کاریگەری زەبری دەروونی لەسەر هیپۆکامپەس.. 155.. ابراهیم موحەمەد(ئەبڕاهام لێڤای)
زنجیرەی ١٥٥
زەبری دەروونی کاریگەرییەکی قووڵ و درێژخایەنی لەسەر مێشکی مرۆڤ هەیە، بەتایبەتی لەسەر بەشی هیپۆکامپەس کە ڕۆڵێکی گرنگ لە پرۆسەی یادەوەری و فێربووندا دەگێڕێت. هیپۆکامپەس بەشێکی بچووکی مێشکە کە لە سیستەمی لیمبیکدا هەڵکەوتووە و بەرپرسیارە لە دروستکردن و پاراستنی یادەوەرییە درێژخایەنەکان. کاتێک کەسێک ڕووبەڕووی ڕووداوێکی زۆر سترێس یان مەترسیدار دەبێتەوە، ئەمە دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕانکاری فیزیۆلۆژی و کیمیایی لە هیپۆکامپەسدا.
یەکێک لە سەرەکیترین هۆکارەکانی کاریگەری زەبری دەروونی لەسەر هیپۆکامپەس، بەرزبوونەوەی بەردەوامی ئاستی هۆرمۆنی کۆرتیزۆڵە لە لەشدا. کاتێک کەسێک لە دۆخێکی سترێسی بەردەوامدایە، جەستە بڕێکی زۆر لەم هۆرمۆنە بەرهەم دەهێنێت. ئەم زیادبوونە بەردەوامە لە کۆرتیزۆڵ دەبێتە هۆی لاوازبوونی پەیوەندی نێوان خانەکانی دەمار (نیورۆن) لە هیپۆکامپەسدا و تەنانەت دەتوانێت ببێتە هۆی مردنی ئەم خانانە. هەروەها، زەبری دەروونی دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی فاکتەری نیورۆترۆفیکی مێشک (BDNF)، کە ڕۆڵێکی گرنگ لە گەشەکردن و پاراستنی خانەکانی دەماردا دەگێڕێت.
نیشانەکانی کاریگەری زەبری دەروونی لەسەر هیپۆکامپەس دەتوانن جۆراوجۆر بن. کەسەکە لەوانەیە کێشەی هەبێت لە دروستکردنی یادەوەری نوێ یان لە بیرهێنانەوەی ڕووداوە کۆنەکان. هەروەها دەکرێت کێشەی هەبێت لە فێربوونی زانیاری نوێ یان لە گواستنەوەی زانیاری لە یادەوەری کورتخایەنەوە بۆ یادەوەری درێژخایەن. لەوانەیە کەسەکە هەست بە دڵەڕاوکێ و خەمۆکی زیاتر بکات، چونکە هیپۆکامپەس ڕۆڵێکی گرنگ لە ڕێکخستنی هەستەکان و کۆنترۆڵکردنی سترێسدا دەگێڕێت.
خۆشبەختانە، مێشک توانای خۆچاککردنەوەی هەیە و چەندین ڕێگا هەن بۆ یارمەتیدانی چاکبوونەوەی هیپۆکامپەس دوای زەبری دەروونی. چارەسەری دەروونی، بەتایبەتی شێوازەکانی وەک چارەسەری ڕەفتاری-دەروونی (CBT) و چارەسەری پرۆسێسکردنەوەی زەبر لە ڕێگەی جووڵاندنی چاوەوە (EMDR)، دەتوانن یارمەتی کەسەکە بدەن لە مامەڵەکردن لەگەڵ بیرەوەرییە ناخۆشەکان و کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی زەبر. هەروەها، ڕاهێنانی جەستەیی بەردەوام، خەوی تەواو، و پراکتیزەکردنی تەکنیکەکانی کەمکردنەوەی سترێس وەک مێدیتەیشن و یۆگا دەتوانن یارمەتی گەشەکردنی خانە دەمارییەکانی هیپۆکامپەس بدەن.
سەرچاوە زانستییەکان:
وەك توێژینەوەکانی دکتۆر ڕۆبێرت ساپۆلسکی لە زانکۆی ستانفۆرد و لێکۆڵینەوەکانی دکتۆر بروس مەکئیوین لە زانکۆی ڕۆکفێلەر، بەڵگەی زۆریان پێشکەش کردووە سەبارەت بە کاریگەرییەکانی سترێس و زەبری دەروونی لەسەر هیپۆکامپەس. هەروەها، گۆڤاری نیورۆسایەنس و ژورناڵی زانستی سایکۆلۆژی چەندین توێژینەوەیان بڵاوکردووەتەوە کە پەیوەندی نێوان زەبری دەروونی و گۆڕانکارییەکانی هیپۆکامپەس دەخەنە ڕوو. ئەم سەرچاوانە گرنگییەکی زۆریان هەیە لە تێگەیشتن لە میکانیزمەکانی کاریگەری زەبری دەروونی لەسەر مێشک و دۆزینەوەی ڕێگاکانی چارەسەر و خۆپاراستن.
