نامەیەکی کراوە لە کوردێکەوە بۆ پاشا و سەرکردەکانی عەرەب

بۆمبە قورمیشکراوەکەی ئێران و وڵاتانی ناوچەکە و کورد

هەندێک دەڵێن شەڕی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران سەدام حوسێن هەڵیگیرساند بۆئەوەی وەک تاکە سەرکردەی ناوچەکە دەرکەوێت و تەواوی عەرەبستان بخاتە ژێر ڕکێفی خۆی، هەندێکی دی دەڵێن ئێرانی شۆڕشی ئاخوندەکان، هەر لەسەرەتاوە سیاسەتی هەناردەکردنی سیستمی نوێیان بۆ وڵاتانی ناوچەکە هەبوو.
هەر یەکێک لەو دوو بۆچوونە ڕاستییەکی مێژوویان تێدایە.
ڕاستە، سەدام خۆی بە قائید و پاڵەوانی ڕزگاری نەتەوەیی (ئوممەی عەرەبی) ناوزەدکردبوو، بەو ئاراستەیەش هەوڵەکانی دەست پێکردبوو، تاڕادەیەکیش بە کەم سەیری مەلیک و میرەکانی کەنداو و سەرکردەکانی عەرەبی دەکرد، لەبەرئەوەی قەزافیش هەمان خەونی هەبوو، وەک دوژمنی باوەکوشتە سەیری دەکرد، بەڵام کە تێگەیشت ئەوە لە خەونێکی نەزۆک زیاتر هیچی دی نییە، بەلای ئەفریقای بادایەوە و کەوتە کوتینەوەی عەرەب، تەنانەت بەداگیرکاری خاکی خەڵکی دیکەی تاوانبار دەکردن. سەدام بۆ سەرپێخستنی ئەو خەونەی سەرجەلەی خۆی گەڕاندبۆوە سەر پێغەمبەری ئیسلامان. وەک دەستپیکێک بۆ ئەو خەونە بە زەبری کوتەک هێزێکی مرۆیی گەورەی دروست کردبوو کە لە دڕندایەتیدا گاڵتەی پێ نەدەکرا. خۆشی مۆڕەی لە هەریەکێک بکردبایە، لەناوبردن و کوشتن چارەنووسی بوو، تەنانەت دەستی لە دڵسۆزترین و نزیکترین کەسیشی خۆی نەدەپاراست. ئەمەش خەسڵەتی ئیمپراتۆرەکان بوو، واتە لە هەوڵی زیندووکردنەوەی ئیمپراتۆریەتی عەرەب بوو.
بەڵام ئەوانە هیچ یەکێکیان ئەوە ڕەت ناکەنەوە کە ئێرانی شۆڕشی ئاخوندەکان چاوی لە داگیرکردنی هەموو وڵاتانە بوو کە بەشێک لە دانیشتوانەکانیان سەر بە مەزهەبی شیعەن. هەوڵی داگیرکردنی ئەو وڵاتانەش بۆ سەردەمی پاشاکانی فارس دەگەڕێتەوە کە بەردەوام ویستیویانە ئاوی کەنداو و دەریای سپی ناوەڕاستیان لە ژێر چنگدا بێت.
بەدیوێکی دیکە، ئەوانەی کۆن خاوەنی ئیمریاتۆریەت بوونە، بەردەوام خەون بە زیندووکردنەوەی دەبینن، ڕەنگە لە بەشە ئەوڕووپییەکەی جیهان ئەو خەونە بەو شێوەیە نەبێت، بەڵام لە وڵاتانی ئیسلامیدا خەونەکە زیندووە. ئەگەر ڕەفتارەکانی ئێستای ئێرانییەکان لە عێراق بکەینە پێوەر، بە ئاسانی بۆمان ڕوون دەبێتەوە کە ئێران لەپێناو خەونە دێرینەکەیەوە شەڕی بە عێراق فرۆشتووە کە هەشت ساڵی خایاند. بۆیە ئێستاش، وێڕای ئەوەی دەزانێ عێراقیش وەکو وڵاتەکەی خۆی فرە نەتەوە و فرەمەزهەبە، بەڵام لە دەرەوەی مەزهەبی شیعە هیچ کەسێکی بەهێزی لە پۆستە سیادییەکان قبوڵ نییە، یان دەبێت بیکاتە بووکەلەی سیاسەتەکانی، یان بە بیانوویەک لە مەیدانەکە دووری دەخاتەوە، وەک دەڵین دەیکاتە “بەردی بن گۆمێ”. ئەگەرنا ئێران کێشەی لەگەڵ دزی و گەندەڵی لە عێراق و خۆ دەوڵەمەندکردنی بەرپرسان لەسەر حسابی هاووڵاتییە بێچارەکانی عێراق نییە، چونکە وەک ئیمپراتۆرەکان خۆدەوڵەمەندکردن بە مافی کەسانی خاوەن پۆستی سیاسی دەزانێت و لە ئێرانیش ئەوە باوە، وەک بڵێی لە ئاسمان ئەو پشکە دیاریکرابێت. واتە ئەوانەی بە بیانوویەک دەردەکرێن، ئەوانەن کە نەچوونەتە ژێرباری سیاسەتەکانی ئێران، بەڵام بۆ ئاوتکردنیان سیاسەتی گەندەڵیان دەداتە پاڵ، چونکە لە ئاستی جیهانیدا گەندەڵی کارێکی نەخواستراوە و خەڵکی ڕەشۆکیش ڕقی لێیە. واتە ئەو بیانوویە بە ئاسانی دەچێتە سەر.
لە (هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو) عەرەب لە شەڕی نێوان ئێران و عێراقدا پشتی سەدامیان نەگرت، چونکە هەترەشیان لە هەوڵ و ڕەفتارەکانی سەدام چووبوو، بۆیە خۆیان نەکردە خاوەنی شەڕەکە، نەمان یان نابووت بوونی سەدامیان پێ باشتر بوو، لەبەرئەوەی لە مێژوو و ئامانجی شەڕەکانی نێوان فارس و عەرەب بێ ئاگابوون. هەرچەندە سەدام بانگەشەی ئەوەی کرد، ئەو شەڕە بەرگریکردنە لە بەوابەی شەرقی ئوممە، بەڵام ئەوە نەدەگەیشتە گوێچکەی پاشا و سەکردەکانی عەرەب، ئەگەرچی یەکێکی وەکو عەلی عەبدوڵا ساڵحی سەرۆکی یەمەن بە لیوایەک بەشدار بوو، بەڵام لەئاست هەوڵەکانی ئێران هیچ نەبوو، چونکە ئێران لەو هەوڵەیدا چەکی مەزهەبگەرایی بەکاردەهێنا. سەدامیش لەوەدا درێغی نەکرد کە شیعەی بە دەستی شیعە بە کوشت دا.
کاتێک لە ئابی ١٩٨٨ ئیمان خومەینی بە ڕاگرتنی شەڕ لەگەڵ عێراق ڕازیبوو، ئەوە بۆ سەدام حوسێن سەرکەوتن بوو، هاوکات منەتێکیش بوو بەسەر سەرکردەکانی عەرەب و هێندەی دی بای چووە بن کلکی کە کار بۆ خەونەکەی بکات. ئێرانیش لای خۆیەوە ئەو هەوڵانەی سەدامی پێ خۆشبوو، چونکە دەیزانی ئاژاوەیەک دروست دەبێت و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زێدەڕۆیی لە هیچ سەرکردەیەکی عەرەب قبوڵ ناکات گەمە بە چارەنووسی نەوتی کەنداوەوە بکات. دواجار بە کردەنی ئەوە ڕوویدا کە ئێران پێشبینی کردبوو. ئەوەتە لە گۆڕینی ڕژێمی عێراق لە ٢٠٠٣دا ئەمریکا ڕاوێژ و گفتوگۆیەکی دورودرێژی لەگەڵ ئێران کرد کە حەتمەن ئێران بێ مەرج و بێ دەستکەوت ناچێتە سەر هیچ مێزێک لەگەڵ ڕۆژئاوادا، تەنانەت لەسەردەمی ئەنجوومەنی حکومڕاندا شیعەکانی عێراقیشی وا ڕاهێنابوون یەک هەنگاو بێ ئاگادارکردنەوەی ئێران نەهاوێن. ئێستا بە شێوەیەک لە شێوەکان وەک بەشێک لەئێران مامەڵە لەگەڵ ئیدارە و داهاتی عێراق دەکات. هەر سونەیەک، سەر قیت بکاتەوە بە تیرۆریست تۆمەتباری دەکات، هەر کوردێکیش نەچێتە ژێر باری سیاسەتەکانی بە ئیسرائیلی دووەم تاوانباری دەکات.
بە مانایەکی دیکە، ئێران عێراق نییە و بەهێزی دەرەوەی ناوچەکە ناکەوێ، بەڵکو بەهێزتر دەبێت و دەتوانێ لەیەککاتدا پایتەختی چەند وڵاتێکی ناوچەکە بە تورکیاوە ئاڵۆز بکات. کەواتە بۆئەوەی پادشا و سەکردەکانی عەرەب تووشی هەمان هەڵەی هەشتاکان نەبنەوە کە لە ترسی بوونی سەدام حوسێن بە قائیدی ئوممەی عەرەبی لە شەڕی هەشت ساڵەی لەگەڵ ئێران پشتیان نەگرت، نابێت ئێستاش لەترسی ئەوەی کورد دەبێتە ئیسرائیلی دووەم لە هەوڵەکانیدا پشتی کورد نەگرن، بە پێچەوانەوە لە بەرژەوەندیان دایە لە دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیدا بەهەموو شێوەیەک پشتی کورد بگرن، ئەگەرنا ئەو هەوڵەی ئێران زوو یان درەنگ بەر دەرگەیان لێ دەگرێت و بەچۆکیان دەهێنێ. بەڵام ئەگەر پشتی کورد بگرن، دەتوانن هەم خۆیان لە شەڕفرۆشتنەکانی ئێران بپارێزن، هەم کەمێک لەو قەرزە بە کورد بدەنەوە کە بەدرێژایی مێژوو بەناوی ئایینی ئیسلام بەشداری لە گەشەسەندن و پەرەپێدانی شارستانیەتی عەرەب کردووە. ئەم قسەیە بۆ تورکیاش ڕاستە، لەبری ئەوەی دژایەتی دەوڵەتی کوردی بکات، دەبێت لە دامەزراندنیدا هاوکار بێت، چونکە ئەو باهۆزەی ئێران هەڵیکردووە، گشت ناوچەکە دەگرێتەوە و گەراشی لە تەواوی ناوچەکە هەیە و ژێراوژێر کاری باشیشی بۆی کردووە، واتە بۆمبە قورمیشکراوەکەی داناوەتەوە.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.