تێكدانی زمانی كوردی لە پڕۆگرامەكانی خوێندندا.. سەدیق سەعید ڕواندزی
پڕۆگرامەكانی خوێندن، وەك نێوەندێكی بنەڕەتی فێركاری، ڕۆڵێكی هەرە گرنگ و كاریگەریان هەیە لە ڕێكخستنی زمان و بە ستانداربوونی، چونكە ئامرازیی فێركردنی نەوەكانن. لەو سۆنگەیەوە پڕۆگرامەكان لە ڕووی زمان و ڕێنووسەوە، دەبێ یەك شێوە بن و بە وردی پەیڕەو لە خاڵبەندی و لایەنی ڕێنووسی زمانەوە بكەن و زمانێكی ڕاست و دروست و بێ هەڵەیان تێدا بێت، كەچی بەداخەوە لە هەرێمی كوردستاندا، پڕۆگرامەكانی خوێندن لە بری ئەوەی ڕۆڵی بە ستانداربوونی زمان ببینن، بە جۆرێك لە جۆرەكان لە ڕێگەی ئەو گۆڕانكارییە نا فەرهەنگی و نا دەستووریانەی زمان كە ساڵانە بە ناوی نوێكردنەوە ئەنجام دەدرێن، ئەوەندەی تر زمانی كوردی دەشێوێنن و پەرتەوازەتری دەكەن. بۆ ئەمساڵی خوێندن، لە پڕۆگرامەكاندا پیتی (وو ) بزوێنی درێژیان لاداوە. بێگومان ئەم پیتە، پیتێكی سەربەخۆیە و لە ڕێزبەندی هەفت پیتە بزوێنەكەیە و ئەو وشانەی ئەم پیتەیان تێدایە، بۆ نموونە: وەك (بوون، چوون، هەمووان، سەركەوتوو، شاتوو، دووربین، مووچە، ڕوون، ڕوو، ڕووگە، هاتووچۆ ) و گەلێك وشەی دیكەش، خۆیان لە بنچینەدا هەڵگڕی ئەو پیتەن و پیتەكە بەشێكە لە سرووشتی بوونی زمانییانەی وشەكە، نەك ئەوەی پیتێكی زیادكراو بێت، تاكو بتوانرێت لاببردرێت یان گۆڕانكاری تێدا بكرێت. گەر هەمان ئەم وشانە بە شێوەی (بو، چو، ڕو، شاتو هەموان) بە نموونە بنووسین، دەبینین لەلایەكەوە لە ڕووی فۆڕمی نووسینەوە چەندە ناڕێزمانی و نا ئستاتیكی دەردەكەون، لەلایەكی دیكەشەوە لە ڕووی دەربڕینیشەوە چەند لەنگییان پێوە دیارە، چونكە كە دەڵێین (ڕوو) ئەوا ( وو) دەردەبڕین نەك (و) . یاخود گەر لە بری (ڕوون) كە بە مانای ساف دێت بنووسین (ڕون) ئەوا دەبینین ئاسمان و ڕێسمان لە ڕووی ماناوە جیاواز دەكەونەوە، چونكە ئەوەی دوایان، پێداویستییەكی ئامادەكردنی خواردنە. ئەوانەی ئەو گۆڕانكاریەیان لەو پیتەدا كردووە، لە ڕاستیدا بای ئەوەندە ئاگایان لە زمانی كوردی نەبووە، كە زمانی كوردی نووسین و گۆكردنی وەك یەكە و جیاوازە لە زمانەكانی دیكەی وەك عەرەبی و ئینگلیزی و هەموو زمانەكانی دیكەی دنیا، كە زۆرجار وشەیەك لە ڕووی نووسینەوە هەڵگری پیتێكە، بەڵام خوێندنەوەی جیاوازە، ئەمە لە زمانی كوردی نییە. كاتێ دەڵێین (هاوڕێ) ئەوا دەبێ بنووسرێت (هاوڕێ) كاتێ دەڵێین (گورگ) ئەوا دەبێ بنووسین (گورگ). هەموو وشەیەك لە زمانی كوردیدا دەبێ وەكو خۆی بنووسرێت، چونكە تاكە زمانە نووسین و گۆكردنی هاوشێوەن. دواجار دەڵێم گۆڕانكاریی لە پڕۆگرامەكانی خوێندن لە ڕووی زمانەوە ئەركی بەڕێوەبەرایەتییەك و چەند لیژنەیەك و زمانزانێك نییە، كە ڕەنگە تیایان دابێت ساڵانە دە كتێب لە سەر زمان نەخوێنێتەوە، بەڵكو ئەمە دەبێ بە ڕاوێژكردنی زانستییانە و فەرهەنگییانە و پلانی پەروەردەیی و میتۆدی بێت، بە مەرجێك گەر پێویست بوو گۆڕانكارییەكە بكرێت، نەك ئەوەی كەسانێك وا بزانن (و) و (وو) هەریەكن وەك ئەوەی تێی گەیشتوون !
ئەم بابەتە لە ئەدەب و هونەری كوردستانی نوێ ژمارە(1393) ڕۆژی 23/10/2025 بڵاوكراوەتەوە.
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
