ڕۆژمێر و ڕاپهرین و خهمی بێ كۆتایی … جهلالی میرزا كهریم
1
ئاخۆ! .. شتێ
له دڵی ئاسمانا ماوه؟
ئاخۆ! .. شتێ
له سنگی مێژوودا ماوه؟
ئاخ! .. شتێ
له كاروانی مهرگا ماوه؟
ئاخۆ! .. شتێ
له ساڵنامهی زوڵما ماوه؟
بۆ بههاری: گهڵاڕێزان
بۆ هاوینی: ڕێژنه و لافاوی خوێن ههڵسان
بۆ تهنیایی: منداڵانی ناو كوردستان
ببنه پهرژین و پشتیوان.
* * *
ئاسمان! .. بۆ تۆ
سواری كام ئهسپی بۆراقی،
ئایین ببین؟
تا بنگهینێ؟
مێژووی زهمینی ژان! .. بۆ تۆ
ڕێی كام دایكی
ئیفلاتوونی زایین بگرین؟
تا بنگهینێ؟
كاروانی بیست سهدهی هیوا و ڕامان! .. بۆ تۆ
چ پهیكهرێ بۆ هێرۆشیما و ههڵهبجه ههڵببهستین؟
تا بتگهینێ؟
ساڵنامهی سهددامی باوكی،
هیتلهری ژین سووتان! .. بۆ تۆ
سنوورهكان كیشوهری مردن ئهبڕین
تا بتگهینێ؟
تا بتگهینێ و نهخشهی كهلله و دڵت بدڕین
تا فرمێسكی چاوی بهرلین و كهربهلا و
كهركووك بسرین!
ئهوسا سروهی
پڕ له نهشئهی
سروودێكی بێ كۆتایی،
ورد ورد بێشكهی
خهونی شایی
باڵهفڕێی پهڕهسێلكه ڕائهژهنێ.
* * *
چیمان .. نهكرد!
مهگهر .. به دیواری شهوی
زووحاكا ههڵنهگهڕاین و
بهرهبهیانی نهورۆزمان
به ئاورنگی سهر ڕوومهتی
گوڵاڵه سووره ئاڵ نهكرد.
* * *
چیمان .. نهكرد!
مهگهر دهستمان
نهكرده ملی (سیڤهر) و
ئهو لا و ئهو لایمان ماچ نهكرد.
چیمان .. نهكرد!
مهگهر به ڕووی
پهشیمانییهكهی (لۆزان)دا
شهڕمان نهكرد.
* * *
چیمان .. نهكرد!
مهگهر ده ئامۆژگارییهكهی
(ولسن)مان وهك
ئایهتێك لهناو قورئانا لهبهر نهكرد.
* * *
چیمان .. نهكرد!
مهگهر پێنج ساڵ
به كۆش، به دهست،
پشكۆی ڕهنگاوڕهنگمان
به پێپیلكهی ئاگری داخا
بۆ تارای بووكی كوردستان
نهْ .. باڵای
ئاڵای شهكاوهمان .. نهبرد.
* * *
چیمان.. نهكرد!
مهگهر پێڵووی چرای ئهستێرهی شهقامی
كۆماره ساواكهی سابڵاخمان پێ نهكرد.
* * *
چیمان .. نهكرد؟
ههموویمان .. كرد!
ئهوهتا .. ههزاران ساڵه
گوڵه ژاڵه
له وهرزی حهزمانا ئهژی و
پێمان ئهڵێ:
(بۆ ئێوه ڕهنگم زۆر ئاڵه
بۆ دوژمن تامم زۆر تاڵه).
2
دڵ .. ههر دڵه
یهكه و.. ئهگهرچی چوار بهشه
كوردستان ههر كوردستانه
گهرچی چوار كهرتی یهك لهشه
ئا.. لهم بهشهی
كانی خوارووی ههڵقوڵانا
نهْ .. لهم لهشهی
ئهنجن بوونی شهقاو نانا
ئاخ! كه بانگی
سهدان نوێژی
راپهڕینی تێدا نهدرا
ئاخ! كه مانگی
زییون ڕێژی
ههزاران مێشكی تیا نهپژا.
* * *
ئاخ! شهشی ڕهشی ئهیلوولی سلێمانی
كام ڕهشهبا
كام قوربانی بهبێ پهروا
له ئهلبوومی بازیانا ههڵیانسانی.
* * *
شاخ! شهشی گهشی ئهیلوولی خۆڕاگرتن
له عێراقا
له ڕووباری دوو چاوی بزه و مهراقا
ئهرێ چۆن بویته ئاوێنهی
ڕووی تریفهی
خهرمانهی ڕۆژی مانگرتن.
* * *
تۆش! یانزهی ئهیلوولی تفهنگ
تێشووی گولله.
قوڕگی هاوینه تینووهكهی
تهمهنی ههڵۆی ناو فهرههنگ!
چۆن باڵت گرت!
به: بناری
تارمایی ڕهزی گهرمیانت
به: كڕێوهی
پشتێنی بهفری كوێستانت
چۆن بۆ كهشكهڵانی فهلهك سهریانتخست.
* * *
چیمان .. نهكرد؟
ئهوه (30) ساڵی ڕهبهقه
لیستی خهزانی شههیدان
پهیتا پهیتا
به بیلبیلهی
ناخمانهوه ههڵئهواسرێ.
* * *
ههموویمان .. كرد!
ئهوهتا (30) ساڵی دهقه
كوردستانهكهی چهك له شان
له سهنگهرا..
پێشمهرگهكهی!
گرمهی ههور و برووسكهكهی
ههرگیز .. ههرگیز
ئارام ناگرێ.
3
– وا (30) ساڵه دار بهڕوومان
بهرناگرێ.
گوڵئهستێرهی چۆلهكهمان
ههڵنافڕێ.
نیگای وێڵی منداڵانمان
له شهپۆلی سۆزی مهمكا پێناكهنێ.
ئهڵقهڕێزی
شهققهی بهردهم دهرگاكانمان
نۆتهی گهڵای
ئاوازێكمان بۆ ناچنێ.
– وا (30) ساڵه
بهڕێوهین و
ژوان بۆ دیل دائهنێین و
ڕۆژژمێری زیندانهكان،
پۆڵاڕێژن و
ناكرێنهوه.
– وا (30) ساڵه
ئهوهنده ڕوو!
لهناو تابلۆی
حهوزی تێزابا قرچاوه
لهش وهك ئوردوو ههڵچنراوه
وێنهی كهس ناناسرێتهوه.
– وا (30) ساڵه
لهناو دێڕی
ڕۆمانی ههموو شارێكا
له ئهشكهوتی
مێشكی ههموو شاعیرێكا
وشه وهكو
یاریی قهڵا قهڵا و چاوهشاركێ
جارێ سهرنیشانه و دیاره
جارێ چاوهدزێ و جارێ سهرهتاتكێ
جارێكیتر خۆشاردنهوه.
گهر تۆ نهبای
ئێستا چریكهی ئهم دهنگه
نووزهی گۆڕی
كێلێكی ڕیسوا و سهرشۆڕی
نێو دوو لنگی
سوڵتانهكهی بهغدا ئهبوو.
– ئاخ! .. پێشمهرگه!
گهر تۆ نهبای
ئێستاكێ گهشهی ئهم ڕهنگه
پهشتهماڵی
به خوێن تاڵی
خوار ناوكی
سهرۆكهكهی بهغدا ئهبوو.
4
له پڕ چ بارانێ دایكرد؟
گێژهلووكهی چ ڕاپهڕینێ ههڵی كرد؟
كۆڵان له خۆیهوه ههڵسا
مهشخهڵ ههر بۆ خۆی ههڵگیرسا
ئهمجارهیان
تفهنگ بهخۆی چووه سهرشان
جۆگهی هاوار
به تهوژم ڕژایه نێو گهرووی تینوو
بۆ یهكهمجار
وڵاتی ترس ئاوا ههڵچوو
تیشكی ئاوێنهی شهپۆلی دیجله و فورات
لهگهڵ لهنجهی زێ و سیروانا
له ڕهوتی بێ وچانیانا
وا له یهكتری ئاڵابوون
وات ئهزانی به زگێ بوون
یان بوونهته یهك سهرچاوهی هیوا و ئاوات.
* * *
بهڵام، ئهفسووس
كوانێ حهیا .. كوانێ نامووس
ئهوه دیسان
ڕهوه گورگی زامار و هاری بهعسییان
پاش ڕاونانیان
سمێڵی بهڕێز سهرۆكیان
وهكو كلكیان
شۆڕكردهوه بۆ ناو گهڵیان
كهوتنهوه خۆر سهربڕین
مانگ سهربڕین
له تۆڵهی دۆڕاندنیانا
له كاتی گیانهڵاویانا.
زریكهیان بهردایه سهر ههموو لێوێ
گڕیان بهردایه گهردنی ههموو كێوێ
دهستی حهسهن و حوسێنیان
لهبن بڕی
ئهگریجهی خورمای بهسرایان
ههموو ڕنی.
* * *
ئاخ! كوردستانی خۆشهویست
چیكهی تریان بهتۆ نهڕشت
مهگهر ڕك و كینهی ڕهشیان
به بارووت و خوێن نهشێلاو
نهیانكرده
نێرگزهجاڕی ئهمساڵی گرانهتا و
له بسكی ههڵپڕووزكاوی
دووكهڵاوی
باوه گوڕگوڕ و قهڵای ههولێریان نهدا و؟
كردیانه شاپڵیتهیهكی رهش ههڵگیرساو.
* * *
ئهوا لهسهر سنگی خۆما
تارای ڕاپهڕینێكت لهبۆ ئهچنم.
لهناو دڵی پڕ ههنسكما
نهخشهی شیعری كوردستانت بۆ ههڵئهگرم.
لهسهر بهردی ناوچهوانی زهبوونیما
وێنهی تفهنگێكی كهت بۆ ههڵئهكهنم.
لهناو سۆزی تهنیاییما
ئاوازی عیشقێكی تازهت بۆ ئهژهنم.
5
– ئاخ ..! پێشمهرگه!
پاش كارهسات
لهگهڵمان به!
لهناو ئۆردووگای دڵمان به!
چهك دامهنێ
خۆت ڕاومهنێ
لهمه زیاتر!
چاوی ڕهشی قهره ههنجیریان ههڵكۆڵی!
توخوا.. له ههڵهبجه زیاتر
ئیتر چیتر ماوه بیكهن
مهگهر ههر له پردی دهلالی زاخۆوه
ههتا دهمارهكانی نهوتی خانهقین
خاك و خۆڵی
شیرینیان وهك بێژنگ لێكرد
چهك دامهنێ
چاو لێكمهنێ
دوێنێ ئهوهندهیان لێ قهڵاچۆ كردین
نایهته ژماره و پرسین
به ملیۆن و
دوو .. سێ ملیۆن
پیر و مناڵانیان بێ سهروشوێن كردین
له ماڵ و حاڵمانیان كردین.
– دهسا.. تو خوا ئهی پێشمهرگه!
كوردستانت
ئیمشهو لهشی بێ ڕایهخه..
تكایه گیانتی بۆ ڕاخه.
6
دوای ههموو ئهم بهسهرهاته
كهچی تازه وهفد ڕێكئهخرێ
یهك له دوای یهك
بۆ لای قهسابهكهی بهغدا
بهڕێ ئهكرێ
گوایه نوخشه و نۆبهرهی مفاوهزاته.
* * *
لێم ببووره!
كووره گڕی شیعری تووڕه!
جاره جارێ
داخی دڵم وا به ساكاری ههڵڕێژم
ڕسته جریوه شاكارێ
له زمانی ناو بازاڕا وا بنێژم.
* * *
كونه شاری زهردهواڵه و
ڕێچكهی ڕهژوو،
لێت ناترسم!
ئهم ههڵوێستهم بخنكێنی
وهستا و به ههرزانی وانه و
قوتابخانهی مژدهی سووتوو،
لێت ناپرسم!
له (فندق الرشید)هوه چیم بۆ دێنی.
* * *
خۆتان ئهڕۆن!
چاو بهستهش بن .. ههر شارهزان،
بۆیه سهرقاڵی هاتوچۆن،
تا لهسهر خوانی ئاژانسی
كوشت و بڕ و دهنگوباسی
ڕشانهوهی سهرۆك بخۆن
تا به ئابڕووی تكێنراوی
خۆتان زامی سهددام بشۆن.
* * *
لهجیاتی كێ؟
ئهو مناڵهی له تاوی بێ شیری ئهمری
یا ئهو دایكهی
تاقانه جگهرگۆشهكهی
به دهستی خۆی له چاڵ ناشت و
پهنجهیهك نهبوو رِههێڵهی
خوڕی چاوی بهر پهنجهرهی
لهبۆ بسڕێ.
* * *
لهجیاتی كێ؟
باوهش ئهكهن
به سهرتاپای تاوانێكا و
ئهم لا و ئهو لای
داڕزاوی بۆگهنی سهددام ماچ ئهكهن.
* * *
لهجیاتی كێ؟
مانگێ زیاتر له باوهشی
بهعسا كڕبوون
نهخێر وڕبوون
پێشمان ئهڵێن:
– بهڕێز سهرۆك لوتفی ههیه –
ئهمجارهیان
له جێی حهكهم
به (مهندس الحكم الژاتی) ناوئهبرێ.
* * *
لهجیاتی كێ؟
له جێی قهڵغانی قهڵهم و
بهیته شیعرێ؟
كه له داخا سهر و قژی خۆی ئهڕنێ و
هاوار ئهكا و ئهنهڕێنێ
ئهبێ ئێستاكه بنووسرێ.
7
لهپاش چی؟
گلهیی له سهنگهر ئهكهن
گلهیی له خهنجهر ئهكهن
ناوی (شۆڕش)
به – شهڕ – ئهبهن
ئهگهنه ئهو قهناعهتهی
ههر به ئاشتی
نهوهك به شهڕ
ئهم ئاواتهی
كورد سهر ئهخهن.
* * *
– شهڕ ههر شهڕه
تۆپ و بۆمبای وێرانكهره
فڕۆكهی ژههر پڕژینی
خنكێنهره
كهڵبه و نوخانی دوژمن و
عهزیایهكی داگیركهره
– بهڵام .. شۆڕش
چۆڕاوگهكهی خوێن و كۆشش،
تهنیا لێزمهی
بارانێكی داهێنهره
تاكه ههگبهی
ڕێ بهرهو لووتكهی سهرخهره
شۆڕش .. نامهی
گهردوونی ڕزگاریكهره
تاقه لانهی
ههڵۆیهكی ئهشكهوتگره
له بۆ ئاشتیش
لهنجه باڵی
شین ساماڵی
پۆله كوتری ژوورووی ههوره.
* * *
خواست و ئامانجهكانیشمان
كهلوپهل و
ههیتو هاواری ناو مهزاتخانه نییه
خوێن و گۆڕی
ههزاران ههزار شههیدی
تێیدا وهكو
جاجمهشڕی،
قهنهفه كۆنێ بفرۆشرێ،
یان دووكانی بهرگدرووی
ژنانه و پیاوانه نییه
جل و بهرگی گڕ خڵتانی
كوردستانی
تێیدا وهكو
ڕانك و چۆغه و ستارخانی
لهم لا قارسكا و
بیداتهوه دهمی ئهو لا و
به مهقهستی تیژ دهبانی
دهرزی و داوی بێ ئامانی
سنوورهكانی جهستهمان
لهت و كوتكا و
ئهوسا ئۆتۆنۆمی خۆیان
به باڵامانا ههڵكێشێ.
8
له ئاستی شیعری خهمخوارا
قهڵهمی ههنسك ژارا
پهڕهی ڕووی دهفتهری كزا
ڕوو له كام خوا كهم بۆ نزا
– بڕۆ بڕۆ…
گوێ مهدهره یاساوڵێ، لێت بخوڕێ و داوای شوناسنامهی
دهوڵهتێكی قهحپهت لێ بكا و لێشت بپرسێ:
ناوت چییه؟
(ابن العوجه) یان (كوردستان)؟
– بڵێَ و بڵێ .. دایكم تهنیا منی ههبوو،
باوكم لهمن زیاتر كهسی تری نهبوو،
ههر منیان بوو
منیشیان ناونا كوردستان.
بههاری 1991
• گۆڤاری ڕێگای ئاشتی و سۆسیالیزم، ژماره (27) 1991.