مەرگى سەگ … عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا
کۆمەڵە چیڕۆکێک نزیک لە واقیع بە شێوازى هونەرى ….
سەرەتا:
کورتە چیڕۆکى کوردى لە باشورى کوردستان دواى حوسێن عارف و حەمە فەریق حەسەن و رەووف بێگەرد و ئەحلام مەنسور و دکتۆر کاوس قەفتان و محەمەد موکرى و شێرزاد حەسەن و حەمە کەریم عارف و جەلیل کاکەوەیس و شیرین ک و سەلاح عومەر و رەووف حەسەن و رەزا سەید گوڵ و سابیر رەشید… ئەگەرچى بەرەو جۆرێک لە بێ نازى بۆوە، بەڵام لە سەر دەستى چیڕۆکنوسانى وەک جەبار جەمال غەریب و عەتا محەمەد، ئارام کاکەى فەلاح، سیامەند هادى، کاروان کاکەسور، دانا فایق، فاروق هۆمەر، ئاکۆ کەریم مەعروف، یوسف عیزەدین… بە شێوازێکى جیاوازى هونەرییەوە درێژەى هەبوو… دواى ئەو نەوەیە لە چیڕۆکنوسان چیڕۆکى کوردى تا ئەندازەیەک پشتگوێ خرا، زۆربەى چیڕۆکنوسان بیریان لەوە کردەوە لەبەر ئەوەى رۆمانى کوردى لە حاڵى نەبووندایە بڕیاریاندا رۆمان بنوسن، ئێمە رۆمانمان نییە، با رۆمان بنوسین… پرسیار لەوە ناکەم بڕیاردان و حوکمدان و ئاڕاستەکردن و… هەموو ئەو تێگەیشتنانە بەهاى هونەرى نوسین دەشێوێنێ، بەڵکو پرسیارى من ئەوەیە، بۆ چیڕۆکە هونەرییەکانى (حوسێن عارف) و دواتر (عەتا محەمەد)… نەیانتوانى لە بوارى چیڕۆکنوسیدا هێزى دیکە و نەوەى دیکەى جیاواز لە چیڕۆکنوسان پەروەردە بکەن؟! ئایا لە هەموو دنیا ژانرى کورتە چیڕۆک کەوتۆتە قەیرانەوە؟!
ئەو پرسیارە و هیدیکەش هەڵدەگرم، نەک لەبەر ئەوەى بە دواداچوونى جیدى و بەرفرەوان هەڵدەگرێ، بەڵکو چونکە قابیلى قسەى جیاواز و توێژینەوە و تێڕامانە… نەک لەبەر ئەوەى قسە لە (مەولود ئیبراهیم حەسەن) وەک چیڕۆکنوسێکى سەردەمى حوسێن عارف و شێرزاد حەسەن… دەکەم، بەڵکو چونکە مەعریفە و توانا و شارەزایى و خۆتەرخانکردنى زۆرى پێویستە و کاتى دەوێت.
(1)
(مەرگى سەگ، کورتە چیڕۆک، دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن، هەولێر چ 1، 2017) ئەگەرچى لە کاتى خۆى چاپ نەکراوە، بەڵام لەبەر ئەوەى لە شێوە ناشیرینەکانى دەسەڵاتى بەعس و بونیادى دڕندەیى بەعس دەدوێ، لەبەر ئەوەى دڕندەیى بەعس هەرگیز نابێتە رابردوو، بابەتى نێو ئەو کۆمەڵە چیڕۆکەش هەرگیز نابێتە رابردوو… ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە فێرمان دەکات بەرەنگارى ستەم ببینەوە، لە پێناو حەقیقەتدا بمرین، بەڵام بەو تێگەیشتنە نا کە مرۆڤ وەک قوربانى تەماشا بکرێت، ئەو بیرکردنەوە (مارکسییە) ئەگەرچى ماوەیەکى زۆر بە سەر کلتورى مرۆڤایەتیدا زاڵ بوو، بەڵام ئەمڕۆ لەگەڵ بیرکردنەوەى سەردەم ناگونجێ، ئەمڕۆ هەموو رووەکانى حەقیقەت پابەندى ژیاندۆستییە، نەک مەرگدۆستى، بەهاى مرۆڤایەتى لە ژیاندۆستیدایە، نەک پابەندبوونى سیاسى…
ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە پێماندەڵێت مەرگ پێویستى بە ئازایەتى هەیە، بەڵام هاملێت پێماندەڵێ بیرکردنەوە وامان لێدەکات ترسنۆک بین… لە نێوان ئازایەتى و بیرکردنەوەدا ژیان فێرمان دەکات بڕوامان بە جیاوازى هەبێت، لە نێوان ئازایەتى و ترسنۆکى ژیان هەڵدەبژێرین…
بنەماى گێڕانەوە لەو کۆمەڵە چیڕۆکەدا لە رێگاى راناوى قسەکەر یان بەکارهێنانى شێوەکانى دیکەى راناو وەک خۆدواندن و خۆپێشخستن و خۆدواخستن بەرجەستە دەبێت، لە رێگاى رووداو و بابەت و تەکنیکەوە ئەوەندە تێکەڵ ئازارەکانى مرۆڤ و یاخیبوون و چەوسانەوەى نەتەوەیى و بەسەرهاتەکانى ژیانى رۆژانە و ژیانى کولەمەرگى کوردى دەبێت، خوێنەر وا دەزانێت کارێکى واقیعى لە پێناو (بەرەنگاربوونەوە)دا دەخوێنێتەوە! بەڵام دەتوانم بڵێم کۆى ئەو چیڕۆکانە لە وەشاندنى سیحرى هونەرى و لە بەجێهێشتنى جێکەوتەى بابەت گەشە دەکات، لە کۆى ئەو چیڕۆکانەدا تواناى گێڕانەوە و چنین و رووداو… بەرجەستەیە! ئەو توانا و سیحر و جێکەوتە هونەرییە لە چیڕۆکى (بخوێنە خەمت نەبێت) نەک هەر راستەوخۆ لە ناونیشانى چیڕۆکەکەوە دیارە، بەڵکو راستەوخۆ سیحرى خۆى لە کارى داخوازى (بخوێنە)دا دەوەشێنێ…
بە دیوەکەى دیکە شاردنەوەى ئاکامى چیڕۆکەکان و ئاڕاستە نەکردنى خوێنەر، سیحرى هونەرى خوێندنەوە بە تامتر دەکات، نهێنى چنین و تەکنیکى چنینى بابەت لەو کۆمەڵە چیڕۆکەدا مەتەڵێکە هەتا کاراکتەرى سەرەکیش دەرئەنجامەکانى بە تەواوى بۆ یەکلا نابێتەوە، بۆ نموونە پرسى (بخوێنە) لە ساڵانى حەفتاکان و لە کوردستان و بە تایبەت لە شارى هەولێر قسەى سەر زارى گەوران بوو، بەڵام بە گشتى زارى گەوران لە بارەى خراپى سیستمى پەروەردە داخراو بوو، زارى گەوران لە بارەى سیستمى دەسەڵات و دڕندەیى بەعس نەدەکرایەوە، زارى گەوران ئەگەر باسى کەموکوڕییەکانى دەسەڵاتى کردبا، چاپخانەى بە چاوى خۆى نەدەدیت؟!
جێکەوتەى رووداو، وەک بڕبرەى پشتى چیڕِۆکەکانى (سەرهەڵدانەوە، ئایشە گوڵ، خاچ، بژاردن، مەرگى سەگ) دەبینرێت، کۆى جێکەوتەى رووداوەکان پەیوەندى بە واقیعى کوردى و نهێنى چنینى بابەتەوە هەیە، هەرگیز چیڕۆکنوس هونەرى ئەو نهێنیانە ئاشکرا ناکات، نهێنى یاخیبوون، رەسەنایەتى، بەرەنگاربوونەوەى زوڵم و زۆردارى… پرسیارى جۆراوجۆرى لە خۆدا هەڵگرتووە! دەشێ سەردەمى نوسینى ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە، سەردەمى یاخیبوون لە دەسەڵات و بەرەنگاربوونەوەى چەوسانەوە و گەڕانەوە بۆ رەسەنایەتى وەک جیاوازى بنوێنێ، دەشێ هەموو ئەوانە مرۆڤێکى بە جەرگ و جەربەزە و یاخى پەروەردە بکات، دەشێ بەرجەستەکردنى بەهاى مرۆڤایەتى و هەستى نەتەوایەتى و ئاسودەیى ویژدان و بەرەنگاربوونەوەى چەوسانەوەى مرۆڤ بێت…
(2)
زەمەنى کۆمەڵە چیڕۆکى مەرگى سەگ، رەگەزە گرنگەکانى گێڕانەوە تێکەڵ بە رەگەزى شوێن دەکات و فەزایەکى غەمگین بۆ ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە دەنەخشێنێ، کۆى کات و شوێنى ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە لە رووى هەستەکییەوە ناکەوێتە نێو کۆى ئەزموونەکانەوە، واتە خوینەر ناتوانێ لە ناو ئەزموونە هەستەکییەکانى ئەو چیڕۆکانەوە کۆى کات و شوێن بناسێ، ئەوەش دەمانخاتە بەرامبەر چەمکى داهێنانەوە، بەو مانایەى داهێنان کات و شوێن ناس ناکات! بە دیوەکەى دیکە دەتوانم بڵێم زەمەنى گێڕانەوە لەو چیڕۆکانەدا ئەوەندە بایەخ بە زەمەنى گوتار دەدات، ئەوەندە بایەخ بە زەمەنى رووداوەکانى گێڕانەوە نادات، ئێمە دەزانین زەمەنى گوتار زەمەنى خودى رووداوەکانیشە، بەڵام چیڕۆکنوس بە شێوەیەکى هونەرى و لە رێگاى تەکنیکە ئیستێتیکییەکانى خۆدواخستن و خۆپێشخستن و فلاش باک و پەلەکردن و خاوبوونەوە، ئەو فەزایە لە گوتارى یاخیبوون، بەرەنگاربوونەوە، رەسەنایەتى رەکاژۆ دەکات…
ئەگەر پاراستنى نهێنى لە کۆمەڵە چیڕۆکى مەرگى سەگ پرسى تەکنیکى لە خۆدا هەڵگرتبێ، بەو مانایەى رووداوە واقیعییەکانى هەڵبژاردووە، ئەوە لە رووى هونەرییەوە کاراکتەرەکان، جیاواز لەوەى لە دنیاى واقیعدا هەیە، دەبینرێن! بۆ نموونە کاراکتەرى چیڕۆکەکانى (سەرهەڵدانەوە، خاچ، خۆنەدانە دەست) ئەگەرچى کاراکتەرى یاخیین، بەڵام یاخیبوونى ئەوان زۆر بە جوانى پەیوەستە بە سروشتى چیرۆکەکانەوە!
مرۆڤى یاخى زێتر هەڵگرى مانایەکى سایکۆلۆجییە، مرۆڤى یاخى کەسێکە دژ بە دەسەڵات، بەڵام دەست بەردارى دەسەڵات نابێت، دەیەوێ خۆى دەسەڵات بگرێتە دەست! جیاوازى نێوان مرۆڤى یاخى و مرۆڤى شۆڕشگێر ئەوەیە، کە مرۆڤى شۆڕشگێر ئازادى دەوێت، هەنگاو بەرەو تەجاوزکردنى دەسەڵات دەنێ و پابەندى دەسەڵات نییە. مرۆڤى یاخى دژى دەسەڵاتێکە کە پێى رازى نییە، کەچى بەرانبەر دەسەڵاتێک کە پێى رازییە ئیجابییە. بەڵام شۆڕشگێر دەیەوێ سەربەخۆیى حەقیقى بە دەست بهێنێ و تێنووى دەستبەسەراگرتنى دەسەڵات نییە… لە رووى سیاسییەوە یاخى بە چاککارى رازییە و شۆڕشگێر گۆڕانى ریشەیى مەبەستە… لە کۆى ئەو قسەکردنانە دەمەوێ بڵێم کۆمەڵە چیڕۆکى مەرگى سەگ سیحرى خۆى لە چاککاریدا دەبینێتەوە.
بە دیوەکەى دیکە دەشێ لە کۆى ئەو چیڕۆکانەدا چەمکى یاخیبوون، وەک چەمکێکى کامۆیى تەماشا بکەین، کامۆ (لە لاپەڕە 49ى- مرۆڤى یاخى- وەرگێرانى ئازاد بەرزنجى، کتێبخانەى ئەندێشە- سلێمانى 2012)دا دەڵێت: مرۆڤ بۆ ئەوەى هەبێ دەبێ یاخى بێ، بەڵام لەو یاخى بوونە دەبێ رێز لەو سنورانە بگرێ، کە لە خۆیدا دەیاندۆزێتەوە، ئەو سنورانەى کە تیایدا مرۆڤەکان بەیەک دەگەن و بەم بە یەکگەیشتنەش بوونیان دێتە ئاراوە… دەمەوێ بڵێم دەشێ کاراکتەرەکانى مەرگى سەگ هەوڵبدات لە رێگاى یاخیبوونەوە سنورى ئەویدیکە دیارى بکات، هەوڵبدات لە رێگاى یاخیبوونەوە بوونى خۆى بسەلمێنێت، هەوڵبدات لە رێگاى یاخیبوونەوە بە دژى چەوسانەوە و زۆردارى و ستەمکارى بێتەوە…
(3)
سیحرى رەسەنایەتى لە سەر گەڕانەوە بۆ ئەسڵێکى بنچینەیى دادەمەزرێ، رەسەنایەتى لە کلتورى رۆژهەڵاتدا زێتر ماهییەتێکى ئایینى هەیە، بەو مانایەش هەموو سروتێکى گەڕانەوە و ئامادەکردنەوەى رووداوە سەرەتاییەکان، هەموو گەڕانەوەیەک بۆ دامەزراوەکان، هەموو سروتێکى گەڕانەوە بۆ یادەوەرى نەتەوە… هەمان دنیابینى ئایینى دەنوێنێ؟! دەمەوێ بڵێم وشەى رەسەن وشەیەکى ئەدەبى نییە، چونکە ئەدەب داهێنانە، نەک گەڕانەوە…
دەشێ چیڕۆکەکانى مەرگى سەگ بانگەشەى جۆرێک لە رەسەنایەتى بکەن، لە پێناو خۆ جیاکردنەوە لە گەمژەیى سیستمى دەسەڵات، دەسەڵاتێک کە کەسانى بندەست وەک کۆیلە تەماشا دەکات… بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە، کە لە بیرمان بچێت، رەسەنایەتى گەڕانەوەیە بۆ ئەسڵێکى کۆن، بۆ رووداوى یەکەم!! لە پشت رەسەنایەتییەوە دنیابینییەک هەیە، ئەو دنیابینییە هێزى نادیارى ئەو کۆمەڵە چیڕۆکەیە، دەبێ ئەو هێزە خوێنەر ئاشکراى بکات! دنیابینى کۆمەڵە چیڕۆکى مەرگى سەگ پابەندى وێنەى خۆیەتى، وێنەى مرۆڤى چەوساوەى رۆژهەڵاتى (یاخیبوون و بەرەنگاربوونەوە و خۆنەدانەدەستە)، پابەندى زمانە شاراوەکە و ئەزموونى زمانە رەوانەکەى دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەنە! دەمەوێ بڵێم پابەندى شێوازى گێڕانەوە و کەشفکردنى ئەو دنیایەیە کە تێیدا ژیاوە.
بە بۆچوونى من هێزى نادیارى چەمکى رەسەنایەتى لەو کۆمەڵە چیڕۆکەدا بە مانا هایدگەرییەکەى چەمکى ناڕەسەنمان یاد دەخاتەوە! هایدگەر دوو جۆر بوون دیارى دەکات، کە بریتین لە بوونى رۆژانە و بوونى تایبەتى، مەبەست لە بوونى رۆژانە بوونى ناڕەسەن یان ساختەیە، بوونى تایبەتیش بوونى رەسەنى کەسەکە دەگرێتەوە. بوونى ناڕەسەن ئەو بوونەیە کە کۆمەڵێک کارتێکەرى دەرەکى پێکى دەهێنێ، ئەو کەسە ژیانى رەسەنى خۆى ناژى و واز لە هەڵبژاردنى خۆى دەهێنێ و بوار بەوانیدى دەدات ئیمکانەکانى بوونى بۆ دیارى بکەن، بەڵام بوونى رەسەن، ئەو بوونەیە کە تیایدا خود هەست بە تاکێتى خۆى دەکات.
بە کورتى:
لە کۆمەڵە چیڕۆکى (مەرگى سەگ)ى چیڕۆکنوس (مەولود ئیبراهیم حەسەن) بنەماى گێڕانەوە، رووداو، کات و شوێن، کاراکتەر، خۆى لە نێوان وەسف و مەنۆلۆگ و دیالۆگدا دەبینێتەوە و چیڕۆکنوس توانیویەتى لە نێوان خەیاڵ و واقیعدا چەمکى یاخیبوون، خۆنەدانە دەست، رەسەنایەتى، بەرەنگاربوونەوەى زوڵم و زۆردارى لە سروشتى چیڕۆکەکانیدا بنەخشێنێ! کەواتە ئەگەرچى ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە لە کاتى خۆى چاپ نەکراوە، بەڵام لەبەر ئەوەى بە شێوەیەکى هونەرى وەسفى زەمەن و شوێنێکى دیاریکراو دەکات، لەبەر ئەوەى بەهاى مرۆڤایەتى و هەستى نەتەوایەتى و ئاسودەیى ویژدان و بەرەنگاربوونەوەى چەوسانەوەى مرۆڤ بەرجەستە دەکات، لەبەر ئەوەى شێوە ناشیرینەکانى دەسەڵاتى بەعس و بونیادى دڕٍندەیى ستەم بیر دەخاتەوە… ئەو کۆمەڵە چیڕۆکە هەرگیز کۆن نابێت و قابیلى خوێندنەوەى جۆراوجۆرە.
هەولێر 14/10/2017
