لاوكى هه‌ڵه‌بجه مه‌نيفێستى مه‌وجووديه‌ت و ئازار* … عه‌لى مسته‌فا*
لاوكى هه‌ڵه‌بجه، شيعرێكه له كۆى چلويه‌ك لاپه‌ڕه‌دايه، له ساڵى 1989نووسراوه. هه‌ڵگرى په‌يامێكى زۆر و واقيعى ئازارێكى قووڵه. ئه‌م شيعره ئۆركێستراى ماته‌مينى گه‌لێكى سته‌مديته و گوناهێكى گه‌وره‌ى بوونه. شمشاڵى لاوێكى نووستووى موئه‌به‌ده به ژيان. چاندنى سێوێكه تا ئه‌به‌د لايه‌كى سووتاوه. ئه‌م شيعره به زمانێكى شيعرى پڕ له به‌رائه‌تى چنراوه. پريه‌تى له خه‌ياڵى ئه‌و ديمه‌نه ڕه‌نگاوڕه‌نگانه‌ى به نيگا، خه‌ياڵى شاعير و واقيعدا له‌نگه‌ر ده‌گرن و ناڕۆن. هه‌ڵبه‌ته ئه‌م شيعره شوناسى گه‌لێكه له ڕه‌نگى هه‌ڵه‌بجه‌يیيه‌كاندا، ناسنامه‌ى نيشتمانێكى ماندوو و شه‌كه‌ته له زامى ساڕێژ نه‌بوون و برينه گه‌وره‌كه‌ى خاكى هه‌ڵه‌بجه‌دا. لاوكى هه‌ڵه‌بجه، سترانى بێده‌نگيیه، كه به گوێى تاواندا چرپێندراوه.
ته‌نكتر له گريان و ياده‌وه‌ریى:
شاعير له بۆنى سێو ڕاده‌كات، نه‌بادا مه‌رگى منداڵێكى هه‌ڵه‌بجه، ياخود مه‌رگى منداڵێكی كورد له هه‌رشوێنێكى دنيادا بێت، به ناوى سياسه‌تى بازرگانیيه‌وه خرابێته وه‌زن و كێشانى سێوه‌كه‌وه. له‌م شيعره‌دا گريانى شاعير له تۆخكردنه‌وه‌ى ئه‌و ئازار و ئێشانه ده‌رده‌كه‌وێت، كه بۆنى مه‌رگ و هه‌رزانبازاڕیى مرۆڤايه‌تى به‌سه‌ر گيانى كۆمه‌ڵگه‌ى كورديیدا هاوته‌ريب له‌گه‌ڵ كورده‌واريیه‌كه‌يدا ده‌سه‌پێنرێت و چڕنووكى بێبه‌زه‌يیيانه‌ى بازرگانى كيميا، بۆمبا و ته‌قه‌مه‌نيه‌كان له نێوان سياسه‌تى ڕۆژئاوا، ئولفه‌تى ترسه‌نۆكانه و ئيديۆلۆژياى كۆپى له ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا، ده‌بنه هه‌ڵگرى شوناسێكى تاريك و مه‌ترسيدار به‌سه‌ر گيانى په‌پووله ئاساكانى هه‌ڵه‌بجه و ته‌واوى ناوچه‌كانى ترى كوردستاندا.
ئێمه چه‌ند رووتين له به‌رده‌م تۆفانى گازى ژه‌هراوى و
بێڕه‌وشتيى ئه‌م چه‌رخه‌دا!
ئێمه چه‌ند ته‌نياين له‌پرسه‌ى
ئه‌م شارۆچكه شه‌هيده‌دا. ….. ل 573
هه‌موو ئه‌و هه‌ستانه‌ى بۆ مرۆڤبوون كۆمه‌ڵگه له لووتكه ده‌هێڵێته‌وه، له چه‌ند ساتێكى تێكه‌ولێكه‌ى بازرگانى به مرۆڤايه‌تى، ميله‌كه‌ى ڕاده‌گيرێت، نه‌بادا هه‌سته‌كان عاتيفه‌ى ئينسانيانه‌يان بجووڵێنن و ته‌وژمى بازرگانیيان به مرۆڤ بوه‌ستێت. كيميايیكردن، كۆكوشتنى هه‌ڵه‌بجه‌يیيه‌كان و ناوچه‌كانى تر، نيشانه‌ى مه‌وجووديه‌ته له واقيعدا. جێبه‌جێكردنى تاوانه‌كه‌ش بردنه‌سه‌رى مامه‌ڵه‌ى سياسه‌تى بازرگانى مرۆڤه له مێزى تاريك و هه‌رزانويژدانى خاوه‌ن كۆمپانيا و ده‌سه‌ڵاته‌كاندا.
ره‌فيق سابير، له سێبه‌رى ئه‌و گه‌مه زمانيانه‌دا، سه‌رگه‌رمى پێشكه‌شكردن و ڕاستكردنه‌وه‌ى ئه‌و به‌ها ئينسانى و ڕه‌وشتيیه‌يه، كه واقيعێكى درووشم ئامێز له ميانى تاريكبينيانه‌وه گومانى بوونى خسته سه‌ر كۆمه‌ڵگه. بۆيه له ده‌قه‌كه‌دا زمانى شيعريى له لووتكه‌يه‌كدا ده‌بينين، كه جوانناسينى دوو ديمه‌ن و ديوى واقيعى سته‌مكار و سته‌م لێكراو، به‌ستنه‌وه‌ى به مێژوویه‌كى باو، كه عه‌قڵيه‌تى چه‌پۆك به سته‌مكردن و ڕاهاتن به سته‌ملێكردن به‌رده‌وامى پێداين. شاعير له سۆنگه‌ى چۆنيه‌تى نووسين و هۆنينه‌وه‌ى ده‌قه‌كه‌دا، به‌ره‌و سه‌رساميت ده‌بات (ئه‌گه‌ر له‌هه‌ر كه‌سێكدا هه‌وڵێك هه‌بێت بۆ ئاشكراكردنى ناديارێك و ئاشنا بوون به جيهانێكى ديكه له‌وديو ئه‌م جيهانه بينراو و هه‌ست پێكراوه‌وه، ئه‌وا شاعير به‌هۆى خه‌ياڵى داهێنه‌رانه‌وه، ناديارێك به ئێمه ده‌ناسێنێت و نهێنييه‌كمان بۆ ئاشكرا ده‌كات)1 هه‌ڵبه‌ته شاعير جيهانى بوونى مرۆڤى له ئايه‌تێكى هه‌ڵه‌بجه‌يییه‌كاندا پێشانداوين و له‌نگه‌رى ڕوانين و ته‌ماشاى ئينسانيه‌تى گشتى خستووه‌ته سه‌ر شارۆچكه‌يه‌كى بچووك و زامدار، وه‌ك بڵێى هه‌ڵه‌بجه ئاوێنه‌يه‌كى گه‌وره‌يه، جيهان تێيدا بچووك بووهتهوه، ئه‌مه حه‌قيقه‌تى بوونه به مرۆڤ و به سه‌رلێشێواوكردنى. په‌راوێزخستنى بوونه له ئاكار و سروشتى بوون به ئينسانيه‌ت و ژينگه‌كه‌ى. هه‌ڵبه‌ته شاعير له ته‌قه‌ڵاى زمانه شيعريییه‌كه‌يه‌وه هه‌وڵى ناساندنى شار و مێژووی هه‌ڵه‌بجه‌يیيه‌كانى داوه. ئه‌مه كاريگه‌رى ئه‌و نهێنيیه ساڕێژ نه‌بووه‌يه، كه سياسه‌تێكى ته‌ڵخ به سيماى خراپڕه‌وشتى ڕۆژگار، به‌سه‌ر چۆن و چنووسى له ده‌قدا بۆى به‌جێماوه.
ئه‌م شيعره نووسينه‌وه‌ى ئه‌و به‌ها هه‌ڵچووه‌يه، كه له نێوان خه‌ياڵ و به‌شى سێيه‌مى بيره‌وه‌ریه‌كانى ئينساندا ده‌كه‌ونه خۆى، ده‌ق و گوتارى ئه‌ده‌یبى، ياخود تۆماركردنى ئه‌و هه‌سته گوناهانه‌ن تا ئێستاش ده‌قى ئه‌ده‌یبى بۆى نه‌چووه‌ته خه‌ڵوه‌ته‌وه. كه‌واته واقيع چه‌ند ڕه‌ش، ياخود جريوه‌كه‌ى چه‌ند به‌سۆز بێت، ده‌بێت حه‌قيقه‌تى ده‌قى ئه‌ده‌بى له خه‌ياڵه‌وه ده‌ستپێبكات و زمانيش باڵاى شيعر ڕێكبخات. (له ئه‌زموونه‌وه زمانێكى فه‌ردانى دروست ده‌كات له‌وێشه‌وه به‌ره‌و خه‌ياڵ و پێشبينیكردن ده‌چێ، وه‌ك چۆن له ڕێگه‌ى ترس و دڵه‌ڕاوكێى ده‌روونييه‌وه مامه‌ڵه له ته‌ك گومان و بێهوده‌ييه شيعرئامێزه‌كه‌دا ده‌كات به جريوه‌و جوانى ده‌سپێرێت)2 له‌گه‌ڵ نووسه‌ر هاوڕاين له بوونى زمان و خه‌ياڵ له ده‌قدا، ئه‌وه‌ى عه‌بدولموته‌ليب عه‌بدوڵڵا باسى ده‌كات، ئه‌و سه‌ره‌تا دروستبوونه‌يه، كه تاك ده‌بێته خاوه‌ن بيرێكى سه‌ربه‌ست. له‌و سۆنگه‌يه‌وه هێماى زمانى فه‌ردانیى، گه‌شه‌ى خه‌ياڵى ئينسانیى و وێژه‌يى، ده‌ئاخنرێته ناو ده‌قه‌وه. هه‌ڵبه‌ته ده‌ق به جاويدى ده‌مێنێته‌وه، ئه‌گه‌ر سانسۆر نه‌خرێته سه‌ر خه‌ياڵ و درووشمى واقيع، يان بير، وه‌ك سه‌رچاوه‌ى كاريگه‌ر بۆ نووسينه‌وه‌ى ده‌ق لاواز نه‌كرێته‌وه. (من به ڕاوچى ده‌چم و به هه‌ست و نه‌ست ده‌رك به شته‌كان ده‌كه‌م، نه‌ك به ئه‌قڵم. ئه‌قڵ هه‌نگاوێك بچێته پێش شيعر دوو هه‌نگاو دێته دواوه. شيعر و سۆزدارى جمكێكن پێكه‌وه ده‌ژين و پێكه‌وه ده‌مرن و ئه‌قڵيش به دزيه‌وه خۆى لێ مات داون)3 له ئان و ساتى نووسينه‌وه‌ى ده‌قى شيعريیدا نابێت له ژێر هه‌ژموونى پارێزبه‌نديدا بمێنينه‌وه، ئه‌گه‌رنا ناگه‌ينه ئه‌و ده‌قه‌ى، كه ده‌مانه‌وێت گوزارشت بكات له واقيع و ئه‌و كاريگه‌ريیه‌ى به سه‌ر هه‌ست و نه‌ستمانه‌وه دروست بووه. ره‌فيق سابير، به‌م ئه‌زموونه شيعريه‌دا، له ماڵى ڕووداو و خه‌ياڵدا ڕه‌شماڵى نووسين و هۆنينه‌وه هه‌ڵده‌دات و ده‌قێك له ته‌مه‌نى هه‌ژده ساڵيدا هێشتان بۆنى سێوى هه‌ڵه‌بجه‌مان به‌سه‌ردا ده‌پڕژێنێت و هه‌ميشه زيندووه.
هه‌ڵه‌بجه هه‌ره‌سى هه‌قه
چنگێك خۆڵه خوێن ده‌يدێرێت.
داستانێكه به‌يان له زام دايده‌تاشێت
له‌سه‌ر ته‌م و
دارستان و
خۆڵه‌مێش ده‌ينووسێته‌وه.
رووبار به‌ده‌م گريانه‌وه
بۆ گيا
ده‌ريا
بۆ كه‌نار و
تريفه‌ى ده‌گێڕێته‌وه. ….. ل 559
شاعير له شينى هه‌ڵه‌بجه‌دا به ستايلى ئه‌ده‌بیى له بازنه‌ى شيعردا هه‌نگاوى له ته‌ك لۆژيك چڕ كردووه‌ته‌وه. شاعير پێمان ده‌ڵێت: هه‌ڵه‌بجه ياده‌وه‌رييیه‌كه بۆمان جێماوه له زمنى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته سياسى و كۆمه‌كخوازيیه‌ى ساڵانێكه بۆ كوشتنى تريفه و ڕووناكیى، بۆندى بۆ كراوه. شاعير له هه‌ر وێنه‌يه‌كى شيعره‌كه‌دا وه‌زيفه‌كانى بۆ گێڕانه‌وه‌ى ياده‌وه‌ریى به گرووپ، له چوارچێوه‌ى ئه‌رك و نزيكايه‌تيدا ديارى ده‌كات، وه‌ك ڕووبار بۆ گيا، ده‌ريا و كه‌نار، تريفه‌ى مانگ له‌شه‌وانى ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ى ئاودا ده‌گێڕێته‌وه. كه‌واته هه‌ڵه‌بجه جگه له گێڕانه‌وه و ياده‌وه‌ری ئازارێكى مێژوويى، هيچى تر نيیه. (كولتوورى سياسى و رۆشنبيرى ئێمه، به گشتى بێبايه‌خ به‌سه‌ر شته بچوكه‌كاندا ده‌روات، ئه‌م ده‌رده ته‌نيا ده‌ردى رۆشنبيرى كوردى نييه، به‌ڵكو به‌رهه‌مى باڵاده‌ستى عه‌قڵى ميتافيزيكييه، خودى عه‌قلى ميتافيزيكى كولتووره‌كان له‌سه‌ر ئه‌وه كۆكده‌كات ته‌نيا بير له مه‌زن و موته‌عالى و موفاريق بكه‌نه‌وه)4 هه‌ڵه‌بجه له كولتوورى كۆمه‌ڵگه‌ى كورديیدا بووه ياده‌وه‌ريیه‌كى مێژوويى و ئازارێكى هه‌ستپێنه‌كراو له عه‌قڵيه‌تى مرۆڤايه‌تى و سياسه‌تى بۆرژوازيدا. چونكه ئامانج له هه‌ڵه‌بجه، ته‌نیا كوشتنى مرۆڤ نه‌بوو به ته‌نيا، به‌ڵكو به‌رزكردنه‌وه‌ى ئه‌و مارشه هه‌تره‌شیيه بوو، بۆ هه‌موو تاكێكى كۆمه‌ڵگه‌ى كوردیى و بزووتنه‌وه‌ى شۆڕشگێڕى كوردیى، كه جيهان تێيدا كڕ كه‌وت. كه‌واته مرۆڤايه‌تى درۆيه‌كى گه‌وره‌يه كاتێك له شوێنى خۆى له‌نگه‌ر نه‌گرێت.
بوون يان تێزێكى گوماناویى:
ره‌فيق سابير، وه‌ك شاعيرێك شوناسى ڕه‌‌نگێكى كاڵه به‌سه‌ر جه‌سته‌ى حه‌قيقه‌ت و بێپه‌روايه له‌و ئازاره‌ى له‌وه‌ته‌ى هه‌يه، گوناهى بۆ ده‌كات و خۆڵ به باڵاى شه‌ڕه‌فى بوون و گه‌ڕانه‌وه‌ى ڕاسته‌قينه هه‌ڵده‌گرێت. شاعير له تێكستى لاوكى هه‌ڵه‌بجه‌دا، گريانێكى به كوڵه له حه‌سره‌ت ئه‌و ژاكانه بێبنه‌مايانه‌ى مرۆڤ ده‌خاته ژێر پرسيارى بوون و نه‌بوونه‌وه، ئه‌مه‌يان كاردانه‌وه‌ى ئه‌و كوشتنه‌يه، مرۆڤێك ده‌بێته بازرگان و هه‌ژارێك ده‌كاته كۆيله، سياسيیه‌كى درۆزن دروست ده‌بێت و ميلله‌ته‌كه‌ى يان له برسان ده‌مرێنێت، يانيش له كۆكوژيیدا ده‌بێته هه‌ڵگرى شوناسێكى مه‌ترسيدار.
نهێنيه‌كان ده‌پشكنم
تا له نێوان هه‌قيقه‌ت و چاوانتدا
سنوورێك بۆ ئه‌م گومانه بدۆزمه‌وه
تا ئاڵاكه‌م له‌سه‌ر كه‌لاوه‌كان هه‌ڵكه‌م
گه‌ردى سه‌ده‌كان له‌سه‌ر رۆح
شوێنه‌وارى داگيركه‌ران له‌سه‌ر كانى و
زه‌رده‌خه‌نه‌و
باران و گيا
له‌سه‌ر په‌نجه‌ره‌ى ژووره‌كه‌م بسرمه‌وه.
نهێنيه‌كان ده‌پشكنم
تا داستانى ئه‌م داستانه
يان تاوانى ئه‌م تاوانه
بۆ نه‌وه‌كه‌م بنووسمه‌وه. …..ل 572
هه‌ڵبه‌ته شاعير، له گه‌ڵ ئه‌م هه‌موو نائومێدى و دڵه زامداره‌ى، هێشتان ده‌يه‌وێت ئه‌م ته‌لبه‌ندانه ببڕێت و بگه‌ڕێته‌وه ئه‌و سنووره‌ى ژيان، كه بۆنى سێوێكى نووستووى لێدێت. له‌م ده‌قه‌دا په‌يامى هه‌و‌اڵێكى ناسۆرى هه‌ڵگرتووه و بۆ هه‌موو نه‌وه و ڕۆڵه‌كانى، وه‌ك نه‌ريتێكى گوناھ و ياسايه‌كى چڵێس ده‌گێڕێته‌وه، پێمان ده‌ڵێت: مێژوويه‌ك پڕيه‌تى له كوشتنى په‌پووله و كوژاندنه‌وه‌ى ڕووناكى، پڕه له سه‌رڕێژكردنى تاوان، ديمه‌نه‌كانى ئه‌م مێژووه، هه‌ڵواسينى جه‌سته‌ى ژنه له تاريكى و سووتاندنى بێشكه‌يه له بۆنى سێودا.
ئه‌م ده‌قه ده‌رگه‌ى چوونه ژووره‌وه‌ى تاك و نه‌وه‌كانى داهاتووى كۆمه‌ڵگه‌ى كوردييه، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌م مێژووه له شكلى گونيه‌يه‌ك دابكوترێت و هه‌موو سيماكان له ديتى خۆيان هه‌ڵاوێر بكه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن داهاتوو له بيركردنه‌وه و چه‌مكى مرۆڤانه‌ى خۆيان بڕيار بده‌ن، شاعير پێی وايه حه‌قيقه‌ت زۆر جار قه‌له‌واژوو ده‌بێته‌وه له چنگ ئه‌و فشاره ڕێجيمكراوانه‌دا، كه ده‌بێت تاك له چوارچێوه‌ی ده‌رنه‌چێت، ئه‌وه‌ش به‌لاى هه‌موومانه‌وه كۆمه‌ككردنه به كوشتن و كوژاندنه‌وه‌ى هه‌موو ئه‌و ده‌قانه‌ى بۆ ئازادی بڕيار، له دايك ده‌بن. شێل شيستف فه‌يله‌سووفى رووسى ده‌ڵێت: (ماسى له قوڵاييدا ده‌گه‌ڕێت، مرۆڤ له كوێ ژيان باشتر و خۆشتر بێت، به‌ڵام هه‌ندێك جار مرۆڤ ده‌گه‌ڕێت له كوێ قوڵتره، هه‌رچه‌نده به ڕوونى ده‌بينێت له‌وێ نه‌ك باشتر نييه به‌ڵكو ئێجگار خراپه)5 مرۆڤبوون له سروشتى عاتيفه‌دا ده‌بێته هۆى دروستبوونى ژينگه‌يه‌كى ساخڵه‌م و تۆتاليتارييه‌كى به‌رده‌وام، له‌م دۆخه‌دا به‌ره‌نگاریى ناماقولييه و فيكر تێيدا پووك بووهتهوه. به‌ڵام له سياقى بڕيار و جه‌برييه‌تى ده‌سه‌ڵاتدا بۆ ئومێد و نائومێدیى، بۆ مانه‌وه و ته‌قينه‌وه، هێز لاسه‌نگ ده‌بێت، چونكه خه‌سڵه‌تى مرۆڤ سه‌ربه‌ستيیه، ئه‌مه‌ش ئه‌وى بوون، وه‌ك شۆڕشگێڕێك له ده‌روونيدا ڕێجيمى له بازنه‌يه‌كى داخراودا قه‌بووڵ نيیه.
لاڵانه‌وه‌ى مرۆڤێك له دڵنه‌واييدا:
شاعير له كۆستى شارێك و مه‌خلوقه‌كانى شار، تارى تاڵ له ناو وشه‌كانيدا ده‌ژه‌نێت، هاوپێوان ده‌كات له شينى ئاوابوونى تيشك له كه‌لى بڵندى شنروێ و گوومبوونى ئاسۆى يار و ياوه‌رانى. هه‌ڵبه‌ته ئه‌م ده‌قه جگه له‌وه‌ى په‌يامێكى گه‌ياندن و ئاگادارييه بۆ نه‌وه‌كانى داهاتوومان، بۆ تۆمارى مێژوویه‌كى پڕ له تاوان، نووسينه‌وه‌ى جه‌سته‌يه‌كى بريندار و خه‌مدار، ئه‌وا ده‌قێكه پڕيه‌تى له ئێستاتيكا، نووسينه‌وه‌ى هاوشێوه‌ى په‌پووله و به‌رائه‌ته‌كه‌ى. چه‌ند جوانه گوڵ نه‌ژاكێت، چه‌ند گه‌وره‌يه خۆڵ به خه‌رده‌ل نه‌شێلدرێت، چه‌ند ئازيزه زارۆى چاوگه‌ش بخه‌وێت و بۆنى سێو نه‌يكوژێت. شاعير له ئاكامى ڕوودانى ئه‌م هه‌موو تاوانانه‌دا مێژوویه‌ك له ده‌قدا ده‌خاته بازنه‌ى تاوان و لێپرسينه‌وه.
بنوو كۆرپه شيرينه‌كه‌م!
چيتر ده‌نگى ده‌ستڕێژ و فڕۆكه نايه‌ت
بنوو رۆحه شه‌كه‌ته‌كه‌م!
بۆنى گاز و خوێن و جانه‌وه‌ران نايه‌ت. ….. ل 574
شاعير له كه‌رنه‌ڤاڵى مه‌رگدا به گيان و جه‌سته‌يه‌كى ماندوو، تێلاى نائومێدى ده‌گرێته ئه‌و ئارامگه‌يانه‌ى كۆرپه‌كانى كورد له هه‌ڵه‌جه بۆ ئه‌به‌د خه‌وتن و بينايیيان له ديدار كه‌وتوون. ئه‌وه ئه‌و جواننووسين و لاڵانه‌وه عيرفانى و ئينسانيانه‌يه شاعير له ته‌ناسوخكردنى كرده‌يى هه‌موو مرۆڤێكى ڕووحیى و به ويژداندا ده‌يچێنێت و له گۆشه‌ى ده‌قێكى پڕ تاسه‌دا شيوه‌نمان له‌گه‌ڵ ده‌گێڕێت.
ئيتر ئه‌و هێڵه ته‌ريبانه ڕاست نابنه‌وه. ئارامگه‌كان پڕن له‌و گوناهانه‌ى بۆنى به‌هه‌شتيان لێدێت. دواجار جه‌لاد پێويستى به كوشتن و ته‌قاندنى فيشه‌كى شێت نه‌ما. بۆنى گاز، خوێن و جانه‌وه‌ريش كارى خۆيان كرد. مێژووش له ئامێزى شه‌رمنترين سه‌كۆدا چاوى خستووه‌ته سه‌ر ليباسى يوسفه‌وه. دواى هه‌ر مردنێك توخمى كوشتن ئاشنايه‌تيمان ناكات.
به‌رئه‌نجامى ئه‌م توێژينه‌وه‌يه ده‌ركه‌وتنى ترادسيۆنى كوشتنه له شكلى مرۆڤێكى جه‌لاد، ياخود شاعير له گومانه‌وه كه‌رنه‌ڤاڵى ئه‌وه‌ى بۆ كێشاوين، كه ئيديۆلۆژيا له هه‌ر جه‌مسه‌ر، پێگه‌يه‌ك و ئاستێكدا بێت، تێنووه به كوشتنى مرۆڤ، كاتێك مرۆڤ نه‌بێت به كۆيله و عابيد. له شاعير وايه هه‌ر جۆره كوشتنێك و كۆكوژيیه‌ك، ئاماژه‌يه به مه‌وجووديه‌تى به‌رانبه‌ر، جا به‌رانبه‌ر له هێزدا بێت، يان له بێهێزدا بێت. شاعير له ده‌ركه‌وته‌ى ناهاوسه‌نگى ژيان، گه‌شه‌ى زوڵم و تاواندا له بازنه‌ى باو ده‌رده‌چێت و هه‌موو بير و باوه‌ڕێك به هيچ ده‌زانێت، ئه‌گه‌ر له خزمه‌تى ته‌واوى مرۆڤدا نه‌بێت به هاوسه‌نگى ياسايى، كۆمه‌ڵايه‌تیی و سروشتیی.
*ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یه له ژماره 2ی هاوینی 2017ی گۆڤاری (كه‌لێن) بڵاوكراوه‌ته‌وه.
سه‌رچاوه‌كان:
1- ميراوده‌لى، عومه‌ر، زمانى ده‌ق، هه‌ولێر: وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری، 2008، ل. 33.
2- عه‌بدوڵڵا، عه‌بدولموته‌ليب، زمان، بوون، شيعر، هه‌ولێر: چاپخانه‌ی موكریانی، 2010، ل. 55.
3- ماغوت، محه‌مه‌د، من ترس ڕۆحى سميوم، و: شوان ئه‌حمه‌د، چ2، سلێیمانی: ئه‌ندێشه، 2016، ل. 59.
4- عه‌لى، به‌ختيار، له‌وديو كورسيه‌كانه‌وه چى ده‌بينيت، ڕوانينيك له ماناكانى كورسى، گۆڤارى هه‌نار، ژ (29)، سلێمانى، 2008، ل. 19.
5- عه‌لى، ئومێد حه‌مه، مرۆڤ له نێوان هيچ و ناكۆتادا حه‌قيقه‌تى بوونى مرۆيى له ئاسۆى فه‌لسه‌فه‌ى بلێز پاسكاڵ دا، گۆڤارى هه‌نار، 2012، ژ (79)، ل. 60.
6- سابير، ره‌فيق (ديوان)، چ1، سلێمانی: ناوه‌ندى غه‌زه‌لنووس، 2014.
*عه‌لی مسته‌فا:
له ساڵی (1979) له گوندی ئالماوانی سەروو له‌دایكبووه. دەرچووی کۆلێژی زمان- بەشی زمانی کوردیی زانستگه‌ی سه‌ڵاحەدینه.
ئەندامی سەندیکای ڕۆژنامەنووسانی کوردستانه. فەرمانبەره لە کۆلێژی پەروەردەی شەقڵاوە.
توێژینەوەو وتاری ئەدەبیی، پەروەردەیی، ژینگەیی، فیکریی و سیاسیی لە زۆر بڵاوکراوەکانی کوردستان بڵاوکردووه‌تەوە. چەند پڕۆژەیەکی نووسینی لێکۆڵینەوە و شیکاری ئەدەبیی له‌ژێر ده‌ستدایه.
عه‌لى مسته‌فا*
كۆلێژى په‌روه‌رده- شه‌قڵاوه/ 2017
