مەنسور حیکمەت و کۆمۆنیزمی سیاسی.. حەمید تەقوایی
{دەقی ئەم نوسینە لەسەر بنەمای باسی سیمینارێک نوسراوەتەوە کە لەژێر هەمان ناونیشاندا پیشکەشکراوە.هەندێکی لێ کەمکراوەتەوەو چەند پەڕەگرافێکی بۆ زیادکراوە}.
ئەم سیمینارە بەبۆنەی هەژدەهەمین ساڵیادی مەنسور حیکمەتەوەیە.
هەژدەساڵە کە ئەومان لەدەستداوەو هەموو ساڵیک یادی لەدەستدانی دەکەینەوەو سەبارەت بەدەورو نەخشی لە بزوتنەوەی کۆمۆنیستی و تیئۆریەکانی و دەستکەوتانیەوە وتووێژ دەکەین.لەم سیمینارەدا ئامانجم ئەوەیە کە تایبەتمەندی سیاسی کۆمۆنیزمی مەنسور حیکمەت ڕونبکەمەوە.لەوانەیە لە یەکەم تیڕوانیندا سیاسی بونی کۆمۆنیزم ڕون بێتە بەرچاو،ئاشکرایەکە کۆمۆنیزم ڕاستەوخۆ بەسیاسەتەوە پەیوەستەو تابەتمەندی سیاسی هەیە بەڵام بۆ کۆمۆنیزمی کرێکاریش بەهەمان شێوە ڕونە وبەو پێیە پاشگری گرێکاری پیوستە بۆ ئەوەی کۆمۆنیزمی ڕاستەقیەنە لە کۆمۆنیزمە هەمەجۆرەکانی بۆرژوازی جیابکەیتەوە،کۆمۆنیزمی سیاسیش بۆ خۆجیاکردنەوە لەو کۆمۆنیزمانە دەخرێتە ڕوو کە ئایدۆلۆژی ودەستەگەرا و مەکتەبین.ئەڵبەت ئەگەر بیروبۆچون و هێڵ وسیاسەتێک کە مارکس خستوەیەتە ڕوو ودواتر لە مانیڤێستی کۆمۆنیستدا ڕاگەینراوەو لەلایەن ئەحزابیکی وەکو بەلشەفیزم لە ڕوسیا نوینەرایەتیان دەکرد بەردەوام بوایە نە پێوستمان بە پاشگری کرێکاری و نە بە پاشگری سیاسی دەبوو.بەڵام بەداخەوە ئەمە ڕوینەدا.هێزەناسیۆنالیستە سەربەخۆ خوازەکان و پیشەسازی کردنەوە خوازەکان لەوڵاتانی ژێردەستە خۆیان ناونابوو کۆمۆنیست و لە ڕوسیاو وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵات لە ژێرناوی کۆمۆنیزمدا شێوازێک لە رژێمی سەرمایەداریی دەوڵەتییان دامەزراند بوو کە شکستی خوارد وهەرەسی هێنا و ئەو هێزانەشی کە سەربەو کەمپە بون سەردەمیان کۆتایی هات.لەو باردۆخەدا زۆر پیویست بوو کە کەسیکی وەکو مەنسور حیکمەت ئاڵای کۆمۆنیزمی کارگری بەرز کاتەوەو لە کۆمۆنیزمی ڕوسی وچێنی و هیتری جیابکاتەوەو ڕاستبون و گرنگی وپێویستی کۆمۆنیزم وپەیوەندیەکەی بە داوکاری وئامانجی ئینسانی و ژیان وخەباتی هەموو ڕۆژەی جەماوەری کرێکارو جەماوەری خەڵک پیشان بدات.لە ماوەی ئەم بیست ساڵەی کەبەسەر مەرگی مەنسور حیکمەتدا تێدەپەڕێت ڕوداویکی زۆر ڕویانداوە کە ڕاستێتی وپێویسبون وشیاوی ئەو کۆمۆنیزمەی کە ئەو ناساندی بە ئاشکرا نیشانداوە
پێویستی وشیاوی کۆمۆنیزمی مارکسی،کۆمۆنیزمی مانیڤێست،کۆمۆنیزمیک کەهەر لەسەرەتاوە بڕیاربوو کرێکاری بێت وسیاسی بێت.
کاتێک باسی”کۆمۆنیزمی سیاسی” دەکەین خاڵی یەکەم ئەوەیە کە بۆ جیاکردنەوە لەکام جۆرە کۆمۆنیزم تایبەت مەندی سیاسی بەکار ئەهێنین؟
کۆمۆنیزمی کرێکاری بۆ جیاکردنەوە بوو لەو کۆمۆنیزمانەی کە پەیوەندیان بەچینی کرێکارەوە نەبوو،ناکرێکاری بون،کۆمۆنیزمی جۆری چینی ،جۆری ڕوسی، کۆمۆنیزمی جۆری چریکی وهیتر.کۆمۆنیزمی سیاسی بۆ جیاوازیە لە کۆمۆنیزمی دەستەگەراو،ئایدۆلۆژیگەرومەکتەبی،ئەو کۆمۆنیزمانەی کەبنیاتنراون لەسەر بنەمای باوەڕی بێگەرد وبەهەڵوێستگیری و سنوردانان دەناسرێتەوە.ئەم جۆرە کۆمۆنیزمە ناسیاسیانەش بەشێکن لە بزوتنەوەو باڵە جیاوازەکانی کۆمۆنیزمی ناکرێکاری و کە ڕیشەیان لە بزوتنەوەی چەپی ناسیۆنالیستیدایە بەڵام من لەم باسەدا نامەوێت باسی ئەو لایەنەی بابەتەکە بکەم و هەوڵ ئەدەم نا سیاسی بونی دەستە ئایدۆلۆژیەکان بەنیشاندانی ناپەیوەستیان بە خەباتی چینایەتیەوە لە مەیدانە جیاوازەکاندا بکەمەوە وشرۆڤەی بکەم.
مەنسور حیکمەت یەکەم جار ساڵی دا١٩٩٩لە نوسینێکدا لەژێر ناوی”حزب و کۆمەڵگە: لە گرۆپی فشارەوە تا حیزبی سیاسی”دا ڕەخنەی لەم جۆرە کۆمۆنیزمە دەستەییە-ئایدۆلۆژیە دەخاتەڕوو.مەبەستی ئەو لە گروپی فشار ئەو”کۆمەڵە بیروباوەڕیانە” و”جڤاتە هزریانە”ن کە دەسەڵاتی سیاسی و”کاریگەری دانان لەسەر هاوکێشەی سیاسی”لەکۆمەڵگەدا زاڵ نیە بەسەر تێڕوانین وکاروکردەوەیاندا.ناکۆمەڵایەتیی وناپەیوستیان بە ئاڵوگۆڕە سیاسیە زیندوەکانی کۆمەڵگەوە تایبەتمەندیەکی تری ئەم جۆرە هیزانەیە.مەنسور حیکمەت ئەم تایبەت مەندیانەشیانی بە”قەشە سور پۆشەکانی پەرستگای مێژوو”ناودەبات وڕەخنەیان لێدەگرێت.
مەبەست لە کۆمۆنیزمی نا سیاسی ئەو شێوە کۆمەڵە ومەحفەلانەیە.
کۆمۆنیزمی کرێکاری،کۆمۆنیزمی مەنسور حیکمەت،لەبنەڕەتدا لەخۆجیاکردنەوەی لەو باڵە جۆراوجۆرانەی کۆمۆنیزمی بۆرژوازی ولە ڕەخنەگرتنی قوڵ لەئەوان خۆی پیناسەدەکات وە بەداخەوە کۆمۆنیزمی بڕوایی(عەقیدەتی)-مەکتەبی شێوازێکی باوی کۆمۆنیزمی ناکرێکاری سەردەمی ئێمەیە.لق وپۆپە سیاسی کۆمۆمەڵایەتیەکانی کۆمۆنیزمی بۆرژوازیش هەن وەکو(کۆمۆنیزمی چینی و ڕوسی دوو نمونەی بەرجەستەی کۆمۆنیستە ناکریکاریەکانن بەڵام سیاسی وکۆمەڵایتن).بەواتایەکی تر بێگومان هەر هێزێکی کۆمۆنیزمی بۆرژوازی ناسیاسی ومەکتەبی نیە بەڵام بەدڵنیاییەوە هەر کۆمۆنیزمێکی مەکتەبی پەیوەستە بە بلۆکی کۆمۆنیزمی بۆرژوازیەوە.
تێگەشتنی کۆمۆنیزمی مەکتەبی لە خەباتی چینایەتی
یەکەمین خاڵی جیاکردنەوەی کۆمۆنیزمی سیاسی لە کۆمۆنیزمی ناسیاسی ئاگایی و تێگەشتنیانە لە دیاردەیەک و دەستەواژەیەکی بنەڕەتی واتە لە خەباتی چینایەتی. کۆمۆنیزمی سیاسی لەڕوی میتۆدۆلۆژی و لەشێوازێک کە خەباتی چینایەتی دەبینن و شرۆڤەی دەکەن ولەسەر ئەو بنەمایە خەبات وچالاکی دەکەن بەتەواوەتی جیاوازە لە کۆمۆنیزمی ناسیاسی ومەکتەبی کە ئەویش لەو باوەڕەدایە کەنوێنەرایەتی چینی کریکاردەکات.تایبەتمەندیەکی کۆمۆنیستە مەکتەبیەکان ئەوەیە وەک مەنسور حیکمەت دەڵیت”ڕیژەیەکی بەرز” لە وشیاری و ئاگادار بون بە چینایەتی بون دەهێنننە ناو خەباتی چینایەتیەوە.گوایە چینەکان و لەپیشەوەیاندا چالاکوانەکان وهەڵسوڕاوان و جەماوەری خەڵکێک کەلەخەباتدا دەرگیربون دەزانن کە سەرقاڵی خەباتی چینایەتین.لەم ئەرکەدا وشیارن و ئەوە دەزانن کەلەگەڵ ئەو چینەی کە ناکۆکە لەگەڵیاندا شەڕ دەکەن.وەبەبێ ئەم وشیاری و ئاگاداربونەوەیەی خەباتکاران،خەباتی چینایەتی ڕونادات.بەم تێگەشتنە،مارکسیزم وەک زانستی ڕزگاری جینی کریکار و تیئۆریەک کە خەباتی چینایەتی شرۆڤەکردوە و نیشانی داوە کە مێژوی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی مێژوی خەباتی چینایەتیە و هیتر دەگۆڕێت بە پێش مەرجی خەباتی چینایەتی!بەشێوەیەک گوایە بەر لەوەی مارکس قسە لەبارەی خەباتی چینایەتیەوە بکات لە مێژودا خەباتێکی لەو شێوەیە بونی نەبوە!
ئەمە میتافیزیکە کە پێی وایە دیاردەیەک لەگەڵ وشیاریدا دروست دەبێت.ئەگەر ئیوە تیوێژینەوە بۆ هەڵوێستی کۆمۆنیستە ناسیاسیەکان لە مامەڵەکردنیان بە ترۆپکی خەباتی چینایەتیەوە واتە بۆ شۆڕش دەبینیت کە شۆڕش ئەگۆڕدرێت بە خەبات نیوان چەپەکان و نا چەپەکان.نیوان کۆمۆنیستەکان ونا کۆمۆنیستەکان،یان نێوان شوین کەتوانی مارکس و ئەوانەی بەرهەڵستکاری مارکسن. یەکەم وادیارە پێش مارکس شۆڕش بونی نەبوە و دوهەم دوای مارکسیش تەنها ئاڵوگۆڕێک شایستەی ناوی شۆڕش بێت ئەوەیە کە مارکسیستەکان ڕابەرایەتی بکەن.وادیارە مارکس وتویەتی شۆڕش دیاردەیەکە کە لە ژێر ڕابەرایەتی پەێڕەوانی مندا !وە ئەگەر وانەبێت ئەوە ئاڵوگۆڕەکە بەهەر ڕادەیەکیش ژێرەو ژورکەریش بێت شۆڕش نیە.
شۆڕش خۆی لوتکەی وەیان دەرکەوتنی زۆر ئاشکرای خەباتی چینایەتیە.کەسێک کە تێگەشتنی زەینیانەو وشیاری لە خەباتی چینایەتیدا بەپێش دەکەنە پێش مەرج،لە هەڵوێستیگیری بەرامبەر بە شۆڕشەکاندا بە پاسیفیزمێکی تەواو کۆتایی پێدێت.دیاردەیەکی بابەتی نکوڵی لێ دەکەن وپەسەندی ناکەن لەبەر ئەوەی کەلەگەڵ زەینیەتیاندا یەک ناگرێتەوەو لەگەڵ پێوانە زەینەکانیانی ئەواندا نزیکایەتی نیە .لەئاکامدا ئەنجامدانی کارو ئەرکێکیش بۆ خۆیان قایل نابن.کۆمۆنیزمی ناسیاسی لە مامەڵەکردنیاندا لەگەڵ مەیدانەکانی تری خەباتیشدا ئەم میتاڤیسیزمە زاڵە.
ئاکامێکی تری ئەم جۆرە تێڕوانیەنە،سنوردارکردنەوەی خەباتی چینایەتیە تەنها بەخەباتی کرێکارانەوە.خەباتی چینایەتی سنوردار ئەکرێتەوە بە خەباتی کرێکاران لە پێناو داخوازیە پیشەییەکانیان وەیان بەلای زۆرەوە لەدژی دەوڵەت وخاوەن کارەکان بۆ بەدەست هێنانی مافەکانیان.لەم دیدگایەدا بۆ نمونە کەخات دژی مەزهەب و یان خەباتی ژنان دژی هەڵاواردنی ڕەگەزی ئەرکێکی چینایەتی نیە گوایە دەسەڵاتی ئاین بەسەر دەوڵەت وکۆمەڵگە ویان چەوسانەوەی ژنان پەیوەندی بەچینەکان وباڵادەستی چینێک بەسەر چینێکی تردا نیە.شێوازی فۆرمۆلەکراوە و تیئۆریزەکراوی ئەم بیرکردنەوە بەش بەشکردنی مەسەلەکان و مەیدانەکان وخەبات بەسەر دیموکراتی وسۆسیالیستیدایە.وە ئەو خەباتانەی کە بەدیموکراسی لێکدەدرێنەوە چینایەتی نین و ئەگەر چینایەتیش بن ئەوە چاکسازی خوازی و ڕیفۆرمیستی و لەپەراوێزدان و بەڵای زۆرەوە دەکرێت بەمەرج پشتیوانی بکەیت وپێگەی کۆمۆنیزمیان تێدا بەهێز بکەیت.
بەگشتی ئەمە مامەڵەی چەپی ناسیاسیە لەگەڵ خەباتی ئێستای بەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگەدا.لەم دیدگایەدا کریکار یەکەم تەنها بەشێکی بەرهەمهێنەرە.لە ئەنجامدا گوایە کرێکار وەک ژن یان وەک پەنابەر یان تاکی سەربە میللەت وئاینی جیاواز و بەگشتی وەک هاوڵاتیەک دەردو کێشەی نیە دوهەم خەبات وناڕەزایەتیەکانیشی تەنها لە چوارچێوەی کارخانەدا دەمێنێتەوە.کاتێک لەم گۆشەیەوە سەیری خەبات دەکەیت خەباتی چینایەتی سنوردار دەکرێتەوە بۆ ڕێژەیەکی لەسەدای(٪) بچوک لەو کێشمەکێشە چینایەتیە گەورەیەی کەلە کۆمەڵگەدا لەئارادایە.وەک ومەنسور حیکمەت دەڵێت وشەی خەبات تەرجومەیەکی باشی زمانەوانی نیە بۆ struggleکەلە ئینگلیزیدا بۆ خەباتی چینایەتی بەکار دەهێنرێت.
کێشمەکێش یان دوژمنایەتی و ڕوبەڕوبونەوەی چینایەتی تەرجومەیەکی گونجاوترە. ئەم کێشمەکێشەش لە مەیدانی ڕۆشنبیری وهونەری وئەدەبیات ولە فلیم وشانۆو موسیقا لە ئارادایە و لە سیاسەت و ئابوری و کێشە کۆمەڵایەتیەکانیشدا،ئەم کێشمەکیشە چینایەتیە پشوو هەڵنەگرەو هیچ پەیوەندیەکی بە وشیاری تاکەوە نیە.
لە هەڵسوکەوتی کۆمۆنیزمی مەکتەبیدا لەگەڵ ئاکتیڤیستەکان و هەڵسوڕاوانی بزوتنەوە ناڕەزایەتی و حەقخوازانەکانیشدا ئەم بەریەککەوتنە دەرونیە دەبێنیت.هەڵسوڕاوەکانی دەرگیر لە جوڵانەوەیەکدا لەسەر بنەمای دەورو کاریگەری کردەییان هەناسەنگێنن بەڵکو بەپێی پەیوەندیە هزری وباوەڕیەکانیان بڕیاریان لەسەر دەدەن وجوڵانەوەکەش لەسەر بنەمای بۆچون وهەڵوێستی ئاکتیڤیستەکان هەڵدەسەنگێنرێت.لە زەینێتی سەرەوخواری کۆمۆنیزمی مەکتەبیدا ئەوەی کە بزوتنەوە و چوڵانەوەیەکی ناڕەزایەتی چ ناوەرۆکێکی هەیەو بەشوێن چ داخوازی و ئامانجێکەوەیە بەتەواوەتی لە ژێر تێشکی ئەوەی کە هەڵسوڕاوەکانی خاوەنی چ باوەڕو مەیلێکن ئەوەستێت.کۆمۆنیزمی ناسیاسی هەر بەوجۆرەکە خۆی لەسەر بنەمای باوەڕ و هەڵوێستی ڕادیکاڵ بەچەپ دەزانێت،بزوتنەوەو جوڵانەوە ناڕەزایەتیەکانیش لەسەر بنەمای باوەڕی ناکۆمۆنیستی هەڵوسوڕاوەکانی،بە ناشۆڕشگێڕو ڕاست ڕەو کە جێگەی پشتیوانی نین هەڵدەسەنگێنن.بنەمای هەردوو هەڵسوکەوتەکە زەینی ومەکتەبی و پەیوەندیان بەواقیعەوە نیە.یەکێک لەو فاکتەرانەی کە ئەبێتە هۆکاری ئەوەی کە کۆمۆنیزمی فیرقەیی بەتەواوەتی پاسیف بێت و بهنرێتە خۆوارەە ئاستی تەنها بۆ کۆمەڵێک بۆچون وهەڵوێست هەر ئەم تێگەشتنە ئیسکۆلاستیکی و میتافیزیکیەیەلە خەباتی چینایەتی و لە هەڵسوڕاوانی مەیدانە جۆراوجۆرەکانی ئەم خەباتە.
لە ڕوانگەی ئێمەوە .لەڕوانگەی کۆمۆنیزمی،خەباتی چینایەتی کێشمەکێشی بەردەوامە کەلە هەموو ڕوەکان و ڕەوندەکان وئاڵوگۆرە فکری و کۆمەڵایەتی وسیاسیەکاندا،تەنانەت لە مشتومڕێکی نیوان دەسەڵاتدارەکان وحزبە دەوڵەتیەکان لە هەموو وڵاتاندا،تەتوانیت شوێن پێی ببینیت،ئەم شرۆڤە تۆکمەیە لەهەموو نوسراوەکانی مەنسور حیکمەتدا،بەتایبەتی لە”جیوازیەکانی ئێمە”و سیمیناری یەکەم و دوهەمی کۆمۆنیزمی کرێکاریدا بوەتە جێگەی باس و ڕونکردنەوەی لەبارەوەدراوە،بەوتەی مەنسور حیکمەت تەنانەت لە فەرهەنگ و لە هونەرو ئەدەبیات ولە بەهاکان و ئاکارەکان و هیتردا دەی بینیت کە دوو تێڕوانین هەیە دوو بیرکردنەوە هەیە دوو چاوەڕوانی هەیە،دوو بەش بەهاکان و ئاواتەکان وئارەزوەکان هەن کە بەیەکیان دەڵێین چەپ و بەوی تریان دەڵێین ڕاست و ئەمە دەرکەوتنی ململانیی چینایەتی نیوان دوو چینە بنەڕەیەکەیە لەهەموو ڕویەکەوەیەو.
ئەمە مانای واقیعی وبابەتی خەباتی چینایەتیە.کاتێک مارکس دەڵێت خەباتی چینایەتی مێژوو دروست دەکات مەبەستی ئەوەیە وە نەک تەنها ئەوکاتانەی کرێکار مان دەگرێت وە یان کاتێک کە شۆڕشەکان ڕوئەدەن.لەکاتێکیش کە بەڕواڵەت هەموو شتێک ئارامە،لەبارودۆخیکیشدا کە شۆڕش یان ناڕەزایەتیەکی کۆمەڵایەتی بەرچاو لەئارادانیە،دوژمنایەتی چینایەتی ڕاناوەستیت.لەهەموو دۆخێکدا ئەوەی کە یەکلاکەرەوەیەو دەوڵەتە دیکتاتۆرەکان وپەڕلەمان و ئۆرگانەکانی دەسەڵات لە کۆمەڵگەدا ناچار دەکات دەت بۆ ئەم یان ئەو سیاسەتە بەرن و ئەم یان ئەو هەڵوێستە وەربگرن کێشمەکێشێکە کە بەوتەی مارکس تاوێک بەنهێنی وتاوێک بەئاشکرا لەکۆمەڵگەدا بەردەوامی هەیە.لەسەردەمانی شۆڕشدا یان کاتێک بزوتنەوە کۆمەڵایەتی فراوانەکان پیکدێن،خەباتی چینایەتی ءاشکرا بووە.بەڵام لە بارودۆخی’ئارام”یشدا خەباتی چینایەتی بەردەوامی هەیە.ئەمە وێنایەکی تەواوە لە خەباتی چینایەتی خاڵی دەست پێکی خستنە دەستوری پراتیکێکی فراوانە بۆ کۆمۆنیستەکان.
کۆمۆنیزمی پراتیک
کۆمۆنیزمی سیاسی کۆمۆنیزمی پراتیکە.بەپێچەوانەی بیرکردنەوەی چەپی مەکتەبیەوە، سیاسەت تەنها هەڵویستگیری وڕاگەیاندنی هەڵوێست نیە،تەنها باوەڕبون بەوە نیە کەشتێک باشەو شتێکی تر خراپەو دەربڕینی باوەڕو تەنانەت ولێکدانەوەو هەڵسەنگاندن بەس نیە،ئەگەری هەیە کە ئەمە بۆ ئەکادیمیەکان،میژوو نوسەکان،بۆ چاودێرانی مێژوو و کەسانێک کە دەیانەوێت هەڵسەنگاندن و لێکدانەوە لەبارەی مێژوەوە ئەنجام بدەن ویان بۆ نەوەکانی داهاتو بنوسن و وەک میرات داینێن بەس بێت بەڵام بۆ کۆمۆنیزمی سیاسی ئەوە تەنها خاڵی دەستپێکردنە.باوەڕی ئیمە،شرۆڤەی ئێمە،تێگەشتنی ئێمە و لیکدانەوەمان بۆ ئاڵوگۆڕەو دیاردەکان هەناگاوی یەکەمە و گرنیەکی چارەنوس سازیشی هەیە بەڵام ئەگەر هەر لێرەدا بوەستین ئیتر کۆمۆنیست نین.ئەتوانیت لەلایەنی شرۆڤەو لێکدانەوەو ئەندێشەوە بوەستیت و بیرمەند و لێکۆڵەرەوە یان هونەرمەندێکی مارکسیستی ئاگاو ڕۆشنبیر بیت بەڵام سیاسی نیت.لەخەباتی چینایەتیدا لێکدانەوەی جیهان بەکەڵکی هیچ کەس نایەت.وەک مارکس دەڵێت قسەلەسەر گۆڕینی دونیایە نەک شرۆڤەکردنی.
پراتیک لە تەوەری کۆمۆنیزمی سیاسیدا وەستاوە.مەنسور حیکمەت بەشوین مارکسدا کۆمۆنیزمی کرێکاری”بە ماتریالیزمی پراتیک”ناو دەبات.لەنوسراوەو زۆرێک لەقسەوباسەکاندا جەخت دەکاتەوە لەسەر تێکەڵاوبون وکارو پراتیک وەکو گۆشەیەکی گرنگی کۆمۆنیزمی کرێکاری.
کۆمۆنیزمی ناسیاسی تەنانەت بزوتنەوەو حزبەکان وباڵە جیاوازەکانی کۆمۆنیزمیش لەسەر دەورو پێگەی کۆمەڵایەتی وبابەتی ئەوان لێکناداتەوە بەڵکو لەسەر بنەمای باوەڕو بۆچونەکانیان بۆ نمونە هەڵسوکەوتی کۆمۆنیزمی فیرقەیی لەبەرامبەر باڵەکانی تری کۆمۆنیزمی بۆرژوازیدا کەلە سەدەی بیستەم وبەتایبەت لەدوای شۆرشی ئۆکتۆبەر پێکهاتن لەسەر بنەمای باوەڕەو هەڵوێست و بۆچونەکانەکانی ئەوانە بوو.ئەحزاب وهێزە سیاسیەکان لەسەر بنەمای ئەوەی کە بۆ نمونە لەبەرامبەر شۆڕشی ڕوسیا وکۆمۆنیزمی ڕوسی وترۆتسکیزم ویان مائویزم و یان ڕیبازی پارتی زانی و هیتر چ هەڵوێستێکیان هەبوە داوەری و پۆلێن دەکران نەک لەسەر بنەمای بزوتنەوەکان و ئەو ئاڵوگۆڕە بابەتیانەی کە بەشدار بوون تێیدا.ئەوەی کە هەر حزب وهێزێهکی سیاسی خۆی چی کارە بووە،لە بزوتنەوەیەکی بابەتی یا شۆڕش وبزوتنەوەی ناڕەزایەتیدا چ جێهگاو ڕێگایەکی هەیە،ئەوانە ئەسڵەن جێگەی باس نیە. هەر ڕیکخراو حزبێک لەسەر بنەمای ئەوەی کە تاچ ڕادەیەک بە مەوازینێک کە لە دیدگای کۆمۆنیزمی مەکتەبیدا لەگەڵ پرەنسیپەکاندایە. وەفادار ماوەتەوە یان نەماوەتەوە داوەری دەکرێت.پێوەرەکانیان ئەوەیە کە ئەحزاب وهێزەکان تا چ ئەندازەیەک لە بۆچونی مارکس دورکەوتونەتەوە یان دورنەکەوتونەتەوە،لادەر بون یان نەبون.ڕیک هەروەکو پەیڕەوانی ئاینەکان کە یەکتر بە لادەرو کافرو هیتر تاوانبار دەکەن.
کۆمۆنیزمی کرێکاری دەستەواژەی لادەر(ڕیژیڤیۆنیزم) دەنێتە لاوە،مەنسور حیکمەت و کۆمۆنیزمەکەی لەو باوەڕەدایە ئەگەر کەسانێک بەناوی کۆمۆنیزمەوە بەشوێن ئامانج و ئاسۆی ناکرێکاریەوەن،لەڕاستیدا بەرگی کۆمۆنیزمیان کردوەتە بەر بزوتنەوەیەکی تر.کیشەکە لەسەر بزوتنەوەکانە لەگەڵ ئاۆو ئامانجی جۆراوجۆردا.هەر لێرەدایە کە پرکتیک دێتەناو لێکدانەوەکانی کۆمۆنیزمی کرێکاریەوە.کاتێک دەگەینە مەیلەکان وکەسانیکی وەک ستالین وستالینیزم ومائو و مائویزم وهیتر کیسەکە ئەوەنیە کە چ کەسێ باش لە مارکس تێگەشتوە یان تێنەگەشتوە،بەڵکو باسەکە لەسەر ئەوەیە کە شوینی بابەتی هەر هێزێک لەخەباتی چینایەیدا لەو قوناغەدا چیە؟سەربەچ بزوتنەوەیەکە؟چ ئاسۆو ئامانجێکی هەیە؟ئەیەوێت بۆ کوێ بڕوات؟دواتر تیئۆری دێتە ناوەوە.ئەوەی کە هەر هێزێک چۆن ڕونکردنەوە لەبارەی خۆیەوە ئەدات و سیاسەتەکانی تیئۆریزە دەکات باسێکەو ئەوەی کە بەشێوەی بابەتی و واقێعی چ دەورێک دەگێڕن باسێکی ترە.ئەگەر لە حزبێکدا.وای دانێین حزبی کۆمۆنیستی سینی و یان حزبی کۆمۆنیستی ڕوسی،جیاوازی بیروڕا و یان فراکسیۆن و جیابونەوەوهیتر ڕوئەدات لەبەر ئەوەیە کە پرکتیکی جیاواز دەخەنە دەستوری حزبەوە.لەبەر ئەوەنا کە لەبۆچون یەکتر تێناگەن.کێشەکە ئەوەنیە بۆ نمونە ستالین لەبۆچونەکانی لینین ومارکس باش تێنەگەشتبوو وەیان نویکردنەوەی لە بۆچونەکانی ئەواندا کردبوو.
ئەم شرۆڤەو لیکدانەوەیە لە مەیل و ئەو حزبانەی کە چەپی فرقەیی لەگەڵ ڕیژڤیۆنیزم ولادان لە بنەماکانی مارکسیزم،ڕون دەکەنەوە لەباسەکانی مەنسور حیکمەت لە ڕەخنە لە ئەزمونی سۆڤیەت(بۆڵتنەکانی مارکسیزم و مەسەلەی سۆڤیەتدا ٨٦-١٩٨٥)بەوردی شرۆڤەکردوە.بەوتەی مەنسور حکمەت خۆی ئەم شێوە ڕەخنەیە لە ئەزمونی شورەوی خۆی خاڵی دەست پێکردن وبنەمای خەت وجیهەتگیریو خەتی هزریەک بوو کە چەند ساڵ دواتر بە خستنە ڕوی تیئۆریەکانی کۆمۆنیزمی کرێکاری کۆتایی هات.
لە تەوەری کۆمۆنیزمی پراکتیکی مەنسور حکمەتدا شرۆڤەی بزوتنەوەیی لە خەباتی چینایەتیدا جێکەوتوە.مەنسور حیکمەت پێش هەموو شتێک کۆمۆنیزمی بەبزوتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی دەزانی ولە هەڵسوکەوت لەگەڵ حزب و ڕێکخراوو هێزە سیاسیەکانیشدا لە بزوتنەوەکانەوە دەست پێدەکات.ئەوەی کە هەر کەس وهەر حزب و هێزێکی سیاسی چ تایبەت مەندی وناوەرۆکێکی هەیە و بەشوین چ سیاسەت وئامانجێکەوەیە سەرچاوە لە پێگەی یەو لە بزوتنەوە چێنایەتیدایە.وەکو نمونە لە تیئۆری ئێمەدا مائو بەیوەستە بە بزۆتنەوەی مۆدێرن وپیشەسازیکردنی چینەوە هەیە.ئەو کەسێک بو کە ئەیویست ڕژێمی نیوە دەرەبەگی ونیوە داگیرکراو تێکبشکێنێت.چین سەربەخۆ و پێشەسازی بکاتەوە بەو ئامانجەش گەشت،ئەمە ناوەرکی ماویزمە.ئەگەر بەناوی مارکسەوە قسەدەکات بەو هۆیەوەیە کەلەو سەردەمەدا دوای شۆڕشی ئۆکتۆبەر مارکسیزم وکۆمۆنیزم ئیعتیبار وخۆشەویستی جیهانی وجەماوەری هەبووبەڵام بەشێوەی بابەتی ئەبێت پێگەی مائوو ماویزم لەگەڵ بزوتنەوەکەیدا دیاری بکەیت و شرۆڤە بکەیتبۆ نمونە نەک بەکتێب سەبارەت بەناکۆکی،بەگشتی بۆ ڕەخنە وناسینی قوڵی بۆچونەکان وتیئۆریەکان وسیاسەتەکان سەرەتا دەبێت بزوتنەوەو بنەما بابەتی و کۆمەڵایەتیەکانیان بناسێنیەتەوە.
لەباری پراکتیکیشەوە دەوروپێگەی بزوتنەوەکان چارەنوسسازە.بۆ کۆمۆنیزمی دەخالەتکەرو پراکتیک باسی ئەبێت چی بکەین دەستپیدەکات و بۆ وەڵامی ئەم پرسیارەش ئەبێت بزوتنەوە و ڕەوتی بابەتی کومەڵایەتیەکان بناسیت وشوینی خۆتان لەوێدا بدۆزنەوە.
دەسەڵاتی سیاسی
سێهەم فاکتەر لە جیاکردنەوەی ئێمە لەکۆمۆنیزمی ناسیاسی خۆی لەدوو فاکتەری گشتگیرو ئۆبژیکیڤی بینینی خەباتی چینایەتی،وناوەرکی کردەیی و پراکتیکی و دەخالەتکەرانەی کۆمۆنیزمی کرێکاریەوە سەرچاوە دەگرێت.گرنگی و شوێنی بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسیە.ئامانج ئێمەوئیستراتیجی ئیمە لێسەندنی دەسەڵاتی سیاسیە لە بۆرژوازی وبەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسیە.بۆ گەیشتن بەو ئامانجە پێوستە هەزارو یەک کار ئەنجام بدەیت و لەهەزارویەک بزوتنەوەو ناڕەزایەتی ومانگرتن و خەباتدا بەشداری بکەیت.بەڵام لەهەموو ئەم چالاکیانەدا کارو ئامانجی ئیستراتیجی حیزبێکی کۆمۆنیستی ئەوەیە کە دەسەڵاتی سیاسی لە بۆرژوازی بسەنێت .ئەمە جەوهەری کۆمۆنیزمی سیاسی وجەوهەری حزبە.
مەنسور حیکمەت ئەڵێت ئەگەر حیزبێک بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی بەسەر سیاسەت وتاکتیکەکان وچالاکیە ڕۆژانەکانی و بیرکردنەوەو ئاسۆکەیدا زاڵ نەبێت و سیاسەتەکانی لە دەسەڵاتی سیاسیەوە نەپێچرابێت حیزب نیە بەڵکو هەر زۆر زۆر گروپێکی فشارە.
کۆمۆنیستە مەکتەبیەکان سەبارەت بە دەسەڵاتی سیاسیش وەکو هەموو دیاردەکانی تر،تەنها هەڵوێستێکی دیاریکراویان هەیە.بنەمای هەڵوێستگیریەکەشیان ئەوەیە کە چینی کرێکار ئەبێت خۆی دەسەڵات بەدەستەوە بگرێت.ئەوەی کە چۆن و بەچ شێوەیەک ئەم ڕوداوە ڕوبدات و ئەوەی کە کۆمۆنیستەکان دەوریان چیە دیار نیە لەم نێوەدا وهیتریش.ڕاستە،چینی کرێکارئەبێت دەسەڵات بەدەستەوەبگرێت بەڵام کۆمۆنیستێک کە خۆی بەبەشێک لەبزوتنەوەی چینی کرێکار بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی نازانێت ئەوە تەنها چینی کرێکار لە دەسەڵات دور ئەخاتەوە!دەسەڵاتی سیاسی ئەسپێرێت بە جێنی کرێکارو خۆی بێکار دەکات.وەکو مەنسور حیکمەت دەڵێتبەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی ئەڵقەی تێپەڕبونە لەشرۆڤەی دونیاوە بۆ گۆڕینی دونیا.کۆمۆنیزمی غەیر سیاسی چونکە هەموو ژیانیبەشرۆڤەو لیکدانەوەوە سەرقاڵە ئەم ئەڵقەیە بەپێوسیت بازانێت.
گرنگی یەکلاکەرەوەی خەبات بۆ سەرنگومکردن
چڕبونەوە لەسەر بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی لە ستراتیجی وسیاسەت و کارکردی ڕۆژانەی کۆمۆنیزمی کرێکاریدا ئیمە نزیک دەکاتەوە لە گرنگی سەرەکی و بنەڕەتی سەرنخونکردن وخەبات بۆ سەرنخونی.لایەنێکی گرنگی تیئۆریەکان ونوسینەکان وسیمینارەکانی مەنسوری حیکمەت دوبارەخوێندنەوەو ناساندنەوەی بزوتنەوەی سەرنخوونکردن وتایبەتمەندیەکانیەتی.ڕەخنەو ڕوبەڕوبونەوە لەگەڵ تێزی گۆڕان و هێزە دووی خوردادیەکان دا،چڕبونەوە لەسەر بێ ئاسۆی وبێ دەسەڵاتی وئەزمەو بن بەستی ئابوری وسیاسی رژێم.نوسراوەکانی وەکو خەونە ڕێ پێنەدرواوەکانی موجاهید،سیاناریۆی ڕەش وسیناریۆی سپی،و لەئاستێکی هزری قوڵتر و تیئۆری تر،باسێکی تری یەکلاکەرەوە و بەتەواوەتی نۆی و ڕچەشکێنی مەنسور حکمەت لەبارەی تایبەتمەندی سەلبی شۆڕش،هەموو نیشاندەری خەباتی بێ وچانی کۆمۆنیزمی مەنسور حکمەتن لەپێناو سەرەو ژێرکردنی حکومەتدا.کاری سەرنخون کردن و چربونەوە لەسەری لەڕاستیدا تەرجومەی سیاسی-عەمەلی تیئۆری حیزب ودەسەڵاتی سیاسی و یەکێکە لە لایەنە جیاکەرەوە گرنگەکانی کۆمۆنیزمی کرێکاریە لە گروپە فشاریەکان و دەستە بیروباوەڕیەکان-مەکتەبیەکانە.
خاڵێکی گرنگی تر سەروژێر بونی بورژوازیە لە جوغرافیای سیاسی دیاری کراوی وەکو وڵات ڕوئەدات.وڵات تەنها دیاردەیەکی بۆرژوازی نیە.میللەت-دەوڵەت بەدوای شۆڕشیەکانی بۆرژوازی و لەگەڵ دەسەڵاتی نیزامی کاپیتالیستیدا دامەزراون بەڵام وڵات لە هەمانکاتدا دیاردەیەکی سیاسی چینایەتی و ئابوریەکی سیاسی دیاریکراوو کونکرێتە.شێوەی دیاریکراوی خەباتی چیانەیەتی وڵاتێکە.ئاستی گەشەی هێزە بەرهەمهێنەرەکان،یاسای کار،مێژوچەو پێشینەی خەباتی چینی کرێکار،هاوسەنگی هێز،سیاسەت و کارکردەکان و بنیاتی تایبەتی دەوڵەتەکان وهیتر و هیتر هەموو وڵاتێك دیاری دەکرێت.لەم ڕوەشەوە کێشمەکێشە چیانیەتیەکانیش تایبەت مەندی وڵاتیان هەیە.بۆرژوازی دونیای بۆ وڵاتەکان دابەشکردوەو دەسەڵاتی سیاسی وەکو نوێنەری میللەت لە جوغرافیایەکی سیاسی دیاریکراودا کە بە وڵات ناوی دەبەن گرتوە بەدەستەوە.ئێمە لەگەڵ دەوڵەتانی بورژوازی لەوڵاتێکی دیاریکراودا لایەنین.ناتوانیت ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان بڕوخێنیت،ناتوانیت ئیمپریالیزمی جیهانی بڕوخێنین.ناتوانین نیولیبرالیزم سەرنخون بکەین.بەڵام دەتوانیت و ئەبێت لەهەر وڵاتێکدا برژوازی بهێنینە خوارەوە لەدەسەڵات.
وڵات زەوی هەڵسوڕانی سیاسیە و ئەگەر نەتانەویت هەڵسوڕانی سیاسی ئەنجام بدەن ئەوە ئەبێت وەک چەپی دەستەگەرا هەر هەڵوێست گیری ئەنجام بدەن ئیتر وڵات وخەبات لە دژی دەوڵەت لە وڵاتێکدا بۆ ئێوە هیچ گرنگی وتایبەت مەندیەکی نیە.دەتوانیت لە دژی هەموو دەوڵەتانی بۆرژوازی جیهانی و لەدژی ئیمپریالیزمی جیهانی بیت و لەدژی هەمویان هەڵوێست وەربگریت و وتار بنوسیت وزۆر هەست بەخەباتکاریش بکەیت بەبێ ئەوەی لە هیچ مەیدانی خەباتیکی دیاریکراودا ئەرکی بەدواد چونی اسەرنخون کردنی دەوڵەتێکی دیاریکراو لەئەستۆ بگریت،کاتێک وڵات وکاری ڕوخاندنی دەسەڵات لەوڵاتكێکدا بخیتە لاوە ئیتر خەبات ئەرکێکی کۆنکریتی نیە ئەرکێکی دەرونی و دابڕاوە.لەدژی کاپیتالیزم بەگشتی ولەدژی دەوڵەتەکانە بەگشتی بەڵام سەرقاڵی دەستداماڵینی هیچ دەوڵەتێک نیە!ئیوە لە چەپی ئەوروپاوو ڕۆژئاواشدا ئەم مەیلە دەبینن.تەنانەت هێزە”ڕادیکاڵەکان” چەپی دەستەگەرا لە پەیوەند بە دەوڵەتانی خۆیانەوە و بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات قسەیەکی وایان نیە بۆ کردن.بۆ نمونە لە ئەڵمانیا هێزگەلێکی چەپ هەن لە پەیوەند بە بابەتە جۆراوجۆرەکانی وەک پەنابەران و ژینگەپارێزی ولەدژی ڕەیسییزم و شتی تر هەڵوێستی پێشکەوتوخوازانەیان هەیە.بەڵام دەوڵەتی ئەڵمانیا خۆی و ململانێ لەسەربەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی لە ئەڵمانیادا لە دەستوری هیچ حزب وهێزێکی کۆمۆنیستی ئەو وڵاتەدا نیە.کۆمۆنیستە مەکتەبیەکان لە هیچ وڵاتێکدا دەرگیری خەبات نین بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات.ئەوەیان سپاردوە بە ئەحزابی حکومەتی و بەلای زۆرەوە وەکو گروپی فشار کار لەسەر ئەوانە دەکەن.خۆیان بۆ گەیشتن بەدەسەڵات نە نەخشەکارێکیان هەیە وەنە ستراتیجی ونە هەڵسوڕانێکی دیاریکراویان هەیە.
ڕادیکالیزمی کۆمۆنیستی واتە بەتەواوی تواناوە لەدژی دەوڵەتی خۆماڵی،لەدژی دەوڵەتی کاپیتالیستی لەوڵاتێکدا.کاتێك لینین لە دڵی جەنگی جیهانی یەکەمدا و لەبەرامبەر سۆشیال شۆڤێنیستەکانی ئەنتەرناسیۆناڵی دوهەمدا بانگەوازی ئەوەی کرد کە ئەبێت هەموو لولەی تفەنگەکان ڕوبکەنەوە لای دەوڵەتی خۆماڵی.زۆرێک لە هێزەکانی ئەنتەرناسیۆناڵی دوهەم لەناویاندا سۆشیال دیموکراسی ئەڵمانیا ئەو دروشمەیان پەسەند نەکرد و بەوهۆیەوە بەڵشەفیەکان ناچار بون لە ئەنتەرناسیۆناڵی دوهەم بچنە دەرەوە.بەڵام لەکۆتاییدا هەر ئەم خەت و هەڵوێستگیریە بوو کە بەشۆڕشی ئۆکتۆبەر کۆتایی هات.لینین هەر خۆی خاوەنی ئەو تیئۆریە بوو کە شەڕی جیهانی شەڕی نێوان هێزە ئیمپریالیستیەکانە بۆ دابەشکردنی جیهان بەڵام لێرەدا بەو ئاکامە نەگەیشت کە ئەبێت لە دژی هەموو ئیمپریالیستەکان ودژی جەنگە ئیمپریالیستی بەگشتی خەبات بکەن.ئەمە تەنها دەیتوانی هەڵوێستگیریەکی بە ڕواڵەت ڕادیکاڵ بێت بەڵام لەکردەوادا پاسیفیدزم بێت.بانگەوازی لێنین ئەوە بوو کە کرێکاران و کۆمۆنیستەکانی هەر وڵاتێک ئەبێت لەدژی دەوڵەتی خۆیان ڕاپەڕن و بەو شێوەیە کۆتای بەجەنگی جیهانی یەکەم بهێنن.تەنها بەم شێوەیە دەکرێت کەنەک تەنها کۆتایی بە شەڕ بهێنیت بەڵکو کۆتایی بە دەسەڵاتی سەرمایەداریش لە وڵاتانی شەڕکەردا بهێنیت.بەبۆچونی من ئەم بانگەوازو دروشمی هەموو چەکەکانتان ڕوبکەنەوە دەوڵەتی خۆتان تەنها سنوردار ناکرێتەوە بە کاتی شەڕەوە بەڵکو هەمیشە بە جێیە. ئەو دەقاو دەق تایبەتە بەسەردەمی جەنگ بەڵام بەمانای خواستەنی وگشتی تر بۆ هەموو سەردمەکان ڕاستە.کۆمۆنیزمی سیاسی ئەگەر دەیەوێت لە خەباتی چینایەتیدا لەدژی بۆرژوازی دەور بگێڕێت یەکەمین ئەرک وستراتیجی وفەلسەفەی هەبونی و حیزبایەتیەکەشی ئەوەیە کە بۆ دەست داماڵینی بۆرژوازی لە وڵاتێکی دیاریکراودا شەڕبکات.هەموو تفەنگەکان بکاتەوە دەوڵەتی خۆی.ئەنتەرناسیۆنالیزمی کۆمۆنیستیش واتە هاوکاری وهاوئاهەنگی و پشتیوانی حیزبەکۆمۆنیستەکان لەگەڵ یەکتر بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لەهەر وڵاتێکدا.بۆرژوازی دەوڵتێکی جیهانی نیە.بەکورتی ئەبێت دەوڵەتێکی دیاری کراو لەوڵاتێکی دیاریکراودا بڕوخێنیت.ئەمە ئارایشتی سیاسیە کە بۆرژوازی داویەتی بەجیهان و پڕۆلیتاریا بۆ ئەوەی سەر بکەوێت ئەبێت لەهەر لەم ئارایشە سیاسیەدا شەڕبکات. .
کۆبەندی
کۆمۆنیزمی سیاسی گوزارشت لە لایەنێکی گرنگی جیاوازی ئێمە لەگەڵ کۆمۆنیزمی ئایدۆلۆجی ودەستەگەر دەکات.هەر بەو شێوەیەی کە کۆمۆنیزمی کرێکاری نیشاندەری جیاوازی ئێمە یە لەگەڵ کۆمۆنیزمە بۆرژوازیەکاندا.کۆمۆنیزمی ناسیاسی لقێک لە کۆمۆنیزمی ناکرێکاریە کە تایبەت مەندیەکانی مانەوەیە لەسنوری هەڵوێستگیری و مامەڵەی ئایدۆلۆژی کردن و ئیسکۆلاستیکی لەگەڵ بارودۆخ وڕوداوەکاندا.
تێگەشتنی ئەم هێزانە لەخەباتی چینایەتی بەتەواوەتی ناواقیعی و میتافیزیکیە،پراکتیک هیچ دەوروجیگایەکی نیە لای ئەم هێزانە,بەپلەی یەکەم دەسەڵاتی سیاسی و بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتیش دەورو جێگایەکی نیە.کۆمۆنیزمێک کە کۆمەڵێک تیئۆری و سنوربەندیە.بۆی هەیە کە تەنانەت شرۆڤەو لێکدانەوەیەکی ڕاستیشی بۆدیاردەکان و ڕوداوەکان هەبێت. بەڵام بەشداری کردەیی بە ئامانجی گۆڕینی بارودۆخی ئیستا لە فەرهەنگەکەیدا نیە.چاودێرێکە کە لەو دیو پەنجەرەکەیەوە سەیری مەیدانەکە دەکات و لەباشترین دۆخدا وەک داوەرێکی خەباتکار دەردەکەوێت.
ئەوەی کە خەباتی چینایەتی بەرەو کوێ دەڕوات وە بەچ ئاکامێک دەگات ومێژوو چ ڕەوەندێک بەکوێ دەگات و لەوەش گرنگتر ئەبێت چی بکەین بۆ ئەوەی ڕەوەندی ئاڵوگۆڕەکان بەقازانجی چینی کرێکارو بەلای ئامانجی ئینسانی کۆمۆنیستەکانەوە بێت بۆ کۆمۆنیزمی مەکتەبی لەبنەڕەتدا جێگەی باس نیە.خەمی ئەو ئادیۆلۆجی وسنوربەندی وهەڵوێستگیریە.
بە پێچەوانەوە بۆ کۆمۆنیزمی کرێکاری خەباتی چینایەتی ململانێیەکی بێ وچانی نیوان چینەکانە کە تەنها سنوردار ناکرێتەوە بە سیاسەت وئابوریەوەو بەتەنهاش خەباتی کرێکار نیە لەدژی سەرمایەدار بەڵکو لەمەیدانە جیاوازەکان وبەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگەدا لە جموجوڵ دایە وکێشمەکێشێکی چینایەتی هەمیشە لەئارا دایەو تەنانەت ڕوبەڕوبونەوەی نیوان چینی دەسەڵاتداریش هەر کاردانەوەی ئەم ململانێیە.
مەسەلی ئەبێت چی بکەین بنەمای کاری ئێمەیە نەک تەنها ئەبێت چی بڵێیت و یان ئەبێت چی نەکەیت.کاتێک لە پراکتیکەوە جوڵە دەکەیت یەکسەر وڵات وەکو شێوەیەکی کۆنکرێتی خەباتی چینایەتی لە سیاسەتەکانی ئیوەدا بەرجەستە دەبێتەوە و بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی و خەبات بۆ سەرنخونکردنی حکومەت لەهەر وڵاتێکدا جێگایەکی یەکلاکەرەوە پەیدائەکات.
مەنسور حکمەت تیئۆریسێن وپراکتیکیستی ئەم بۆچونانە بوو و بەدوای هەرەسهێنانی یەکیتی سۆڤیەتدا ئەم ئاڵایەی بەرزکردوە لەبەر ئەوەی بەتەواوەتی سەردەمی کۆمۆنیستە ناکرێکاریەکان کۆتایی هاتبوو.من لە سیمینارەکانی ترمدا لایەنەکانی تری بۆچونەکانی مەنسور حیکمەت وتایبەتمەندیەکانی کۆمۆنیزمەکەیم شرۆڤەکردوە،بەڵام لەم باسەدا ویستم تەنها بایەخ بە تایبەتمەندی سیاسی کۆمۆنیزمی مەنسور حیکمەت و جیاوازیەکانی لەگەڵ کۆمۆنیستە دەستەگەرا و ئایدۆلۆجیکەکاندا بدەم.هیوادارم باسەکە ڕون بێت.
وەرگێڕانی: کاوە عومەر
٢٥\١٢\٢٠٢٠
