فریشتەکانى بەفر ئاوێتەیەک لە (برین،خەم،ئازار، ناڵەو فرمێسک)ى گەلێک.. تێوەشاندن(تعلیق) یوسف محەمەد بەرزنجى
لەدواى ڕۆمانى لەخەوماى جەمیل سائیب و مەسەلەى ویژدانى ئەحمەد موختاربەگى جاف، ژانەرى ڕۆمان لەنێو ئەدەبی کوردیدا سەرى لە بۆتەو جوغزى ڕۆماندا، وەک بابەتێکى گرنگ و بەکەڵک و پێویستى نێوەندەکە چالاکى بەخۆیەوە بینى ودەستى بەنەشونماکردن کرد و ئەدیبەکوردەکان دەستیان بۆ ژانەرى ڕۆمان نووسى برد بە هەموو بەرتاقاى جوانى و پڕ کەموو کورتییەکانییەوە، تا ساڵى نەوەدەکان رۆمان نووسین زۆر لە گەشەدا نەبوو، بەو واتاییەى ڕۆمانە چاپکراوەکان زۆر نەبوون لەڕووى ژمارەوە، چونکە هەم حکومەتى بەعس ودەسەڵات ڕێگریان لەگەشەى ڕۆشنبیرى دەکردوو، هەم بەرهەمەکان لەلێکۆڵینەوەو توێژینەوەو چیرۆک و شیعر زۆر بەربەستى بڵاوکردنەوەیان بۆدروست دەکرا، ڕۆماننووسینیش وەک ژانەرێکى گرنگ لە بەردەم ڕێگرى و بەربەستى سانسۆردا قوتاریان نەدەبوو، بۆیە وەک گوترا ژانەرو بەرهەمى ڕۆمان و چاپکردنى زۆر بەکەمى دەردەکەوت و کەم دەبینران و کەم کەم تاک وترا چاپ دەبوون.
بەڵام لە ساڵى دووهەزاردا بەرەو سەر نووسەران زیاتر گرنگى وئەوینیان بۆ ئەم ژانەرە ئەدەبیە جوڵاو گرنگیان بەنووسین و وەرگێڕانى ڕۆمانداو چەندین ڕۆمانى جوان وشاکار نووسران و وەرگێڕدرانە سەر زمانى شیرنى کوردى، نێوەندەکەیان پێدەوڵەمەند کرد و بوارەکەیان بەرەو گەشەو پێشەکەوتن وسەرکەوتن وهەڵکشان برد.
لەمڕۆی دۆخە ئەدەبیەکەدا، نووسەرانى بوارەکە زۆر بەرهەمى جوانیان لەڕۆمان پێشکەشکردووە، لە بارەى ڕۆمانەکانیشەوە، چەندین توێژینەوەو لێکۆڵینەوەو بابەت و مشتوومڕى ئەدەبى پێشکەشکراوە،تەنانەت چەندین بڕوانامەى بەرزوتوێژینەوەى زانستیى لەسەر رۆمانەکان وەرگێراون. لە ئێستادا خوێنەرانیش زۆرچاویان لە سەر خوێندنەوەى ڕۆمانى خۆماڵى نووسەرانى لەمەڕخۆمانە، لە هەمان کاتدا لە سەر ڕۆمانە جیهانیەکانە کەلەلایەن نووسەرانى بەسلیقەو زمان پاراوەوە لە زمانى یەکەم و دووەمەوە دەکرێنە کوردى و کتێبخانەى کوردییان پێ سەنگین ودەوڵەمەندکراوە.کەواتە لەئێستدا لەو ڕاستییە دوورناکەوینەوە ئەگەر بڵێین: ڕۆمانى کوردى لەهەلوومەرجى ئێستادا لە گەشەو پێشەکەوتن بەدوورنییە، بەڵکو لەهەوڵى پەل پۆ هاویشتن و گەشەو جوڵەى بەردەوامدایە.
فریشتەکانى بەفر
(ڕۆمانى)فریشتەکانى بەفر، بەڕێز پێشمەرگەو نووسەر سەید ئەحمەدى حەمەلاو لە ٨٢٢لاپەڕەدا بەشێوەیەکى سەردەمیانە نووسێوێتى و ساڵى ٢٠٢٣چاپو بڵاوى کردۆتە، ڕۆمانەکە بەشێوەیەکى جوان ونایاب لەچاپێکى جواندا خراوەتە بەردەستى خوێنەران، ئەم ڕۆمانە بەپێدا هەڵدان و گوتن نەبێت، پێویستە زۆری خوێندەواران ئەوانەى حەزیان بۆخوێندنەوەو نووسین هەیە بیخوێنەوە، شایانى ئەوەیە ئەم ڕۆمانە جوانە، کە بەسەلیقەیەکى ئەدەبى بەرز نووسراوەو خۆماندوکردنى نووسەرەکەى پێوە دەبینرێت لە زۆربەى کتێبخانەو شوێنە ڕۆشنبیرییەکاندا بوونى هەبێت و خوێنەوەو هەڤپەیڤینى لەبارەوە بکرێت.
زمان و فەرهەنگى فریشتەکانى بەفر
نووسەرى ڕۆمانەکە،سەید ئەحمەد، خۆى پێشمەرگە نووسەر خوێنەر ئەهلى ڕۆشنبیرى و ئەدەب کەسایەتیەکى ماندوو تێکۆشەرە، زۆرى ژیان وگوزەرانى لە گوندو شاخ و دۆڵ و کەنارى ڕوبارو سەرچاوەى کانییە سازگارەکاندا بردۆتە سەر، کەواتە ئەو کوڕى گوندە عەشقى چیاو فیداکارییە، ئەو جگە لەوێنە چرکاندنى نەهامەتى وڕەشبەڵەک وخۆشى گوندو وێنەى ڕەزو باخو خەڵکى بێناز کە نارگیرلە شار، تێپەڕینى وڵاخدارو کاروگوزەرانى خەڵکى زەحمەتکێش و ژیانوگوزەرانى جوتیاران وڕەندەرى کورد، ئەوتوانیوێتى بەکامێراى وشە جوانەکان و ڕەسەنایەتى وشە وێنە بچرکێنێ ودیمەنکان تۆماربکات، ئەو وێنەکێش نیە، بەڵام دەتوانێت بەوشە ڕەسەنەکانى سەرزارى خەڵکى گوندو دەڤەرە جۆراو جۆرەکان چیرۆک و ئازارو خەونى پاڵەوانەکانى بخاتە ناو هەگبەى ڕۆمانە جوانەکەییەوە، ئەو پێمان دەڵێت: زمانى کوردى خاوەن مێژووى ڕەسەنایەتى و جوانى وفەرهەنگى دەوڵەمەندە، هەزاران دەستەواژەو وشەى جوانى تێکەڵ بە هەڤپەیڤین و ئازارو خەم و خەونى کەسایەتى و پاڵەوانەکانى ناو خەڵک و کاراکتەرەکانى ناو ڕۆمانەکە کردووە. وەک بەفرى سپى چیا بەرزەکانى کوردستان جوانیيان بەکەسایەتییەکان و پێشمەرگەو شەهیدەکان بەخشیوە، زمان کلیلە جوانەکەى نێو ڕۆمان و چیرۆکەکانە، کە گرێى ڕوداو کارەساتەکان دەکاتەوەو دەوڵەمەندى زمانى کوردى ئاوێتەى ڕۆمانەکە بەگشتى دەکات.(سەید ئەحمەد) بەسەلیقەو تواناى خۆى کە زمانى بەرزو هێزوو پێزى بە ڕۆمانەکە بەخشیوە، دەردەکەوێت وشەو دەستەواژە بەپێزو سەنگینەکانى کە دەتوانرێت وەک فەرهەنگ سەیرى بکەین لە سەرەتا تا کۆتایى ڕۆمانەکەدا بەتەکنێک و داڕشتنێکى ووردو جوان دەردەکەوێت و دەوڵمەندى و سەنگینى ڕۆمانەکەدەخاتە ڕوو، خوێنەریش تام و چێژو تامەزرۆیى بۆخوێندنەوەو شوێنکەوتنى ڕووداو ڕایەڵەو سەرەداوەکانى کێشەو هیواو خەونى پاڵەوانەکان بەرجەستە دەکات.
کوردو کارەساتەکان هەمیشە دووبارە
هەگبەو مێژوو جوگرافیاى دەڤەرى کورد دەوڵەمەندو ئاوسە، بەڕووداوە هەمە چەشنەو لەیەک نەچووەکان، فرمێسکى تاکى کورد زۆر دەگمەن وشک بوونەوە دەبینێت. کارەسات وڕوداو بەشوێن یەکدا دێن و کەمیان لەیەکدى دەچن، خوڵقێنەرى سەرەکى لەکایە جۆر بەجۆرەکاندا جگە لە ناو خۆى خۆمان دوژمن و دەسەڵاتە هەمە چەشنەکانى نێو مێژووى دابەشکردن و پەرتەوازەبوونى گەلێکە،نا تەبایى شێرپەنجەى ستراتیژو ئایندەو ئامانجى میللەتێکى مەزڵوم و ستەملێکراوى نەتەوەى کوردە، پاڵەوانەکانى ئەم ڕۆمانە کوڕو ژن وکچى ئەم هەگبە دەوڵمەندەى ناو کاییەى مێژووى ئەم سەردەمەن(١٠)دە ساڵى دواى ساڵى ١٩٨٠تا ١٩٩٠هەگبەیەکى ئاوسە بەکارەسات و روداوى نەخوازراو لەیەک نەچووى ناومیژووى کورد، پێشتر لەم مێژووە پڕکارەساتانەدا ئەنفال و کۆمەڵکوژى و چەکى کیمیاوى سوتماککردنى خاک و تاقیکردنەوەى سەرجەم چەکە جۆراوجۆرەکان کەمتر هەبوون، یان نەبوون و لە ناو جوگرافیاو مێژووى دیاریکراوى کوردا کەمبوون، بەڵام ڕۆمانى( فریشتەکانى بەفر) هەگبەکەى لەو مێژوو ڕووداوانەدا پڕن وسیخناخن بە کوشتن و ئەشکەنجەو زمانى تۆڵەو کوشتنى بەکۆمەڵ و دوکەڵى بۆندارى کوشتن، لەنێو ڕۆمانەکەدا بوونى هەیەو ڕەنگدانەوەى زۆرى تێدایە، پاڵەوانەکانى(فریشتەکانى بەفر) لەئەستێرەى ترەوە نەکشاون بۆ ئەم مەملەکەتە، بەڵکو نەوەى ئەم خاک وگەلەن خاوەنى ئەم خاکەن لە ناوململانێ وکێشە کۆمەڵایەتى و سیاسیى و ئابوورییەکاندا ئاوێتە بوون (مام عەلى،کەریم بەگ، جەلال شارەزوورى،عەزیز کەنارویی،نازدار،خەجێ، شەمێ،بەسێ، شلێر،نازدار،حەسەن،ئامانج، شێخ عومەر)(عەمید، حەمید،عەمیدجەمبوور) هەموو ئەمانە بەزیندوو شەهید و کوژراوانى دوژمنەوە، قوربانى دەستى ستەم و سوڵتەو دەسەڵاتێکى بێمۆراڵو دڵ ڕقن.
پاڵەوانەکانى ناو ڕۆمانەکە،بەتایبەتى ئەوانى بەشوێن مەسەلەى گەلەکەیانەوەن وخەونى ئازادى وسەربەستى و گەیشتن بە ڕزگارى لەستەم و زوڵم لەناخیاندا لەئایدیۆلۆجییاندا، رۆچووەو شۆڕیۆتەوەو جێگیرو ئاوێتەیانە، خاوەنى کەسایەتى و مۆریاڵى بەرزى دابوونەریت و سەمپڵى بەرزى کوردایەتى وپاکین، ڕۆمانەکەو نووسەرکەى لە هەناوى کۆمەڵگەى پڕلەستەم و دابوونەریتو کەلتوورێکى ڕەسەندا چەکەرەى کردووەو تێکەڵ بەڕووداوەکانەن دەوڵەمەندە بەزمانێکى ئەدەبى بەرزوو جوان کە لە ناو هەناوى کۆمەڵگەدا گەشەى کردووەو هەموو دابوونەریتەکانى لەبەرچاو گرتووەو بەڕێزەوە لێیى دواوەو لەناو ڕۆمانەکەى مامۆستا(سەیداــ فریشتەکانى بەفر) رەنگدانەوەى قۆڵى پێشکەش کردووە.
شتە جوانەکان هەمیشە دەمێننەوە
لەنێو گەلانى دونیادا، دابوونەریت فرەن، خورەوشت و کلتوورى گەلان هەمە چیزەو جودا جوداو هەمەچەشنن، لەهەندێک خوڕەوشت و دابونەریت و کلتۆوردا، لێک نزیکى و زۆرجارهاوبەشیش هەیە، بەڵام جیاوازى ولێکەنەچویش پانتاى تایبەتى داپۆشیوە، ئێمە وەک مێژوو لەزۆرێک لەگەلانى دوونیاوە هاوبەشیمان هەیە، بۆ کلتووریش هەروایە، زۆرێک لەبیرەوەری نووسان یان چیرۆک و رۆمان و ژانەرە ئەدەبییەکانى تر و هونەرى مۆسیقاو ئاوازو تابلۆ… لەیەکدییەوە لە تەعبیرکردن و نووسین وشتەکاندا نزیکى تێدایە، لە ناشیرینەکاندا دابوو نەریت و خوڕەوشت و هەڵسوکەوت و بابەتە جۆراجۆرە ناشیرینەکان لە نەتەوەیەکەوە بۆ نەتەوەیەکى تر هەیەو لەنووسین و تابلۆ ژانەرە جۆراوجۆرەکاندا بە ئەدەب و مێژوویشەوە ڕەنگدانەوەى هەیە، رۆمانى(فریشتەکانى بەفر)هەڵگرى پەیامە جوانەکانە کێشەى گەلێکى زوڵم لێکراوەو هاوارى سەربەخۆى بۆ ئازادى و کێشەکەى دەکات، بەڵام سیخناخە بەوشەو دەستەواژەى جوان و گەیاندنى دەنگ و هاوارى گەلێکى ستەم لێکراوە، لە ناو قوڵایی مێژوویى مرۆڤایەتى و گەیشتنە بەمافە مرۆڤایەتییەکەى و هەڵکێشانى هەناسەى ئاسوودەیى وئارامییە بەکەنارەکانى بەختەوەرى.
(فریشتەکانى بەفر) قوڵ وجوان تەعبیر لە خەون و ئازادى و هاوارى نەڕژانى خوێنى ترى نەوەکان دەکات بە دەستى یەکدى، داواى وشک بوونەوەى فرمێسکى گەلێک دەکات، داواى کۆتایى هێنان و سارێژبوونى برین و زامەکانى ناخى مرۆڤى کورد دەکات. کۆتایهێنانى هەتا هەتایى بەستەم و زوڵم، لەسەر گەلێکى بەشمەینەت وغەدرلێکراوى ئەم دوونیایەیە کەشایانى ژیانى باشترو خەونى گەورەو جوانە.. دەستتخۆشبێت کاک سەید بۆزمانى جوان و گەیاندنى ئازارەکان لەرێگەى گەیاندنى ژانەرى ڕۆمانە جوانەکەتەوە بەدونیا…خوازیارى زیاترى بەرهەمى باشترو جوانترت بۆ دەخوازم.
25/11/2023Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
