ئۆردوگان و ترەمپ کامیان قوڵبڕترە؟.. ئەکرم سەعید
مەکیاڤیڵی لە کتێبی(میر)بەم شێوەیە ئامۆژگاری میر دەکات:
(فەرمانڕەوای هەر ناوچەێکی داگیرکراو ،، دەبێت خۆی بکاتە پێشەواو پارێزەری دراوسێ لاوازەکانی، و هەوڵی لاوازکردنی بەهێزەکان بدات. ،، هەر وڵاتێک ڕۆمەکان چووبێتنە ناویەوە، لەسەر داوای خەڵکەکەی بووە.) – کتێبی(میر)نیکۆلۆ مەکیاڤیڵی/لاپەڕە ۹۷.
ئەمڕۆکە ئەمەریکا و ئیسرائیل بە ڕووکەش لەتەک دورزەکان و کوردەکان لە سوریادا ئەو سیاسەتەی ڕۆمەکان جێبەجێ دەکەن، ئەما ئۆردوگان هەڕەشە لە دروزو کوردەکان دەکات، و بە نهێنی و بەناوی یەکپارچەیی خاکی سوریا هانی ئەبو مەحەمەد جۆلانی و تیرۆریستەکانی بەردەستی دەدا تا(عەلەویەکان، دروزەکان وە دیارە دواتر کوردەکان)کۆکوژی بکەن.
ساڵانێکی زۆر لەمەوپێش(بێرنارد لویس، هێنری کیسینجەر، ئۆدێد ینۆن/پلانی ینۆن*،، هتد)نەخشەی دابەشکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستییان بۆ پێکهاتی تائیفی و ئیسنی، داڕشتووە، کەچی ئۆردوگان و وەزیرەکانی وەک تازە بە ئاگا هتبێتنەوە دەڵێن:(نابێ سوریا دابەشبکرێ، نابێ سەروەری وڵاتی سوریا پێشێل بکرێ)- ئەی خەلیفە ئۆردوگان تۆ لە ساڵی ۲۰۱۱ وە چیت دەکرد لە سوریا؟!.
لەڕاستیدا سیاسەتی خاوەن سامان و دەسەڵاتدارەکان پڕیەتی لە فریوودان، بەڵام ئۆردوگان لە فیروودان و قوڵبڕیدا ناگەتە تۆزی پێی(ترەمپ، بایدن و ئوباما)، بۆیە ئۆردوگان وەک(ئیبراھیم زەبۆک)ی بەسەر هاوتووە:
(بەڵی، جەناب، ئەو(زەبووك زادە)ی ئێمە شەیتانێکی سەیرە! ڕوستەمی زاڵیش ناتوانی بەرامبەری بوەستێ، سەر لەبەری یاسای نامەردی و بی شەرەفی لەبەر كردووەو لەبێ شەرەفی و سەگبابی و قۆڵبڕی، لە هەموو دونيادا تاكى نييه. وريا بن ڕیشتان نەکەویتە بەردەستی) ،،، ئەگەر هەزاریکی ئەو قسانە ڕاستبوونایە تۆ دەبوایە ئێستا سەرۆک وەزیران بی، چۆنه لە نوينەرايەتيش لایان نای؟! ..
زۆر بەگران و سەنگینی(ئیبراھیم زەبۆک)وەڵامی دایەوە:
برا تۆ چ دەڵێی؟ تۆ لەكۆیی؟ منیش پیش ئەوەی بچمە نەنقەرە وەکو تۆ بیرم دەکردەوە، وامدەزانی پیاوێکی زرنگم، بەڵام کاتێ کە چوومە ئەنجوومەن ئەوسا زانیم چ هەڵەیەكم كردووە. ئەوێ شێرى واى تيدايە هەزار کەسی قۆڵبڕ و تەلەکەبازیی وەکوو من بە نینۆکی پەنجەی گەورەیان نابێ. تۆ نازانی دایکان ج جۆرە كوڕيكيان هيناوەتە دونيا!! من له پازدە و شازدە ساڵی دەستم بەتەلەکەبازی و فیروودانی خەڵک کرد، ئەوان بە ڕوح بەر لەوەى بينە دونیا و بەکردەوە لە دامەنی دایکیانەوە دەستیان پێکردووە.) ڕۆمانی قۆڵبڕ(ئیبراھیم زەبۆک)- عەزیز نەسین/ لاپەڕە ۲۱٤ – ۲٦۲.
کاتی خۆی بلیخانۆف ڕاهاتبوو لە وەڵامی ڕەخنەگرانی دەیگووت:(ئەوەی بڵێ ئەلف دەبێ بڵێ بێ)؛ لێرەدا یانی ئەوەی دوێنێ بە پێشلکردنی سەروەری دەوڵەتی سوریا و ڕماندنی دەسەڵاتی دیکتاتۆری ئەسەد قایل بووبێ کە پلانی ئەلفی ئەمەریکا بوو، ئەمڕۆکەش دەبێ بە پلانی بێ(دابەشکردنی سوریا بۆ حوکمی زاتی تائیفی و ئیسنی)قایل بێت.
بۆیە هیچ نابێ شۆک بین، لەتەک ئەو هەموو بۆمبە دەنگییەی ئۆردوگان و هاکان فیدان دژی ئیسرائیل لەم چەند ڕۆژەدا دەیتەقێنن، لەدوا جاردا ببینین ڕێبکەون، چونکە تورکیا لەتەک ئەمەریکا لە پرۆژەی(ڕێڕەوی زانجیزور کە بەشێکە لە ڕێگایەکی گواستنەوەی ستراتیژی کە لە باکۆی ئازەربایجانەوە تا پارێزگای قارسی تورکیا درێژ دەبێتەوە)سوود مەندە، ئەمە جگە لە گەمەکانی تورکیا وەک هاوپەیمانێکی ئەمەریکا و ئەندامی ناتۆ دژی ئێران و ڕووسیا.
دەسەڵاتداران لە ساتی ئاساییدا ڕۆژانە هەندێ درۆی گچکە دەکەن، ئەما لەکاتی قەیران و جەنگدا ڕۆژانە چەندەها درۆی گەورە دەکەن.
ئۆردوگان و ئۆجەلان - ئازارەکانی زیندانییەک
چ هێزێک حوکمڕانی جیهان دەکات؟ خودا، سەرکردە، بیروباوەڕ یان بەرژەوەندی؟.
ئەمڕۆ لە جیهانی سیاسەتدا پیلانگێڕی و هەلپەرستی و قەیرانی متمانە زاڵ و باوە، و تەپڵی جەنگ لە زۆر جێگای دونیادا لێدەدرێ، ئەما لە ناوچەی سوورداش لای ئەشکەوتی جاسەنە، ڕەشەبا ئاوازێکی خەفەتبار دەژنێ، لەوێکانە سی گەریلا لە ڕێورەسمێكدا پڕۆسەی دەستهەڵگرتن لە چەكیان دەستپێكرد، بەناوی ڕێوڕەسمی هێنانەدی(ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی)کە خەڵکی ئاسایی ساڵانێکە خەون بەو وەهمەوە دەبینن، بەڵام بۆ دەوڵەتە بەهێزەکانی ناوچەکە و جیهان بەرژەوەندییە جیۆپۆلیتیکییەکان لەپشتی پەردە خۆی حەشارداوە.
ئەوەی ئەم چەند مانگە لەنێوان پەکەکە و دەسەڵاتی دیکتاتۆری تورکیادا دەگوزەرێ، هاوشێوەی چیرۆکە ئەفسانەییە کۆنەکانەکانی ڕۆژهەڵاتە. لەیەکێک لەو چیرۆکانەدا ئیمپراتۆر(ا)لە جەنگ لەتەک وڵاتێکی دراوسێیدا، لەلایەن ئیمپراتۆر(ب)ی دوژمنی کە تەماحکارەو مەیلی بۆ فراوانخوازی دەسەڵاتەکەی هەیە، بە دیل دەگیرێ.
(ب)بەدیلگرتنی(ا)دەکاتە فرسەت بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی، چونکە دەزانێ(ا)لای گەلەکەی پاشاێکی پیرۆزەو ئاسایش و گەشەی مەملەکەتەکەی پێوە بەستراوە ، بۆیە بڕێکی زۆر زێڕو پانتاێکی فراوان لە خاکی بەپیت دەکاتە مەرجی ئازادکردنی ئیمپراتۆر(ا). ئازادکردنی ئیمپراتۆری دیل نەک تەنها گەلەکەی پێویستی پێیەتی، بەڵکو ئەو جیهانە پڕ لە پشێووەش، هەوڵدان بۆ ئازادکردنی ئەو دیلەی کردبووە ئەرکی مەزن و پیرۆز.
پاشا(ب)دیلەکەی کە پاشا(ا)یە ناچار دەکات نامەێک بنووسێ بۆ مەملەکەتەکەی، و داوای بڕێکی زۆر زێرو خاک بکات لە بەرامبەر ئازاکردنەکەی یان لە سێدارەدانی. بە گەیشتنی نامەی پاشای زیندانیکراو، مەملەکەتەکەی دووچاری پشێوی دەبێ و دەبنە دوو دەستە: دەستەێکیان ڕای وایە کە زێرو خاک ببەخشن بە پاشای(ب)تا پاشاکەیان لە دیلی ڕزگاری بێت، دەستەێکی دی ڕای وایە کە ئەوە بۆسەیە و مەبەست لێی نانەوەی دووبەرەکییە لە نێومانداو لاوازکردنمان، و دەشێ(ب)دوای بەدەستگەیشتی فیدیەکەش هەر پاشاکەمان ئازاد نەکات.
لە بیروباوەڕو سیاسەتدا یەکێک لە خراپترین تاوانەکان فریودانی خەڵکییە. سیاسییەکان دەزانن کە بوونی سەرکردەێکی پاڵەوان پێویستیێکی سایکۆلۆژییە بۆ خڕکردنەوەی جەماوەر بە دەوری حیزبدا، چونکە مرۆڤە چەوساوەکان ئاشقی پاڵەوانی ئەفسانەیین، ئەمە خاڵی بەهێزی پەکەکە بووە، بەڵام ئەوە چەند ساڵێکە لەوەتی ئۆجەلان بەدیل گیراوە، ئەم لایەنە بەهێزە بۆتە خاڵی لاوازی پەکەکە. ڕەنگە ئەوەش ئەو ڕاستییە بێت کە حیزبێک لە جۆری پەکەکەی ڕابەر پەرست، کە زۆر لەمەوبەر بە دەستگیرکردنی سەرکردەکەی تووشی شکستێکی زەلیلکەر هاتووە، بۆیە ئەمڕۆکە بۆ ئازادکردنی ڕابەرەکەی و گوێگری بۆ داواکانی ڕابەر باسی”ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراسی”دەکات، ئەوەش لەڕاستیدا لە وەهم بەخشینەوە زیاتر دەنا هیچی دی نییە؛ دەشێ ئەمانە هەمووشی گەمەو فریودانی سیاسی بن لەلایەن ئۆردوگانەوە، چونکە من وا هەست دەکەم ئەوەی نامە دەنووسێ و قسە دەکات ئۆجەلان نییە بەڵکە ئۆردوگانە، یان ئۆجەلانێکی زیندانی بەرمەجەکراوە، پەلەشمان نەبێ ئەنجامەکان بەم نزیکانە خۆیان دەدوێن.
ڕووەکانی ئیبلیس
لە نێو گەرمەی قەیرانی ئابووری و جەنگی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بازرگانێکی ملیاردێر کە نوێنەری ترەمپە ڕووی کردۆتە ناوچەکە، ئەم بازرگانە کە دۆستی ترەمپە ناوی(تۆماس باراك)ە.
ئەم بازرگانە دیپلۆماتە چەند ڕوویەکی هەیە، بۆیە گەرچی تورکەکان، سوریەکان و لوبنانییەکان دڵیان بەهاتنی خۆشە، بەڵام بە ووریاییەوە مامەلەی لەتەک دەکەن، چونکە کەس نازانێ نیازی ڕاستەقینە و پلانی نێو مێشکی ئەم بازرگانە چییە.
ئەم کابرایە لەیەک کاتدا وەسفی(سیستەمی ولایەتەکانی دەوڵەتی عوسمانی)دەکرد، چونکە بەڕای ئەو دەوڵەتی عوسمانی ئیمپڕاتۆرییەتێکی فرە نەتەوەو فرە ئایینی خەڵکی ناوچەکە بوو، بۆیە خۆی بە دۆستی(عوسمانی نوێ)پیشان دەدات، و پێی وایە مودێلێکی سیاسی گونجاوە بۆ ناوچەکە. بەڵام لەهەمان کاتدا پەیوەندییەکانی لەتەک(ئەبو مەحەمەد جۆلانی)و نزیکردنەوەی سوریا لە ئیسرائیل، و کۆمەکی سەربازی و پوڵی ئەم چەند ڕۆژەی پێشووی ئەمەریکا بۆ هەسەدە، ڕوویەکی دی پێچەوانەی تۆماس باراك بە تورکیا پیشان دەدات.
ئەم بازرگانە بە ڕوویەک باس لە پێکەوە ژیانی ئایینەکان دەکات لە ناوچەکەدا، لەهەمان کاتدا کە ئەو بەرپرسیاری ناوچەکەیە(لە سوریا کۆکوژی عەلەویەکان کراو، لەم ڕۆژانەش هێزەکانی دیمەشق لە سنووری لوبنان کۆکراوونەتەوەو شیعەکان و مەسیحیەکانی لوبنان ترسیان هەیە لە کۆکوژی).
هەروەها لەتەک ئەوەی کۆمەکی هەسەدە دەکات و بە هاوپەیمانی ئەمەریکا وەسفیان دەکات، بەڵام لەهەمان کاتدا پێیان دەڵێ:(دەبێت هەسەدە بەخێرایی ئەوە قبوڵ بكات كە سوریا یەك نیشتمان، یەك سوپا و یەك گەلە.)، ئەوەش بە پێچەوانەی خواست و سیاسەتی هەسەدەیە و لە قازانجی تورکیا و دیمەشقە.
سیاسەت بۆ خۆی فڕوفێڵە، جا بەتایبەتی بازرگانێکی وەک تۆماس باراك سیاسەت بکات کە(شایلۆک*)بەشاگرد ڕاناگرێ.
لە سەردەمی دڕندەییدا گرنگە مرۆڤ بتوانێ فکر و ئەخلاقی ئینسانی خۆی بپارێزێ و نەکەوێتە شوێن هیچ کام لەلایەنە ساختەچییەکان.
شاری خودا و شاری مرۆڤ
لەکتێبی(شاری خودا)،”سانت ئۆگستین”دیدێکی فەلسەفی دەخاتە ڕوو سەبارەت بە جیاوازی نێوان”شاری خودا”کە لەسەر بنەمای خۆشەویستی و دادپەروەری دامەزراوە، و”شاری مرۆڤ”کە بە سۆز و بەرژەوەندییەکان بەڕێوەدەچێت.
ئەمڕۆکە دەرکەوت جیاوازی نییە لەنێوان دۆزەخی:(شاری خودا لە: تاران، تەلئەبیب، کابول، ڤاتیکان، ڕەقەی داعیش و دیمەشقی ئەبو مەحەمەد جۆلانی) و (شاری مرۆڤ: مۆسکۆی یەکیەتی سۆڤیەت، پەکینی ماوی بەناو کۆمۆنیست و لەندەن، واشنتۆن و پاریسی دیموکراسی)دا. مرۆڤایەتی دەبێ ڕێگاێک بدۆزێتەوە بۆ دروستکردنی جیهانێکی ئینسانی ئازاد و یەکسان و دادپەروەر دوور لە ساختەیی، ئەمەش بەبێ تێشکاندنی سیستەمی جیهانی ئەمڕۆ و چوونە دەرەوە لێی مەیسەر نابێ.
سیاسەت و مۆڕاڵ
“غایەت ڕەوایی بە ئامرازەکان دەدات”؛ ئەم وتەیە بەو مانایەیە: کە ئامانجێکی بەرز پاساو بۆ بەکارهێنانی هەر ئامرازێک(بە هەر ڕێگاێک)بۆ گەیشتن بەو ئامانجە دەدات، تەنانەت ئەگەر ئەو ئامرازە بێ ئەخلاقیش بێت، یان بە شێوەیەکی ئاسایی قبوڵ نەکراو بێت. ئەم دەستەواژەیە”الغاية تبرر الوسيلة”دەگەڕێتەوە بۆ فەیلەسوفی سیاسی ئیتاڵی”نیکۆلۆ ماکیاڤێلی”.
ئەما(مارکس)فەیلەسوفی سیاسی سۆسیالیستی بڕوای وابوو کە:(ئامرازەکان بۆ گەیشتن بە غایەت دەبێ بە ئەندازەی غایەتەکە جوان بن)-(ڕێگای گەیشتن بە ئامانج دەبێ بە ئەندازەی ئامانجەکە جوان بێت)، ئەمە پرنسیپی ئەخلاقی سیاسی سۆسیالیستەکانە لە خەباتدا. بەڕاستی ئەمڕۆ لە جیهاندا(مۆڕاڵ، معیار، پرنسیپ یان بنەماکانی فەلسەفی و سیاسی)کراوە بە قوربانی بەرژەوەندی کاتی و سوود؛ یانی لەم جەنگەڵستانەدا پراگماتیسم زاڵە، بۆیە زۆربەی دەوڵەت و ئەحزابی سیاسی جیهان، لە ڕاستەوە بۆ چەپ، قوتابی ماکیاڤێلین نەک مارکس.
——————————————————————————
- پلانی ینۆن ئاماژەیە بۆ بابەتێک کە لە شوباتی ١٩٨٢ لە گۆڤاری عیبری کیڤونیم(ئاڕاستەکان)بەناوی”ستراتیژێک بۆ ئیسرائیل” لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بڵاوکراوەتەوە. بابەتەکە لەلایەن ئۆدێد ینۆنەوە نووسراوە، کە زیاتر وەک ڕاوێژکاری پێشووی ئاریێل شارۆن ناسراوە، بەرپرسێکی باڵای پێشووی وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل بوو. پلانەکەی ینۆن وەک نموونەیەکی سەرەتاییە بۆ پڕۆژە سیاسییەکانی دابەشبوونی تائیفی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
هەڵبەتە لە دەوڵەتە دێرینەکانی گەلانی ڕۆژهەڵات وا تەماشای پاشایان کردوە کە لە بنەماڵەی ئاسمانە؛ جا یان وەک خودا یان نوێنەری خودا تەماشاکراوە. تائێستاش لە وڵاتی یابان خەڵکەکەی بەو جۆرە تەماشای پاشای یابان دەکەن. * شایلۆک:یەکێکە لە کەسایەتییە سەرەکییەکانی شانۆگەری”بازرگانی ڤینیسیا”ی شکسپیر. شایلۆک لەبەرئەوەی پیاوێكی پیسكەی سووخۆرە كەس خۆشی ناوێت. خاڵی نێگەتیفی ئەم شانۆگەرییە ئەوەیە وێنەیەكی زۆر ناشیرین و دزێوی کەسایەتیکی جووی بەرجەستە كردووە. بەڵام باوباپیرەی باراک مەسیحی لوبنانی بوون کە لە ساڵی ١٩٠٠ لە شاری زەحلەی لوبنانەوە کۆچیان کرد بۆ ئەمریکا. مەسەلەکە پاشخانی ئایینی و بیروباوەڕی کەسەکە نییە جا با موسڵمان بێ یان هەتا چەپیش، بەڵکە مەسەلەکە ئامانج و ئەو سیاسەتەیە کە پەیڕەوی دەکات.
ئەکرم سەعید
