یادەوەریم لەگەڵ شیعری پەشێودا.. سەدیق سەعید ڕواندزی
لە كۆتایی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا، كاتێ قوتابی پۆلی پێنجەمی وێژەیی بووم، لە قوتابخانەی دواناوەندی ڕواندزی كوڕان، بۆ یەكەم جار پەشێو و شیعرەكانیم ناسی. ئەو كات لە ڕێگەی قوتابیەكی هاوڕێمەوە، كۆمەڵە شیعری ( شەو نییە خەونتان پێوە نەبینم و ڕۆژ نییە لێتان توورە نەبم ) بینی و خوێندەوە. بە ڕاستی شیعرەكانی زۆر كاریان لێ كردم و چێژێكی بێ سنوورم لە دنیای شیعری پەشێو وەرگرت. بە تایبەتیش شیعرەكانی (كاك و نیازێك هەڵوەری و لە دەستم دێ و نیازم وابوو) گەلێكی دیكەش. ئەو كاتیش، خۆم لە كەف و كوڵی عەشقێكی ڕۆمانسییانەی كچێك دەژیام، كە ئێستاش كاریگەریەتی ئەو ڕۆژانەم بە سەر ماوە، ئیدی ئەمە وایكرد شیعرە ڕۆمانسی و دڵدارییەكانی پەشێو، ئەوەندەی تر لە ڕووی هەست و سۆزی ڕۆمانسی و خۆشەویستییەوە، كارم لێ بكەن و لە نێو دەریای خۆشەویستیدا كەیلی زیاتری شیعرەكانی بم و شەوانی درێژی زستان، ژووان لەگەڵ شیعرەكانی ببەستم و بە خەونی داهاتووێكی جوانەوە دەژیام و خەونی ڕەنگاو ڕەنگم دەبینی. بەڵام ئەفسووس، ئەو ڕۆژگارە كۆتایی هات و ئێستا كاتێ ئاوڕ لەو ڕابردووە خەمگینە دەدەمەوە، هەستێكی دڵتەنگی قووڵ دامدەگرێت و خۆزگەی ئەوە دەخوازم، كە كات هەمیشە هێزی ئەوەی هەبووایە بگەڕێتەوە ڕابردوو. ڕەنگە ئەمانە و زۆر شتی تریش هۆكاری ئەوە بن، كە من ئێستاش هەر لە ڕابردوو دەژیم و نوستالۆژیایەكی گەورەم بۆ ڕابردوو هەیە و بڕوام وایە بۆ هەموومان ئەگەر جوانییەك و پیرۆزییەك و خۆشییەك هەبوو بێت، ئەوا لە ڕابردوو بە جێماوە و دەبێ بەردەوام بۆی بگەڕێینەوە، بۆ ئەوەی لە ئافاتی ژیانی ئەو سەردەمە دوور بكەوینەوە. لە پاڵ شیعرە ڕۆمانسییەكانی پەشێو، شیعرە نەتەوەیی و شۆڕشگێڕییەكانیشی كاریان لێ كردم، چونكە ئەو ڕۆژگارە، سەروبەندی دنیای خامۆشی و نەهامەتی دوای كارەساتی ئەنفالی گەلی كورد بە دەستی ڕژێمی شۆفێنی بەعس بوو. هەموو ئەمانە بە سەر یەكەوە، تاسەی ئەوەیان نەشكاندم كە تەنها شیعرەكان بخوێنمەوە، بەڵكو بڕیارمدا سەرجەم شیعرەكانی ئەو كۆمەڵە شیعرە، بەدەست لە تێنووسێكدا بنووسمەوە ئێستاش ئەو تێنووسەم و وەكو یادگارییەكی جوان و پڕ بەها، هاوشێوەی ئەڵماسێكی بە نرخ ماوە و لە كتێبخانەكەمدا هەڵم گرتووە، كە لە دوو توێی كتێبەكەمدا، چەند لاپەڕەیەكی بە دەست نووسراوی ئەو شیعرانە دەبینن.
پێرستی شیعرەكان كە لە تێنووسەكەدا بە دەست نووسیومەتەوە.بێگومان ئەو سەردەمیش شیعرەكانی پەشێو، قەدەغە و یاساغ بوون، بۆیە ئەمە زۆرتر ریسكێك بوو بە ژیانەوە لە پێناو پەشێو و شیعرەكانی كردم. بەم جۆرە، پەیوەندی من و شیعرەكانی پەشێو دەستی پێ كرد. ساڵانی دواتر، كاتێ لە پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایان لە هەولێر وەرگیرام، هاوڕێكانم دەزانن هەر لە ژێر كاریگەریەتی ئەو عشقەدا، دیوارەكانی ژووری بەشە ناوخۆیەكەم بە شیعرەكانی پەشێو ڕازاندەوە. ڕۆژان هاتن و ڕۆژان تێپەڕین، ئەو عیشقە و ئەو شیعرانە لەگەڵم ژیان و ئەوەندەی تر، ئاشنای پەشێویان كردم و تامەزرۆی بینینیم دەكرد. من تاسەی بینینی پەشێوم وەك شاعیرێكی دیار، هەر لە خەون و خەیاڵ دابوو، خۆشبەختانە ئەو خەونە بووە ڕاستی و كاتێ گەلی كورد لەو بەشەی كوردستاندا ڕاپەڕینی بەرپا كرد، پەشێویش گەڕایەوە كوردستان و بە بێركۆت شاد بووەوە و زنجیرە كۆرێكی ئەدەبی لە شار و شارۆچكەكانی كوردستان ئەنجامدا. لەو سۆنگەیەشەوە، هاوڕێیانی گۆڤاری قەڵا لە ڕواندز، كە هەموویان شەیدای شیعری پەشێو بوون و خۆشیان شاعیر و نووسەر بوون و گۆڤاری قەڵایان دەردەكرد، كۆڕێكی شیعریان بۆ پەشێو لە مانگی نیسانی ساڵی 1992 دا، لە گۆڕەپانی قوتابخانەی پاشای گەورە ساز كرد. منی خوێنەر و شەیدای شیعری پەشێو، كاتێ بۆ یەكەم جار پەشێوم لە نزیكەوە لە نێو ئاپۆڕایەكی گەورەی جەماوەری بینی، شاگەشگە بووم بە دیتنی و لە خۆشیان نێو چاوانی ئەو شاعیرە نەتەوەیی و كورد و بە هەڵوێستەم ماچ كردوو چاوانم پڕ لە فرمێسك بوون. پەشێو، تا ئێستاش یەكێكە لەو شاعیرە خۆشەویستانەی، بەشێكی زۆری شیعرەكانیم ئەزبەر كردووە و شیعرەكانی دەخوێنمەوە. پەشێو لە ڕێزی شاعیرە دیار و كوردستانییەكانی ئێمەیە. ئەوەی پەشێو لە بەشێكی زۆری شاعیرانی تری ئێمە جیا دەكاتەوە ئەوەیە، كە هەر تەنها شیعر نانووسێت، بەڵكو شاعیرانەش دەژیت و ئاكاری شیعرییانە لە ژیانیدا پەیڕە و دەكات. بە ئێستاشەوە، پەشێو لە سەنگەری چینی چەوساوە، هەژار و بێ دەرەتانی ئێمە دایە و خۆی و شیعرەكانی داكۆكیكەرێكی سەر سەختی مرۆڤ و مرۆڤایەتین. پەشێو، هیچ كاتێك ئامادە نەبوو خۆی و شیعرەكانی، قەڵەم و هەڵوێستەكانی، بخاتە سەنگەری دەسەڵات و گەندەڵًكاران و شیعر بۆ ئەو بە ناو شۆڕشگێڕانە بنووسێت، كە تا دوێنی خەونیان بە ئازادی كوردستانەوە دەبینی، كەچی ئێستا نەك خۆیان، بەڵكو هەفت پشتیشیان لە بەرهەمی بە ناو ئەو ڕاپەڕین و شۆڕشە دەخۆن و پێشمەرگەیەكی ئەو ڕۆژگارەش، لانەیەكی نییە تێیدا بژیت. پەشێو، خەونی بە كوردستانێكی یەكسان و ئازادیخواز، كە مرۆڤ شكۆمەندا تیایدا بژیت دەبینی. ئەو خەونی ئەوە بوو، كوردستانێك هەبێت چیتر منداڵە چاوگەشەكانی كورد، لە كەركوك و شوێنەكانی دیكە، سواڵ نەكەن و لە برسان نەمرن، بەڵام ئەفسووس ئەو خەونانەی شاعیر بە درێژایی ژیانی لە تاراوگە بە كوردستانەوە دەیبینی، نەهاتنە دی. بۆیە ئیدی نەگەڕایەوە كوردستان و مەنفای كردە لانەی غەریبی خۆی. پەشێو، دەیویست جارێكی دیكە دار و بەردی بێركۆت بلێسێتەوە، بەڵام كام بێركۆت؟ ئەو بێركۆتەی لە نێو شیعری ئەودا هەموو دنیای لێوە دەبینی، یان ئەوەی چنگی بە نێو مۆدێرنە و ژیانی شارستانی وێرانیكرد. خەونەكانی پەشێو بۆ نیشتمان، خەونی گەورە و مەزن بوون، بە داخەوە نەهاتنە دی. پەشێو ڕەنگە هەمان ئەو وزە و تینە شیعرییەی جارانی بە هۆی چوونە نێو تەمەن و ژیانكردن لە غەریبی بۆ ماوەی نیو سەدە زیاتر نەما بێت، بەڵام شیعرەكانی هەمیشە ماونەتەوە و كاریگەریان لە سەر دنیابینی و بگرە ئەزموونی نووسینی گەلێك لە شاعیرانی گەنج و تازە نووس هەبووە، كە بە جۆرێك ڕەنگە لەگەڵ خوێنەوەیان، هەست بە دەنگ و ڕەنگی پەشێو لە شیعرەكانیان بكەین. پەشێو هەر تەنها شاعیرێك نییە، بە بڕوای من ئەزموون و قوتابخانەیەكی شیعریش بوو، بۆیە ئاسایە كەسانێك لە ژێر كاریگەریەتی شیعری ئەو، شیعر بنووسن و لاسایی بكەنەوە، وەلێ نابێ دواجار ئەوەمان لە بیر بچێت، كە پەشێو هەر پەشێوە و كەس ناتوانێت وەك ئەو بێت. ئەم شاعیرە، هەر تەنها شیعرەكانی نا، بەڵكو گوفتار و هەڵوێست و نووسینەكانیشی، وەك شیعرەكانی نەتەوەیانەن. كەم ڕووداوی مرۆیی و نەتەوەیانە هەیە لە شیعری ئەودا ڕەنگی نەدابێتەوە، هەر لە گیڤاراو شۆڕشی ڕەش پێستەكانەوە بگرە، تا شۆڕشەكانی دیكەی سەدەكانی ڕابردوو. بە بڕوای پەشێو، شیعر هەڵوێست و یاخیبوونە لە دژی هەر ستەم و زۆردارێك كە بیەوێت مرۆڤ زەلیل و دیل بكات، نا یەكسانی و نادادی كۆمەڵایەتی بێنێتە ئاراوە، بۆیە لە پاڵ شیعرە نەتەوەییەكانی، شیعری بۆ مرۆڤ و مرۆڤایەتیش گوتووە. ئەوەی تا ئێستا پەشێوی بە گەورەیی لە یادەوەری ئێمە هێشتۆتەوە تەنها شیعرەكانی نییە، بەڵكو هەڵوێست و دیدە مرۆیی و نەتەوەیەكانییەتی، ئەو ئاكارە جوانانەیە كە لە كەسیەتی و ژیانیدا هەن و كەس بە شاعیری دەسەڵاتێك و حزبێك و ئایدیایێك نایناسێتەوە و سەربەرزیشە لەوەی كە هەرگیز شیعری بە باڵای پیاو كوژان هەڵنەدا. ئەوەی لە ژیانی مرۆڤەكان دەمێنێتەوە، هەڵوێست و مێژوویانە، لە پای كارو ئەو ڕووداوانەی ڕوودەدەن. شاعیران، موڵكی نەتەوەن و دەبێ بە یەك مەودا لە نێوان هەمووان بووەستن. پەشێو كوردستانیانە بیر دەكاتەوە نەك ئایدۆلۆژیانە، بۆیەشە لە یادەوەری هیچ نەوەیەكدا، ئەم شاعیرە و شیعرەكانی، بە سەر ناچن و كاڵ نابنەوە گەرچی بە داخەوە هەمان پەشێوی شەست و هەفتاكانیش نییە لە ڕووی شیعر نووسینەوە، كە ڕەنگە ئاوارەیی و تەمەن و نەخۆشی، فاكتەری سەرەكی ئەو دووركەوتنەوەیەی ئەو بن لە شیعر. مەرج نییە بۆ ئەوەی شاعیرێك بە نەمری بمێنێتەوە، ئیدی دەبێ تا هەتایە شیعر بنووسێت، ئەحمەد هەردی، تەنها ڕازی تەنیایی نووسیوە، بەڵام لە ئەدەبی كوردیدا، چەند هەردی دیكە وەك ئەو دروست بوون؟ پەشێو سەرمایەك و میراتێكی جوانی شیعری لە دوای خۆی بە جێهێشتووە، بۆیە ئەگەر بە تەنها گەڕانەوە و خوێندنەوەی شیعرە كۆنەكانیشی بێت، ئەوا دڵنیام تاسەی خوێنەر دەشكێنێ. یادەوەری من لەگەڵ شیعر ی ئەم شاعیرە، نە كۆن دەبێت، نە بە سەریش دەچێت، چونكە هەمیشە شیعرەكانی یادی ڕۆژگارێكم دێننەوە بیر، كە بە خەون خەیاڵی ڕۆمانسییانە و عاشقانە دەژیام، ڕۆژگارێك كە دەزانم گوزەشتوە و تازە ناگەڕێتەوە، بەڵام ئەو ڕۆژگارە لە نێو شیعرەكانی ئەودا، بۆ من بەسەر نەچووە و هەر ماوە، بۆیە بە ئێستاشەوە شیعرەكانی دەخوێنمەوە و چێژیان لێ وەردەگرم گەرچی ساڵانێكیشە دووركەوتۆتەوە لە شیعر. بەڵام گەڕانەوەی ئێمە بۆ ئەو، گەڕانەوەیە بۆ ئەو میراتە شیعرییەی لە دوای خۆی جێی هێشتووە. میراتێك ئەوە دەهێنێت، هەمیشە بە چاوێكی گەورە و پیرۆز و نەمر سەیری بكەین. لەو ڕوانگەیەوشەوە ئێمە ەگەڕێنەوە سەر پەشێو، هەرچەنە بۆمن وەك خوێنەرو شەیایەكی شیعری پەشێو، ئەم شاعیرە بە سەر ناچێت تا بگەڕێمەوە سەر شیعرەكانی. من ساڵانێك بوو، ەمویست كتێبێك لە سەر پەشێو بنووسم، ئەم بیرۆكەیە هەمیشە لەگەڵم دابوو، سوپاس بۆ خوا، دەرفەتی تەمەن و ژیانی پێدام، كتێبەكە بنووسم، بۆ من بڵاوبوونەوەی ئەو كتێبە، وەك ئەوە وایە، سیزیف ئاسا، بەردێكی گەورەم لە سەر شان لا چووبێت، كە تا بەر لە نووسینی ئەو كتێبە، بەردەوام هەستم كرووە بە كۆڵمەوەیە. پەشێو هەر تەنها شاعیرێك نییە، بەڵكولای من هێمای جوانییەكانی سەردەمێك و قۆناغێكی تایبەتی ژیانی خۆشمە، كە دەتوانم بە قۆناغی خۆشەویستی و ڕۆمانسییەت و یەكەم عشق ودوا عشقی ژیانیشمی بناسێنم. من لە هیچ كام لەو كتێبانەی پێشتر چاپ و بڵاوم كروونەتەوە، باسی خۆم نەكرووە، بەڵام لەو كتێبەدا، چونكە تایبەتە و یادەوەری سەردەمێكی جوانم دێنێتەویاد، ئیدی لە پەراوێزی یادەوەریم لەگەڵ شیعری پەشێودا، ناڕاستەوخۆ باسی ژیانی تایبەتی خۆم لە ڕۆژگارێك كردووە كە چیڕۆكێكی تایبەتی ژیانی خۆمە. بە ناڕاستەوخۆیی باس كرووە، چیڕۆكێك چەند ڕۆژگار بە سەر بچێت، تاڵتر دەبێت!
*مەبەستم ئەو كتێبەیە، كە لەو ڕۆژانەی ڕابردوودا، بەناوی (لە ژێر ساباتی شیعری پەشێودا) چاپ و بڵاوكرایەوە.
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
