لیۆناردۆ دا ڤینچی.. وەرگێڕانی: ڕەیان مستەفا نەجیب
لیۆناردۆ دا ڤینچی (لە ١٥ی نیسانی ١٤٥٢ لە ئانکیانۆ، نزیک ڤینچی، کۆماری فلۆرەنسا [ئیتاڵیا] لەدایک بووە – لە ٢ی ئایاری ١٥١٩ لە کلو [ئێستا کلۆ-لوسێ]، فەڕەنسا کۆچی دوایی کردووە) هونەرمەندێکی ئیتاڵی، وێنەکێش، پەیکەرتاش، ئەندازیار و ئەندازیاری تەلارسازی بووە کە ڕەنگە شارەزایی و هۆشمەندیەکەی، زیاتر بووبێت لە هەر کەسێکی تر، نموونەی ئایدیالی مرۆڤدۆستی ڕێنیسانس بووە. تابلۆکانی “شێوی دوایی” (١٤٩٥-٩٨) و “مۆنالیزا” (نزیکەی ١٥٠٣-١٩) لە ناو بەناوبانگترین و کاریگەرترین تابلۆکانی سەردەمی ڕێنیسانسن. تێبینیەکانی بەرجەستەکردنێکی لێکۆڵینەوەی زانستی و داهێنانی میکانیکی دەردەخەن کە چەندین سەدە لە پێش سەردەمی خۆیان بوون.
ئەو ناوبانگە تایبەتەی کە لیۆناردۆ لە ژیانی خۆیدا پێی گەیشت و، پاڵاوتە بە ڕەخنەی مێژوویی، هەتا ئەمڕۆش بێ کاڵبوونەوە ماوەتەوە، بەشێکی زۆری لەسەر ئارەزووی بێسنووری ئەو بۆ زانین دەوەستێت، کە ڕێنمایی هەموو بیرکردنەوە و ڕەفتاری دەکرد. هونەرمەندێک بە خولیا و بەهرە، چاوەکانی بە ڕێگای سەرەکی خۆی بۆ زانین دادەنا؛ لای لیۆناردۆ، بینین بەرزترین هەستی مرۆڤ بوو چونکە تەنها ئەو ڕاستەوخۆ، بە دروستی و بە دڵنیاییەوە ڕاستییەکانی ئەزموونی دەگەیاند. لەبەر ئەوە، هەر دیاردەیەک کە هەستی پێدەکرد دەبووە بابەتی زانین، و سەپێر ڤێدێرێ (“زانینی چۆنیەتی بینین”) بووە بابەتی گەورەی خوێندنەکانی. ئەو داهێنەری خۆی بەکارهێنا لە هەر بوارێکدا کە نواندنی گرافیکی تێدا بەکاردێت: ئەو وێنەکێش، پەیکەرتاش، ئەندازیار و ئەندازیاری میکانیک بوو. بەڵام تەنانەت لەوەش زیاتر چوو. ئەو عەقڵی بەرزی خۆی، تواناکانی سەرنجدانی نائاسایی، و مامۆستایەتی لە هونەری وێنەکێشان بەکارهێنا بۆ خوێندنی سروشت بەخۆی، هێڵێکی پرسیارکردن کە ڕێگەی دا بە دوو هەوڵەکانی لە هونەر و زانستدا گەشە بکەن.
ژیان و بەرهەمەکان
سەردەمی سەرەتایی: فلۆرانس
دایک و باوکی لیۆناردۆ لە کاتی لەدایکبوونیدا هاوسەرگیرییان نەکردبوو. باوکی، سێر پیێرۆ، نووسەری یاسایی و خاوەن موڵکی فلۆرانسی بوو، و دایکی، کاتێرینا، ژنێکی گەنجی گوندنشین بوو کە دوای ماوەیەکی کورت شووی بەکرێکارێک کرد. لیۆناردۆ لە موڵکی خێزانی باوکی گەورە بوو، کە وەک کوڕێکی “یاسایی” مامەڵەی لەگەڵ کرا و خوێندنی سەرەتایی ئاسایی ئەو ڕۆژگارەی وەرگرت: خوێندنەوە، نووسین و ژمێریاری. لیۆناردۆ بە جیددی لاتینی نەخوێند، کە زمانی سەرەکی فێربوونی نەریتی بوو، تا دواتر، کاتێک کە زانیاری کارکردنی لەسەر ئەو زمانە بە شێوەیەکی سەربەخۆ بەدەستهێنا. هەروەها ئەو خۆی بۆ بیرکاری و پێشکەوتن تەرخان نەکردووە – ئەندازەی پێشکەوتوو و ژمێریاری – تا تەمەنی ٣٠ ساڵی، کاتێک دەستی کرد بە خوێندنی بە چڕی و پشوو درێژییەوە.
هونەرییەکانی لیۆناردۆ دەبێت زوو دەرکەوتبن. کاتێک نزیکەی ١٥ ساڵ بوو، باوکی، کە پێگەیەکی بەرزی لە کۆمەڵگای فلۆرانس هەبوو، کردی بە شاگرد لای هونەرمەند ئەندرێ دێل ڤێرۆکیۆ. لە کارگەی ناوداری ڤێرۆکیۆدا، لیۆناردۆ ڕاهێنانێکی فرەلایەنی وەرگرت کە وێنەکێشان و پەیکەرتاشی لەخۆ دەگرت، هەروەها هونەرە تەکنیکی-میکانیکییەکانیش. هەروەها لە کارگەی پاڵ دەست هونەرمەند ئەنتۆنیۆ پۆلایولۆش کاری کرد. لە ساڵی ١٤٧٢ لیۆناردۆ لە یەکێتی وێنەکێشانی فلۆرانس وەرگیرا، بەڵام پێنج ساڵی تر لە کارگەی مامۆستاکەی مایەوە، دوای ئەو ماوەیە بە سەربەخۆیی لە فلۆرانس کاری کرد هەتا ساڵی ١٤٨١. ژمارەیەکی زۆری وێنەی نایابی قەڵەم و پێنووس هەن لەم سەردەمە، لەوانە زۆر خەمڵاندنی تەکنیکی – بۆ نموونە،هاندان، چەکی سەربازی، ئامێری میکانیکی – کە بەڵگەن بۆ خولیا و زانیاری لیۆناردۆ لە بابەتە تەکنیکییەکاندا تەنانەت لە سەرەتای کارییەوە.
یەکەم قۆناغی میلان (١٤٨٢-٩٩)
لە ساڵی ١٤٨٢ لیۆناردۆ گواستیەوە بۆ میلان بۆ ئەوەی لە خزمەتی میراتگری شارەکەدا کار بکات – هەنگاوێکی سەرسوڕهێنەر کاتێک کەسێک بزانێت کە هونەرمەندی ٣٠ ساڵە تازە یەکەم داواکاری بەرچاوی لە شاری زێدی خۆی فلۆرێنسەوە وەرگرتبوو: تابلۆی تەواونەکراوی “پەرستنی پیاوە ژیرەکان” بۆ دێری سان دۆناتۆ ئا سکۆپێتۆ و تابلۆیەکی قوربانگا بۆ نمازگەی سەینت بێرنارد لە کۆشکی سینیۆریا، کە هەرگیز دەستی پێنەکرا. ئەوەی کە واز لە هەردوو پڕۆژەکە دەهێنێت، پێدەچێت ئاماژە بەوە بکات کە هۆکاری قووڵتری هەبووە بۆ بەجێهێشتنی فلۆرێنس. لەوانەیە ڕۆحی نوێ-ئەفلاتوونی زۆر پێشکەوتووی زاڵ لە فلۆرێنسی بنەماڵەی مێدیچی دژی ئەزموونی بیرکردنەوەی لیۆناردۆ بووبن و کەشی زیاتر ڕێکخراو و ئەکادیمی میلان سەرنجی ڕاکێشابێت. سەرەڕای ئەوەش، بێگومان سەرنجی ڕاکێشرابوو بە دەرباری پڕشنگداری میراتگر لۆدۆڤیکۆ سفۆرزا و ئەو پڕۆژە گرنگانەی کە لەوێ چاوەڕوانی دەکرد.
یەکەمی قۆناغی میلان (١٤٨٢-٩٩)
لیۆناردۆ ١٧ ساڵ لە میلان مایەوە، هەتا کەوتنی لۆدۆڤیکۆ لە دەسەڵات لە ساڵی ١٤٩٩. لە تۆماری خێزانی شاهانەدا ناوی نووسرابوو وەک pictor et ingeniarius ducalis (“وێنەکێش و ئەندازیاری دوک”). کەسایەتی نەرم بەڵام ڕێزداری لیۆناردۆ و هەڵسوکەوتی شیکی لە ناو بازنەکانی دەرباردا بە باشی پێشوازی لێکرا. بە ڕێزێکی زۆرەوە، بەردەوام سەرقاڵ بوو وەک وێنەکێش و پەیکەرتاش و وەک دیزاینەری ئاهەنگەکانی دەربار. هەروەها زۆر جار وەک ڕاوێژکاری تەکنیکی لە بوارەکانی تەلارسازی، قەڵابەندی، و کاروباری سەربازیدا ڕاوێژی پێدەکرا، و وەک ئەندازیاری هایدرۆلیکی و میکانیکیش خزمەتی دەکرد. وەک هەموو ژیانیدا، لیۆناردۆ ئامانجی بێسنووری بۆ خۆی داناوە؛ ئەگەر کەسێک هێڵە گشتییەکانی کارەکانی بۆ ئەم سەردەمە، یان بۆ ژیانی بەگشتی دیاری بکات، کەسەکە هەوڵی ئەوە دەدات کە ناوی بنێت “سیمفۆنیای تەواونەکراو”ی مەزن.
وەک وێنەکێشێک، لیۆناردۆ شەش کاری لە ماوەی ١٧ ساڵدا لە میلان تەواو کرد. (بەپێی سەرچاوە هاوچەرخەکان، لیۆناردۆ ڕاسپێردراوە بۆ دروستکردنی سێ وێنەی تر، بەڵام ئەم کارانە دواتر ون بوون یان هەرگیز ئەنجام نەدراون.) لە نزیکەی ١٤٨٣ تا ١٤٨٦، کاری لەسەر وێنەی قوربانگای “پاکیزە مەریەمی تاشەبەردەکان” کرد، پڕۆژەیەک کە بووە هۆی ١٠ ساڵ دادگاییکردن لە نێوان “ئەنجومەنی مەریەمی بێگەرد”، کە داوای کارەکەی کردبوو، و لیۆناردۆ؛ بۆ مەبەستی نادیار، ئەم ناکۆکییە یاساییە بووە هۆی ئەوەی لیۆناردۆ وەشانێکی تری کارەکە لە نزیکەی ١٥٠٨ دا دروست بکات. لە ماوەی ئەم سەردەمە میلانییە یەکەمەدا هەروەها یەکێک لە بەناوبانگترین کارەکانی دروست کرد، وێنەی دیواری مەزنی “شێوی دوایی” (١٤٩٥-٩٨) لە ژووری نانخواردنی دێری سانتا ماریا دێللە گراتسیە (بۆ شیکردنەوەی زیاتری ئەم کارە، بڕوانە خوارەوە “شێوی دوایی”). هەروەها جێگای تێبینییە وێنەی ڕازاندنەوەی بانی ژوور (١٤٩٨) کە بۆ ساڵا دێللە ئاسسێ لە قەڵای سفۆرزێسکۆی میلان دروستی کرد.
وەرگێڕانی: ڕەیان مستەفا نەجیب.
سەرچاوە: https://www.britannica.com/biography/Leonardo-da-Vinci
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
