نیشتمانی شێركۆ بێكەس نیشتمانێكی جیاواز یان هەمان نیشتمان ؟!.. سەدیق سەعید ڕواندزی

نیشتمان لە شیعری شێركۆ بێكەسدا، پێگەیەكی سیاسی و شۆڕشگێڕیی و نەتەوەیی بەرز و یاری هەیە. هەر ئەم وابەستەبوونە گەورەیەشە بە نیشتمان، كە ئەم شاعیرە دەكاتە شاعیرێكی دیار و شوناسێكی نەتەوەیی گەورەی پێ دەدات. هاوتەریب لەگەڵ ناسۆریی و تراژیدیاكانی نەتەوەیی ئێمە، ئەم شاعیرە شیعر دەكاتە ڕەنگانەوەی ئەو تراژیدیایانە و خەمەكانی مرۆڤ و نیشتمان، بە كۆڵی شیعر هەڵەگرێت و برینی نەتەوەیی ئێمە، لە شیعردا بەرجەستە دەكات. مێژووی ناسۆرییەكانی ئێمە و كۆڤانی خەم و ژانەكان، ڕووبەرێكی گەروەیان لەئەزموونی شیعری ئەم شاعیرە گرتووە و دەبنە بزوێنەری شیعریی و بە نەمری لە ڕووداوێكی مێژووییەوە، دەبنە ڕووداوێكی ئەبەدی و بۆ هەتایە لە یاد ناكرێن. بەو مانایەی ئێمە ئەگەر لە ڕووی مێژوویی و یادەوەریشەوە، ئەنفال لە بیر بكەین، ئەوا ئەم مەرگەساتە، لە ڕێی گۆڕستانی چراكانی ئەم شاعیرە، بەردەوامی دەبێت و هاوتەریب لەگەڵ بوون و ژیانی ئێمە دەمێنێتەوە. لێرەوەش نیشتمان، دەبێتە شوناسی شیعری ئەم شاعیرە، بە هەموو شكست و سەركەوتنەكانییەوە، بە هەموو جوانی و ناشرینی و ژێردەستەیی و ئازادییەكانییەوە. بۆ شێركۆ بێكەسیش لە ڕێگەی داستانی كازیوە و كۆچ و دەربەندی پەپولە و ئافات و شیعرە بەرگرییەكانی دیكەی، دەبێتە بەشێك لە مێژووی سیاسی و نەتەوەیی ئێمە و وەك شاعیری گەل و نیشتمان دەناسرێت و هەمووان شانازی پێوە دەكەن. كەچی دەبینین لە دوا ساتەكانی ژیانیدا، نیشتمانی ڕاستەقینەی خۆی كە دەیان ساڵ بوو شیعری بۆ دەنووسی، بە كچێك دەگۆڕێتەوە. لە كاتێكدا كچی نێو شیعرەكان، تەنها نیشتمانی خۆیەتی، بەڵام نیشتمانی نێو شیعرەكانی، نیشتمانی هەموومانە و بۆیەشە لە ڕێگەی ئەو نیشتمانەشەوە، هاوسۆز و هاوخەم و هاوخەون دەبین. كاتێ شاعیرێك، شوناسێكی نەتەوەیی گەورە وەردەگرێت، ئەوا بە تەنها ئەزموونە شیعرییەكەی نییە، بەڵكو ئاوێتەبوونیەتی لەگەڵ نیشتمان و خەمە ئینسانیەكاندا. هەموو شیعرێك ڕەنگدانەوەی سەردەم و زەمەنێكی دیاریكراوە و هەر قۆناغێكیش بە تایبەتمەندی سیاسی و ئەدەبی و كۆمەڵایەتی خۆی دەناسرێتەوە، بەڵام بە كۆی گشتی، هەموو قۆناغەكان ئەزموونی شیعری شاعیرێك پێكدێنن. شێركۆ، دەتوانێت كچێك بكاتە نیشتمانی خۆی، بەڵام لە دنیابینی ئێمەدا، هەرگیز ئەو كچە نابێتە نیشتمانی ئەو. ئەم شاعیرە كۆچكردووە، ئەگەر كچانی هەموو دنیاش بە نیشتمانی خۆی بزانێت، دواجار لای ئێمە هەر كوردستان نیشتمانی ڕاستەقینەی ئەوە و كچێك نابێتە جێگرەوەی كوردستان، بۆیە بە بڕوای من وەك خوێنەرێك، بەو كۆمەڵە شیعرە، گەرچی ڕەهەندێكی ڕەخنەیی و سیاسی هەیە، شاعیر تا ڕادەیەك خاڵێكی بچووكی ڕەشی خستە نێو ڵاپەڕەیەكی گەورە، كا تامرد و دوای مردنیشی، بۆ ئەو شانازییەكی نەتەوەیی گەورەیە. بێگومان ئەمە بەو مانایە نییە، كە شاعیر ڕەخنە لە نیشتمان نەگرێت و هیچ ناشرینییەكی نەبینێت، بەڵكو بەو مانایەی ئەوە دەشێ هەر شاعیرێكی دیكە كچێك بكات بە نیشتمانی، بەڵام بۆ شێركۆ بێكەش نا، چونكە ئێمە لە ڕێگەی بە شێكی زۆری شیعرەكانی ئەو نیشتمان و لە ڕێگەی نیشتمانیش، خۆی و نیشتمان و شیعرەكانیمان ناسی و خۆشویست. كتێبی ( نیشتمانی شێركۆ بێكەس) نوێژینەوەیەكی ئەدەبییە و خوێندنەوەیەكە بۆ چەمكی نیشتمان، هەر لە سەرەتای ئەزموونی شیعری ئەم شاعیرەوە، تا دەگاتە نیشتمانی كچ. توێژینەوەكە، بۆ هەر قۆناغێك، نموونەیەك لە دەقە شیعرییەكانی ئەم شاعیرەی هێناوەتەوە، وەلێ كاتێ ڕاڤە و لێكانەوەی شیعرەكان دەخوێنینینەوە، هەست ناكەین ئێمە بەر نیشتمانێك دەكەوین كە هی شێركۆ بێكەسە، بەڵكو وا هەست دەكەین نیشتمانی هەر شاعیرێكی دیكەیە، كە ئەمەش جۆرێك لە هاو دژی لە ناونیشانی ئەم كتێبە دێنێتە ئاراوە. بەو مانایەی خەسڵەت و سیما سیاسی و نەتەوەییەكانی ئەم نیشتمانە، لای ئەم شاعیرە هاوشێوەی هەر شاعیرێكی دیكەیە . بۆ نموونە: توێژەر دەنووسێت:( ناسنامەی نیشتمانی شێركۆ بێكەس، لە ئاو، خاك، خۆڵ، بەرد، تەپ و تۆز و ڕك، قاقڕی گەرمیان، شەختەبەندی كوردستان خۆی دەنوێنێت) لە ڕاستیدا، ئەگەر ئەو بنەما سرووشتی و خاكییانە بكەینە پێوەر بۆ شوناسێكی تایبەتی نیشتمان بۆ ئەم شاعیرە، ئەوا ئەم نیشتمانە ،نا تایبەتە و نە جیاواز و نە هی شاعیرێكیشە بە تەنها، چونكە ئەم بنەمایانە، لە شیعری زۆربەی شاعیرانی ئێمە، بە تایبەتیش لە نیوەی دووەمی هەفتاكان و قۆناغی هەشتاكان، كە ڕەنگدانەوەی هەڵومەرجی سیاسی و چەوسانەوەی نەتەوایەتین دەبینرێت، بە تایبەتیش لە ڕێگەی بە سیمبولكردنی ئەو ڕەگەزانە. ئاو و خاك و سرووشتی ژینەگەیی و جوگرافی نیشتمانێك، نابنە پێوەر بۆ تایبەتیبوونی ئەم نیشتمانە لای شاعیرێك، چونكە لە بنەڕەتدا ئەو ڕەگەزانە سرووشتی و خۆرسكن و لە ڕێگەی بە سیاسیكرنیانەوە دەبنە ڕەمزی سیاسی و نەتەوەیی. ئەگەرسەرنج لە ئەزموونی شیعری ئەو قۆناغە بدەین، بۆ نموونە لە شیعرەكانی ( ئەنوەر قادر محمەد ) دا، ئەوا ئەزموونی ئەم شاعیرە لە ڕووی بە سیاسیكردن و بە نیشتمانكردنی هێما و توخمە سرووشتییەكان لە قۆناغی هەفتاكاندا زۆر لە شیعری شێركۆ بێكەس دەوڵەمەندترە، وەك ئەوەی لە كۆمەڵە شیعری زریان هەیەو دەبینرێت. ئەزموونی شاعیرانی دیكەش بۆ نموونە وەك ( فەرهاد شاكەلی ) بە هەمان شێوەیە، بەمەش ئەو نیشتمانەی یەعقووبی باسی دەكات، نە جیاواز، نە تایبەت ناكەوێتەوە. دواتر دەبێ ئەو پرسیارە بكەین، كە ئایا ئەو نیشتمانەی نووسەر تایبەتی دەكات بە شێركۆ بێكەس، لە ژیان و جیهانبینی شیعرییانەی ئەودا، وەك خۆی مایەوە؟ بێگومان نەخێر، چونكە شێركۆ بێكەس، دوا جار بە دیوانی ( ئێستا كچێك نیشتمانە) بە داخەوە هیڵێكی بە سەر نیشتمانی ڕاستەقینە و دایك داهێنا، كە نیو سەدە بوو لە یادەوەری ئێمەدا ڕەگەكانی دادەكوتا. شێركۆ بەو دیوانەی نەك لە شۆڕش و نیشتمان و خەبات پەشیمان بووەوە، بەڵكو زۆر بە ئاسانی نیشتمانی نێو گۆڕستانی چراكان و دەربەندی پەپوولە و ئافاتی بە جەستەی كچێك گۆڕییەوە، كە شاعیرانی تر، بۆ نموونە وەك ( ئەنوەر قادر محمەد و فەرهاد شاكەلی) ئەوەیان نەكرد. لێرەوەش بڕوام وایە، نیشتمانێك نییە تایبەت بەو شاعیرە، نیشتمان نیشتمانی هەموومانە، بە هەموو پێكهاتە سرووشتی و سیاسییەكانییەوە و بە هەموو جوانی و شكست و تراژیدیاكانییەوە. گریمان ئەگەر شێركۆ بە هۆی ئەو شیعرە سیاسی و شۆڕشگێڕیی و نیشتمانییانەی بۆ نیشتمان لە سەروبەندی خەباتی شاخ و لە دەرەنجانی ئەو كارەساتانەی بە سەر ئێمە داهاتوون نووسیونی و تاڕادەیەك نیشتمان دەكاتە شوناسی ڕاستەقینە و خاوەنداریەتی خۆی، ئەوا لە دوای ئێستا كچێك نیشتمانمە، ئەو ڕایەڵەی دەیان ساڵ بوو شێركۆ و نیشتمانی بە یەكەوە دەبەستەوە دەپسێت، چونكە شاعیر لەو دیوانە و لە ناونیشانەكەیدا، هەر بە ڕوونی ئەوەمان پێ دەڵێت كە ئیدی لەمەو دوا كچێك نیشتمانییەتی، كە ئەمە لەگەڵ جیهانبینی و ناسنامەی نیشتمانییانەی ئەم شاعیرە، لە مێژووی شیعری كوردیدا یەكناگرێتەوە. بێگومان ئێمە دەزانین دوا جار ئەم شاعیرە، بە هۆی ئەم هەموو ناعەدالەتی و بە ئاكام نەگەیاندنی شۆڕش ماناكانی ڕاپەڕین، ڕوانگەی بۆ نیشتمان دەگۆڕێت، بەڵام ئەم گۆڕینە پاساو نییە بۆ ئەوەی كچێك لە بری كوردستان بكاتە نیشتمانی خۆی، چونكە لەلایەكەوە تەمەنی شێركۆ بێكەس كە لە هەفتا ساڵی ڕەتی كردووە، لەوە دەرچووە كچێك بكاتە نیشتمانی و ئەو نیشتمانەی ڕووبارێك خوێنی بە ئێستاشەوە لە پێناودا دەڕژێت، بگۆڕێتە بە جەستەی كچێك، هەروەها لە مێژووی شیعری جیهانیدا، ڕووداوی لەم شێوەیە نەبووە. مەگەر لۆركا، نیرۆدا، نازم حیكمەت، مەمحمود دەروێش، سەمیح قاسم و موزەفەر نەواب و چەندانی تر، هەتا مردن نیشتمانی خۆیان بە كچێك گۆڕییەوە؟ یاخود بە خەونی ئازادی و ڕزگاری نیشتمان چوونە ژێر گڵ؟ كەواتا بە بڕوای من پاساوێك نەبووە، بۆ ئەم گۆڕانكارییە ڕادیكاڵییە، لە هزر و تێڕوانینی شێركۆدا. ئێمە نابێ ئەوەمان بیر بچێت، ئەم شاعیرە، وەك بۆرژوایەك و ئەرسنۆكراتێك دەژیا و پاداشتی ئەو شیعر و ئەو ڕوحە نیشتمانی و شیعرە شۆرشگێرییانەی بە زیادەوە لە دەسەڵاتی كوردی وەرگرتەوە و چەندین پۆست و پلەی سیاسی و فەرهەنگی، بە دەسكەوت و مووچەی زۆرەوە وەرگرت، كە ئەمە وەك وتم بۆ شاعیرانی وەك ئەنوەر قادر و عەبدوڵا پەشێو و فەرهاد شاكەلی نەكراوە، كە سێ لە دیارترین شاعیرانی ئێمەن، كە هاوتەریب لەگەڵ شێركۆ بێكەسدا، بە قووڵی گوزارشت لە ئازارو ڕوحی برینداری نەتەوەیی ئێمە لە نیوەی دووەمی هەفتاكان و تا ڕاپەڕینیش دەكەن. نووسەر لە بەشێكی دیكەی نووسینەكەیدا، هەر لە بارەی نیشتمان لە شیعری شێركۆ بێكەسدا دەنووسێت:( لە شیعری شێركۆ بێكەسدا، خۆشەویستی وەك هێزێكی لە بن نەهاتوو بۆ گەشەكردنی نیشتمان دەور دەگێڕێت ) كە واتا لێرەدا، ئەم شاعیرە هێز و وزە و تاوتینی خۆشەویستی، لە پێناو نیشتمانی دایكدا تاو دەدات، چونكە وەك نووسەر دەیڵێت ئەو هێزە سرووستی و ناخەكییە كە خۆشەویستییە، بۆ ئامانجێكە، ئەویش وەگەڕخستنیەتی لە پێناو گەشەكردنی نیشتماندا. بێگومان ئەم شاعیرە، بە درێژایی پەنجا ساڵ ڕوحی بریندار و خوێن لێ ڕۆیشتووی جەستەی نەتەوەیی ئێمەی لە كۆڵناو وەك ڕووناكبیر ( مەریوان وریا) دەیڵێت، شاربە شار و وڵات بە وڵات دەیگێڕاو پیشانی دنیای دەدا، ئازار و كارەساتەكانی ئەنفال و كیمیاباران و سوتماككردنی كوردستانی دەنووسییەوە، كەچی دواجار بە جۆرێك لە جۆرەكان، ڕوانگەی دەگۆڕێت و لە پاییزی تەمەندا، لە كاتێكدا كە ژیان و تەمەنی بواری خۆشەویستی و دەست لە ملانێی كچێكی جوان و بەژن زراڤی تێدا نەماوە و ڕووەوە مردن دەچێت، دێت بە داخەوە كچێك دەكاتە نیشتمانی خۆی، عەبدولخالق یەعقووبیش بۆ پاساودانەوەی ئەو هەڵوێستەی دەڵێت:_ ( ئێستا كچێك نیشتمانمە هەڵوێستە شیعرە) وەك ئەوەی شێركۆ لە ڕق و تووڕەیی و نادادپەروەری لە نیشتمان و دەسەڵاتداراندا، ئەو هەڵوێستەی وەرگرتووە.ئەم هەڵوێستە شیعر بێت یان نا، فاكتەری نووسینی ئەم دیوانە ڕق و تووڕەیی بێت یان نا، دواجار دەبێ ئەوە بزانین كە ئەمە شیعری ئەم شاعیرەن و ڕەنگدانەوەی تێگەیشتن و جیهانبینی ئەون و بە ڕوونی پێمان دەڵێت ئێستا كچێك نیشتمانی ئەوە، ئەمەش مانای وایە چیتر ئەو نیشتمانەی دوێنێ نیشتمانی ئەو بوو، نیشتمانی ئەو نییە. دواجار دەمەوێ ئاماژە بەوە بدەم، كە ڕوانگەی بەشێكی زۆری ڕەخنەگر و لێكۆلەرانی كورد بۆ ئەزموونی شیعری شێركۆ بێكەس، ڕوانگەیەكی شاعیرانەیە نەك شیعرییانە، بەو مانایەی كۆنتاكە لەگەڵ شاعیر نەك شیعر. لێرەوەش بڕوایان وایە ئەزموونی ئەم شاعیرە، ئەزموونێكە تەنێ شایەنی پێدا هەڵگوتن ولێكۆڵنەوەیە و نابێ ڕەخنەی لێ بگیرێت. بۆ نموونە، من تا ئێستا لە كۆی بەشێكی زۆری ئەو نووسینانەی لە بارەی ئەم شاعیرەوە كەوتوونەتە بەرچاوم، نەمبیستووە كەسێك بڵێت ئەم شاعیرە بۆرژوایانە دەژیا و لە ڕووی چینایەتییە سەر بە چینی باڵا دەست و ئەرستۆكرات بوو، یاخود ڕەخنەی ئەوە بگرن چۆن شاعیرێك دوای پەنجا ساڵ لە لەكۆڵنانی نیشتمانی خاك و دایك، دواجار ئارەزوو دەكات لە نێوجەستەی كچێكدا ببێتە هاووڵاتی و ئەوێ بكاتە نیشتمانی خۆی؟ ئەی ئێمە چی وەڵامی كەسوكاری ئەو شەهیدانە بدەینەوە كە ئامادەبوون شەهیدببن و شەهیدیش بوون تاكو شێركۆ بێكەس شیعرێكییان بۆ بنووسێت، وەك ئەوەی خۆی چەندین جار باسی كردووە؟

سەدیق سەعید ڕواندزی

————————

پەراوێز: نیشتمانی شێركۆ بێكەس و دەربەندی خۆشەویستی، عەبدولخالق یەعقوبی، بڵاوكراوەی ڕێكخراوی كوردستان دیالۆگ، ساڵی چاپ _ 2023.

*ئەم بابەتە لەهزرو هونەری ڕۆژنامەی خەبات ژمارە (1759 ڕۆژی 13/5/2024 بڵاوكراوەتەوە.

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.