
شۆڕشی دەرسیم.. غەریبە عەلی
هەروەک ئاشکرایە گەلی کورد ئەزمونێکی خراپی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا هەبووە. هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی تورکیا دەستی بە کۆمەڵکوژی و کوشت و بڕکردووە لە کوردستان. کوردیش بە چەندین شێواز دژایەتی ئەو سیاسەتەی تورکیای کردوە بەرەنگاریان بۆتەوە لەرێگەی شۆرش و ڕاپەرینەوە ، بەنمونە شۆرشی “شێخ سەعیدی پیران” و “شۆرشی ئارارات “پاشان “شۆرشی دێرسم” و چەندین شێوازو چاڵاکی جۆراو جۆریان ئەنجامداوە لەڕووبەڕو بوونەوەی ئەو سیاسەتە داپڵۆسێنەرەی تورکەکان.یەکێک لەو ناوچە کوردیانە کە سەرسەختانە دژی ئەو کردارە فاشیانەی تورکە کەمالیەکان وەستاوەتەوە “دێرسیم ” ئەم ناوچەیە هەر لەزووەوە سەربەخۆیی خۆی پاراستووە، تەنانەت لە سەردەمی عوسمانییەکاندا ماوەیەک بە ویلایەتی (کوردستان) ناودەبرا.
دوای جەنگی یەکەمی جیهانیش خەڵکی هەرێمەکە بۆ بە دەستهێنانی سەربەخۆیی و ئازادبوون ڕاپەڕینێکیان دژی کەمالییەکان بە ناوی ڕاپەڕینی (کۆچگیری)ـیەوە بەرپاکرد. لەسەرەتادا بەشێوازێکی ئاشتیانە داوای پێشکەش بە بەرپرسانی دەوڵەتی تورکیا کردوە ، ئەمەش لەڕێگای نامەو ناردنی پەیام . “سەید ڕەزا” بۆ ئەوەی ناوچەکە لە شەڕ دوربخاتەوە چەندین نامەی بۆ ئالب دۆغان نارد، تەنانەت کورەکەی خۆشی نارد بەڵام بە فرت و فێڵ گرتیان و کوشتیان. شۆرشەکە لە زستانی 1937 دەستی پێکرد ، سەرەتا شۆرشگێران چەندین سەرکەوتنی گەورەیان بەدەست هێنا ، بۆیە حکومەتی تورکیا هێزێکی یەکجار زۆری رەوانەی ناوچەکە کردووە. تەنانەت سەرۆک وەزیران “عیسمەت ئینۆنۆ” خۆی سەرکردایەتی سوپای گرتە دەست ، سەرەتا بە بیانووی خۆحەشاردانی شۆرشگێران چەندین گوند و کێڵگە و دارستانی دێرسیمی ئاگر تێبەردا. پاشان شەری قورسی نا هاوتا لەلایەن هەردوولا روویدا. کوردەکان ئازایانە بەرگریان کرد بەڵام بەهۆی لاسەنگی هێز و چەک و تەقەمەنی شکستیان هێنا.
تەنانەت سەید ڕەزا لە شەڕێک کە خۆی تەمەنی 75 ساڵ بوو بەسەختی بریندار بوو ، زستانی 1937 زۆر سەخت بوو ، شۆرشگێران ئازوقەو تەقەمەنیان زۆرکەم ببوو ، خەڵکێکی زۆر ئاوارەو دەربەدەر ببون. لەوکاتەدا ئالب دۆغان نامەیەک بۆ سەید رەزا دەنێرێ بە ناوی حکومەتی تورکیا ئامادەیی بۆ گفتوگۆ دەربری ، سەید رەزا چوە شاری ئەرزنجان لەو پەری باکوری کوردستان یەکسەر دەست گیریان کرد دوای دادگایەکی روکەشانە خۆی و یازدە کەس لە هاورێکانی لە سێدارەدران.
دەوڵەتی تورکیا بەتەواوی ڕەچاوی پاکتاوی نەژادی لە هەرێمی دێرسیم کردووە و هەوڵیداوە کورد بسڕێتەوە یان بیانکات بە کەمینەیەکی بێ هێزو لاواز ، چونکە بە سەرکوتکردن نەوستا هەڵستا بە کۆمەڵکوژکردنی گەلی کورد بەشێوازی جۆراو جۆری قرکردن ، کە هەمیشە ئەمە لەتورکیا چاوەڕێ دەکرێ ، تورکیا ئەزمونی زۆریشی هەیە لە کوشت و بڕ بەرامبەر بە کەمە نەتەوەکانی ژێر دەستی خۆی لەڕابردوو ، وەک کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکان و پەلامارەکانی بۆ سەرکوردەکان. پاشان خاکەکەی بە تورک بێژا ، سەدان منداڵی بێ دایک و باوک رەوانەی شارە تورکیەکان کرد، بەشێوەیەکی بەرنامە بۆ دارێژراو کرانە تورک هەموشتێکی خۆیانی لەبیر بردنەوە ، تەنانەت گۆرێکیان بە سەرکردەی سەرهەڵدانەکە ، سەید ڕەزا بە ڕەوا نەزانی شوێن بزریان کرد . دەوڵەتی تورکیا بەتەواوی ڕەچاوی پاکتاوی نەژادی لە هەرێمی دێرسیم کردووە و هەوڵیداوە کورد بسڕێتەوە یان بیانکات بە کەمینەیەکی بێ کاریگەر .چونکە بە سەرکوت کردن نەوەستا هەڵستا بە کۆمەڵکوژکردنی ، پاشان خاکەکەی بە تورک بێژا ، سەدان منداڵی بێ دایک و باوک رەوانەی شارە تورکیەکان کرد بەشێوەیەکی بەرنامە بۆ دارێژراو بەتورکی کران ، هەموشتێکی خۆیان لە بیر بردنەوە زمان و کلتور و فەرهەنگی کۆڵۆنیاڵ کردن.
ئێمە لەدیرۆکی خۆمان خاوەنی یادگاری زۆرین لەگەڵ دراوسێکانمان لە تورک و عەرەب و فارس ، زۆرمان لەدەستیان چەشتوە ، بەڵام یادگەمان نیە تاکو ئەم ڕابردوە تاڵە لەخۆی بگرێ و ببتێە هۆی دروست بوونی گوتارێکی نەتەوەیی پتەو تاکوو جارێکیتر هەڵەکانی ڕابردوو دوبارە نەکەینەوە ، چونکە ئێمە خاوەنی چەندین شۆرش و جوڵانەوەی هاوشێوەی شۆرشی دێرسیمین ، دەبێ دووبارە پێداچونەوەیەک بەڕابردوودا بکەینەوە تاوەکو باشتر لەپەیامەکانی ئەم شۆرشانە تێبگەین، چوونکە هەڵگری چەندین پەیامی ناراستەوخۆنە بۆ ئێمە لە ئێستادا ، بۆنمونە مێژوو لەڕێگەی ئەم چاڵاکیانەی کورد لەڕابردوو بەرامبەر دەوڵەتی عوسمانی و دواتریش هاتنی تورکە ڕەگەزپەرستەکان ، کە هەمیشە هەوڵی لەناوبردنیان دراوە ، ئەوەمان پێ دەڵێ کە هەڵکردن لەگەڵ دراوسێیەکی وەک تورکیا زۆر ئەستەمە ، هەربۆیە ئێمە دەبێ لەڕێگەی شۆرشی دێرسیم و هاوشێوەکانی لەڕابردوو ، خۆمان پەروەردە بکەین ، چیتر هەست و سۆز نەبێتە هۆی دیاریکردنی ئاراستەمان ، بەڵکو بەشێوازێکی عاقڵانی و هۆشیارانە مامەڵە لەگەڵ دەورو دراوسێ بکەین.