Skip to Content

ڕاستیی پشت خەیاڵی زانستی/ بەشی دەیەم و کۆتایی … گۆران سەباح

ڕاستیی پشت خەیاڵی زانستی/ بەشی دەیەم و کۆتایی … گۆران سەباح

Closed
by ئه‌یلول 9, 2020 General, Literature


ڕۆمانی خەیاڵی زانستی (خەز) و فەنتازیا تاڵە مووێک بەینیانە. هەندێ جاریش شاخێک. لە نۆ باسی پێشوودا باسی دنیای نووسینی خەزم کرد. شرۆڤەی خەیاڵم کرد لە نێو هۆردوو ژانرەکەدا. ئێستە نۆرەی ئەم پرسیارەیە: خەز یان فەنتازیا، کێهانیان ڕاستین؟
پرسیارەکە، بە سەرێک، لە کێشی خەیاڵ کەم دەکاتەوە، بە سەرێکیش، گەورەی دەکات. سەرچاوەی خەز و فەنتازیا خەیاڵە. بڵێین خەز ڕاستییە، خەیاڵ بوونی کاڵ دەبێتەوە. بڵێین فەنتازیا ڕاستییە، خەیاڵ مانایەکی نامێنێت.
لەسەر بنچینەی باسەیلی پێشووم دەتوانین بڵێین زۆر چتی خەز بووەتە ڕاستی. بەم پێیە، خەز ڕاستییە، ئەمەش ناچارمان دەکات بڵێین: “هەوێنی مەعریفە خەیاڵە.”
جیاوازیی خەیاڵی خەز و فەنتازیا ئەوەیە. خەیاڵی فەنتازیا دەچێتە جیهانی ئەفسانە و هەموو بوارێک دەگرێتەوە، زانست نەبێ. خەیاڵی خەز لە نێو دنیای زانستیدا چەکەرە دەکات و پەل داوێت. بنچینەیەکی زانستی نەبێت، خەز نییە. رەنگە سبەی ڕۆماننووسێک ئەفسانەیەکی زانستی بنووسێت و هیچ پێوەندی بە بنچینەی زانستییەوە نەبێ. هیچ چتێک مەحاڵ نییە.
رەنگە خەز ببێتە ڕاستی بێو خەیاڵەکە لەسەر بنچینەی زانستی بێت و پێشینەیەکی زانستی هەبێت. بۆ نموونە، زانستی دەستکاری جینات هەیە و وا لە برەو دایە. لە ڕۆمانی نوێمدا (ساڵی دابێ دێتە چاپ و بڵاوکردنەوە) ئەم زانستەم بەکار هێناوە لە نێو دنیای خەیاڵیی ڕۆمانەکەدا بۆ پێکانی مەبەستێک. زاناگەل هەر لە هەوڵی ئەوەدان پەی بە نووستن و مردن ببەن. هاتووم بە خەیاڵ چوومەتە نێو زانستەکە و داوم داوەتێ و فراوانترم کردووە بۆ پێکانی مەبەستی سەرەکیی ڕۆمانەکە. زانستی چاندنی سەر هەیە و لە ژێر تاقیکردنەوە دایە، زانستی دیتنەوەی هەسارە و خەڵكی نوێ هەیە و زاناگەل لە گەڕان دان، لە خەیاڵی مندا ئەمانە پێشڤەچوونە و بەریان گرتووە. بۆ ئەوەی بتوانم ئەم کارە بکەم، زۆرم خوێندەوە لەسەر بابەتی زانستی. بۆ ماوەی دوو ساڵ بەشدار بووم لە کۆواری ناشنەڵ جیۆگرافیک، بێ لە کتێب و وتار و تۆژینەوەیلی زانستی لەبارەی خەو و مردن و دەروونی مرۆڤ.

خەزنووس ویلیەم لێبۆویتس (William Leibowitz) دەڵێ بۆ ئەوەی خەز تام بدات و نێزیک بێت لە ڕاستی دەبێ ڕاستیی زانستی بێتە بەکاربردن و بە زمانێکی سادەش بێتە نووسین. ئەم قسەیە بەلاش نییە و هاوڕام. واتە زانستی نێو خەز دەبێ تا رادەیەک، کەمیش بێ، لە ڕاستییەوە نێزیک بێ یان دەبێ لەسەر بنچینەی زانستییەوە بێت.
ویلیەم باسی ئەزموونی خۆی دەکات، چۆن خەزی (Miracle Man)ی وا نووسیوە بە فەنتازیا نەچێت و خەیاڵێکی ڕاستی بێت. پاڵەوانی ڕۆمانەکە ناوی (ئۆستن)ە و گەنجە دکتۆرێکە بێ وێنە. هەرچی نەشتەرگەری هەیە، هەرچی نەخۆشی درم هەیە لە بن دەستی قوتار نابی. ویلیەم دەڵێت بێو هەر لەخۆوە خەیاڵی بکردبا، ڕۆمانێکی کرچوکاڵی دەنووسی و خوێنەری دەدۆڕاند. بۆیە پێش نووسین دەستی کرد بە گەڕان و خوێندنەوە. لە دوو بواردا قووڵ بووەوە: ژیانی بلیمەت، بەتایبەتی بلیمەتی گەنج و چۆنێتیی کارکردنی مێشکیان. پاشان، نەخۆشی سەمەرە و چارەسەریان. ئەمە هەر بە دەم خۆشە. سانا نییە.
لە باسی پێشوودا، گوتم نابێ وردەکاریی زانستی هێندە بێت خوێنەر تێی نەگات. ئەمڕۆ دیمانەیەکی ویلیەمم خوێندەوە هەمان چتی گوت (سەیری سەرچاوەکە بکە لە خوارەوە). نامەوێ لێرە چتەیلی باسی پێشوو دووبارە بکەمەوە.

————————————————

سەرچاوە
https://www.writersdigest.com/write-better-fiction/using-facts-as-the-base-of-science-fiction

Previous
Next
Kurdish