Skip to Content

جیهان لە چنگى ئیمپڕاتۆردا -2- …. سمکۆ عەبدوڵکەریم

جیهان لە چنگى ئیمپڕاتۆردا -2- …. سمکۆ عەبدوڵکەریم

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 30, 2017 General, Opinion, Slider


بەشى دووەم…..

ئەمریکا بۆ گەیشتن بە ئیمپراتۆریەتى جیهانى سلێ لە هیچ نەکردەوە، لە چوارچێوەى ئەو نەخشەرێگایەى رۆزڤێلت کێشاى ئەمریکا لە رێگەى کۆمپانیاکانەوە دەستى بە هەموو کون و کەلەبەرێکى ئەو جیهانە گەیشت. لە دەرەوەى پڕۆسەى سەربازى ئەمریکا شەڕى لە بەین بردنى دوژمن و نەیارەکانى دەست پێکرد، هەر لە وڵاتانى ئەمریکاى لاتینەوە بگرە، تا دەگاتە ناوچەى خۆرهەڵاتى ناوەڕاست و ئاسیاى دوور، لە سەروى هەمووشیانەوە لێدانى پێگەى یەکێتى سۆڤیەتى جاران، کە ئەمەیان بۆ ئەمریکا لە سەرووى هەموویانەوە بوو، چۆن بتوانێ گەورەترین و مەترسیدارترین کۆسپى بەردەم ئیمپڕاتۆریەتەکەى بڕوخێنێ، لەم روانگەیەوە بە پشت بەستن بە بیردۆزى (دۆمینۆ، کە ئەیزنهاوەر لە ساڵى 1954 لە یەکێ لە وتارەکانیدا ئاشکراى کرد) پەناى بردە بەر سەرکوتکردنى هەر وڵاتێکى هەڵگرى بیروباوەڕى شیوعییەت، چونکە بە پێى لێکدانەوەى ئەو (بیردۆزەى ئەیزنهاوەر) هەر وڵاتێکى شیوعى لە ناوچەکەیدا، دەکرێ کاریگەرى لەسەر وڵاتانى دەوروبەرى دابنێ و وایان لێبکات دواى بیرەباوەڕى شیوعیەت بکەون، بە پێچەوانەشەوە هەر لە روانگەى بیردۆزى (دۆمینۆ) وە سەرکوتکردن و روخانى هەر وڵاتێک لە ناوچەیەکى دیاریکراودا، دەبێتە هۆى رووخانى وڵاتانى دوروبەرى، یەک بە دواى یەکدا، (وەک پوولى دۆمینە).

ئەمریکا بۆ بە ئاکام گەیاندنى خواستەکانى، هەنگاو بەهەنگاو لە رووخانى شیوعییەت نزیک بووەوە، کە ئەوەیان بۆ ئەو خواستێکى هەرە لە پێش بوو، بە جۆرێک، بۆ لێدانى شوعییەت بە شێوەیەکى گشتى پەناى بردە بەر هەمووشتێک، هەر لە لەنێوبردنى سەرۆکى چەند وڵاتێک، کە گومان دەکرێ ئەمریکا ناراستەوخۆ لە پشتیانەوە بووبێت، وەک (عومەر تۆریجۆس سەرۆکى پەنەما و جیم رۆلدوس سەرۆکى ئیکوادۆر) کە هەردووکیان لە یەک ساڵدا لە رێگەى سووتان و کەوتنە خوارەوەى فڕۆکەکانیان لە ساڵى (1981) گیانیان لە دەستدا. ئەمە جگە لە دەست هەبوون و رێکخستنى کودەتاکان و پاڵپشتى کردنى گروپ و بزووتنەوە ئیسلامییەکان، ئەمەش هەر هەموو بە ئامانجى لێدانى شیوعییەت و خۆشکردنى زەمینە بۆ دروستکردنى ئەو ئیمپراتۆریەتەى ئێستا بە هۆى سەرهەڵێنانەوەى روسیا خەریکە ئەو پێگەیەى جارانى نامێنێ و جارێکى دیکە بارودۆخەکە بەرەو قۆناغێکى دیکەى ملمڵانێ هەنگاو دەنێ.

ئەگەر پێشهاتەکانى، دواى یەک لە دواى یەکى روخانى رژێمەکانى، تونس و لیبیا و میسر و یەمەن، وا لێکبدەینەوە کە دەرفەتێکى دیکە بوو بۆ ئەمریکا، بۆ ئەوەى خولێکى دیکەى یارییە سیاسییەکەى دەست پێبکات، بە ئامانجى زیاتر چەسپاندنى دەسەڵات و هەیمەنى خۆى بەسەر جیهاندا، ئەوە دەبێت بگەڕێنەوە بۆ ئەو رۆژەى کە لە (11 ى سپتێمبەرى 2001) ئوسامە بن لادن لە رێگەى چەند فڕۆکەیەکى مەدەنى پەلامارى ئەمریکاى-دا، بە شێوەیەک تا ئێستاش لە (40%) سەدا چلى دانیشتوانى ئەمریکا باوەڕ بەو چیڕۆکە ناکەن و بە سیناریۆ و گوومانەوە لەو رووداوە دەڕوانن و پێیان وایە ئەمە بەشێک بووە لە سیاسەت و گەمەى سیاسى، کە مێژووى ئەمریکا پڕیەتى لەو جۆرە یاریانە، کاتێک ویستبێتى چنگى لە شوێنێک گیرکات و ئابورییەکەى هەڵلوشێت، سیناریویەکى داڕشتووە.

پەنەما یەکێکە لەو وڵاتانەى ویلایەتە یەکگرتوەکانى ئەمریکا لە ساڵى 1989 بە بیانووى بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان و سپیکردنەوەى پارە داگیرى کرد، بەڵام بە گوێرەى هەندێ سەرچاوە هۆکارى ئەم داگیرکارییە ئەوە بوو کە پەنەما و سەرۆکەکەى (مانویل نوریێگا ) بەرهەڵستى تاقمێک لە سیاسییەکان و بەڕێوەبەرى کۆمپانیا ئەمریکییە خاوەن دەسەڵاتەکانى دەکرد.

ئەمەش وەک بەربەستێک وابوو لەبەردەم جێبەجێبوونى نەخشەى سیاسى ئەمریکا لە جیهاندا، بەومانایەى ئەمریکا بۆ گەیشتن بە ئیمپڕاتۆرییەت، لە هەر شوێنێک لە لایەن هەرسەرکردەیەکەوە بەرەنگارى کرابێت، ئەو کەسە بە شێوەیەک لە شێوەکان لە نێوبراوە، بە پێى هەندێ سەرچاوە ئەمریکا لە ماوەى (111) ساڵدا لە ساڵى 1890 تا 2001 (134) دەست تێوەردانى سەربازى ئەنجامداوە .
لەو کاتانەى ئەمریکا زۆر سەرسەختانە رووبەڕووى بیرى شوعییەت و ئەو وڵاتانە بووەو کە رۆژ بەرۆژ لە هەڵکشاندا بوون و مەترسى ئەوە هەبوو ئەو وڵاتانە یەک لە دواى یەک بکەونە ژێر دەسەڵات و فیکرى کۆمۆنیزم.

ساڵى (1969) ئیندۆنیزیا بووە چەقى ئەو رووبەڕوبوونەوانە، بۆیە دەبینین ئەمریکا لە رێگەى کۆمپانیاى (مەین) و جێبەجێکردنى پڕۆژەى کارەبا لەم وڵاتەدا، پلانێکى گشتگیرو تۆکمەى داڕشت بۆ لانى کەمى کۆنترۆلکردنى باشوورى رۆژهەڵاتى ئاسیا ، مەبەستیش لەوە ئەوەبوو(سۆهارتۆ) خزمەتى سیاسەتى دەروەى ئەمریکا بکات و ببێتە نمونە و سەرمەشق بۆ وڵاتانى دیکەى ناوچەکە، بە شێوەک رەنگدانەوەیەکى باشى هەبێت لە سەر ئاستى وڵاتانى ئیسلامى بە تایبەتى و خۆرهەڵاتى ناوەڕاست بە شێوەیەکى گشتى، کە لەم سەردەمەدا خۆرهەڵاتى ناوەڕاست لەبەردەم تەقینەوەیەکى جۆریدا بوو، لەم رێگایەشەوە لە یەک کاتدا ئەمریکا هەم لە رووى سیاسییەوە پێگەى خۆى لەم ناوچەیەدا بەهێز بکات بۆ لێدانى کۆمۆنیزم، هەم لە رووى ئابوورییەوە دەست بەسەر نەوتى ئەم وڵاتدا بگرێت کە تا ئەم کاتەش کەس ئاگادارى رێژەو جۆرى نەوتى ئەم وڵاتە نەبوون.

دەکرێ بڵێن لە دواى ئیران، ئیندۆنیزیا دووەم تاقیکردنەوەو پەلهاویشتنى ئەمریکا بوو بەرەو دروستکردن و گەیشتن بە ئیمپراتۆریەتى جیهانى لە ناوچەى ئاسیا و خۆرهەڵاتى ناوەڕاست، کە زۆر لە سیاسییەکان و شارەزایانى بوارى ئابورى لە نێو ئەو کۆمپانیایەى بە مەبەستى ئەنجامدانى پڕۆژەى کارەبا روویان کردبووە ئیندۆنیزیا ئەو راستییەیان دەزانى و هەندێکیان دانیشیان پێدا ناوە، هەمیشە ئەو بیانووەیان بۆ خۆیان هێناوەتەوە کە دەیانگووت: ” ئێمە لێرەین بۆ ئەوەى وڵات لە چنگى کۆمۆنیزم رزگار بکەین” .

Previous
Next
Kurdish