Skip to Content

کوشتارێک کەخەرێکە لەبیربکرێ لەدەرسیم.. حەمەد مەناف

کوشتارێک کەخەرێکە لەبیربکرێ لەدەرسیم.. حەمەد مەناف

Closed
by ئایار 10, 2023 General, Genocide

کۆمەلێک کوشتار روویانداوکەبێشکچی لەکتێبەکەی باسی دەکات‌ بەدەم دامرکاندەنەوەی ناوچەی ساڵ هەڵدراوی کوردی دێرسم کە ئێستا ناوندراوە (تونجەلی) کە لەساڵی ۱۹۳۷و ۱۹۳٨ دا قەومان ئەو ڕوداوانە بە ڕەشترین لاپەڕەکانی مێژوی تورکیای کۆمارین و بەخشکەی ویان بە ئانقەست لەلایەن زۆربەی مێژوو نوسانەوە چ لاوێنی بووبن یان تورک بێ دەنگیان لێ ڕاکراوە یان شێوێن دراوە هەر کە بەربەرێکانێ و سەرکوت کردنی دێرسم بەردەوام بوبێ کار بەدەستان کارێکی وایان دەکرد تا ئەو جێیەی دەکرێ زانیاریەکی کەم لەسەر ئەو ڕووداوانە بگاتە دونیای دەرەوە چاو دێرانی دیبلۆماتیك لە ئانکەرا وەیان دەزانی عەڵمانیەت زۆر گەورەیە و لیزامی دەکرێ بەڵام هیچ بۆیان نە دەچوە سەر یەك مەبەست لە عەڵمانیەتانە دەچن لەگەڵ ئەوەشدا دوای قەومانی ڕوداوەکانی کونسوڵی بەریتانیا لە تڕابزۆن، کە شوێنی دیبلۆمات کارێکی هەرە نزیکبوو لە دێرسم باسی زەبر و زەنگی دڕندانە بەبێ جیاوازی دەکرد وە بە ئاشکرا ئەو ڕوداوانەی لەگەڵ کوشتاری ئەرمەنیەکان لە ساڵی ۱۹۱٥ بەراورد کرد بە هەزاران کورد ژن و منداڵیش کوژران ئەوانەی زۆربەیان منداڵ بوون خرانە نێو چۆمی فوڕاتەوە بە هەزاران کەسی دیکە لە ناوچەی کەمتری دووژمن کەلە سەرەتادا ئەژەڵ و مەڕ و ماڵات و سامانی دیکەیان لێ ستەندنن دورخرانەوە بۆ وڵاتی ویلایەتەکان ئەنادۆڵی ناوەندی بەدوای ئەم سەرکوت کردنە دا ڕاگەیندرا ئیدی لە تورکیا مەسەلەیەک نیە بۆ مەسەلەی کورد.

دێرسم ناوچەیەکەی دەست پێ ڕانەگەشتوی بەرزە بە چیای سەر بەفر شێوەی باریک و دۆڵ و تەرەی قوڵ لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی تورکیا ‌لەو ناوچەیەدا چەند عەشیرەتێکی بچوک دەژیان بەڕێگای بەخێو کردنی ئاژەڵ و باغەوانی بەرهەمی دارستان ژیانێکی مەمرە و مەژی پەراوێزیان هەبوو ژمارەی گشت دانیشتوانی ناوچەکە لەناوەڕاستی ساڵانی ( ۱۹۳۰ )دا بە ٦٥۰۰۰ تا ۷۰۰۰۰ دەخەمڵێندرا دێرسم لەڕووی کلتوریەوە ناوچەیەکی جیاواز و تایبەت بوو لەکوردستان بەشێکی لەبەر هۆکاری جوگرافیایی بەشەکەی تریشی لەبەر هۆکاری تێکەڵاوی لەتایبەت مەندیەکانی ز؟انی و دینی خۆی هێندێک لە عەشیرەتەکان بەکوردی کورمانجی بەلام زۆربەیان بە زمانێکی سەربەکوردی کەبەزازاکی بەنێوبانگ قسەیان دەکرد لەرووی دینەوە هەمویان سەربەفرقەی دینی عەلەوی بوون کەلەڕووی کۆمەلایەتی لەکوردە سونەکان جادەکرێتەوە.

بەربەرەکانی نیزامی وهێرش بۆدەرسیم لەوەلامی ڕووداوێکیقایمت بەڕێژە چکۆڵە دەستی پێکرد واوێدەچو سوپالەبیانو گەڕابێ وچاوەڕانی هۆیەکی ڕاستە وخۆ کرد بێ بۆسزادانی عەشیرەتەکان ڕۆژێک لەمارسی۱۹۳۷ پردێکی چرپی کەلە شوێنێکی ستراتیژ بوو سوتێندرا چەندین هێڵی تەلەفۆنی هەڵپەسێندرا بۆ ئەوەی ئەو کارەی سوپا گومانی لە سەید ڕەزا دەکرد ئەو عەشیرەتانەی سەر بە ئەو بوون ڕەنگە سووپا پێی وا بوبێ ئەوا سەرەتای ئەو سەرهەڵدانە چاوەروانکرایەوە کە ئەوە دەقەومێ سەرچاوەیەکی تورکی باسی ئەوە دەکات هەر هاکات لەگەڵ ئەو ڕووداوە لە شوێنێکی دیکەی کوردستانیش ڕوداوێکی بچوک قەوما دەڵێ ئەوە نیشانەی هاوسەنگیە لە نێوان ناشیۆلانیستە کوردەکاندا هەر چۆنێک بێت سوپا لەو سونگەیەوە دەست دەکات بە دەست تێوەر دان یەکەم دەستە لەو سەربازانەی کە ناردن بۆ گرتنی گومان لێ کراوان لەلایەن عەشیرەتی چەکداریەوە پێشیان پێ گیرا ئەو تێکەڵ چونانە زۆر گەورەتر بوونەوە لەو کاتە کە عەشیرەتەکان دەستیان لەوە گێڕاوە ڕابەرانی خۆیان ڕا دەست بکەن هێرشێکی گەورە دەستی پێکرد عەمەلیاتی نیزامی بۆ مهارە کردنی هەرێمەکە لە گشت هاوێنی ساڵی ۱۹۳۷دا بەردەوام بوو سەید ڕەزا هاوکارە هەرە نزیکەکانی خۆیان ڕا دەست کرد بەڵام لە بەهاری دوایدا عەمەلیاتەکە دەست پێ کرانەوە تەنانەت بە هێزی گەورەتر و کەبە شێوەیەکی بێ بەزەیانە بە زەبر و زەنگەوە دەستیان کرد بە سەرکوت کردنی عەشیرەتەکان عەشیرەتە سەر هەڵدراوەکان پیاوان دەستیان کردوە بەڵام ژن و منداڵ چوون خۆیان لە ئەشکەوتەکان دەشاردەوە.

لە کۆتایدا کاتێک کە زستان دا هات ئیدی سوپا نەیدەتوانی عەمەلیات بکا بۆیە ئاگر بەستی ڕاگەیاند پێشنیازی چارەسەرێکی ئاشتیانەی ڕاگەیاند بەڵێنی دا کاتێک خۆیان لە عەشیرەتەکانی دیکە نە گەیەنن ئەو خەسار و سەدمانەش گایەندویانە قەرەبوو بکاتەوە ئەو بەڵێنانە بوە هۆی فریودانی سەرۆکی سەرهەڵدراوان سەید ڕەزا بە فێڵ هێنایە نێو قایمقامەکەی ئەوی دەناسی باوەڕی پێ کرد سەید ڕەزا بە خۆی و پەنجا پیاوی کە لەگەڵی هاتونەتە نێو شار گیران خێرا دادگایی کران سەید ڕەزا و یازدە کەس کەلەگەڵی بوون دەست بەجێ لە سێدارەدران. ڕاپۆرتە ڕەسمیەکان بە شانازی و پیشەیەوە باسی ئەوە دەکەن کە چەندە جەردە و کەسوکاری قەڵاچۆکراون، چەند گوند و مەزرا ئاگریان تێبەر بوو ئەو دەستانەی کە لە ئەشکەوتەکان خۆیان حەشاردابوو هەموویان لەناوچوون ژمارەی کوژراوانیش باس دەکات کە ژمارەیان حەفتاوشەش کەس باس دەکرێت. لە ڕاپۆرتێکی دیکەدا هاتوە دەستەو دامازرێنەرانی عەشیرەتی حەیدەران بەشێک لە عەشیرەتی دەمیان کوژران کەدەگاتە ژمارەی نێوان سێ تا حەوت هەزار کەس لە هەمان کاتدا باسی ویرانکردنی دەیان گوند دەکەن. لەساڵی ۱۹۳٨ تەنێ لە حەڤدە ڕۆژدا باسی کوژران یان بە زیندوویی گیرانی ۷۹٥٤ کەس تەنێ ئەوانەی کوژراون ۱۰٪ دانیشتوانی تونجەلی کوژراون بەڵام کوردەکان دەڵێن ژمارەی کوژراوان و خەسارەکان زۆر لەوە زیاتر بوون.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish