خوێندنەوەیەکی هاوچەرخانە بۆ نەورۆز و مێژوی نەورۆز … دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن
نەورۆز کۆنترین و گەورەترین و گرنگترین جەژنی هه موو مرۆڤایەتیەو ئەو جەژنە ش هه ر لەسەرەتاوە لە کوردستان سەری هه ڵداوەو هه ر لە کوردستانیشەوە بە دنیا دا بڵاو بووەتەوە،ئێستا بە تەواوی ساغ بووەتەوە کە جەژنی نەورۆز هه مان جەژنی زیندوو بوونەوەی (دەمموزی-خوداوەندی سۆمەریەکان-تەمموز) ە کە لەداستانی هه رەکۆنی سۆمەریدا، بە پێی باوڕی ئایینی سۆمەریەکان ، دەمموزی پاش ئەوەی شەش مانگ وەک سزادانێک دەچێتە (جیهانی ژێرەوەو- بن دنیایێ) لە ڕۆژی نەورۆدا کەدەکاتە ڕۆژی یەکەمی مانگی یەکەمی ساڵی نوێی سۆمەری ، دەمموزی زیندوو دەبێتەوە.ئەو زیندوو بوونەوەیە ڕەهه ندێکی ئایینی ئەفسانەیی سروشتی فەلەکی هه یە، چۆن لەم ڕۆژەدا شەوو ڕۆژ بەرابەردەبن و ساڵ نوێ دەبیتەوە هه ر بۆیە ئەو ڕۆژە کراوە بە ڕۆژی یەکەمی ساڵی نوێ و کۆنتری ساڵنامەی مێژووییش لەوێوە دەست پێدەکات.کە بەڕای ئێمە ئەم ساڵ و ساڵنامەیەو زیندوو بوونەوەی دەمموزی بۆ دوازدە تا پازدە هه زارساڵ پێش زاین دەگەڕێتەوە ، کە هاوزەمەنە لەگەڵ (کشتوکالی ئەشکەوت) لەدەورو بەری ( ئەشکەوتی شانەدەر)و لەگەڵ سەرهه ڵدانی (یەکەمین گوندی کشتوکالی-گوندی زەڤیاچەمێ) کە دیسان بەڕای ئێمە زەمەنەکەی تا پازدە هه زارساڵ پێش زایین دەڕوا. کە ئەو سەرەتا کستوکالیەی ئەشکەوت و گوند دروستکردنە سەرەتای قۆناخێکی گرنگی شارستانیەتەو لەوێوە مرۆڤایەتی پێ دەنیتە قۆناخێکی تری ژیان ، کە زۆر جیایە لەگەل (شارستانییەتی ئەشکەوت) ١هه ر ئەو گۆرانکاری و پێشکەوتنەشە لە ناوچەکە دەبێتە هۆی دروستبوونی (شاری حەسەن کیف) تەمەن دوازدە هه زار ساڵەیی و ( پەرستگای گرێ ناڤوکێ)و (شاری ژیر زەمینی دێرینکۆیۆ) هه شت چین بە ژێر یەکەوەی کوردستان کە ئەم دووەش تەمەنیان بۆ دوازدە هه زار ساڵ پێش زایین دەگەڕێتەوە، کە ئەم دووشارو پەرستگا مەزنە هه رسێکیان کاری شاخکۆلین وزەمین کۆلین و بەردتراشینە کە دەتوانین بە سەردەمی(شارستانیەتی بەرد تراشێن )٢ ناوی ببەین!ئەگەر بەوردی سەرنج بدەین ئەوا گرێ ناڤوکێ پەرستگایەی زۆر گەورەیەو بازنەییە، هه روەها لە نێو شاری ژێرزەمینی دێرینکۆیۆش پەرستگا هه یە کە ئێمە لە لێکۆلینەوەی (دێرینکۆیۆ لەنێوان جیهانی ژێرەوەوی داستانی دەمموزی و بەهه شتی ژێر زەمینی جەمشید) دائەوەمان سەلماندووە کە شاری ژێر زەمینی دێرینکۆیۆی کوردستانی باکوور هه مان جیهانی ژێرەوەی داستانی (عەشتارو دەمموزی) یە، کە لەویدا هه موو ئەوانەی دەچنە خوارەوە وەک سزایەک حەوت دەرگا دەبڕن، کە لە دیرینکۆیۆ لە حەوت دەرگا زیاتر هه یە ، ئەمەش پێمان دەڵێ ؛ شاری دیرینکۆیۆ هه مان جیهانی ژێرەوەی داستانە سۆمەریەکەیە، کە دیسان دەکرێ هه مان ( بە هه شتی ژیرزەمینی جەمشید – وەر) ئەویش بێت .ئەمەش ڕێگای ئەوەمان بۆ خۆش دەکات کە بڵێین: ئەو پەرستگایانە شوێن و جوگرافیای ڕێوڕەسمی چوونە خوارەوی دەمموزی و ڕۆژی زیندوو بوونەوەی بن !
ئەمە هه مووی جارێکی تر دەری دەخات کە( جەژنی نەورۆز) هه مان ڕۆژی زیندوو بوونەوەی دەمموزیییەکە بە ( جەژنی زەگموک)ناسراوە.دەمموزیش داستانێکی هه رە کۆن و گرنگی سۆمەریەکانە ، سۆمەریەکانیش بە ڕای زۆربەی شارەزایان و میژووناسانی کوردستان و ڕۆژهه ڵات ئەوانەن کە لە کوردستانەوە چوونەتە خوارەوەو لەوێ قۆناخێکی تری شارستانیەتیان دەستپێکردووە، کە چوونە تە خوارەوە کوردستانیان چۆڵ نەکردووەو پەیوەندیان لەگەڵ دا نە بڕاوە، بۆ بەڵگەش ئێستا بەردەوام شوینەواری سۆمەریەکان لە کوردستان – هه موو کوردستان – دەدۆزریتەوە ، شوینەواری پێش چوونە خوارەوەیان و دوای چوونە خوارەوەشیان. هه ر بۆیە هه ندێک لە میژووناسانی ناوجەکە سۆمەریەکان بە باپیرانی کورد دەزانن و هه شن دەڵێن: سۆمەریەکان ئەوانەن کە لە ئەشکەوتی شانەدەر هاتوونەتە دەرەوە.
ئەمانە هه مووی ئەوە دەسەلمێن کە نەورۆز جەژنی زەگمەکی سۆمەریەو لە ڕؤژی زیندوو بوونەوەی دەمموزی ئەو جەژنە پیرۆزکراوەو بەردەوام پیرۆز دەکرێ ئەو جەژنەش لە کوردستان سەری هه ڵداوەوهه ر لە کوردستانیش بە دنیادا بڵاو بووەتەوە، چونکە شارستانیەت و کلتوری سۆمەریەکان کاریگەری بەسەر هه موو ئەو میللەت و وڵاتانەی دەورو بەرەوجیهانەوە هه بووە، هه ر بۆیە( گوتی و میتانی وئیلامی و حثی و میدی و کاردۆخیەکان و…هه موو ئەو هۆزو میللەتانەی لە مێژوودا دێنەوە ناو پڕۆسەی مێژووی پیگەیشتنی کورد) ئەم جەژنەیان کردووەوجگە لەوانە نەورۆز هه ر زوو پێش زاین و سەردەمی سۆمەرەوەو ئەکەدو بابلی و ئاشوریش نەوزۆزیان کردووەو ئەوەتە مێژوو باسی ( نەورۆزی بابلی) مان بۆ دەکات و لەسەردەمی ئاشوریش بە ئەکیتۆ ناوبراوە ، ئەمەش ئاسایی بووە ئەم جەژنە جیهانیە گەیشتووەتە هه روڵاتێک و نێو هه ر میللەتێک ئەوا ئەوانیش لە گەڵ کلتوری خۆیان گونجاندوویانە ، بە ڵام ..هه رگیز نەیانتوانیوە میژووەکەی بگۆڕن . ئەوەتە ئێستا لەم هه موو وڵاتانەدا نەورۆز ساڵانە یاد دەکرێتەوە هه مووشێ لە هه مان ڕؤژە ، بۆ نموونە وڵاتانی میسرو هیندو چێن و ئەفغان و تاجیکستان و ئازربایجان و ترکمنستان و قەرەغیزستان و ترکیاو زۆری تر ..! زۆربەشیان نەورۆز بە هی خۆیان دەزانن؛ بەڵام ؛ هیچیان هێندەی کورد بەڵگەی میژوویی و جوگرافی و مرۆیی و زەمەنییان نیە بۆ سەڵماندنی خاوەنداریەتیەکە!
نەورۆزی جیهان
ئەم مێژووەی نەورۆز ئەوە دەسەلمێنێ کە نەورۆز هه ر لەسەرەتاوە ڕەهه ندێکی جیهانی وەر گرتووە و چووتە نیو پەیمان و ڕێککەوتنە گەورەکان ، لەساڵی (٢٣٠زاینی) ئەردەشێری بابکان پاشای دامەزرێنەری ئیمپراتۆریەتی ساسانی لە شەڕێکدا پاشای یۆنانی دەشکێنێ ولە پەیماننامەیەک دا چەند خاڵێکی بەسەرئەو پاشایەدا دەچەسپێنێ ، یەکێ لە خاڵەکان ئەوە بووە کە لە وڵاتەکەی خۆی نەورۆز وەک جەژنێکی وڵات پیرۆز بکات . بە هۆی ئەو کۆنی و زۆری بڵاو بوونەوەی نەورۆز بە نێو وڵاتاندا تێکەڵ بە میژووی زۆر وڵات و نەتەوان بووەو بە زۆر شێوە ڕووداوی ئەفسانەیی و مێژوویی و ئاینی دراوەتە پاڵ و لە هه ر وڵات و لە نێو هه ر نەتەوەیەک میژوێکی بۆ خۆی پەیدا کردووە ، کە بەم هۆیەوە هه مووان نەورۆز بە هی خۆیان دەزانن، بەڵام؛ کۆنتری و سەرەتایی ترین مێژوو بۆ نەورۆز مێژووی سەر هه ڵدانیەتی لە کوردستان ، مێژووێک کە هیچ مێژوو نووسێک ناتوانی ڕەتی بکاتەوە ، هه ر بەم هۆیەشە کە نەورۆز لە نیو کورد دا ڕەهه ندی کلتوری و ئایینی و سروشتی و نەتەویی وەرگرتووەو تێکەڵ خوێنی خەبات بووە ، ئەوە هه رکوردە لە پێناو نەورۆز خوێنی رژاەو قوربانی بۆ داوە ، دیسان ئەوە هه رکوردە مانگی یەکەمی ساڵی خۆی بە ناوی جەژنی نەورۆزکردووە .
نەتەوە یەکگرتووەکان و بە جیهانی بوونی نەورۆز
نەتەوە یەکگرتووەکانساڵی ٢٠١٠ لەسەرداوای چەند دەوڵەتێکی وەک ئیران و ترکیاو پاکستان و ئەفغانستان و چەندانی تر..کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان جەژنی نەورۆزیان بە فەرمی کرد بە جەژنێکی جیهانی و وەک کلتوری ئاشتی ناساندیان ،تا ئێرە کارێکی جوان و پیرۆز بوو، بەلام؛ بەداخەوە نەتەو یەکگرتووەکان کەوتە هه ڵەیەکی گەورەوە، کە لە ڕووی میژووییەوە بە جەژنێکی ئیرانیان ناوبردوو تەمەنەکەیان بە سێ هه زار ساڵ خەملاند! لە کاتێکدا ئەمە غەدرێکی گەورەیە لە کۆنترین جەژنی هه موو مرۆڤایەتی دەکرێ کە زیاتر لە دوازدە هه زار ساڵە بە بەردەوامی ئەو جەژنە لە کوردستان و تەواوی میزۆبۆتامیاو بگرە هه موو جیهان پیرۆزکراوە !
من لە لێکۆڵینەویەکدا بە ناو نیشانی ( ڕیشەی مێژوویی نەورۆز لە سایت و مالپەرە ئیرانیەکان) بە شێوەیەکی زانستی مێژوویی سەلماندوومە کە ئەو جەژنە لە سۆمەرەوە دێت و بۆ ئەم کارەش ڕای زۆربەی شارەزاو مێژوو نووسانی ئیرانیم هێناوەتەوە ، کە هه موویان پێ لەسەر ئەوە دادەگرن کە نەورۆز لە سۆمەرەوە دێت و جەژنێکی نێوان دوو رووبارانەو تەمەنی زۆر لە سێ هه زار ساڵ پترە! لەوەش کە هه ندێک میژوو نووس نەورۆز بە جەمشید پاشای کەیانی دەبەستنەوە ، کە دەڵێن : جەمشید بەسواری دووچەرەخە زیرینەکەی کە دێو بە ئاسماند بەرەو بابلیان دەبرد، بەتیشکی ڕۆژ زێڕی دوو چەرخەکە بریسکایەوەوخەڵکەکە بەو ڕۆژەیان گوت: (ڕۆژی نوێ – نەورۆز) هه ر ئەو مێژوو نووسانە خۆشیان ئەوە دەڵێن و دەنووسن : ئەگەرچی نەورۆز زۆر پێش ئەوڕۆژەش پیرۆزکراوە . ئەوە جگە لەوەی کە هاتنی جەمشید بۆ بابیل زەمەنەکەی دەهێنێتەوە هه زارەی دووەمی پێش زایین ، کە ئەو زەمەنە زۆر درەنگە بۆ دروستبوونی نەورۆز، نەورۆزی سەری ساڵی سۆمەری و داستانی دەمموزی . لەوە شدا دەتوانین ڕای زۆر لە مێژوو نووسە ئیرانیەکان بێنینەوە کە بە پێداگریەوە نەورۆز بە نەورۆزی دوو ڕووباران و سۆمەر دەزانن، جگە لەوەی کە زۆر لێکۆڵەرو پسپۆری ترک و عەرەب و ڕۆژ ئاوایی ..نەورۆز بە جەژنێکی کوردستانی و کورد دەزانن و لە لێکۆڵینەوەکانیان باسیان کردووە.
ناوی نەورۆز
وەک دەرکەوت نەورۆز لە زەگمەکی سۆمەریەوە هاتووە، ماناکەشی هه ر ڕۆژی نوێ و ساڵی نوێ دەکات، هه ر بۆیە ئەو ناوە لەگەڵ زمان و سەردەمەکان شێوازی جۆراوجۆری وەرگرتووە، بەڵام؛ لە مانای سەرەکی خۆی دوور نەکەوتووەتەوە، لە ڕووداوێکی مێژوویی میدیەکان لە هه زارەی چوارەمی پێش زایین لە ناوچەی ڕەواندز پاشایەکی میدیەکان بە سەر دوژمنە کەی دا سەر دەکەوێ ونۆ ڕۆژ دەمینێ بۆ جەژنی نەورۆز ، چۆن ئەو سەردەمە هه موو سەرکەوتنەکان دەخرانە ڕۆژی نەورۆزو لە نەورۆزا ڕادەگەیێندران ، پاشاکە ئەو نۆڕۆژەی کرد بەجەژن تا ڕؤژی نەورۆزو خەڵکەکە بەردەوام ئاهه نگیان دەگێڕا، هه ر بۆیە پاشتر بە نەورۆز دەگوترا (جەژنی نۆ ڕۆژە) هه روەها لەسەردەمی ساسانیەکان بە جەژنی نەورۆزیان دەگوت 🙁 نوک ڕۆژ) دواتر بە هۆی نووسین و لێکنەکردنەوەی (ز- ژ) لە نووسین دا بە هۆی نە بوونی (ژ) دەنووسرا( نوک روز) ئەمە بەردەوام بوو، تا- نوک- یش بوو بە – نو- نەو – و دواجار لە سەر – نەورۆز – جێگیر بوو، دیارە- نو- و- نوو- و- نەو- هه رسێکیان کوردین وئەمە بەردەوام بوو، بەڵام ؛ بە هۆی نەبوونی – ۆ- و- ژ- و بەکار نە هێنانی بزوێنی (ە)ی کورت نەورۆژ لە جیاتی – نەوڕۆژ – نوروز- دەنووسرا.پاشتر کورد بە هۆی چارە سەر کردنی دەنگەکانی وەک – ڕ- و – ژ – بەکار هێنانی بزوێنی کورت (نەورۆز) ی نووسی و بەردەوام بوو، بەڵام ؛ – ز- ی نەکرد بە – ژ – نەورۆزی بە نەورۆز هێشتەوە، ئەگەر بەوردی گوێ سوکی گوێ لە فارسەکان ڕابگرینو سەرنجی نووسینەکانیان بدەین ئەوا لە گۆکردندا دەڵێن: ( نەورۆز)و دەنووسن (نوروز) بەڵام، نەورۆزەکەی ئەوان سوکترە لە – نەورۆز – ی کورد.ئەوەش کە برەوی زۆری بە ناوی (نەورۆز)دا کتێبی گەورەو کۆنی فارسی (شاهنامە ) بوو ، بە هۆی گرنگی و زۆر خوێندنەوەی بەردوامی شاهنامە لە ناوچە کەداناوی نەورۆزیش کەوتەسەرزاران و نێو شیعرو دیوانەکانەوە .
نەورۆز کلتوری داگیرکراو
لێکۆڵەران بە بەڵگەوە سەلماندوویانە کە نەورۆز جەژنێکی کوردستانی و کوردە، ئێستاش نەتەوە یەکگرتووەکان بە فەرمی وەک جەژنێکی ئیرانی ناساندوویەتی و تەمەنەکەی بە سێ هه زار ساڵ لە قەلەم داوە ! بۆ ڕاستکردنەوەی ئەم هه ڵەیەی نەتەوە یەکگرتووەکان پێویستە(٠ پەرلەمان و حکومەتی هه رێم) لە گەڵ حکومەتی عیراق لێژنەیەکی پسپۆر لە مێژووی کۆن وسۆمەرو نەورۆزو یاساناس ودبلۆماسی پێکبێنن و بە فەرمی داوا لە نەتەوە یەکگرتووەکان بکەن هه ڵەکەی خۆی ڕاست بکاتەوە . بۆ ئەوەی نەورۆز بە ناوی راستەقینە مێژووییەکەی خۆی بناسرێ و بگەڕێتەوە وڵاتی ڕاستە قینەی خۆی .
نەورۆزو چەند ڕەهه ندێکی تر
ئێستا کە نەورۆز بە فەرمی لە لایەن نەتەوە یەکگرتووەکان کراوە بە جەژنێکی جیهانی و بەتەواوی ناسراوە ، پێویستە کورد وەک خاکێکی داگیرکراو سەیری بکات و هه وڵی گەڕانەوەی بدات ، کە بە بروای ئێمە کارێکی ئەستەم نیەو دەکرێ هه وڵی بەردەوام بەرهه می ببێت.
تا ئەو کارە بە فەرمی دەکرێ پێویستە حکومەتی کوردستان (نێوەندی نەورۆز)٣* دابمەزرێنی و لەسەر زۆر ئاستەوە کاری لەسەر بکات و بیکات بە پردی نێوان وڵاتان. بە تایبەت کە خاکی سەر هه ڵدانی نەورۆز کوردستانەو دەکرێ چەقی ئەو نێوەندەش (ئەشکەوتی شانەدەر) بێت ،
نێوەندی نەورۆز پێویستەچی بکات؟
نەورۆز بەو ڕەهه ندە مێژوویی و گرنگیەی کە هه یەتی شیاوی ئەوەیە لەزۆر لاوە کاری بۆ بکەین .
یەکەم: دامەزراندنی تێپی شانۆیی نەورۆزو ئەو تێپە بەسود وەرگرتن لە کلتوری یادکردنەوەو مێژووەکەی شانۆگەری و درامای چەند ئەلقەیی پێشکەش بکات وئەم دراماو سانۆگەریانە لەناوەودەرەو بڵاوبکرێن و لەسەر تەختە شانۆی وڵاتان پێشکەش بکرێن.
دووەم: سێنەمای تایبەت بە نەورۆز دابمەزرێ و بە فلمی جۆراوجۆر کار لە سەر کلتورو میژووی نەورۆزبکرێ و قۆناخە جۆراوجۆرەکانی میژووی نەورۆز بەدنیا بناسرێندرێ ، هه ر لەسەردەمی ئەشکەوت و گوندی تازەو تادێتە نێو شارو سەردەمی خەباتی نەتەویی و تادەگاتە ئەمڕۆ.
سێیەم : دامەزراندنی تیپی شایی و هه ڵپەڕکی و گۆرانی کوردی بەتایبەت پەیوەند بە نەورۆزو ئەو تیپانە ڕێو ڕەسمی زیندووکردنەوەو یادکردنەوەی کۆن و نوێی نەورۆز بژێیننەوە،
چوارەم : دروستکردنی پەیوەندی هونەری و کلتوری لە نێوان هه موو ئەو وڵاتانەی کە لە کۆنەوە نەورۆز پیرۆزدەکەن ونەورۆزان ئەو تیپانە بێنە کوردستان و میهرەجانی گەورەو جۆراوجۆر بگێڕن .
پێنجەم: دامەزراندنی تێپی هونەرمەندانی شێوەکارو فۆتۆگرافەر کە گرنگی بە بۆنەکانی نەورۆزو سروشتی کوردستان بدەن و وێنە جوان و تابلۆگرنگەکان بکرێن بە پۆستەرو بەدنیادا بڵاوبکرینەوە.
شەشەم ؛ دامەزراندنی دەستەی شاعیران و نووسەرانی نەورۆز کە بە بەرهه می نەورۆزی ساڵانە کۆرو سمینار بگێڕن و بەرهه مەکانیان چاپ بکرێن و بڵا و بکرێنەوە .
حەوتەم: ساڵانە پێشبڕکیی نێوان گۆرانیبیژو شاعیرونووسەرو شێوەکارو شانۆکارو سینەماکارو تیپەکانی هه ڵپەڕکێ سازبکرێ و یەکەمەکان بە ( خەڵاتی نەورۆزی) ٤*خەڵات بکرێن .
هه شتەم: کردنەوەی ئوتێل و چێشتخانەو فرۆشگاو شانۆو سینەما لەدەورو بەری ئەشکەوتی شانەدەرو پێشکەسکردنی خزمەتگوزاریەکان وخۆشکردنی ڕێگاوبان لە هه موو کوردستانەوە تا شانەدەربۆ ئەوەی خەڵک لە هه موو وڵاتانەوە ڕووی تێبکەن.
نۆیەم : دامەزراندنی دەستەیەکی چالاکی میدییاکاری گەشت و گوزاری و شوێنەواری تا ڕاددەی دامەزراندنی کەنالێکی تەلەفزیۆنی تایبەت بە نیوەندی نەورۆزو بۆ بڵاوکردنەوەو ناساندنی چالاکیە کانی سەبارەت بە نەورۆز.
دەیەم: ئەمانە هه مووی دەبێتە هۆی رەخساندنی هه لیکار بۆ چەندین هه زار گەنجیکچ و کوڕی کوردستان و گەڕێکی گەرمی ئابووری دروست دەبێت وکوردستان دەتوانێ بەم کارانە پەیوەندی جۆراوجۆر لە گەڵ زۆربەی وڵاتان پەیدابکات و سودی زۆری سیاسی و دبلۆماسی و ئابووری لێببێنێ.
یازدەهەم: دامەزراندنی تیپی جۆراوجۆری وەرزشی نەورۆزو تێکەل بوون بە چالاکیە وەرزشیەکانی جیهان و بەناوی نەورۆزو بانگکردنی تیپەوەرزشیەکان لە ڕۆژانی نەورۆزو دروستکردنی پێشبڕکێی نەورۆزی و خەڵاتکردنی تیپە براوەکان بە (خەڵاتی نەورۆز)و بە ئارمی نەورۆزەوە.
دواجار ئەم کارو چالاکیانە بۆ نەورۆزو لە ڕۆژانی نەورۆز چاوی دنیای هاوچەرخ لە سەر کوردستان کۆدەکاتەوەو زۆر کۆمپانیا جیهانیەکان بەمەبەستی قازانج و گەشەی ئابووری بە ڕێگای جۆراو جۆری ئەدەبی و هونەری و سینەمای و کلتوریەوە تێکەڵ بەم چالاکیانەی ساڵانەدەبن و بازاڕەکە گەرم تر دەکەنو کوردستان دەبێتە خاوەنی جۆرێک لە (ئۆلەمپیاتی نەورۆز)٥* وهاوشانی ئۆلەمپیاتە جیهانیەکانی تر.
:
وێنەکان بەژمارە
١-سفرەی نەورۆزی
٢-دیاری بردن بۆ پاشا بە بۆنەی نەورۆزپێش زایین
٣-شایی نەورۆزی کچانی ئامەد
٤-جەمشید پاشای کەیانی خاونی – وەر- بە هه شتی ژێرزەمینی – دوازدە هه زار ساڵ پێش زایین
٥-ئەشکەوتی شانەدەرکۆنترین ئەرشیفی هه موو جیهان
٦-ئاگری نەورۆز گەشاوەیە بەدەست گەنجانی ئاکرێ
٧-هێلکاری شاری دیرینکۆیۆی هه شت چێن بەژێریەکەوە ی دوازدە هه زار ساڵ پێش زایین
٨-پەرستگای گرێ ناڤوکێی دوازدە هه زار ساڵ پێش زایین
٩-شاری حەسەن کیف دوازدە هه زار ساڵ پێش زایین
١٠-نەورۆز لە هه ولێر
١١-جەماوەری نەورۆز لە ئامەد
تێبینی: وینەکان بە پێ ژمارەو لە دویەک لە نیو نووسینەکەدا بڵاو دەکرێنەوە.
پەراویزەکان:
١* شارستانییەتی ئەشکەوت : بە پێی ئەو لێکۆڵینەوانەی کە لە نیو ئەشکەوتەکان کراون بە گشتی و بە تایبەت ئەشکەوتی شانەدەر، دەری دەخات مرۆڤەکانی نێو ئەشکەوت خاوەنی جۆری ژیانی خۆیان بوون و جۆرە بیرۆکەیەکی ئایینیان هه بووەو بیرێکی ئەفسانەیی و جۆریک لە گوڵناسیی و خاون زمان و ژیانی کۆمە ڵایەتی ئەشکەوتی خۆیان بوون ،بۆیە دەکرێ بە شاەستانییەتی ئەشکەوت بناسرێ، هه ر بە م شێوەیە دەتوانین شارستانییەتی گوندو شارستانیەتی شارو شارستانیەتی دەوڵەت ناو ببەین، شارستانییەتی شار بۆ سەردەمی شارە وڵات و شارە قەڵا دەگەڕێتەوەو شارستانییەتی دەوڵەتیش واتە کۆبوونەوەی چەند شارێک لە ژێر یەک جۆر حوکمی دەوڵەتی دابن،
٢* شارستانییەتی بەردتراشین : ئەگەر سەرنج بدەین لە کوردستان لە زۆر جیگا بەرد بەکارهاتووەو ئەشکەوت کۆڵدراوەو شاخ تراشراوە ، ئەمەش شاری گەورەی دروستکردووەو ماڵی زۆری تێدا حەواوەتەو نموونەی شاری حەسەن کێف و شاری ژێر زەمینی هه شت چین لە ژیر چینی دێرینکۆیۆ کە دەگوترێ جێگای سی هه زار تا پەنجا هه زار کەسی بە مەروماڵاتەوە دەبووەوە.ئەم (شارستانییەتی بەردتراشین) ە لە پێش( شارستانییەتی قوڕ) دێت.
٣* نیوەندی نەورۆز: دامەزراندنی نێوەندێک بە ناوی – نێوەندی نەورۆز- دەکرێ ئەم نێوەندە سەر بە پەرلەمان بێت و پرۆگرام و بەرنامەی ساڵانەی خۆی هه بێت.
٤* خەڵاتی نەورۆز: بۆ هه موو ئەم جۆرە چالاکیانەی کە باسمان کرد وەک تیپی هونەری و ئەدەبی و سێنەمایی و وەرزشی و کلتوری ، لە پێشبڕکێی نیوانیاندا بە خەڵاتی تایبەتی نەورۆز خەلات بکرێن و ئەو خەلاتە نرخ و بەهای دیاری کراوی هه بێت.
٥* ئۆلەمپیاتی نەورۆز : کۆبوونەوی ساڵانەی ئەم هه موو تیپە چۆراوجۆرە لە کاتی دیاری کراوی نەورۆزو دووبارەبوونەوەی ساڵانەی بۆ خۆی شێوەیەکی ئۆلەمپیات وەردەگرێ و دەکرێ هه ر بەو ناوە ناوبنرێ .
دکتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن
نەورۆزی- ٢٠٢٠- هه ولێر