خانم بۆڤاری، ڕەخنەی توند لە کۆمەڵگەی بورژوازیی فرەنسا.. حەمید کورەچی
جارێک خانم بۆڤاریم بە “قەحبەی ئەدەبیاتی جیهانی” وەسف کرد، بەڵام دوای ئەوەی بە قووڵی بیرم لێکردەوە، بۆم دەرکەوت کە ئەم وەسفە ئەو کارەکتەرە دەوڵەمەند و ئاڵۆزە کە گوستاڤ فلۆبێرت بە شێوەیەکی وەستایانە دروستی کردووە، زۆر ئاسان دەکات و لە ئاستی دادەبەزێنێت. لە کاتێکدا ڕەنگە ڕەفتارەکانی بکەوێتە ناو کایەی پەیوەندییە ناشەرعییەکان، بەڵام بچووککردنەوەیان بۆ تەنیا ئەم لایەنە، تێگەیشتنمان لە ئازارەکانی و ڕۆڵی ئەو وەک ئایکۆنێکی کولتووری گرنگ زۆر کەمدەکاتەوە.
هەوڵی ڕاستەقینەی ئێما لە دەوری خەونە ئایدیالیستەکانی و واقیعی سەختی خۆی دەسوڕێتەوە. هەر لە تەمەنی گەنجیەوە خۆی دەبینێتەوە سەرسام بووە بە ڕۆمانە هەستبزوێنەکان کە خۆشەویستی و سۆزیان بەرز دەکردەوە، بۆ وێنەیەکی فەنتازی و خەیالیی ژیانی هاوسەرگیری. لەگەڵ هاوسەرگیرییەکەی لەگەڵ چارڵز بۆڤاری، شۆکەکە کاتێک ڕوویدا کە ڕووبەڕووی ژیانێکی یەکدەنگ و یەکڕەنگ بووەوە کە خاڵی بوو لە وروژاندن و حەماسەت، ئەمەش وای لێکرد لە ڕێگەی پەیوەندییە ناشەرعییەکانەوە بەدوای هەڵهاتندا بگەڕێت.
بەڵام ناکامییەکانی ئێما تەنیا جەستەیی نەبوون؛ هەروەها ڕۆحییش بوون. ئەو بەردەوام بوو گرفتار بوو بەدەست بۆشایییەکی قووڵی سۆزداری و ڕۆحی کە نەیتوانی پڕیبکاتەوە، جا چ بە سەرگەرمی ڕۆمانسی بێت، پارە بێت، یان تەنانەت چێژە جەستەییەکان. هەستی بە گۆشەگیری و بێهیوایی دەکرد و ئەم بۆشاییە یەکێک بوو لەو هۆکارە سەرەکیانەی کە دواجار وای لێکرد خۆی بکوژێت.
لە ڕاستیدا ئازارەکانی ئێما دوور نییە لە ئەزموونی زۆرێک لە ئێمە. هەموومان مانای ژیان دەخەینە ژێر پرسیارەوە و بەدوای بەختەوەریدا دەگەڕێین، کە هەندێکجار پێدەچێت زەحمەت بێت. ئێمە ڕووبەڕووی قەیرانی بۆشایی ناوەوە دەبینەوە و لە ڕێگەی جۆراوجۆرەوە هەوڵی پڕکردنەوەی دەدەین؛ بۆ هەندێک، ڕەنگە بە ئامرازی ماتریالیستی بێت، یان پەیوەندییەکی زوو تێپەڕ بۆ هەندێکی تر.
ئیما لە بنەڕەتدا گەشتە ئەبەدییەکەی مرۆڤ بەرەو خۆڕازیکردن و بەختەوەری بەرجەستە دەکات. چیرۆکە بە ئازارەکەی ئەو ڕاستییە قووڵەمان بیردەخاتەوە کە بەختەوەری ڕاستەقینە لە دەرەوە نایەت، بەڵکو لە ناوەوە دێت. فلۆبێرت کارەکتەری خانم بۆڤاری بۆ سەرکۆنەی رەفتارەکانی دروست نەکردووە، بەڵکو بۆ کردنەوەی باسێک لەسەر سروشتی بەختەوەری مرۆڤ و ئەو تەحەددیانەی کە لە بەدیهێنانیدا ڕووبەڕوومان دەبێتەوە.
خانم بۆڤاری وەک کارەکتەری ئەدەبی دوای کۆچی دوایی بەردەوام بووە لە وروژاندنی سۆز و گفتوگۆ، گرنگی پەیامەکەی وەک سیمبولێکی مرۆیی سەلماندووە کە ڕەنگدانەوەی ئەو ململانێ و دژایەتیانەی بەردەم مرۆڤایەتی بە درێژایی سەدەکانە.
خانم بۆڤاری تەنیا گێڕانەوەی خیانەتی ژنێک نییە لە هاوسەرەکەی، وەک ئەوەی مرۆڤ لە یەکەم نیگادا بیری لێدەکاتەوە. بەڵکو بەرهەمێکی ئەدەبی هەمەلایەنەیە کە ڕەخنەیەکی توند لە کۆمەڵگەی بۆرژوازی فەرەنسی سەدەی نۆزدەهەم پێکدەهێنێت، کۆمەڵگایەک کە لەگەڵ دژایەتییەکان خەباتی دەکرد و لەژێر قورسایی سنووردارکردنی تەقلیدیدا گریای کە ژیانیان وشک و بێزارکەر دەکرد. فلۆبێرت لە ڕێگەی کارەکتەری ئیما بۆڤارییەوە تیشکی خستە سەر ململانێی قووڵی نێوان تەماحە تاکەکەسییەکان و دامرکاندنەوە و سنووردارکردندیان بەدەستی کۆمەڵگا. ئیما قوربانی کۆمەڵگایەکە کە خەونە ڕۆمانسییە ئایدیالیزەکراوەکانی چاندووە، تەنها بۆ ئەوەی جێی بهێڵێت ڕووبەڕووی واقیعێک بێتەوە کە خاڵی بێت لە هیچ هەست وروژاندنێک یان ڕەزامەندییەکی دەروونی.
ئەم ململانێیەی کە ئێما ئەزموونی دەکات، وێنەیەکی ڕەمزی خەباتێکی مرۆڤایەتییە کە تەمەنەکان دەگرێتەوە. بە تامەزرۆییەوە بەدوای خۆشەویستی ڕاستەقینە و بەختەوەرییەکی قووڵ و مانایەکدا دەگەڕێت بۆ بوونی خۆی لە جیهانێکدا کە پێدەچێت ئەم بەهایانەی لەدەست دابێت . ئەو بۆشاییە ڕۆحییەی کە لەیەکتر جیای دەکاتەوە، لە ڕاستیدا ڕەنگدانەوەی بۆشایییەکی گەورەترە کە کۆمەڵگاکەی تووشی ئازار دەکات؛ کۆمەڵگایەکی ماتریالیست کە لەسەر چێژە ڕووکەش و دەستبەجێییەکان گەشە دەکات و قووڵایی ڕۆحی مرۆڤ پشتگوێ دەخات.
زۆرێک وەک ئێما خەون بە ژیانێکی باشترەوە دەبینن کە پڕ بێت لە سۆز و سەرگەرمی، تەنها بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی واقیعێک ببنەوە کە سنووردارکردنی سەخت دەسەپێنێت کە زاڵبوون بەسەریاندا ئەستەمە. ناتەبایی نێوان خەون و واقیع کارەساتێکی ئاشنای مرۆڤە کە لە ژیانی ڕۆژانەماندا بەردەوام دەبێتەوە. ئێمە بە سۆزەوە هەوڵدەدەین بۆ گەیشتن بە خەونەکانمان تەنها بۆ ئەوەی خۆمان ببینین کە لەناو ئاڵۆزییەکانی ژیانی پراکتیکیدا گیرمان خواردووە، لەگەڵ تەحەددیات و بێزارییەکانیدا.
ئەم ڕۆمانە بە یەکێک لەو بەرهەمە پێشەنگانە دادەنرێت کە بەشدارییەکی بەرچاوی لە دامەزراندنی ئەدەبیاتی واقیعیدا کردووە. بە ناسکی و بە قووڵی لە کاراکتەری دەروونی ژنێکی بێزار کە بەدوای خۆشەویستیدا دەگەڕێت و مانای بوونی خۆی لە جیهانێکدا دەکۆڵێتەوە کە نە هەستیارییەکەی بەرز دەنرخێنێت و نە پێویستییە سۆزدارییەکانی لەخۆدەگرێت. ڕۆمانەکە جگە لە لێکۆڵینەوە لە هەستە کەسییەکان، تیشک دەخاتە سەر ڕەخنەیەکی کۆمەڵایەتی تیژ لە کاریگەرییە نەرێنییەکان کە لەو سەردەمەدا زاڵ بوون بەسەر کۆمەڵگا بۆرژوازییەکاندا. گرنگییەکەی تەنیا بەو زمانە سنووردار نەبووە کە پێی نووسراوە؛ ڕۆمانەکە دوای وەرگێڕانی بۆ زیاتر لە پەنجا زمان، ناوبانگێکی جیهانی بەدەستهێنا، ئەمەش وایکرد بگاتە کولتوورە جیاوازەکان و ئەدەبیاتی جیهانی دەوڵەمەندتر کرد. جگە لەوەش، ڕۆمانەکە ئیلهامبەخش بوو بۆ چەندین بەرهەمی سینەمایی و تەلەفزیۆنی کە هەوڵیاندا قووڵایی و زیندوویی چیرۆکەکە بگەیەننە ڕەهەندە بینراوەکان.
کارەکتەری خانم بۆڤاری وەک یەکێک لەو وێنە ئەدەبییهنەیە کە لە دەرەوەی کات دەمێنێتەوە و لە یەک کاتدا هەستی هاوسۆزی و بەزەیی دەوروژێنێت، خوێنەرەکەی ناچار دەکات ڕووبەڕووی پرسیارە قووڵەکان بێتەوە سەبارەت بە سروشتی بەختەوەری مرۆڤ و مانای ژیان و چارەنووسی تاک. هانمان دەدات بیر لە ناکۆکییەکانی مرۆڤی مۆدێرن و خراپ بەکارهێنانی هاوسەنگی نێوان ڕۆح و ماددە بکەینەوە، ڕۆمانەکە زیاتر لە چیرۆکێکی تراژیدی دەچێت؛ بانگهێشتێکە بۆ ڕەنگدانەوەی و سەرلەنوێ سەیرکردنەوەی ئەو بەها و بژارانەی کە ژیانی ڕۆژانەمان ڕێنمایی دەکەن.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
