوێستی کۆماری ئیسلامییە دەوستێت، کە بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل قبوڵ ناکات و ڕایگەیاندووە کە ئیسرائیل دەبێت فڕێ بدرێتە ناو دەریاوە.
لە هەموو ئەو لایەنانەوە شەڕ بابەتگەلێک دەوروژێنێت کە لە چاوی خەڵکی ئێران و لە چاوی خەڵکی شارستانی جیهانەوە، دەستبەجێ و ڕاستەوخۆ کۆماری ئیسلامی وەک یەکێک لە تاوانبارانی شەڕ ئاشکرا دەکات. واتە سیاسەت و پڕوپاگەندەی هەڵوێستە حکومییەکان کە نەک هەر نایانەوێت پرسی فەلەستین چارەسەر بکەن، بەڵکو بەشێکن لە کێشەکە و هەڵگیرسێنەری ئەو جۆرە شەڕ و دوژمنایەتیانەن.
خاڵێکی دیکە، وەک لە وەڵامی پرسیاری یەکەمدا ئاماژەم پێدا، ئەوەیە کە شۆڕشی ئێران خۆی پرس و خاڵ و گوتارگەلێک دەخاتە سەر مێز کە لە کۆمەڵگای ئێراندا گرنگ دەبێت بە بێ گوێدانە ئەوەی لە هەر شوێنێکی جیهان چی ڕوودەدات. هەر لەو شەڕەدا بوو کە کۆماری ئیسلامی بەو شێوازە قێزەونە داریوش مێهرجووی و هاوسەرەکەی کوشت. کارەساتی شەڕەکە کارەساتی ئارمیتای لەبیر نەبردووەتەوە. ئێستا نزیکەی دوو هەفتەیە ئارمیتا لە کۆمادایە و ناوی ئارمیتا و ئیدانەکردنی تاوانکارانی دەسەڵاتدار بەهۆی هێرشکردنە سەری تا ئێستاش مەیدانێکی گرنگی دژایەتی حکومەتە لە سۆشیال میدیا و دیوار نوسینەکاندا.
به هه مان شێوه مەیدان و خه باته کانی دیکه ، وه ک بزوتنەوەی خانه نشینان که هه موو ڕۆژێک کۆڕ و کۆبوونەوەی ناڕه زایه تی ئه نجام ده ده ن، به هێزەوە به ڕده وامن، یان ناڕه زایه تی و مانگرتنی کرێکاری، نه ک نه ک کاڵ نه بووه ته وه ، به ڵکوو دروشمی “واز لە فه له ستین بێهێنن، بیر له بارودۆخی ئێمه بکه نه وه ” ” هەروەها دوبارە گەڕاوەتەوە. بۆ دروشمی کۆبوونەوە و ناڕەزایەتیەکان زیاد کراوە”.
هەفتەی ڕابردوو سێ ڕۆژی مامۆستایان هەبوو، ڕۆژی منداڵان، ڕۆژی دژە سزای لەسێدارەدان. لەو بۆنانەدا زۆرێک لە ڕێکخراو و دامەزراوەکان لێدوانیان دەدا، بانگەوازیان دەکرد، ڕاگەیاندنیان بڵاودەکردەوە و دەهاتنە سەر شەقام، گفتوگۆ لە سۆشیال میدیا و هتد و هتد یان ئەنجام ئەدا لەدژی شەڕ، وەک لە سەرەوە ئاماژەم پێدا، زۆرێک لە دامودەزگا و ڕێکخراوەکان لێدوانیان داوە و شەڕیان مەحکوم کردووە.
بۆیە دەبێ بگوترێ لەژێر کاریگەریی پرسە جیهانییەکاندا، شۆڕشی ئێران نەک هەر ناوەستێت، بەڵکو بەرەیەکی نوێش بۆ هێرشکردنە سەر حکومەت دەکاتەوە. بە هۆی شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماسەوە، خەڵک دەستبەرداری ئامانج و داخوازی و دروشمی حەقی خۆیان نابن، یان چاویان لە تاوانەکانی کۆماری ئیسلامی داناخەن. شەڕ ناتوانێت بەردەیەک بدات بۆ نموونە بەسەر کوشتنی داریوش مێهرجووی و هاوسەرەکەی یان تاوانەکانی دیکەی حکومەتدا.
شۆڕشی ئێران خاوەنی دینامیزمی خۆی و پرس و گوتاری تایبەتی خۆیەتی و ئیرادەی خەڵک بۆ ڕزگاربوون لە حکومەتێکی تاوانبار و گەندەڵ، هێزی بزوێنەرە کە شۆڕش بەرەو پێشەوە دەبات. هەروەها پرسی شەڕ خۆی لە گۆشەیەکی ترەوە تاوانەکانی کۆماری ئیسلامی دەخاتە سەر مێز و دەبێتە گۆڕەپانێک بۆ ئەوەی خەڵک زیاتر هێرش بکەنە سەر حکومەت.
حەسەن ساڵحی: هێشتا حزبوڵڵا بەهەموو هێزی خۆیەوە نەچووەتە ناو شەڕەوە. لە لایەکی دیکەوە دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی هەڕەشەیان کردووە کە ئەگەر ئیسرائیل درێژە بە هێرشەکانی بدات، لەوانەیە هێزی دیکە بێنە مەیدان. حوسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان وتی کە “گرووپەکانی بەرەنگاری لە دۆخێکی نایابدان” و “دەستەکان لەسەر بەلەپتکەیە”. بەڕای ئێوە ئەگەری تەشەنەسەندنی شەڕ و چوونە ناو شەڕی حزبوڵڵا هەیە؟ لەم حاڵەتەدا مەودای شەڕەکە بۆ ئێران درێژ ناکرێتەوە؟
حەمید تەقوایی: ئەم ئەگەرە لاوازە. ئەم جۆرە هەڵوێستانەی کۆماری ئیسلامی دەگەڕێنمەوە بۆ بانگەشە بەردەوامەکانی. کە دەسەڵات تەپڵی بۆ لێ ئەدات ، بەڵام تەپڵێکی پڕوپووچە کە هیچ بەهایەکی کردەیی نییە. ماوەیەکی زۆرە حکومەت دەڵێت ئیسرائیل ڕوو لە لەناوچوونە، یان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئیسلام دەست بەسەر جیهاندا دەگرێت، و کۆشکی سپی دەکرێتە حوسێنییە، و ئەم جۆرە شانازیکردنە. لە مامەڵەکردن لەگەڵ شەڕدا هەمان میتۆدیان گرتۆتەبەر. بەتایبەت دەزانن چونە ناو شەڕەوە، تەنانەت لە ڕێگەی حزبوڵڵای لوبنانەوە، بۆ حکومەتەکەیان گران دەبێت و پێگەی لەرزۆکی حکومەت لە ناوچەکە و لەوەش گرنگتر لە خودی کۆمەڵگای ئێران لاوازتر دەکات.
پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە پرسی فەلەستین تەنیا لە حەماس و حیزبوڵڵادا کورت نابێتەوە. ئەم پرسە زۆر کۆنترە لە تەمەنی بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسی. ئەم بزووتنەوە تێرۆریستییە و بەتایبەتی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی، نەک هەر چارەسەری ئینسانیانەی پرسی فەلەستین، واتە چارەسەری دوو دەوڵەتی قبوڵ ناکات، بەڵکو بەشێکە لە کێشەی خەڵکی فەلەستین و هۆکاری توند بوونەوەی شەڕ و ئاوارەیی و ئازارەکانی خەڵکی فەلەستینە. دژایەتیکردنی خودی بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل و دروشمی لەناوبردنی ئیسرائیل چارەسەری بۆ هیچ کەسێک دابین ناکات، بەڵکو تەنها دەتوانێت ببێتە هۆی بەهێزبوونی ڕاستی توندڕەوی ئایینی لە ئیسرائیل و بۆ هەمیشە هەڵگیرساندنی دوژمنایەتی و ململانێ و شەڕە بەربەریەکانی وەک شەڕی ئێستا، و تەواو.
فروفیشاڵی پڕوپاگەندەیی کۆماری ئیسلامی لە دژی ئیسرائیل دەبێ لەم چوارچێوەیەدا دابنرێت. حکومەتەکان خۆیان بە هیچ شێوەیەک بەدوای چارەسەری سیاسی و سەربازیدا ناگەڕێن. ئەم دژە ئیسڕائیلیزمە تەنیا پرسێکی شوناس و ئایدیۆلۆژیی بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسییە، لە بنەڕەتدا بۆ پاساوهێنانەوە و ڕوایدان بە سیاسەت و هەڵوێستە کۆنەپەرستانەکانی ئەم بزووتنەوەیە.
حەسەن ساڵحی: لەگەڵ بەردەوامبوونی شەڕ، زیاتر و زیاتر سەرنج بۆ تاوانەکانی ئیسرائیل ڕادەکێشرێت. وە تا ئێستا ئەو هەواڵانەی پەیوەستن بە بۆردومانی قورسی ڕۆژانەی غەززە و پچڕانی کارەبا و ڕێگریکردن لە هاتنی ئاو و خۆراک بۆ ئەم ناوچەیە بۆتە بابەتێکی گرنگ لە چاوی جیهان و میدیاکاندا. ئایا ئەم مەرجانە لە ڕووی ڕیکلامەوە لە بەرژەوەندی کۆماری ئیسلامی نین؟
حەمید تەقوایی: خاڵی یەکەم ئەوەیە، هەرچەندە حکومەتی ئیسرائیل کوشتاری جەنگی بە قەبارەیەکی زۆر گەورە ئەنجام دەدات، بەڵام تاوانەکانی حەماس لەبیر نەکراون. هەروەها نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاندووە کە هەردوولا تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە، واتە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان پێویستە هەردوو حەماس و حکومەتی ئیسرائیل بخرێنە بەردەم دادگا. دەمەوێت بڵێم ئەمە پرسێکی دوولایەنەیە. لە حەوت ڕۆژی ڕابردوودا و دوای هێرشی دڕندانەی حەماس، حکومەتی ئیسرائیلیش سیاسەتێکی دڕندانەی بۆردومان و کوشتنی بەردەوام و قورسی خەڵکی غەززەی دەستپێکردووە، ڕێگری لە چوونە ژوورەوەی ئاو، خۆراک، دەرمان، کارەبا و…هتد بۆ ناو کەرتی غەززە کردووە کە هەموو ئەمانە دڕندەیی لێدەکەوێتەوە، تەنانەت بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بە تاوانی جەنگ دادەنرێت. ئەم تاوانانە ئێستا بەتەواوی بوونەتە جێگای سەرنجی زۆربەی جیهان. تاوان پاساو بۆ تاوان نادات. حەماس چ تاوانێکی کردبێت، هیچ حکومەتێک، هیچ هێزێک مافی ئەوەی نییە ئەو جۆرە کارە قێزەونانە بەرامبەر خەڵکی بێتاوان ئەنجام بدات.
خەڵکی شارستانی جیهان مافی خۆیانە ناڕەزایەتی دەربڕن بەرامبەر بەم دڕندەییە، بەڵام کۆماری ئیسلامی و حەماس لە پلەی یەکەمدا ناتوانن وا خۆیان نیشان بدەن کە ستەمیان لێ کراوە و سکاڵا کاربن. وەک چۆن تاوانەکانی حەماس دژی خەڵکی ئیسرائیل هیچ شانازییەک بە حکومەتی ئیسرائیل نادات، تاوانەکانی حکومەتی ئیسرائیلیش حەماس و لایەنگرانی کۆماری ئیسلامی بێبەری ناکەن. تەنانەت کلیپی خەڵکی فەلەستینی دەبینیت کە دەڵێن سەرکردەکانی حەماس و منداڵەکانیان لە بەیروت و وڵاتانی دیکە دەژین و ئێمەیان کردووە بە گۆشتی بەر تۆپ. تەنانەت لە میدیای عەرەبیشدا دەبینیت کە باسی ئەو ڕاستییە دەکەن کە حەماس نوێنەرایەتی خەڵکی فەلەستین ناکات. دەڵێن حەماس یان دەرئەنجامەکانی هێرشەکەی بۆ سەر خەڵکی فەلەستین نەبینیوە یان گرنگی پێنەداوە. وە ڕاستییەکە ئەم دووەمیانە، چونکە ڕوون بوو کە حکومەتی ئیسرائیل نەک هەر چاودێری هێرشی حەماس ناکات، بەڵکو شەڕ و کوشتاری کارەساتبار کە ئێمە شاهیدین دەست پێدەکات. حەماس پێی وابوو بەم شێوەیە دەتوانێت جەماوەری بۆ خۆی پەیدا بکات. بەڵام خەڵک دەبینن کە حەماس و هەروەها کۆماری ئیسلامی کە پەروەردەی کرد، تەنیا دەتوانن ئاگری شەڕ هەڵبگرن و بەهانەو پاساوێک بدەنەوە بە حکومەتی فاشیستی ئیسرائیل بۆ سەرکوتکردنی زیاتری خەڵکی غەززە و دواخستنی چارەسەری پرسی فەلەستین . لایەنەکان پاساو بۆ یەکتر دەهێننەوە.
بەڵام پێویستە خاڵێک ئاماژەی پێبکرێت. حەماس لە هەموو جیهاندا بە هێزێکی تیرۆریستی ئیسلامی ناسراوە و کۆماری ئیسلامیش وەک لایەنگری ئەو لە جیهاندا ڕیسوا دەکرێت و هەر بۆیە ناتوانن لە تاوانەکانی حکومەتی ئیسرائیل سەرمایە بۆ خۆیان دروست بکەن. بەڵام ئەمە لە حکوومەتی ئیسرائیلدا نییە. حکومەتی ئیسرائیل لە ئاستی نێودەوڵەتی و بەتایبەتی لە وڵاتانی ڕۆژئاوادا وەک حکومەتێکی دیموکراسی و شارستانی ناسێنراوە، لە کاتێکدا حکومەتێکی تیرۆریستییە تەنانەت هەرگیز پابەند نەبووە بە بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە و لە ڕووی هەڵوێست و سیاسەتەوە هێرشە دژی ئینسانیەکانی هیچی لە هێزە تیرۆریستییەکانی وەک حەماس کەمتر نیە.
ڕاستییەکە ئەوەیە کە هەردوو لایەنی ئەم شەڕە تیرۆریستن و دەیانەوێت پێش ئەم شەڕە پێگەی خۆیان سەقامگیر بکەن. تاوانی هەر هێزێک پێویستە لە ئەستۆی ئەو هێزە خۆی بنووسرێت، ناکرێت تاوانەکانی حەماس بە بیانووی تاوانەکانی حکومەتی ئیسرائیل پشتگوێ بخرێت و بە پێچەوانەوە کوشتنی خەڵک لەلایەن حکومەتی ئیسرائیلەوە ناتوانرێت پشتگوێ بخرێت بەهۆی تاوانەکانی حەماسەوە.
لەم نێوەندەدا، پرسی ڕیشەیی ئەوەیە کە مافە سەرەتاییەکانی خەڵکی فەلەستین پێشێل کراوە و زیاتر لە ٧٠ ساڵە پەنابەرە فەلەستینییەکان دەیانەوێت ژیانێکی مرۆڤانە وەک خەلکێک لە خاکی خۆیاندا بژین.کە بەردەوام پاشەکشەی پێکراوە ، بەردەوام پەراویزخراوە، و تا ئەمڕۆش قبوڵی ناکات.
ئه مانه بناغه ی ئه و کێشه یەن که نه کۆماری ئیسلامی و نه حه ماس و نه هیچ هێزێکی دیکه ی ئیسلامی ناتوانێت ونایەوێت چاره سەری بکات. هێزە پێشکەوتنخواز و چەپ و ئازادیخوازەکان ئەم چارەسەرەیان بەدەستەوەیە و دەبێ هەر بەم چارەسەرەوە بەرامبەر هەردوو ئەم هێزە کۆنەپەرستانە بە توندی بوەستین.
حەسەن ساڵحی: ئاسۆی ئەم شەڕە و کاریگەرییە مامناوەند و درێژخایەنەکانی لەسەر کۆماری ئیسلامی و بارودۆخی سیاسی ئێران بە گشتی چۆن دەبینن؟
حەمید تەقوایی: کۆماری ئیسلامی وەک هەمیشە هەوڵی ئەوە دەدات کە سەرمایەی سیاسی لە چەوساندنەوەی خەڵکی فەلەستین و لەو تاوانانەی کە بەرامبەریان ئەنجام دەدرێت دروست بکات، ومتمانە و ڕەوایەتی پێ بکڕێت. بەڵام وەک وتم تا ئەو جێگەیەی کە پەیوەندی بە خەڵکی ئێرانەوە هەیە، ئەم خەباتانە بۆ هیچ شوێنێک ناچێ چونکە خەڵک تاوانی خراپتری لەم حکومەتەوە بینیوە. بۆیە ئەم تێکۆشانە هیچ یارمەتیەکی کۆماری ئیسلامی نادات.
له ناوچه که شدا له ڕووی دیپلۆماسی نێوده وڵه تی و هه ڵوێستی حکوومه ته کانه وه کۆماری ئیسلامی له خاڵی کۆتایدایه چونکه خه ڵکی جیهان کۆماری ئیسلامی و حه ماس به ته واوکەری یه ک ده بینن و ئاماژه به ئه و هێزه ناکه ن که کێشەکەی بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە دروستکرد. بۆیە کۆماری ئیسلامی لە دیپلۆماسیەتی ناوچەیی و هێزە ناوچەییەکاندا جێگای نییە.
خاڵی گرنگتر ئەوەیە کە ئەم شەڕە نەک بەتەواوی حکومەتی ئیسرائیل لەقاو دەدات، بەڵکوو هێزە ئیسلامییەکانی بەرانبەریشی زیاتر گۆشەگیر و پەراوێز دەخات لە بیروڕای گشتی و لە پەیوەندی و سیاسەتەکانی ناوچەکەدا.
بۆیە کاریگەرییە درێژخایەنەکانی ئەم دۆسیەیە بە گشتی ئەوەیە کە هەم هێزە ئیسلامییەکان و هەم حکومەتی ئیسرائیل خۆیان لە پێگەیەکی لاوازتردا دەبیننەوە. لەبیرت نەچێت لە ئیسرائیل بزووتنەوەیەکی گەورە لە دژی نەتانیاهۆ بەهۆی سیاسەتە ڕاستڕەوە توندڕەوە و کۆنەپەرستانەکانیەوە ڕوویدا و ئەمەش کۆتایی نەهاتووە. لەوانەیە بۆ ئێستا بە بیانووی شەڕەوە ڕووپۆشیکیان لەسەر دانابێت، بەڵام ئەم بزووتنەوەیە لە قووڵایی کۆمەڵگای ئیسرائیلدا بەردەوامە و بە بۆچوونی من بەم زووانە دەست پێدەکاتەوە.
لە ڕێگای یەکەمدا، بۆ کۆماری ئیسلامی کە شۆڕشێکی مەزن کە لە هەموو جیهاندا دانپێدانراوە و جەماوەریی هەیە، بەرەوڕووی تەحەدا بووەتەوە، شەڕی ئێستا تەنیا ڕیسوا و گۆشەگیریی زیاتری لێدەکەوێتەوە. کۆماری ئیسلامی لاوازتر دەبێت و ناوبانگی خۆی لە ناوچەکە و لە خودی ئێراندا لەدەست دەدات.
خەڵکی ئێران بەم ئاڵایەوە مەیدانێکی نوێی خەبات دژی حکوومەت دەکاتەوە کە بە مەبەستی کۆتاییهێنان بەم شەڕهەڵگرسێنەرانە، و بۆ یارمەتیدان، یارمەتیەکی زۆر چارەنووسساز بۆ چارەسەری ئینسانی کێشەی فەلەستین، نەک هەر حەماس بەڵکوو بە هەمان شێوە پێویستە کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکە پاک بکرێتەوە و فڕێ بدرێتە لاوە ئەمە هەڵوێست و پرسێکی ئینسانی و تەواو پێشکەوتنخوازانەیە کە پێموایە خەڵک و شۆڕشی ئێران ئاڵای ئەوە بەرز دەکاتەوە. وەک وتم لە ئێستادا لێدوان و بانگەواز بەم ئاراستەیە لە کۆمەڵگادا دەبینین و ئەم ڕەوتە بەرفراوانتر دەبێت.
بۆیە لە مامناوەند و درێژخایەندا کۆماری ئیسلامی دۆڕاوی ئەم شەڕەیە و ئەمەش بە مانای بەهێزکردنی نەک تەنیا شۆڕشی ژن ژیان ئازادی ، بەڵکو هەر هێزێک لە ناوچەکە و لە جیهاندا کە خوازیاری چارەسەری ئینسانیە بۆ کێشەی فەلەستین. مەرجی ئەمەش بریتییە لە نەهێشتنی ڕاستڕەوی توندڕەو لە ئیسرائیل و نەهێشتنی هێزە ئیسلامییەکان لە بەرەی بەرامبەردا. خەڵک زیاتر و زیاتر لەم شتە تێدەگەن و ڕۆحی ئەمەش بەرەی سێیەم، واتە بەرەی شۆڕشگێڕی ژن ژیان ئازادی زۆر بەهێزتر دەکات.
١٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، ٢٥ی میهری١٤٠٢
