تابلۆی سریالی و ڕۆمانی شێوەکاری … نیهاد جامی

” ئەم نووسینە قسەکردنە لەڕوانگەی زنجیرەیەک تابلۆی سریالیانەی هونەرمەندی شێوەکار حەمە هاشم”
هونەر رووبەری خەیاڵی مرۆڤی بیرکەرەوەیە، مرۆڤێک بیرکردنەوە لەناو زماندا دەگۆڕێتە سەر وێنەی زهنی، بۆیە ئەوە تووشی سەرسووڕمانیمان ناکات، کاتێک کارێکی هونەری لەدەرەوەی تێگەیشتنی باو وێنای دنیایەکیتر دەکات، ساتەوەختە ترسناکەکانی ژیان، گۆڕینی ترس لە مەرگ بۆ کاری هونەریە، مردن ڕووبەرێکە تەنیا کاری هونەریە دەتوانێت لەدەرەوەی ئەو ڕووبەرەوە وێنای جوانی بکات، مێژووی داهێنان لەهونەردا وێنای خەیاڵی گۆڕینی مەرگە، ئێمە لەو سەرەتایەوە نامانەوێت ڕووبەرێک بۆ دۆکۆمێنتێکی مێژوویی بخەینە ڕوو، کە چۆن هونەر لەناو ساتەوەختی مەرگ و جەنگە ترسناکەکاندا هاتووە و نەمریی بە زەمەن بەخشیووە، هەڵبەت ئەوە کاری پسپۆڕانی ئەو بوارەیە کە توێژینەوەی تیا ئەنجام دەدەن، ئەوەی ئێمە دەمانەوێت کاری لەسەر بکەین، زیندوویەتی کاری هونەریە لەساتەوەختێکی هەنووکەییدا.
ئەو ساتەوەختەی ئێمە تیایدا دەژین، دۆخێکی نوێی ترسناکی کۆمەلگای مرۆییە کە بەهۆی نەخۆشی کۆرۆناوە دنیا کەوتە ژێر هەڕەشەوە، مرۆڤ لەشەقامەکانەوە گەڕایەوە ناو ماڵەکان، ماڵ چیتر سەفەرێکی ئودیبی نیە کە گەڕانەوە کوشتن و تراژیدیا بخوڵقێنێت، بەڵکو بەپێچەوانەوە، ماڵ بوو بە پارێزگاری لەخود و مانەوەی ژیان، بۆ ئەوەی تراژیدیا نەخولقێنین دەبێت لەماڵەوە بمێنینەوە، ئەوە ئەو ساتەوەختە هەنووکەییە کە ئێمە تیایدا ژیاین.
لێرەدا پرسیارێک ڕووبەرووی هونەرمەند دەبێتەوە: چیبکەین لە ماڵەکانمان؟ کاتێک ئەو پرسیارەمان لەخۆمان کرد ناتوانین بێدەنگی نەگۆڕین بەجۆرێک لە کارکردن، ئەوە وا دەکات بەدوای گونجاوترین دەرفەت بگەڕێین، کە چۆن کار بکەین؟ بۆ کەسی هونەرمەند گەڕانە بەدوای فۆڕمێکیترەوە، تاوەکو بتوانین کاری هونەری گوزارشت بێت لەو دۆخەی تیایدا گیرۆدەی کردووین.
دنیابینی ئێمە بۆ کاری هونەری ڕوانینێکە لەدیدی واقعبینانەوە دەڕوانێتە شتەکانەوە، ئەوە ئاگایی هونەرمەندە لەناو کاری هونەری ئامادەبوونی هەیە، بۆیە بونیادی ناوەوەی ژیان دەگوازێتەوە ناو بونیادی هونەریی، لێرەوە بۆ تێگەیشتن لەکاری هونەری دەبێت لەتێگەیشتنمان بۆ ڕووداوەکانی ناو ژیانەوە سەیری شتەکان بکەینەوە، نەوەک لەناو کاری هونەریەوە ژیان بخوێنینەوە.
لەڕوانگەی زنجیرەیەک تابلۆی سریالیانە هونەرمەندی شێوەکار حەمە هاشم گوزارشت لەو ساتەوەختە ترسناکەی مرۆڤی کوردیی دەکات، وەک کارەکتەرێکی نێو ژیان کاتێک نەخۆشی و پەتا ئەو مرۆڤە لە شەقامەوە دەگەڕێنێتەوە ماڵەوە، لێرەدا ئەو دوانزە تابلۆیەی کە نیگاری دەکیشێت، ئاراستەیەک بۆ ئێمە دەخاتە ڕوو، کە هونەرمەندەکەمان وەک هەر کەسێک ترسی لەمردن نیە، بەقەد ئەوەی ترسی ئەو لە کوشتنی خەونە، ئەوە مەرگی ڕەنگ و کوژرانی مانای جوانیە لەزهنی ئەودا، بۆیە ئەو ڕۆمانێکی شیوەکاری نووسیوە.
هەڵبەت لێرەدا نامەوێت هیچ گەرانەوەیەکی مێژوویی بیر خوێنەر بێنمەوە لەبارەی ئەدەب و هونەر لەسەردەمی دادایزم و دواتر لای سریالیەکان، چونکە لەلایەک ئەو باسە دوورمان دەخاتەوە لەقسەکردن لەو تابلۆیانە، لەلایەکیتر ئەوە باسێکە هەر کەسێک کە خولیای تێگەیشتنی هەبووبێت توانیویەتی بگات بە زانین لەبارەیانەوە، هەڵبەت تاکە سەرنجێک لەو بارەیەوە تۆماری بکەین تەنیا ئەوەیە کە سوود بە نووسینەکەمان بگەیەنێت، ئەگەر سریالیەکان پەیوەندیەکی راستەوخۆیان بەیەکەوە هەبێت، کە پەیوەندیەکی ئۆرگانی جوانینانسی بێت بۆ تێگەیشتن لەمانا رۆحیەکانی ترسێک کە هەڕەشە لەبوونی جوانی و بەها بکات، ئەوا هونەرمەندەکەی ئێمەش هەمان دۆخی تێدایە، نەک تەنیا لەناو ئەو کۆمەڵە تابلۆیەدا، بەڵکو لەکۆی ئەزموونی کارکردنی کە ویستویەتی داکۆکی لەجوانی بکات وەک هونەر و ئەدەب، بۆیە لەهەندێک ساتەوەختدا نووسین بەشداریەکیتریەتی لەناو کاری ئەدەبی و هونەریدا، بۆ ئەوەی ئەو تێگەیشتنە لەناو ووشەکان نەخنکێن دەبێت بیگوازینەوە نێو تابلۆ، ئەوەش لەرێی یەکێک لە تابلۆکانیدا کۆمەکی تێگەیشتنمان دەکات بۆ خوێندنەوەی هونەرمەند بۆ جوانی و کاری هونەری، تا بزانین ئەوەی دەمرێت جەستەی مرۆڤە، یاخود کوژرانی ڕەنگە وەک ئاماژەی نێو خەون.
خەون لەوێناکردنی ئایندە دەبێت بە ئیفلیجکردنی خەیاڵ، کە چیتر نەتوانین وێنای جوانی بکەین، کاتێک ترس دێت، بۆ هونەرمەند کە خەونی لەناو هونەردا بێت گەڕانەوە بۆ ماڵ پارێزگاری جەستە نیە لەمەرگ، ئەوە بیرکردنەوەیە لەوەستانی زەمەن کۆتاییهاتنە بەخەیاڵ، بەلام کۆتاییەک سەرەنجام رەنگ چیرۆکی ئەو دۆخە دەروونیەمان بۆ دەگێڕنەوە کە هونەرمەند هەستی پێدەکات.
هەست بێدەنگانە دەمێنێتەوە دەیەوێت ئەوەمان نیشان بدات، ئامادەبوون لە ماڵ سوود وەرگرتنە لە کات، بۆیە کاری نوێ بەرهەم دێنێت، بەلام نەست لەودیوی کاری هونەری حەقیقەتی بیرکردنەوە دەخاتە ڕوو، ئەوە بیرکردنەوەیە لەدنیای شێوەکاری سلڤادۆر دالی کە جەنگ چ ترسێکی لەلای خوڵقاند، بەڵام لێرەدا تێگەیشتنی هونەرمەندە لەوەی بۆچی دالی ئاوا دنیای دەبینی، لێرەدا بە بیابان بوونی دنیا لەرێی ڕەنگ و پانتایی بەتاڵ فۆڕم دەباتە ئاستێک نەتوانین بیر لەهیچ تابلۆیەکی سریالی بکەینەوە، چونکە ئەو گەڕانەوەیە بۆ نێو تابلۆکانی زهنی هونەرمەند نیە، هێندەی ویناکردنی پاشەڕۆژە لەناو تێکشکاندن و کۆتایی هاتنی خەیاڵ.
تێکشکاندن دەست گرتنە بەسەر خەزێنەی خەیاڵ، ئەوە هەستکردنە بە شکان و تێکەڵبوونەوەی ڕەنگە بە خاک، خاکێک کە بووە بە لم، چەکوشێک دەبینین کە ئاماژەی ئەو شکانەیە، پەیژەیەک بۆ سەرکەوتن و چوونە ناو مێشکی هونەرمەندەکەمان، چونکە کەلە سەرەکە هەر سەری هونەرمەندەکە خۆیەتی، بۆیە ئیدی دەستی بەسەردا دەگرن، بەڵام لەو نێوەندەدا ئەو چی بۆ دەمێنێتەوە؟ تۆ فرۆکەی بە کاغەز بەسەریەوەیەتی، ئەوە گەڕانەوەیە بۆ سەرەتای خەون بینین، کاتێک لەمنداڵیدا لەرێی ئەو فرۆکە کاغەزانەوە دەمانەوێت بفڕین ودنیا ببینین.
ئەوەش دۆشدامانێکە کە پێمان بڵێت ئیدی هیچم لەدەست نایەت جگە لەگەڕانەوەی خەیاڵی مناڵی، کە دەمانویست لەرێی فرۆکە کاغەزینەکانەوە بفڕین، بەڵام فرینێک دەبێت ئەمجارە فرۆکەکان خەونە شکاوەکانی نێو مێشکی ئەو هەڵبگرن و بیخەنەوە سەر ئاراستەی ئەو ڕێگایەی کە بەتەنیشتمانەوەیە، ئەوەش ڕێگای سەر لەنوێ خەون بینینە.
دەسپێکی ئەو چیرۆکە ئاوا دەست پێدەکات، وەک ئەوەی پێشەکی ڕۆمانە دوانزە بەشەکە بێت، کە تابلۆ بەدوای تابلۆ چیرۆکی خەون وترس دەگێڕنەوە.
کاتێک پڕۆژەیەکی هونەریی لە نائاگایی هونەر بخولقێنێت، ئەو ساتە گوتاری هونەری خوێندنەوەی بونیادی پێکهاتەی گوتارە، لێرەوە ئەوەی دەمرێت ئاگاییە، چیتر بۆ خوێندنەوە لەژیان خۆیەوە سەیری کاری هونەری ناکەیبن، بەڵکو لەکاری هونەریەوە دەمانەوێت ژیان بخوێنینەوە.
ئەو تابلۆ سریالیەی هونەرمەند حەمە هاشم کارکردنە بە نائاگایی مرۆڤێک لەناو ڕەنگ وێنای ژیان دەکات، کوشتنی ئاگایی گشتیە، بۆ ئەوەی نەست بتوانێت وێنای پەیوەندی نوێ بۆ ساتەوەختی زیندەگی هونەرمەند بکات، ئەو لە “ئێستا” یەکدا زەمەنێکی سەربەخۆی خۆی هەیە، زەمەنێک ئامادەبوونی ئەو، ئامادەبوونی ڕەنگە لەناو شتەکاندا، شتەکان چین؟ مەبەستمان لە ئامادەبوونی ڕەنگ چیە؟
لەوتابلۆیەدا دوو رەنگ هەیە، لەنیوەی خوارەوە ڕەنگێکی ئەرخەوانی کە شتەکانی گرتۆتە خۆی، ئەو شتانەی بریتین لە دوو ماترالن، پایسکیل و پەیکەری سەری مرۆڤێک، پەیکەرێک زیاتر لە شکاو دەچێت لەجەستەی کەسێکەوە، ئەوەش وا دەکات ئاراستەیەکی پەیوەندی لەگەڵ پایسکیل بدۆزینەوە، لەنیوەی سەرەوەدا ڕەنگێکی پۆلین نەکراو، بەڵام خاوەنی خەسڵەتی خۆیەتی، بەشی سەرەوەی پاسکیلەکەی گرتۆتە خۆی، هەرچەندە تایەی پاسکیلەکە لەناو ڕەنگە ئەرخەوانیەکەدایە.
ئەو نیگەرانیەی هونەرمەندەکەمان بێ ئومێد بوونە لەکوشتنی جوانی بۆیە پەیکەری ئەو سەرە هەر مرۆڤێکی ئاسایی نیە و گوزراشت لە ساتەوەختێکی تێپەڕ ناکات، بەڵکو ئەوە گەڕانەوەیە بۆ یادەوەری کولتووریی و ئاگایی جوانکاری هونەرمرند بۆ کاری هونەری، چونکە ئەو سەرە لەبنەرەتدا پەیکەری “داڤید” ە، کە یەکێکە لە بەناوبانگترتین کارەکانی مایکل ئەنجیلۆ، لێرەدا تێدەگەین ئێمە لەبەردەم ترسی لەدەستچوونی جوانیداین، ئەوەش پەیوەستە بەو کولتوورەی کە کۆی ئاگایی جوانیناسیانەی ئێمە پێک دێنێت.
تا ئێرە ئەوەی باسی دەکەین، ئەوەیە کە دەیبینین، ئەوەی کە نایبینین چیە؟ ئەو دابەشکردنە لەڕەنگ ئاخۆ پەیوەستە بە ئاگایی و نائاگاییەوە؟ یاخود ڕەنگ ئەوەیان تێدەپەڕێنێت، دەچێتە ئاستی زەمەنیەوە؟ ئەگەر دەچێتە ناو زەمەنەوە، کەواتە ئەو ئێستایە چیە کە ئێمەی تێداین، ئاخۆ ڕەنگی ئەرخەوانی کە زیاتر ئاماژەیە بۆ خەون دەشێت گریمانەی ئەوە دابنێین کە زەمەنی “ئێستا” ی ئێمەیە؟ ئایا ئەوە وەک پەیکەری سەری مرۆڤەکە ڕووبەرووی مەرگی خەونمان ناکاتەوە؟ ئەگەر ئەو گریمانەیە لەشوێنی خۆیدا بوو، پاسکیکل لەنێو چ ئاماژەیەکەوە کەوتۆتە نێوان هەردوو زەمەنەکە، ئاخۆ بەشی سەرەوەی تابلۆ، ڕەنگە نوێیەکە یادەوەری ئێمەیە، یاخود زەمەنی نادیارە؟ گەر زەمەنی نادیارە بۆچی بۆشاییەکی بەتاڵە و هیچیتر؟
ئێمە هەوڵ دەدەین لەڕێگەی ئەو پرسیارانەوە، پەیوەندی هونەرمەند بە ئاستە زەمەنیەکان و کردەی وەرگرتنی ئێمە بە تابلۆکەوە بخوێنینەوە.
ئێمە لێرەدا چی نابینین؟ ئەوەی نەبینراوە چۆنیەتی وێناکردنەوەی ژیانە بە کۆمەڵگاوە، بەڵام کۆمەڵگا لەکوێی زیندەگی ئێمەیە لەساتی تاعون و نەخۆشیدا؟ مرۆڤ بەرەو گۆشەگیربوونی راستەقینەی خۆی دەڕوات، ئیدی مرۆڤی نوێ دەکەوێتە گومانە لەو تێگەیشتنەی کە ئەو بونەوەرێکی کۆمەڵایەتیە، بەڵکو کۆمەڵایەتی بوونی دەبێتە هۆی مردنی، ژیانیش وابەستەی ئەو تەنیاییە کە دەرگا لەسەر خۆی دابخات، یادەوەری ئەو بە ژیانی کۆمەڵی تێکشکا، ئەوە ئەو ئێستاییە کە هەموومان خۆمان خافلاندووە بۆ لەیادکردنی، بەڵام ئاخۆ ئێمە دەگەڕێینەوە بۆ ژیانی بەر لەتاعون؟
خەون بە ژیانەوە خەونبینینی مرۆڤە بە مانەوە، دەستەواژەی لەپێناو تۆدا دەمرم” هیچ نیە جگە لەدرۆیەکی دەمامکدار، دەمامک خەسڵەتێکی دیاری تێگەیشتنی ئەو هونەرمەندەمانە، کە پێشتر لەپرۆژەی “نیشتیمانێکی ونبوو” خستبوویە ڕوو، یادەوەری دەمامکێکە و ئێستا دەبێتە سیمای ڕاستەقینەی مرۆڤی ئێستامان، ئەو مرۆڤەی لەدەرەوەی دەمامک وخەونی زەمەنی بریتیە لەمانەوە، مانەوەیەک دەڕوانێتە پاسکیل وەک ئاراستەی زەمەنی، بزانێت لەکوێوە وەستاوەو بەیەکجاری لەجولە دەکەوێت تا ئەویش کۆتایی بێت، نیگا هێندە بێ ئومێدە کە سەختە پاسکیک بگاتەوە لای سەری ئەو مرۆڤە تابچێتەوە سەر پاسکیلەکەو بتوانێت ڕێبکات بۆ ژیان و خەون بینین، بەڵام بەوەستان و چاوەروانیەک کە تابلۆ زەمەنی تیا ڕاگرتووە، بۆ خۆی دەمانخاتە بەردەم مەرگی خەون.
مەرگێک پاسکیلێک لە ڕێرەوی ژیان لەشوێنی خۆی وەستاوە، دردۆنگیەکی زەمەنی نێوان ئێستا و داهاتوو، ئەوەش ترسیئ لەدەستدانی ئایندەیە، ئەو ڕەنگە نوێیەی لەبۆشاییەکی نادیار دەچێت بۆشاییەک ئاخۆ خەونی سەر لەنوێ تیا دەنووسینەوە، یاخود ئەوە کۆتاییەکە بۆ نەبوون، کە سەرەتای گومانێکە دەرگا لەزنجیرەیەک تابلۆیتر دەکاتەوە.
خاڵێکی گرنگی ئەو پیشانگا شێوەکاریە ئەوەیە تابلۆکان یەکتری تەواو دەکەن، چیرۆکێک دەگێڕنەوە، بەلام چیرۆک وابەستەی زنجیرەی کڕنۆلۆژی تابلۆ نیە بەدوای یەکتر، ئەوە بینەرە بەپێی تێگەیشتن وئاگایی کولتووریی خۆیەوە تابلۆکانی ناو چیرۆکەکان دەخەنەوە سەر ئاراستەی ماناکانی بینین، بەڵام کۆی گوتارە هونەریەکە دنیابینی هونەرمەندە لەچۆنیەتی سەیرکردنەوەی زەمەنی بۆ ئێستا، ئەو تابلۆیەی لەپێشوودا لەسەری وەستاین، پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆی وابەستەی ئەو تابلۆیە دەکات، بەهۆی ئەوەی فیگور هۆکاری خولقاندنی پەیودەندی نیە، هێندەی ئەوە ڕەنگە دەبێتە کەنالی پەیوەندی بۆ قوڵبونەوە لەناو زەمەن.

رووبەرووبونەوە لەگەڵ مەرگ، ئینتیماکردنە بۆ ناو خەیاڵ، لێرەدا مەرگ و خەیاڵ دەبنە دوالیزمێک لەناو ئەو تابلۆیەدا، دوو ماترالد دەبنە ئاماژە لەناو پانتایی ڕەنگدا، ئاسن وەک مەرگ دەردەکەوێت، کە دوورکەوتنەوەمان لێی، تەنیا لەڕیی خەیاڵ و خەونبینینە، هەور ئاماژەیەکە بۆ خەیاڵ، کەوا لە هونەرمەندەکەمان دەکات بەسەر بەلەمێکەوە بڕواتە ناو خەیاڵەوە، گەشتی هونەرمەند بەسەر بەلەمەکەیەوە بۆ ناو هەور، سەفەری خەیاڵە بۆ دوورکەوتنەوە لەدنیایەک کە جگە لە مەرگ هیچ مانایەکیتری تیا نەماوە، بۆیە لێرەدا خەیاڵ خاڵی نیە لەیادەوەری مناڵی، ئەگەر لەتابلۆی پێشوو فرۆکەی کاغەز ئاماژە بێت بۆ ئەو یادەوەریە، ئەوا لێرەدا بەلەم گەڕانەوەیە بۆ بەلەمی کاغەزینی مناڵی لەناو تەشتی ئاودا، بەڵام ئەوە ناکرێت بەوە لێک بدەینەوە کەوا هونەرمەندەکەمان بیەوێت وێنەی مناڵی بکێشێتەوە، بەڵکو مناڵی تەنیا دەروازەیەکە بۆ چۆنیەتی تێگەیشتن لەگەورەبوون، خەونی یادەوەری لەگەورەبوون پیر نابێت و لەناو تابلۆدا پارێزگاری لەبوونی خۆی دەکات.

لێرەدا رووبەرووی ئەو پرسیارە دەبینەوە ئاخۆ حەمە هاشم هونەرمەندێکی نۆستالۆژییە؟ ئەو پرسیارە بۆ ئێمە وابەستەی وشەیەک نیە بۆ وەلام، کە بە بەڵێ وەلامی بدەینەوە، بەڵکو وەک ئەلبێر کامۆ لەشوێنکدا دەنووسێت وشەی نەخێر یاخی بوونە، بەلام لێرەدا سریالیەت هونەرێک نیە بۆ نۆستالۆژیا، قسەکردن لەنۆستالۆژیا لەڕاستیدا کوشتنی ماناکانی پانتایی بەتاڵی ڕەنگە، ئەوە نۆستالۆژیا نیە، بەڵکو پەیوەندی نێوان هونەرمەند و بوونە، ئەو بۆشاییەی کەوتۆتە نێوانیان فەزای ڕەنگە کە دەیەوێت وەرگر لەکردەی بینین مانا نادیارەکانی ببینێت.

ڕابردوو تەنیا وەک نەستێکی فرۆیدی دێتەوە، ئەوە سریالی بوون نیە وامان لێ دەکات بیر لەتابلۆکانی سلڤادۆر دالی بکەینەوە، چونکە دنیای دالی تەواو لەدنیای هونەرمەندەکەی ئێمە جیاوازە، ئەوەی کۆیان دەکاتەوە سریالی بوونە، بەلام لێرەدا پێویستە گەر لەنەستی فرۆیدیەوە سلڤادۆر دالی وێنای سەر لەنوێی مانا دەکات، ئەوا نابێت بیر خۆمانی بەرینەوە هونەرمەندەکەی ئێمە لەڕێی نەستەوە وێنای چەپاندنی ئەو ترسەی مرۆڤی کوردیی دەکات، گەر ترسی ئەو مرۆڤە مانەوە بێت و نەمرێت، بۆ هونەرمەندەکەمان چونیەتی نەمربوونی شاکاری هونەریە لەناو زەمەندە، لێرەدا هونەرمەند لەکۆمەلگا جیا نابێتەوە بەقەد ئەوەی ئاراستەیەکی فراوانتر بە پەیوەندی خۆی بە کۆمەلگا نیشان دەدات، ئەوەی کۆمەلگا لەو ساتەوەختە بیری لێ ناکاتەوە، ئەو بەرەو ڕووی دەچێت و گوزارشت لەدەنگی نادیاری ئەو مرۆڤە دەکات، ئەوەش بینێنێکی نادیارە بۆ داهاتوو، رەنگکردنی ترسی مرۆڤی کوردیە لەئێستادا، ئێستایەک پڕ لەترس و وێناکردنی مەرگ، بەلام لەم تابلۆیەدا هێزی خەیاڵبینین توانای دەرچوون لەمەرگی هەیە بەرەو ژیاندۆستی داهاتوو.
مردن پانتاییەکی دیاری لەو ئەزموونە سریالیە داگیر کردووە، مردن کۆتایی هاتن نیە بەئێستا، بۆیە پەیوەندی نێوان مردن و زەمەن ڕووبەرێکی شێوەکاریانەیە کە تیایدا ئەوەی دەمرێت ئەو زەمەنە هەنوکەییە نیە. ئەوە وێناکردنەوەی مردنە لەناو ساتێکی لەیادکراوی مناڵی، ئەو دەمەی چۆلەکەیەک دەمرێت، مناڵێک نەبێت کەس هەست بە ئازاری ئەو مردنە ناکات، کە دڵی لەسینەیدا دێتە دەرەوە، ئەو ساتە بۆ مناڵی سەرەتای بیرکردنەوەیە لە ئازار، ئازارێک بەرەو ئەندێشە و خەونمان دەبات.
ئێمە لەبەرامبەر کاری هونەرمەندێکداین خاڵی نیە لەو ساتی ئازارە، بەڵام دەیەوێت لەئێستادا بۆ مردن شوێنێکی ئارام بدۆزێتەوە، شوێنێک تێگەیشتن بێت لەبێمانایی ئێمە لەم ژیانەدا، بۆیە دایک دەبێتە ئارامترین شوێن کەمرۆڤ بیری لێ بکاتەوە، ئەگەر پێشتر هونەرمەندەکەمان لەرێی کێشانەوەی تابلۆی مۆنالیزا ویستبێتی جۆرە گەرانەوەیەک بەرەو لای میهرەبانی دایک نیشان بدات، ئەوا لەم کارەیدا ئەو گەڕانەوەیە لەنێوان ماترالە وتێگەیشتنی سیمبولی زیاتر دەردەکەوێت، ئەوەش لەو پەمپی نەوت دەرهێنانەی کە بینینەوەی گەڕانەوەیە بۆ ئاماژەی زەمەنی، کە دایکان لەسەردەمی مناڵیمان، بۆ گەرمبونەوەی ئێمە پەنایان دەبردە بەری بۆ ئەوەی نەوت وەک گەرمی بگەرێننەوە ژیانی شەوانمان، ئەو ئاماژەیە توانای ئەوەی هەیە بمانباتەوە لای دایک وەک هێزی گەرمبونەوەو دڵنیایی، چونکە ئێمە ساردیەک لەرۆحماندایە زوقم گیانمان دەبەستێت، دایک تاکە مرۆڤێکە توانای ڕزگاربوونمانی هەیە، ئەوەش دوو مانا دەخوڵقێنێت، مانای یەکەم گەر پەیوەست بێت بە ئێستا وەک گەڕانەوە بۆ هێز، مانای دووەم گێڕانەوەی چیرۆکی مناڵیە کاتێک پەمپ دەدات لەبەرمیلی نەوتەکە، ئێمە مردنی چۆلەکەیەکی حەوشەی بۆ دەگێڕینەوە، لێرەدا هەردوو ئاماژەی پەمپ و چۆلەکە دەبنە سیمبولی نائومێدی و گەڕانەوەی ئومێد بۆ ژیان و هەستکردن بە مانا ترسناکەکانی مردن، کە لەمردنی چۆلەکەیەکەوە هەستمان پێیکرد، ئەو ترسە لەمردن هەمیشە لەگەڵ مرۆڤدا گەورە دەبێت و بەبێ ویستی خۆمان دەچێتەوە ناو کارە هونەریەکانمان و یەکەیەکی هونەری دەخولقێنن.

بۆ ئەوەی لەوە تێبگەین بۆچی مردن ئەو پانتاییە فراوانەی لەئێستادا هەیە، دەبێت نیگامان بەرینە سەر تابلۆیەکیتر “ئەو تابلۆیە لەکۆمێنت دانراوە” ئێمە ئیتر وەک جل وبەرگ بەسەر تەنافەکان هەڵواسراوین، چاوەروانین ووشک ببینەوە تا بێینەوە ناو ژیان، بەبروای من ئەو تابلۆیە جوانترین گوزارشتە بۆ هەنووکەی ئێمە کە بەهۆی نەخۆشی لەناو ماڵەکانمانداین، گەڕانەوە بەرەو ماڵ شوشتنی خودو بیرکردنەوەیە بۆ پاکژ بوونەوە، بۆیە بەسەر تەنافی جلەکانەوە هەڵخراوین، ڕۆحمان تیا نەماوە، چونکە بەدەستی یەکتری کوشتوومانە، هێشتا فاقی جلی زیاتر ماوە، وەک چۆن هەندێکمان وەک جل و بەرگین بێ ئەوەی بناسرێینەوە وەک مرۆڤە، بەواتای هەندێکمان هێندە پیس بووین خۆشمان خۆمان بۆ ناناسرێتەوە، بەڵام هەر هێندەش نین، هەرکێمان بێین دەبێت بەلامانەوە ئاسایی بێت.
بۆیە ئەوە ململانێی نێوان مردن و ژیانە، مردنێک ژیانی تیا ڕاگیراوە، دەشێت لەساتەوەختێک بیر لەوە بکەینەوە گەر چووینەوە ناو ژیان چی بکەین؟ ئەوە پرسیار نیە گریمانەیە بۆ چۆنیەتی ڕوانین لەئایندە، تاوەکو چیتر مانای مردن بە بوونی مرۆییمان نەبەخشین، چونکە ئێمە بەشێوەیەک فڕێدراوینەتە پەراوێزەوە کە سەگ وەک گیاندار بە سەرسامیەوە سەیرمان دەکات “وێنەی کۆمێنتی دووەم” بۆ ئەوەی ئەو تێگەیشتنە بەزیادەرەوی تێنەگەین دەبینین رەنگی ئەرخەوانی وەک ئاماژەی خەون پانتایی تابلۆکەی داگرتووە، بۆیە ئەوە بینینی خەونێکی خودە بۆ خۆی لەدۆنادۆنیەتی نێوان مرۆڤ و گیاندار، ئێمە بەسەرسامیەوە لەوانمان دەڕوانی، ئێستا ئەوان بەمشێوەیە لەئێمە دەڕوانن، ئەو ڕوانینە لەڕووکەشدا نزیکمان دەکاتەوە لەکۆمیدیا، بەلام لەجەوهەردا تێگەیشتنێکی قوڵە بۆ ڕەخنەگرتن لەکۆی چالاکی مرۆییمان.
گەڕانەوە بۆ سرووشت دۆخێکە بۆ پەیوەندی سرووشتیانەی مرۆڤ، دۆخێک کە چۆن بەرەو خۆمان دەگەڕێینەوە دوور لەدنیای تەکنەلۆژیی و ستەمی ئەوانیتر، کە هەڕەشەکردنە لەجوانی، وەک چۆن خۆشمان هەڕەشە لەجوانی سرووشت دەکەین، لەو نیگایەوە دەروانێتە سرووشت تاوەکو مانای قوڵ بە وێنەکە ببەخشێت.
رەنگی سرووشت لەڕەنگی میوە ئەچێت، ئێمە ئەو ڕەنگە دەشیوێنین، ناتوانین پارێزگاری لەجوانی بکەین، ئەو دێت هەموومان لەناو شووتیەکدا کۆ دەکاتەوە، ئەو دەمەی دنیا لە کاڵەکێک دەچێت، لەناو ئەو شوتیەدا دەنکە ڕەشەکان کە مرۆڤن دەردەکەون، لەولاوەش کیسە نایلۆن دانراوە بۆ ئەوەی دوای کۆتایی کۆبونەوەکەمان پاشماوەکانمانی تیا دابنێین و سرووشت پیس نەکەین، بەڵام رێک بە پێچەوانەوە ڕەفتاری ئێمە پیسکردنی سرووشتە، ئەو نیگاکردنە بۆ وێنە پیسکردنی سرووشت هەموومان تیایدا بەشدارین، بەلام لەودیو وێنەکەوە نیگایەکی نەبینراو، ڕووی دووەمی مانایە کە بوون بەدوای دنیایەکیتر دەخاتە نێو پرسیارەوە.

لێرەدا شووتی دەبێتە گۆی زەوی و دەنکە ڕەشەکانی دەبن بە ئێمەی مرۆڤ، ئەوەش دۆخی سرووشتیانەی مرۆڤە، دەبێت ژیان لەو فۆڕمەدا بمێنێتەوە، کە بۆ خۆی تابلۆیەک بێت و تیایدا چێژ لەجوانی ژیان وەربگرین، بەڵام ئەوە ئێمەین لەناو ئەو جوانیەدا بێ بزاوت دەمێنینەوە، ناتوانین ئەو پەیوەندیە بەجوانی بهێلینەوە، کیسە نایلۆنەکان نابنە کۆمەکێکی ئێمە بۆ پارێزگاریکردن لەسرووشت، ئەوەش لەدەستدانی دۆخی سرووشتیە دۆخێک مرۆڤ وەک گوناهبار دەخاتە ڕوو.
گوناه لێرەدا جەلاد و قوربانی دەکات بەیەک، چونکە هەردووکیان هەر مرۆڤن، بۆ ئەوەی لەوە تێبگەین دەبێت بپەڕینەوە بۆ ئەو تابلۆیەیتر
ئاسمان و دەریا دوو شوێنی ناو سرووشتن، بەڵام ئێمە لەکوێی ئەو دوو شوێنەداین؟ ئێمە لەناو ناشوێنداین چونکە گوناهباری ئێمە درکنەکردنە بە جوانی شوێن، ئەوە هەڕەشەکردنە لەجوانی، هەڕەشەیەک کوشتنی ژیانە، پێویست بەوە ناکات بڵێین کێ بکوژە، چونکە سەرەنجام بکوژ خودی مرۆڤ خۆیەتی، کوژراویش هەر مرۆڤە، ئەوە خۆکووشتنی مرۆڤە لەپێناو کوژرانی سرووشت.
پەنجەرەیەکی خڕ لەبەرزاییدا کە کولەکەیەکی تیایە لوتکەی جوانی سرووشتە، کەچی مرۆڤ لەڕێی شۆفلێکەوە بەرەو وێرانکردنی دەچێت، ئەوە هەڕەشەی جەللادە لەژیانی ئێمە لەسەردەمی دینەوە تا دەگات بە دۆخی فاشیانەی فاشیزم، بۆ ئەوەی دەریا لەڕەنگی شینەوە بگۆڕن بە سووری گوناه، ئەو هەڕەشەیەی کۆمەڵگای سەرەتایی تا دەگات بە ڤایرۆسی کۆڕۆنا پڕۆژەی گوناهباربوونی مرۆڤە لەسرووشتدا، بۆیە لەخوار تابلۆکە ئەو ئاژەڵە دەبینین کە سەرەتا کۆرۆنایان بۆی گەڕاندەوە، لێرەدا ئاسمان و دەریا بەیەکەوە دەکەونە بەردەم مرۆڤی گوناهبار.
هونەرو بوون نووسینەوەی ئاستە هەنووکەییەکانی هونەرمەندە لە ئامادەبوونی زەمەنیدا، ئەو دووانە پێکەوە شوناسی هونەرمەند پێکدێنن، هونەرمەند لە لاساییکارێکەوە دەگۆڕن بۆ خوڵقێنەرێک، هونەرمەند ئەو کائینە نیە کە لاسایی دەکاتەوە، بەڵکو ئەو خولقێنەرە، ئەوەش لەناو شوناس دەرکەوتنی ساتی داهێنانە، تابلۆ لێرەدا لەدوانزە بەشەوە سیستمێک بۆ بینینی وەرگر دەخوڵقێنن، وەک ئەوەی رۆمانێکی شێوەکاری بخوێننەوە، رۆمانێک وێنە لەشوێنی ووشە دەربکەوێت، ووشەکان زمانی دەربرین لەدەست دەدەن، بەڵام بۆچی ووشەکان نابیستین؟
ئاخۆ لەزەمەنی کۆڕۆنادا ئێمە توانای بیستنی میوزیکمان هەیە؟ میوزیکژەنەکان لەکوێن؟ کاتێک ئەوان لەماڵەوەن، بەواتای ساتێک نیە بۆ ئامادەبوونی هونەر، ئەو کاتە بەبێ هونەر هونەرمەند ئیفلیجێکە تواناکانی دەوەستێت، لەدەستدانی تواناکان ونکردنی زمانی دەنگیە، چونکە کەمانجەیەک توانای دەنگی نامێنێت، لێرەوە وێنە دەکەوێتە زمان و چیرۆکی ئەو بێدەنگیە دەگێڕێتەوە، ئەوە ساتی نائامادەبوونی بوونە، تیایدا هونەرمەند دەبێت بە ئیفلیج و ئامێری مۆسیقی لەوسەر دەکەوێت، لێرەوە وێنە چیرۆکی ئەو مێژووە دەگێڕێتەوە.
وێنە بەتەنیا لەو دۆخە نامێنێتەوە دەیەوێت لەسەر کارەکتەری هونەرمەندی بێ هونەر بووەستێت، ئەو دەستەواژەیە بێبەهاکردنی ئەو کارەکتەرە نیە، هێندەی دۆخێکی سەپێنراوی نێو سرووشتە، کە لەم ساتەدا ئەو کارەکتەرە چۆن بیر دەکاتەوە، خەسڵەتی مرۆڤبوون بۆ ئەو واتای بوونی، کاتێک لەدەرەوەی کاری هونەری بوو، ئیدی هونەرمەند لە مرۆڤێکەوە دەبێت بە بزنێک، کە جۆرێکە لەبێگوناهی و قوربانی بەخشین، لێرەوە بە بزنبونی مرۆڤ ساتی پاکیزەیی تێگەیشتنە بۆ خەیاڵی خەون بینینێکی کورت کە کەنگێ دەکرێت بە قوربانی و کۆتایی بەژیانی دێت، ئێستا دەتوانێت چێژ لەو رووبەرە تەسکەی ناو ئەو بانیۆیە ببینێت کە تیایدایە، خەونی سەفەر تاییدا دەربکەوێت لەرێی کۆکردنەوەی کەل وپەلەکانی لەناو جانتای سەفەر، بۆیە خەیاڵ موعجیزەی خەونبینینە بۆ داکردنی بارانێک لەرێی هەورەکانەوە تاوەکو بوونی لەدەستدراو مانایەک بە هونەر ببەخشێتەوە، ئەوە تەنیا خەیاڵە توانای ئەوەی هەیە ئەو کارە ئەنجام بدات، کە هونەرمەندەکەمان لەو ڕێگایەوە دەیەوێت گۆشەگیربوون وێنەکێشانی زەمەنی بێت بۆ نادیارێک کە لەئێستادا نیە و لەوێی نادیارە.
گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی نیگایەکە بۆ دوا وێنەی ئەو ڕۆمانە وێنەییە، بەلام لەدوو ساتی بینین، ساتی خەیاڵکردن و ساتی هاتنە دەرەوە لەخەیاڵ، ئەو دوالیزمە خەیاڵ و واقیع ململانێیەکە بۆ هاودژبوونەوەی مانا، هەولێکە بۆ رزگاربوون لەدۆخێکی ترسناک، گەر خەیاڵ بوو بە واقیع، ئەو ساتەوەختە دەبێتە مێژوو، ئەوسا ئەو کۆمەڵە تابلۆیە دەبنە دۆکۆمێنتێکی هونەری گرنگ بۆ قسەکردن لەزەمەنێکی ژیانی مرۆیی، ئەگەر ئەو دۆخەش کۆتایی نەهات ئەوا هونەر تاکە حەقیقەتێکە لەواقیع دوورمان دەکاتەوە تا ئازار نەمانکوژێت.

ساتی خەیاڵکردن رزگاربوونە لەنەخۆشی و فڕینە لەنباو سرووشت بۆ ئەوەی چێژ لەجوانی وەربگرین، ئەوە تێگەیشتنە لەوەی لەژیانی مرۆڤ ڕوویدا کە دوای ئەو دۆخە چۆن چێژ لەهەموو ساتەکانمان دەبینین، تەنانەت چیتر وەک وێنەی سێلڤی سەیری فنجانی قاوە ناکەین، بەڵکو دەیکەین بە بەشیک لەچێژی جوانی، چێژێک مانایەک بە کۆبونەوەمان و بە ساتە سرووشتیەکانمان ببەخشێت دوور لە تەکنەلۆژیا.
ئێمە لەبەردەم پرۆژەیەکی شیوەکاریداین.. لەگەڵ خەیاڵەکانی خۆیدا دەمانفڕێنێت، خۆ لەیادکردنێک ونمان دەکات، جۆرە مۆڕفینێکمان پێ دەبەخشێت تا لێرە نەبین، لەزەمەنی هەنووکەدا نەژین و بچینە ناو زەمەنی ئەفڕێنەری هونەر، بەڵام نایەڵیت لەناو خەیاڵ بخنکێین، بۆیە تەواوی چیرۆکە بینراوەکانی تابلۆ دەباتە ناو ساتی چاوەروانی و مناڵی و جوانی نەکوژراو.
بەلەمە کاغەزینەکەی مناڵی، لەپاڵ حەوزی ماسی و ماسیە ڕەنگاوڕەنگەکانی ماڵ، جۆرێک لەپەیوەندیەکی نوێ دەخولقێنن، کە وابەستەی ئێستای هونەرمەندە، لێرەوە ئێستای ئەو دەبێت بە ئێستای هەموومان، بەلەمە کاغەزینەکەمان لەناو ئاودا نیە، ئەوە پیربوونی مناڵیە بەهۆی گەورەبوونی تەمەن وشەرمکردنەوەمان لەپاکیزەیی جوانترین تەمەنی خەیاڵ، ئەوەی لەگەورەبوون دیل دەبێت چیتر ماسیە ڕەنگاو ڕەنگەکانی ناو حەوزە شووشەییەکە نین، ئەوە ئێمەین خۆمان دیلی ماڵ دەکەین، بە دیلبوونی ئێمە ماسیە جوانەکان ئازاد دەن ودەڕۆنەوە ناو ڕووبارەکان، کە پێویستە ئێمە تێبگەین تواناکانمان مانای دیلکردنی ئەویتر نیە، ئەوە سیواندنی سرووشت و ناشیرینکردنی جوانیە بەدەست خۆمان، هەڵبەت ئەو وێنەیە هێندەی وێنەیەکی سیمبولیە بۆ تێگەیشتن لەئازادی و جوانی هێندە مەبەستی ڕەخنەگرتن نیە لەماسی ناو حەوزەکان، کە دەشێت ئەوەش بەشێک بێت لەجوانی ژیان، بەڵام لەڕێگەی ئەو وێنەیەی ناو ماڵ دەیەوێت دەستکاری پەیوەندی بکات و مانایەکی نوێ بە پەیوەندی نێوان مرۆڤ و ئازادی ببەخشێت، بۆیە لەکۆتایی ئەو نووسینەدا تابلۆکان ئەو پرسیارەمان ڕووبەروو دەکەنەوە: مرۆڤبوونی ئێمە مانای چیە؟ چۆن لەئازادی تێدەگەین؟
ئەوانە پرسیارێک نین بەنووسین وەلامی بدەینەوە، بەڵکو مرۆڤی هاوچەرخ لەقۆناغی دۆخی دوای کۆڕۆنا دەتوانێت لەسەر ئەو ساتەوەختەی پرسیار کار بکات و وێنەی مرۆڤ بوون و ئازادی وەک یەکەیەکی جوانی بوون بەرجەستە بکات

Nehad Jami

بۆ خوێندنەوەی کتێبەکانی نیهاد جامی کلیکی ئەم لینکە بکەن: http://www.dengekan.com/kteb_nihad.htm