گفتوگۆ لەگەڵ شاعیر و نووسەر مامۆستا بەهرام.. ئامادەکردنی: کامەران حاجی ئەلیاس

مامۆستا بەهرام: لای من زۆر گرنگە مانشێتی شیعر گوزارشت لە ناوەڕۆكی شیعر بكات
مامۆستا بەهرام: ئەو كاتە شیعر دەنووسم كە دێت قدیلانەی هەستەكانم دەكاتەوە
نووسەرو شاعیری دیاری كوردستان بەهرام محەمەد تاهیر- كاكل ناسراو بە (مامۆستا بەهرام )، وەكو شاعیر و چیرۆك نووس شوێن پەنجەی لە نێو كتێبخانەی كوردی دیارە خزمەتێكی زۆری بواری ئەدەبی كردوە خاوەنی چەندین كتێبە لەبواری شیعر،رۆمان ،چیرۆك ،وەرگێران..لە چەندین گۆڤاری وەكو ئەندامی دەستەی نووسەران كاری كردوە بەمەبەستی ئاگارداربوون لە كار و چالاكییەكانی ئەم هەڤپەیڤینەمان لە گەڵ دا ئەنجام دا.
هەڤپەیڤین- كامەران حاجی ئەلیاس

*دەرگاكانی نووسینی شیعر زۆرن وەكو(دایك، یادگار، ئازار، غەریبی،خەیاڵ..) بەرێزتان لە كام دەرگاوە شیعرەكانت لەنگەردەگرن؟

• بەڵێ دەرگاكانی نووسینی شیعر زۆرن.. چونكە شیعر باڵاخانەیەكی بەرزە و لە سەر ڕووبەرێكی پان و پۆڕ..بنیات دەندرێت، بۆیە بۆ هەوا گۆڕكێی دروست چەندین دەرگاو پەنجەرەی گەرەكە دنیای نووسینی شیعر فراوانە و دەرگاكانی چوونە ناوەوەشی كراوەن، هەتا ئەگەر كراوەش نەبن، مرۆڤ بەو بەهرە شاردراوە و هەستە ناسكە و ئارەزووە پەنگخواردووە و ویستە بەهێزەی لە ناو ناخ و مێشك و دڵی دا هەنە “دەتوانی دەرگاكان بكاتەوە..واتە ئەگەر كلیلەكانی بەهرەو هەست و ویست و ئارەزوو هەبێت دەتواندرێ دەرگاكان بكرێنەوە..
  بەڵێ من چەند كلیلێكی ئەو دەرگایانە بەكار دەهێنم، بەڵام لەوانەیە دەرگایەك لەو دەرگایانەم بە ئاسانتر بۆ بكرێتەوە.. پێم وایە شیعر ئەگەر بۆ خۆشەویستی خاك و دایك و جوانی نەبێت، ئەگەر شەڕ بە نەفرەت نەكات، هەناوی ببرسییەك نەخاتە بەرچاوی تێران، منداڵێك لە باوەشی شیعردا هەست بە ئارامی نەكات، ژنێك پێیەوە سەربەرز نەبێت، كێرڤی ورەی پێشمەرگەیەك و شەڕڤانێك لە مەورەد نەدات و تیژی نەكاتەوە،پێیە خوارەكان ئاگادار نەكاتەوە و هەوڵدان نەبێت بۆ ڕاستكردنەوەیان ،ئەوە هەر نەبێت باشترە..
  
  *زۆرێك لە شاعیران كاتێكی دیاركراویان نییە بۆ شیعر نووسین ئێوە كاتێكی دیاركراوتان هەیە بۆ شیعر نووسین بۆ (شەو،بەیانی ،ئێوارە..)؟
• ئەو كاتە شیعر دەنووسم كە شیعر خۆی سەرەتاتكێم لە گەڵدا دەكات و هانام بۆ دەهێنی بۆ ئەوەی بینووسم.. ئەو كاتە شیعر دەنووسم كە دێت قدیلانەی هەستەكانم دەكاتەوە..
  شیعر كات و ساتی دیاری كراوی نییە.. بەیانی و ئێوارەو شەو و نیوە شەو لای ئەونییە، هەر كاتێك ویستی دێت و لە دەرگات دەدات، ئەگەر ئازای زوو دەرگای لێ ناكەیەوە و پێشوازییەكی گەرم و گوڕی لێ ناكەی.. ئیدی چیدی بەو شێوە جوانییە و ڕەزا سووكییەی هاتووە نایبینییەوە، لەوانەیە جارێكی دی و بە شێوەیەكی دی، جیا لەوەی پێشتر بێتەوە..
  
  *پێتان وایە شیعر تەینا گوزارشت لە خەم ودووری نەهامەتی دەكات ؟ یان پەنجەرێكە بۆ هیوا و ستاتیكا؟
• ئێمە میللەتێكی بەش مەینەت و ماف خوراو و ستەم لێكراوین، مێژوو فەرامۆشی كردووین و جوگرافیاش دژمانە، ئەگەر ئێمەی نووسەر و شاعیر و چیڕۆك نووس و ڕۆمان نووس، هەروەها مێژوونووسان هەر كەسەو لەلای خۆی ئەو ڕاستییانە نەخاتە بەر گوێ و چاوی جیهان ئەدی دەبی كێ بیكات.. خۆ ناكرێت لە بەرامبەر شكست پێهێنانی شۆڕشێكی تەمەن چواردە ساڵی كڕ و بێ دەنگ بی و شیعرێكی بۆ نەنووسی، چۆن دەكرێ ئەنفال و كیمیاباران فەرامۆش بكەی و جیهانی لێ تێنەگەیەنیت، ئایا دەكرێ (درۆن) بارانت بكەن و بە شیعر نەڵێی ئۆف.؟ دەكرێ وڵاتت پارچە پارچە بێت و خەمی بۆ نەخۆی.؟ پاكیزەكانی نەتەوەكەت تۆبزی گێ (اغتصاب) بكرێن و جەرگت بۆیان نەسووتێت.؟..بەڵام سەرەڕای ئەو نەهامەتییانەش، خۆ ناكرێت شیعر بكەینە ئامرازی پرسە دانان و قوڕ پێوان بەڵكو دەكرێت و دەتوانین بیكەینە پەنجەرەیەك بۆ هیوا بەخشین و ورە بەرزكردنەوە..

*زۆرێك لە شاعیران كە شیعر دەنووسن بۆخۆیان دەنووسن، ئایا شیعرەكانی تۆپەیامێكی بۆ خوێنەر لە خۆ دەگرێت؟

• بڕوا ناكەم شاعیرێكی شاعیر، كە زۆربەی خەسڵەتەكانی شاعیریی تێدابی بەو جۆرە بیر بكاتەوە كە شیعر تەنها بۆ خۆی بنووسی.. ئەوە قسەی من نییە، لە مێژە گوتویانە: (شاعیر كە دەقێكی شیعریی دەنووسی تا ئەو كاتەی بڵاوی دەكاتەوە، ئەو شیعرە هی خۆیەتی، بەڵام كە بڵاوی كردەوە دەبێتە موڵكی هەموو خوێنەرانی.. لەبەر ئەوەی پەیامی هەمە جۆر هەیە، بۆیە ڕەنگە هەر شاعیرێكیش جۆرە پەیامێكی لەو جۆرانە هەبێت كە لە شاعیرێكی دیكەی جیا بكاتەوە..پەیامی من لە شیعر نووسین دا ن كە ئامانجی سەرەكیشمە، بریتییە لە:
• زمان: كە یەكێكە لە ئەستوندە هەرە بە هێزەكانی بەرزكردنەوەی ڕەشماڵی سێ ئەستوندەی شیعرەكانم…من دەمەوێ لە ڕێگەی زمانی پاراوو ڕەسەنەوە پەیامەكەم بگەینمە خوێنەرانمەوە و سەرنجیان بۆ شیعرەكانم ڕابكێشم، لە هەمان كاتدا چەندین وشەی ڕەسەنی مردوو زیندوو بكەمەوە.. (دیلان تۆماس) ی شاعیری پایە بەرزی بەریتانیا دەڵێت: من كە قەسیدەیەك دەخوێنمەوە، سەرەتا وشە جوانەكان سەرنجم ڕادەكێشن، دواتر بیرۆكەی شیعرەكە..
• بیرۆكە: واتە خولانەوە بە دەوری جغزی یەك بیرۆكە، نەك تێكەڵ و پێكەڵ كردن، چونكە شیعر چیڕۆك و ڕۆمان نییە بواری باز بازانێی تێدابێت، خوێنەر و ئارەزوومەندانی شیعر خەز لە شیعری درێژ و تێكەڵ و پێكەڵ ناكەن..
  • ئاڵۆزی و تەم و مژاویی: شیعر مەتەڵ نییە هەڵی بێنی، من لە گەڵ ئەو جۆرە شیعرانە نیم خوێنەر دەیان جار بیخوێنیتەوە و تێی نەگات، یان چەندین لێكدانەوەی بۆ بكرێ، یان ئانە پانەی بۆ بكرێ.. كەوانە شیعر دەبێت ڕەنگ و بۆن و تامی هەبێت و پێیانەوە بناسرێتەوە.. بۆ یەكەم جار كە سەیری شیعر دەكەی ئەگەر شاعیر بی، یان خوێنەرێكی بەردەوامی شیعر بی، بە ڕەنگەكەی دەزانی خۆماڵییە یان نا..بۆنی مانشێتی شیعرەكە ئارەزووی خوێنەر بۆ خوێندنەوەی شیعرەكە زیاد دەكات.. بیخوێنەوەو بڕۆ ناو قووڵایی شیعرەكە ئینجا دەزانی تامی شیرینە یان تفت و تاڵ

*مانشێتی شیعرەكانت سەرنج راكێشن تاچەند گوزراشت لە ناوەڕۆكی شیعرەكانت دەكات، پێتان وایە مانشێتی شیعر دەبێ گوزراشت لە ناوەرۆك بكات؟

• بەڵێ لای من زۆر گرنگە مانشێتی شیعر گوزارشت لە ناوەڕۆكی شیعر بكات، چونكە زۆر لە خوێنەرانی شیعر (هەتا خوێنەرانی بابەتەكانی دیكەی نووسین و چیڕۆك و ڕۆمانیش) ئەگەر مانشێتی شیعرەكە سەرنج ڕاكێش نەبێت لەوانەیە شیعرەكە پشتگوێ بخەن و نەیخوێننەوە..
  
  *شاعیری فەرنسی (لویس ئارگونی) دەڵێت “ئەگەر شیعر نەبوایە هەموومان تووشی خوورپەی(سەكتە) دڵ دەبووین،بۆچوونت لەسەر ئەم دەستەواژە چیە؟
• لەوەتی مرۆڤ هەیە شیعر هەر هەبووە و تاكو ئێستاش بەردەوامە، خەڵكیش هەر تووشی خوورپەی دڵ بووە و دەبی، ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش كەسانی تووشی خوورپەی دڵ دەبن لە زیاد بوون دانە، لەوانەیە زۆربەشیان شاعیر بن.. من قسەی ئەو هاوڕێ شاعیرەمان بەو نوكتەیە دەچوێنم (دەشوبهێنم) كە كابرایەكی سەر بە عەشیرەتێك لە ناو خەڵكی عەشیرەتەكەی خۆی گۆتبووی: ئەرێ ئەوانەی لە عەشیرەتی ئێمە نینە كوو دەتوانن بژین!!!! من ئەگەر پێچەوانەی سەرلە بەری ئەو بیركردنەوەیە نەبم، لەبەر ئەوەیە كە لەوانەیە كەسێكی لاوازی هەست تەنك و ناسك شیعرێكی پڕ لە ئازارو خەم و نەهامەتی بخوێنێتەوە كاری لێ بكات و تووشی خوورپەی دڵی بكات ،كە ئەوەش زۆر دەگمەن ڕوودەدات
  خەڵكی عەشیرەتەكەی خۆی گۆتبووی: ئەرێ ئەوانەی لە عەشیرەتی ئێمە نینە كوو دەتوانن بژین!!!! من ئەگەر پێچەوانەی سەرلە بەری ئەو بیركردنەوەیە نەبم، لەبەر ئەوەیە كە لەوانەیە كەسێكی لاوازی هەست تەنك و ناسك شیعرێكی پڕ لە ئازارو خەم و نەهامەتی بخوێنێتەوە كاری لێ بكات و تووشی خوورپەی دڵی بكات ،،كە ئەوەش زۆر دەگمەن ڕوودەدات..
  
  *چۆن دەڕوانیتە ئاستی شاعیرە لاوەكان؟
• پێم وایە ئەو هەویرە ئاوی زۆری دەوێ، بۆیە ئەگەر بەو پەلە پەلییەی وەڵام دانەوەی پرسارێك ئاستی لاوەكانمان هەڵبسەنگێنم هەلەمە.. تەنها من ئەوە دەڵێم: كەم كەس هەیە چەندین شیعری (حاجی قادرو فایەق بێكەس و گۆران و……..هتد) لەبەر نەكردبی، كەچی ئێستا كەم كەس، یان بەدەگمەن هەیە بتوانی شیعرێكی نوێ ئەزبەر بكات، لەبەر ئەوەی سەرو بنیان یەك ناگرنەوە، یان ئەو ئاوازو مۆسیقایەی لەواندا هەیە، ئێستا ناڵێم هەر نییە، بەڵام دەگمەنە..

*جگە لە بواری نووسینی شیعر لە چیرۆك نووسینش ئەسپی خۆتان تاوداوە چەمكی چیرۆكەكانت لە چییەوە سەرچاوە دەگرن؟

• بەڵێ دوو كۆمەڵە چیڕۆك و ڕۆمانێكم چاپ كردووە، ڕۆمانێكیشم لەبەر دەستە زۆری نەماوە تەواوی بكەم.. پێم وایە، ڕۆمان و چیڕۆك و شیعر سێ برای گەورە و ناوەنجی و بچووكن، بەڵام بە جەستەو خەسڵەت جیاوازن.. لای من چیڕۆك و ڕۆمان نووسین، لە نووسینی شیعر ئاسانترە.. شیعر تیف تیفەی زۆری دەوێ، واتە گەڕان بە دوای وشەی جوانی ئاوازبەخش بە جۆرێك لە گەڵ نۆتەی مۆسیقا بسازێت..هەروەها شیعر بە دەربڕینێكی كەم مانایەكی زۆرت پێ دەبەخشی، كەچی لە نووسینی چیڕۆك و ڕۆمان بۆ هەمان مەبەست دەتوانی درێژدادڕی بكەیت و ئەو هەموو جوانكارییەی شیعریشی ناوێت.. چیڕۆك و ڕۆمانەكانیشم هەر زیاتر لە مەینەتی و نەهامەتییەكانی نەتەوەكەم سەرچاوە دەگرن، هەتا ئەگەر چیڕۆكێكی خۆشەویستیش بنووسم ناتوانم لەگەل بەدبەختییەكی میللەتەكەم تێكەڵی نەكەم..

نووسەر و چیرۆك نووس “محمد تاهیر- كاكل، ناسراو بە (مامۆستا بەهرام ) لە چەند دێرێك دا:

• ئەندامی كارای سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستانە
  *ئەندامی فیدراسیۆنی ڕۆژنامەنووسانی نێودەوڵەتییە
  *ئەندامی یەكیەتی نووسەرانی كوردە
  *،ئەندامی یەكیەتی مامۆستایانی كوردستانە
  *ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤاری (ھەرێمی كوردستان) بووكەلەلایەن وەزارەتی رۆشنبیری دەردەچوو.
  *ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤاری (داد) بوو كە لەلایەن وەزارەتی داد دەردەچوو.
  تاكو ئێستا ئەم كتێبانەی بە چاپ گەیاندووە:
• كاتم بەفیڕۆ نادەم كۆمەڵە چیرۆك بۆ منداڵان ٢٠٠٥
  -ڕۆشنبیری … كۆمەڵگەی مەدەنی وەرگێڕان ٢٠٠٦
• كورد- عەرەب- شۆڤێنیزم وەرگێڕان ٢٠٠٩
• شەلم كوێرم ناپارێزم كۆمەڵێك وتاری خۆی ٢٠١٠
• ئەوەشمان فت كۆمەڵە چیرۆك ٢٠١٤
• ڕەوشت و سیاسەت برتراند ڕاسل وەرگێڕان ٢٠١٥
• ئێمە كێین؟ سامویل. ب. ھنتگتۆن وەرگێڕان ٢٠١٦
• زامەكان دەكولێنەوە ڕۆمان بەرھەمی خۆی ٢٠١٨
• كەزی دایكمیان بڕیوە كۆمەڵە چیرۆك – خۆی ٢٠١٩
• تووڕەم لە ھەور و با شیعر ٢٠٢٤
  شكۆی شاژنایەتی خۆرم شكاند شیعر ٢٠٢٤
  *ئەم كتێبانەشی ئامادەن بۆ چاپ:
  -راپەڕینی جووتیاران – رۆمان
  -ململانێی زلھێزەكان كۆمەڵێك وتاری وەرگێڕدراو
• لە گوندەوە بۆ شار – رۆمان