بمرێ تالیبان لەکابۆڵ بێت یان لە تاران!.. حەمید تەقوایی وەرگێڕانی: کاوە عومەر
“بمرێ تالیبان لە کابوڵ بێت یان لەتاران”. ئەم دروشمەی خەڵکی ئێران جارێکی تر دێتەوە شەقام.هەرئێستا لەگەڵ گەڕانەوەی دیوەزمەی تالیباندا،بەوتنەوەی دروشمی”ئەمارەتی ئیسلامی مان ناوێت،ناوێت”لە شەقامەکانی تاراندا بەرزبوەتەوە.ئەمە تەواوکەری دروشمی کۆماری ئیسلامی مان ناوێتی خەڵکی ئێرانە.ئەمە خاڵی یەکدەستی خەڵکی ئێران وئەفغانستانە لە دژی هێزو دەوڵەتە شەڕەنگێزە ئیسلامەکانی ئێران وئەفغان و تەواوی ناوچەکە.
دەوڵەتی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی دوجار تالیبانیان دروست کرد.جارێک لە کۆتایی ساڵی حەفتاکاندا لەدژی باڵادەستی سۆڤیەت و جاری دوهەم ئەمرۆیە کەلەدژی خەڵکی پێشکەوتوخوازی دونیا،پاش لە قوڕدا غەرق بونی ماکینەی جەنگی ئەمەریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و شکستی ستراتیجی باڵادەستی خوازی میلیتاریستی کە هەر لە سەردەمی بۆشی باوکدا لە دەستوری هەیئەتی باڵادەستی ئەو وڵاتەدا دانرابوو. سەردەمی تاکە سوارەکانی پاش شەڕی ساردی ڕۆژئاوا بە بانگهێشتی هێزە ئیسلامیەکان لەلایەن ئۆباماوە بە”دەستەکانتان بکەنەوە تا دەست لەناو دەستی یەک بکەین” و ئەم ڕێبازە” ڕابەری لە کورسی دواوە”بەکۆتایی گەیشت و هەر لەو کاتەوە هەوڵیاندا کە جارێکی تر تالیبان بگەڕێننەوە مەیدان.سەرکردەو چالاکەکانیان لە زیندان ئازادکرد.لە دوحە مەکتەب سیاسیان بۆ دروستکردنەوە،دەستیان بەگفتوگۆکرد لەسەر دروستکردنی”دەوڵەتی کاتی”! وەک دەردەکەوێت کە تالیبان مشتی نوقاویان کردبویەوە،و ئەوەی قبوڵ کردبوو کە کاری بەسەر هێزەکانی وڵاتە یەکگرتەوەکان و هاوپەیمانەکانیەوە نەبێت،و بەم هۆیەشەوە ئیتر هەر بەڵایەک بەسەر خەڵکی ئەفغانستان بهێنن وەک کردەی هێزێکی تیرۆریستی ناخرێتە چوارچێوەی پێناسەی فەرمی وڵاتانی ڕۆژئاواوە!
ئەمڕۆ سیاسەتمەدارانی ئەمەریکا و وڵاتانی تری ڕۆژئاوا لە خێرایی پێشڕەویەکانی تالیبان و هەرەسهێنانی دەوڵەتی کۆپیکراوی ئەشرەف غەنی و ئەو سوپایەی کە لە ئەفغانستان دروستیان کردبوو سەرسوڕمانی خۆیان دەرئەبڕن.بەڵام ئەمە تەنها شێوە خۆنواندن دیپلۆماسیەتێکی قیزۆونە. وەک ڕۆژی ڕون ئاشکرابوو کە تالیبان شەریک بون لەدەسەڵاتدا پەسەند ناکات و بەشتێکی کەمتر لە ئیمارەتی ئیسلامی ڕازی نابێت.ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانیشی ئەوەیان بەباشی دەزانی و لەبنەڕەتدا ئامانجیان جگەلەوە شتێکی ترن نەبوو هەر لە هەمان کاتی بەناو گفتوگۆکاندا،تالیبان تەقاندنەوەی زانکۆ و خوێندنگاکانی كچانیان دەست پێکرد بوو تەنانەت لە گفتوگۆکانیشدا ڕاشکاوانە ڕایان گەیاند بوو کە دەوڵەتی ئەفغانستان بەڕەسمی ناناسن وخوازیاری ئیمارەتێکی ئیسلامین بەتەواوی ڕێکەوێت لەگەڵ یاساکانی شەرێعەتی ئیسلامیدا.
بەڵام بۆچی ئەمریکاو دەوڵەتانی ڕۆژئاوا پاش بیست ساڵ ئامادەی سەربازی لە ئەفغانستان و خەرجکردنی ملیاران دۆلار دوبارە پەنایان بردەوە بەر تالیبان؟
ئەم پرسیارە لە دوو ئاستی سیاسی-تاکتیکی و ڕێبازی-ستراتیجی وەڵامی بدەیتەوە کە ئەڵبەت پەیوەندی ڕاستەوخۆشیان بەیەکەوەیە.
لە دیدی سیاسی وڵاتانی ڕۆژئاوا ولەسەرویانەوە ئەمەریکا بەشوێن ئامانجی بنیاتنانی دەوڵەتێکی بەهێزو سەقامگیری لایەنگری ڕۆئاواوەن.و کاتێک گەشتنە ئەو ئەنجامەی کە دەوڵەتانی لەرزۆکی هاو شێوەی دەوڵەتی حامید کارزایی و ئەشرەف غەنی ناتوانن ئەو دەورە بگێڕن دوبارە پەڕوباڵیان دایەوە بەتالیبان.ئەمە ئامانجێک بوو کە هەر لەسەرەتای هەبونی سوپای سۆڤیەت لە ئەفغانستانەوە بەشوێنیەوە بون وئەمڕۆش دوبارە گەڕاونەتەوە بۆ هەمان سیاسەت.ئەوەی کە جیاواز بوو هێرش بوو بۆسەر ئەفغانستان لەسەر دەمی بۆشی کوڕدا.پاش هێرش بۆسەر دوو بورجە دوانە بازرگانیەکەی نیۆرک ویستیان مشتەکۆڵەی بەهێزی خۆیان نیشان بدەن قورعەکەیان ناوی ئەفغانستان و “بەدوای ئەویشداعێراق” دەرچوو.ئەم سەردەمە جیاوازە لەزۆر دەمێکەوە بەسەر چوە.لەڕاستیدا هێنانە پێشەوەی سەرلەنوێی تالیبان درێژەی هەمان سیاسەتی پێشوە.ئەڵبەتە لەم سەردەمەدا پێشبڕکێ لەگەڵ بلۆکی ڕوسیا-چینیش زیاد بوە بۆ هاوکێشەکانی ناوچەکە.کوتلەی ئەمەریکا ئومێدەوارە بە سەرنج دان لە نزیک بونەوەی تالیبان لەگەڵ عەرەبستانی سعودی و پاکستان و دوژمانەیەتی لەمیژینەیانە لەگەڵ سۆڤیەتی پێشوو کە لەمپەرێکش لەبەرانبەر هەژمونی بلۆکی روسیا-چاینەدا دروست بکات.
لەڕوانگەی سیاسی وستراتیجی و فەلسەفەی سیاسیەوە گێڕاانەوەی تالیبان نمونەی کارکردی پۆست مۆدێرنیزم و پاشەکشەیە لە کۆمەڵگەی مەدەنی و ئیستراتیجی دامەزراندنی دەوڵەتە موزائیکیەکانە.لۆیا جیرگە و دەوڵەتی لاوازی حامید کەرازی و ئەشرەف غەنی لەسەر بنەمای هەمان لۆژیک و فەلسەفەی سیاسی کە ئیماراتی تالیبان و بەدەقیقیش بەهەمان هۆکار ئەم دەوڵەتانە هیچ پێگەیەکیان لەناو خەڵکی ئەفغانستاندا نیە.
ئەمڕۆ لە دەسەڵاتدارانی ئەمەریکا و ئەورپا تا واشینتۆنپۆست و بی بی سی نیگەرانی خۆیان دەرئەبڕن لە هەڵەی بەکەم گرتنی کلتوری خەڵکی ئەفغانستان و هەوڵدان بۆ سەپاندنی دیموکراسی شێوە ڕۆژئاوایی بەسەریاندا.ئەڵێن تالیبان زۆرتر لەگەڵ کلتوری خەڵی ئەفغانستان نزیکە!ئەمە پڕوپاگەندەیەکی قێزۆونە.کارەساتێکی مرۆیی کە بە ئاوارەی ملیۆنی خەڵک لە ترسی دەسەڵاتی تالیبان دروست بوو.هاواری ناڕەزایەتی هەڵسوڕاوانی بەرگری لەمافەکانی ژنان لە ئەفغانستان ولەدەرەوەی وڵات لەدژی ئەم سیاسەتە تاوانەکارانەیە.لوتکەی بێ شەرمی ئەم بانگەشەکارانە نیشان ئەدات.
تالیبان،هەروەکو،ئیسلامی شێوەی خومەینی بەرهەمی کلتوری سیاسی خەڵک نیە.بەرهەمی سیاسەتی وڵاتانی ڕۆژئاوایە لەبەرانبەر”مەترسی”چەپدا.تالیبان پەنتاگۆن دروستی کرد و خومەینیش کۆنفرانسی سەرانی وڵاتانی ڕۆژئاوا لە گوادالوپی بردیانە پێشەوەو خستیانە ژێر تیشکی بلاجیکتۆرەوە.ئەمە نەهیچ پەیوەندی بە”هەناردەی دیموکراسی” ئیستا بەهەر مانایەکی ئەم وشەیە.و نەلەبنەڕەتدا وڵاتانی ڕۆژئاوا نیگەرانی و خەمیان دەستەبەرکردنی ئازادی سیاسی و مافەمەدەنیەکانە تەنانەت بەهەر پێناسەیەکی”کەموکورت و مینیماڵیستی” ئەم وشانەوە ،هەبوە. هەر وەک لەشکرکێشی سەربازی بۆ سەر عێراق وئەفغانستان هیچ پەیوەندیان.بە”هەناردەی دیموکراسیەوە نەبوو.
تالیبان و کۆماری ئیسلامی و وڵاتان و هێزەکانی گرێدراو بەبزوتنەوەی ئیسلامی سیاسیەوە نەلە کلتوری خەڵکی ناوچەکەوە سەرچاوەیان گرتوە نە لە کلتوری خەڵکی پێشکەوتوخوازی ڕۆژئاواو و هەموو جیهانەوە.ئیسلامی سیاسی دەرهاویشتەی بن بەستی ئایدۆلۆجی-سیاسی وڵاتانی رۆژئاوا و دەسەڵاتی هەموو لەسەدا یەکەکانی جیهانە؛بەرهەمی بۆگەناوی سەرمایەداری سەردەمی ئێمەیە.ئەمە دیموکراسی لە جۆری شۆڕشی گەورەی فەرەنسا نیە.بەڵکو دیموکراسی پۆست مۆدێرنیستیی هاوشێوەکانی ڕێگان و تاچەر وفریدمان وترامپە کە حوکمی دونیا دەکات.خەڵکی ئەفغانستانیش وەک هەموو لە سەدا نەوەدونۆکانی خەلکی جیهان خوازیاری ژیانێکی سەردەمیانە وئینسانی وخۆشگوزەران و متەمەدینانەن؛ئەزمونی ئەفغانستان نیشانی ئەدات کە لەسەدایەکە سەرمایەدارەکان ودەوڵەتانی سەرمایەداری لە هەموو جیهان،لە ئەمریکا وئەوروپای یەکگرتوە وە بیگرە هەتا ڕوس و چاینە وکۆماری ئیسلامی وعەرەبستانی سعودی و تورکیا لەڕیز بەرانبەر جەماوەری خەڵکی دونیادا وەستاون .
دەوڵەتی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی جارێکیترتالیبانیان بەرزکردەوە ،بەڵام بارودۆخی جیهان بارودۆخی ساڵی دەیەی هەشتاکان نیە.هیلاری کلنتۆن لە کتێبەکەیدا بەناوی “هەڵبژاردنە سەختەکان”دا بە شانازیەوە دەنوسێت ئێمە تالیبانمان لەدژی کاریگەری سۆڤیەت دروست کردو لەو سیاسەتەشدا سەرکەوتوبوین.ئەم جارە سەرکەوتنێک لە گۆڕیدا نیە.
جەماوەری خەڵکی ئەفغانستان وجەماوەری ئازادیخوازی خەڵک لەسەرتاسەری دونیا بلۆکی سۆڤیەت نیە هەتا پاشەکشەبکات.دونیا جارێک دێوزمەی تالیبانی ئەزمون کردوە و ئاکامی سیاسەتی میلیتاریستی دەوڵەتی ئەمریکاو “هەناردەکردنی دیموکراسی”خستنەپاڵ یەکی حکومەتە موزائیکیەکان لە عێراق و سوریا وئەفغانستانیشیان بینیوە.ئێستا نزیکەی سێ ساڵە کە بزوتنەوەیەکی جاماوەری فراوان لە دژی حکومەتی ئاینی-نەتەوەیی و هێزەکانی سەربە کۆماری ئیسلامی لەو وڵاتەدا ئارادایە.بزوتنەوەی جەماوەری بەدروشمی نە نەتەوەیی نە ئاینی حکومەتی سکۆلاریستی.کۆمەڵگەی ئێرانیش لە ئاستانەی شۆڕشێکی گەورەدایە لەدژی بڕبڕە پشت وسەری مارەکەی ئیسلامی سیاسیدا وەستاوە.
ئەمجارەیان جیهانی موتەمەدن زۆر ئامادەترو هێرش بەرانەتر بۆ بەرگری لە خەڵکی ئەفغانستان دێتە دەرەوە. حزبی ئێمە بەتەوای تواناوە بەم نەبەردەوە پەیوەست ئەبیت و لەلایەنی بەهێزکردن و فراوانکردنەوەی لەهیچ هەوڵێک کەمتەرخەمی ناکات.
١٦\٨\٢٠٢١