نیگای پیاو … زاهیر عەبەڕەش
نیگای پیاو
the male gaze
…………….
فیلم بۆ خۆی ژیانە بەڵام لە فۆرمێکی چڕکراوەدا، کە لە نێوان مەرگەسات و بەختیارییدا ئەمسەرو ئەوسەر دەکات. لەم کورتکردنەوەی ژیانەدا فیلمسازان دەبێت پارچەکانی ژیان وا کۆ بکەنەوەو سازی بەدەن بۆ ئەوەی لە دونیایەکدا بژین، جیهانێک دروست بکەین کە رەگەزەکان وەک یەک مامەڵەیان لەگەل بکرێت.
ژن لە ٪53 مرۆڤایەتی پێکدەهێنن و، 2٪3 ی کاری هەموو جیهان ژن رایدەپەڕێنێت و، بەڵام ٪10 ئابووری جیهان لای ژنە و ، ٪1 ی دەسەڵاتی لە سیاسەتدا هەیە. فەرهەنگ و هەوڵدانی فێمینزم کاریگەریەکی بێسنووری لەسەر رەوت و کاکردن و تێۆری فیلم داناوە. یەکێک لەو چەمکانەی کە فێمینیستەکان لە فیلمدا باسی لێدەکەن چەمکی نیگای پیاوە (the male gaze) . . بەڵام ئێمە ئامارو کارکردن و ئاراستەی بابەتەکەمان ژن بوونە لە فیلمدا، تێراوانین و کارردنی ژن و پیاوە لە بواری فیلمسازیدا. بە گوێرەی توێژینەوەیەکی St. Lawrence univeristy ئەمەریکی ، پاڵەوانی سەرەکی فیلمەکان ، پیاو دوو هێندەی ژن رۆڵی سەرەکی دەبینن . لە فێستیڤاڵی ئۆسکاردا، لە 92 فیلم کە دەسنیشان کراوون بۆ باشترین فیلم لە هەموو بەشەکانی فیلمسازیدا ، تەنها 22 لەسەدی لە ژن پێکهاتبوو، ئەمە لە کاتێکدا بەگوێرەی ئاماری Motion Picture Association of America رێژەی چوونی ژنان بۆ سینەما لە پیاوان زیاترە، بێگوومان مەبەست لە ئەمریکاو ئەوروپایە، جا ئەگەر رێژەی جوونی ژن بۆ سینەما زیاتر بێت وەک لە رێژەی پیاو، ئەی دەبێت خستنەرووی کێشەی ژن چەند بێت؟ ئەی رۆڵگێران و کارەکتەرەکانیان لەسەدا چەندی ئەو رێژەیە پێک دەهێنن؟
لەتیۆری فێمینیستیەوە نیگای پیاو بەواتای ئەوەیە کاتێک فلیم چیکەرێک کارەکتەرێکی پیاو (هێترۆ سێکسوێلی)لە دیمەنێکی رۆمانسی و سێکسوالیدا دروست دەکات خەیاڵ و بیری بینەر بۆ ئەوە دەبات کە راستەخۆ و ئۆتۆماتیکی کارەکتەری ژن دەبێت ئوبجەکت و کاری لەسەر دەکرێت و پیاویش بە سوبجەکت و کار دەکات . کارەکتەری ژن نەبینراوە. فێمینستەکان بانگەوازی ئەوە دەکەن کە دەڵێن بەکاڵاکردنی ژن لە فیلمەکاندا سەدان و هەزاران جار روویداوە بێ ئەوەی هیچ رەنگدانەوەیەکی بۆ مێشکی ئێمە هەبووبێت.، هیچ رەخنەگرو و توێژەرەوەیەک کاردانەوەیەی بۆ ئەم بەکاڵاکردنی ژنە هەبێت و بیری بۆ ئەو لایەنە چووبێت.
جا هۆکاری گرنگ لەم تێروانینەدا چییە؟ بۆ بەوشێوەیە ژن لە فیلمەکاندا پیشان دەدرێت؟ هۆکارەکەی چییە کە لە فیلمەکاندا ژن بۆ دامرکاندنەوەی ئارەزوەکانی پیاو پیشان دەدرێت؟ بە بۆچوونی ئەوان یەکێک لە هۆکارە گرنگەکان، کە رۆڵی ژن ئوبجەکتیڤە واتە هیچ بکەرێک نیە، ئەوەیە کە رێژەی فیلم سازانی ژن لە بواری فیلم دروستکردندا لە سەدا چوارە. بە واتای لەسەدا نەوەد و شەشی فیلم چێکەران پیاوان. هەر ئەوەشە وای کردووە تێروانینی پیاو زاڵبێت کاریگەری هەبێت بەسەر بواری فیلمسازیدا. بێگوومان ئەو کارەکتەرە ژنەی کە لە فیلمەکاندا پیشان دەدرێت، وێنەی پیاوە بۆ ژن کە دەبێت وابێت، نەک ژن خۆی چۆنە، بەو شێوەیە پیشان بدرێت. ئەو وێنەیەش وێنەیەکی کامڵ نیە بۆ ژن بە تێروانین و بۆچوونی فێمینستەکان. ئەوە نیگای پیاوە لە کێڵگەی فیلمدا بۆ ژن و بابەت.
سروشتی مرۆڤیش ئەوەیە کە چ پیاو چ ژن حەز دەکەن لەش و لاری ژن زیاتر ببینین وەک لە لەش و لاری پیاو. ئەوان لە دڵەوە خوازیاری ئەوەن و بانگەواز بۆ ئەوە دەکەن کە ئەو نا یەکسانیە پەیوەست و هەڵسوراوبێت لە رووی بایلۆژیەوە نەک لە کلتوری ئەو گەلە خۆیەوە. ئەوان دەڵێن فیلم دەتوانێت بۆچوونی خەڵک ئاراستە بکات ، دووبارە بوونەوەی پیشاندانی ژن بە شێوەیە دەبێت بە کلتوور، نەک بە تەنها وەک میزاج و هەوەسی فیلم چێکەرەکە ئەژماری بکەین. بەداخەوە ئەو پەردۆکساڵە شتێکی دەگمەن نییە کە هەمیشە ژن بابەت نیە. لە پرۆسەی دروستکردنی فیلمدا، چەمکی نیگای پیاودا (.the male gaze)، بە واتای بەکاڵاکردنی جەستەی ژن و کاراکردنی جەستەی پیاو. فێمینستەکان پێیان وایە بەداخەوە ئەم جۆری کاردنە و لە ناو جەرگەئ ئەوروپاشدا هەیە و، جۆرێکە لە پارادۆکساڵ، کە نزیکە لە کۆمەڵگاو کلتوری رۆژهەڵاتییەوە. لەفیلمە ئەکشن و فیلمەکانی هۆلیودا هەمیشە ژن تەواو کەری پلانەکانی پیاو بوون، لە کۆتایی فیلمەکەدا ژندەبێتە قوربانی بۆ ئەوەی پیاو بگاتە ترۆپی ئامانجەکەی خۆی.
هەر بەگوێرەی ئاماری Motion Picture Association of America رێژەی چوونی ژنان بۆ سینەما لە پیاوان زیاترە، بێگوومان مەبەست لە ئەمریکاو ئەوروپایە، کە لە ساڵی 2012 لە کۆی 100 فیلم تەنها 28 ی ئەکتەرە سەرەکیەکان ژن بوون، هەر لەو ئامارەدا لە ٪57 ی ئەو بیست و هەشت لەسەدا کە رێژەکەیان ژن بوو تەمەنیان لە نێوان 13 ــ 20 ساڵان بوون. هەروەها لە کۆی ٪60 ی ئەو ژنانەی کە لە فیلمەکاندا نیشان دەدران بە بەرگی ووروژێنەرو سێکسیە پیشان دەدران و لە نیگای پیاوەوە بۆ جەستەی ئەوان و وەک کاڵای سێکسی پیشان دەدرا
بێگوومان ئەم چەمکە قسە باسێکی زۆری لەسەرەو بەردەوام لە گۆڤار و رۆژنامەکانی ئەوروپادا دیبەیت و گفتوگۆی لەسەر دەکرێت. بەڵام ئێمەی کورد و، فیلمی کوردی تا ئێستا لە ژێر خاڵی سفری چەمکی نیگای پیاوداین (the male gaze). دەبێت چەند ساڵی ترمان پێویست بێت، بۆ ئەوەی بگەینە خاڵی سەرو سفری ئەم چەمکە؟ ئەوەش لە بەرئەوەی فیلمی کوردی لە دروستبووندایە. نەمانتوانیە دیمەنێکی رۆمانسی یان سێکسوالی لە فیلمی کوردیدا دروست بکەین.
ئەوەی کە هەیە، لەو چه‌ند درامایه‌ی که پیشاندراون له‌و فیلمانەی کە کوردستاندا بەرهەم هاتوون هه‌میشه له خولقاندنی نموونەی ژن بێ تێروانین، بێ خه‌ون و بی حه‌سره‌تن. ژن له‌و بەرهەمانەدا هه‌ڵگری هیچ خه‌ونێک نیه ته‌نها په‌یوه‌ندیه‌کی عاتیفییان پێکه‌وه هه‌یه، یان دایک یان به وه‌زیفه‌ی دایکایه‌تی هه‌ڵساوه.
له فیلم و دراماو تەنانەت شانۆی کوردیدا پاڵه‌وانی ژن نادۆزیته‌وه، که له‌گه‌ڵ ناراستیه‌کانی کۆمه‌ڵگادا و چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م ناراستیانه رووبه‌روو بێته‌وه، یان خاوه‌نی ناسنامه و ئیندڤیژوه‌لی خۆی بێت. یان زۆر به‌سه‌ربه‌ستانه داوای ئاره‌زوه‌کانی ناخی خۆی بکات. یان بێ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کی عاتیفیان هه‌بێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا بتوانن ئینسجام و رێکه‌وتنیان له‌گه‌ڵ هه‌موو توخم و ره‌گه‌ز و چینێکی کۆمه‌ڵگادا بیبینین.
نیگای پیاو بۆ ژن لە بەرهەمە کوردیەکاندا لەوه‌دا قه‌تیس کراوه که وه‌زیفه‌ی کاره‌کته‌ری ژن گریان بێت به‌سه‌ر تراژیدیادا، یان لاواندنه‌وه بێت بۆ مه‌رگی کوره‌که‌ی، براکه‌ی یان بۆ پرسی نه‌ته‌وه‌که‌ی ده‌گری. یان ده‌ست خۆشی له کوره‌که‌ی کردووه که له خه‌باتی چه‌کداری حیزبایه‌تیدا بەشداربووە. راسته گه‌لی کورد هه‌میشه مێژوویه‌کی له کاره‌سات و تراژیدیا هەبووە، به‌ڵام چ سودێکی هه‌یه ئه‌گه‌ر ئه‌و ئه‌و کاره‌سات و تراژیدیایه نه‌گوێزرێته‌وه بۆ خاڵی ووشیاری و دا‌هێنان، بۆ هه‌ڵکۆڵین له‌و نه‌ریته‌وجارێکی تر ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی به ئاماژه‌و سیمبوڵ وفۆرمێکی ئیستاتیکی.
هەمیشە بینەریش بەر کارەکتەری کارا و سوبجەکت دەکەوێت کە ئەویش وێنەی ئەو پیاوەیە کە پیشان دەدرێت. بینەریش بە هەمان شێوە لە چاویلکەی نیگای پیاوەوە سەیری فیلمەکە دەکات و، دەیکات بە کولتوری خۆی.
زۆر کەس باوەریان وایە جەخت لەوە دەکەنەوە کە نیگای پیاو کاریگەری زیاترەو و هەژموونی هەیە لە کلتووری ئێمەدا، لە تیڤی و زنجیرە تەلەفیزیۆنیەکان فیلم و تەنانەت ریکلامەکانیشمان، تۆ سەیری ریکلامەکانی تەلەفیزیۆنە کوردیەکەن بکە، تەنانەت ریکلام بۆ هەر حەب و دەرمان، چا، خواردنەوە سەوزە و میوەیەکیش بکەن دەڵێن بۆ سێکس باشە. سوودی بۆ سێکس هەیە، بێگومان، مەبەست لەسێکسیش، سوبجەکتی پیاوە. و پیاو لە شوێنەدا وەک بکەر و هێز دەردەکەوێت. بابەتی ژن و پیاویش پەیوەستە بەو کۆمەڵگا خۆیەوە. کەم بایەخ کردنی ژن، پەیوەندی بە چەمکی کلوری و مێژووی کۆمەڵگاوە هەیە. ئەو دەردە نەک هەر لە بواری ئەدەبی و هونەری فیلم سازی گرتۆتەوە، بەڵکو میدیای کوردی، تەواو لە چاویلکەی پیاوەوە سەیری هەموو رووداوەکان دەکات، ئەوەتا میدیاو رۆژنامەکانی کوردی سەرقاڵ بووە بە سمت و کەفەڵ و سنگ و مەمکی کیم کارداشیان kim kardashian
هەندێک ریکلام یان فیلم کە لەش و لارێکی پیاو دەبینین ماسولکەی هەیە، سێکس دەبێت کاڵا و پیاو وەک بکەر دەردەکەوێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر ژن خاوەنی خاوەنی ماسولکە بێت، لە بابەت بوونی خۆی دوور دەکەوێتەوە.
