حاجی قادری کۆیی’ هێشتا لەناومانە.. هەڵمەت عوسمان
لە هەموو وڵاتێک، کاتێ تەنگەژەیەک دروست دەبێ، کە ئەگەری ئەوەی لێدەکرێ ببێتە هۆی لێکترازانی چینەکانی کۆمەڵگا و بەجۆرێک هەریەک بکەونە دۆڵێک و ئەو ئەم ناخوێنێتەوە و ئەم گوێ لە ئەو ڕاناگرێت… لەم کاتانە وتەزا و ئامۆژگاری ئەو کەسانە دێنەوە گۆڕێ و کە سەردەمێک لەمەوپێش، لە ڕێگای جۆری نووسینەکانیانەوە بۆیان جێهێشتووین. ئێستا و لەم حاڵی ناحەڵەی ئەمڕۆ وتە و شیعرەکانی(حاجی قادری کۆیی، پیرەمێرد، بێکەس، پەشێو، موفتی پێنجوێنی…هتد) زۆرترینی ئەوانەن کە دەڵێی لەناومانن و ئاگاداری ورد و درشتی ڕووداوەکانی ئەمڕۆن، ئەوەش هۆیەکەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کوردناس بوون و ڕۆچووبوونە مۆخی تاکی کورد، ئەوان زۆرباش کەسایەتی و مۆڕاڵی کوردیان ئەزمونکردبوو! ئەو بەرباس خستەنەش بۆ ئەوەیە بیری ئێمە بهێننەوە،کە دووبەرەکی و حیساب بۆ یەک نەکرد، هەوێنی ئاژاوە و خۆشکردنی دڵی بێگانە و ئەغیارە… بەڵام کاتێ بەوە دەزانین کە هەموو شتێکمان لەدەستچووە و ئیتر دەرگا و ڕێگایەک بۆ گەڕانەوە نەماوە! ئەوەی ئێمە دەمانەوێت لە چەند ڕستەیەک شەنوکەوی شیعرە ئامۆژگارییەکانی بکەین؛(حاجی قادری کۆیی)یه… ئەو لە هەر کەس زیاتر ئەزمونی لە تەک نادادی و دووره وڵاتی و بێ کەسی و نەبوونی و برسییەتی و گشت چەرمەسەرییەکانی ڕۆژگار هەبوو، هەموو ئەمانە کردبوویان بە مامۆستا و دەروونناسێکی بلیمەت، هەر لایەکی ژیان بگرە، ئەو قسەی لەسەر هەبووە. ئەو دەرکراوی دەستی (شێخ نەبی) و شێخ نەبییەکانی دیکە بوو، ئاخر تەنها لەبەرئەوەی ئەوەی نەدەوت کە ئەوان دەیان ویست بیڵێ، هەرچی مەلا و شێخ و ئاغاکانی ئەو سەردەم، مودمینی عەقڵییەتێکی پاتەکەرانە و بێ بنەمابوون، لە ڕوانگەی ئەو سەردەم خوێندنەوەی بۆ سەردەمی دوای خۆشی دەکرد و ڕێگای ڕزگاری دادەنا، بەڵێ تەواو ئەوە دەرچوو کە ئەو وتی…
”هەتا وەک ئاگری بن کابن لەگەڵ یەک
ئەگەر تۆفانبێ لەشکرتان بە پوشەک“
ئەو باش شارەزای مێژووی نەتەوەکەی بوو، دەیزانی کورد لەوەتەی هەیە، کوشتەی پیلانی ناوخۆیی و گای بنەی خۆییە، دەیزانی گەر مۆرانەی ناوخۆ لێگەڕێ، کورد دەبێت بە خاوەنی هەموو شتێک، بەڵام کورد کوشتەی دەستی خۆیەتی، بۆیە چۆن لە ڕابردوو نەیتوانیوە بگات بەهیچ، لە داهاتووش حاڵی لەوە باشتر نابێ، چونکە هەرچەند کورد خاوەنی شەڕکەری بەجەربەزەبووە و ڕۆڵەکانی تا ئەوپەڕی نەرمییان نواندووە بەرانبەر دوژمن، بەڵام کە تینیان گەیشتبێتی، وەڵامێکی دەمکوتکەری دوژمنیان داوەتەوە.
لە هەموو مێژووی کورد، ڕستەیەک نابینی نووسرابێ، کورد خاکی فڵان وڵاتی داگیرکرد، کەچی هەمیشە خۆی لەبەردەم لەتکردن و پارچەپارچەکردنبووە، سەرباری ئەمەش ئاڵای ئاشتی و پێکەوەژیانی هەڵگرتووە، بەڵام هۆکاری هەموو ئەم لەت لەت بوونەش، (قەواعید)نەبووە، بەڵکو(قاعید)ە بێ سەروپا و نەزانەکانن؛ کاڵفامانە سیاسەتیان کردووە و هەمیشە خۆ بچوکردنەوەیان بۆ لاوازترین ئەغیار کردووە، لەبەرانبەر دەستکەوەتێکی بچوکی کەسیی…
”ئەو سەگانەی کە لەلای ئێمە وەزیر و کەلان
بێنە لای تۆ بەخودا نایکەیتە گاوان و شوان
ئەمە کەرمیزە دەڵێین وارسی شەرعی نەبەوین
هەموو عەبدی صەنەمن، باسی مەکە گەورەکەیان“
بەڵێ، کەم ئاغا و میر و دەرەبەگ و ڕابەری بزوتنەوە سیاسییەکان هەیە، خۆیان لە بەرانبەر خەڵات و بەرات ڕاگرتبێ و ڕازی نەبووبێتن کوردفرۆشی نەکەن! هەمیشە لاوان خوێنیان ڕشتووە لە پێناو زیاتر مانەوەی پیرە کاڵ عەقڵەکان! ئەوانەی چەندین ساڵ ئامادەن خوێنی گەنجان بڕێژن، بەڵام لە چەند کاتژمێرێکی کەمدا، نیوە و هەموو خاکە خوێن لەسەرژڕاوە بدۆڕێنن، بۆ؟ و سەد پرسیاری بۆ ئاسا بکە، وەڵامێکت دەسگیرنابێ! ئەمە لەلایەک؛ لەلایەکی دیکە، دەبێ میللەتیش هۆشێکی هەبێ، تا ئێستا ئەو بیرکردنەوەمان لا دروست نەبووە، لە ئەگەری دۆڕانی سەرکردە و سیاسییەکان، ڕووبەڕووی پرسیاری جددیان بکەینەوە و هەڵگەڕانەوەیەکی سەرتاسەرییان لە دژ بکەین… چەندین سەرکردەی جیهان، لەپای دۆڕانیان لە شەڕ و بە دەستەوەدانی خاک، بە دەستی میللەتەکەی خۆیان لەناوبراون. باشە تا ئێستا کام سەرکردەی کورد، چ لە مێژوو چ لە ئێستا، لەبەرانبەر ئەو دۆڕانە گەورانەی کە دەیکەن و کردوویانە، لە گوڵ کاڵتریان پێ وتراوە؟! کێشەکە ئەوەیه سەرباری هەموو شکستێک وەک ڕزگارکەر و داینەمۆی بیری نەتەوایەتی مامەڵەمان لەتەک کردوون!
”دەفعەیەک ئیمتیحانیان ناکەن
تێبگەن زەهــرە یــا تــریـاکن“
کام تاقیکردنەوە؟ ئەگەر دەزگایەکی لێپرسینەوەی کارا و بوێر هەبووایە، ئەمڕۆمان بەسەر نەدەهات، سەدان کەسیان لەناو یەک کوشت، هەزارانیان لە شەڕی بێگانە بە کوشتدا، لە هەر دوو بارەکە بە دۆڕاویی گەڕانەوە! ئێستا لە کوێن؟ چی دەکەن؟ بەداخەوە میللەتیش (صم بکم) خۆیان کردووە بە (کەڕەی شەربە)!
”ئەو کەسەی دەوڵەمەندی چاکە
بەندەیی ڕۆمی؛ یانی ناپـاکـــە“
ڕەحمەتت لێبێ حاجی بۆخۆت و ڕاستگۆییت، ئەبێ حاجی چ سەروکارێکی لەگەڵ سەرکردەکانی ئەوسا هەبوو بێت؟! باشە گەر نەیبووە، چۆن زانیویەتی دەوڵەمەند هەمیشە پارێزگاری لە دەوڵەمەندی خۆی کردووەتەوە و لای گرنگ نەبووە، میللەت و ڕەعەیەت چی لێدێ؟ ئاخر ئەوکات دەوڵەمەند تەنها چینی دەسەڵاتدارەکان بوویتن، حاجی ئەگەر نەچووبێتە دەرباری میرنشینەکانی ئەو ساش و ئاگاداری ورد و درشتی ڕووداوەکانی ناو کۆشک نەبوووبێت، بەڵام لە(ئەنجام)ی کار، ئەوەی درککردووە! ئەو کە لەسەرەتاوە نەیزانیوە، بەڵام خۆ ئەنجامی کار هەموو دەیزانن و ئەویش زانیویەتی، بەڵام زانینی حاجی فەهمانەتربووە لە کەسە سادەکان، ئەو بە چاوێکی ڕەخنەگرانەوە لە ڕووداو و پێشهاتەکانی ڕوانیوە، تەنانەت پێی وابووە تەنها بە قەڵەم هیچ ناکرێ بۆ گۆڕانکاری، بەڵکو دەبێ چەکیش هەماهەنگبێت لەگەڵیان، واتا چەک و قەڵەم پێکەوە شانبەشان بەرەوڕووی هەر ڕووداوێکی نەخوازراو ببنەوە، ئەوەتە دەڵێت:
”بە شیر و خامه دەوڵەت پایەدارە
ئەمن خامەم هەیە و شیر نادیارە“
ئەم خوێندنەوەیەی حاجی بۆ تاکی کوردی کردووە و تیایدا سەرکەوتووبووە، بە هەمان شێوەش (محمد ماغوت) بۆ تاکی عێراقی کردووە، واتا هەردووکیان زانیویانە کاتێ نووسینەکانیان پارە دەکا و نرخی دەبێ، کە خۆیان مردن و داهاتوو ڕاستەقینەی قسەی ئەوانی سەلماند. ئەوەتا حاجی بەڕووی ئەوە دەخاتە ڕوو:
”ئەو قسەیەی ئێستا عەیبی لێدەگرن
ئەو دەمەش دێ کە ئێوە بۆی دەمرن
هەر چلــۆنێ ئــیــشـــاڕەتی فـــەرمـــوو
وەک کەڕامەت هەمووی وەها دەرچوو“
کورد لە چاوی حاجییەوە( هەتا نەینێ لە تەبقەق، ناڵێ ئەڵڵاهو سەدەق)، ئەوەی ئەو وتی، ئێستا دێڕ بە دێڕی دەبینین چۆن دێتە دی. لەم ساتە ناسکەی ئێستا، ل ەهەموو کات، تاکی کورد لێک دوورن و دوژمنی خوێندنەوەی یەکن، ئەوەندەی بە خوێنی سەری یەک تینوون، ئەوەندە تامەزرۆی خوێنی بێگانە نین، بۆیە کاتێ؛ لەسەفەری خوێندنەوەی دیوانی حاجی دێینەوە، تێدەگەین (نەبی ماوەیلەی)یەکان چ کەسێکیان دەرکردووە! قەدری چ گەوهەرێکیان نەزانیوە! دەسەڵاتدارانی ئەوسای کۆیە، چۆن پشتیان لەحاجی کردووە و ڕوویان بۆ (شێخ نەبی) خۆشبووە! بەهەمان شێوەش ئێستاش ڕۆڵی (شێخ نەبی) کارایە، بەڵام لە بەرگ و دەم و چاوی نوێ، ئێستاش ئەو ڕۆحە دژ بە جوانییە لە کۆیە هەیە و دەیبینین.
سەرچاوە// سەردار حەمید میران و کەریم شارەزا، دیوانی حاجی قادری کۆیی،1986
هەڵمەت عوسمان
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
