هێڵن ئادەمز کێللەر ژنە نووسەری نابینای سۆشیالیستیی ئەمریکی

ئامادەکردن و وەرگێرانی لە ئینگلیزییەوە : عەبدوڵا سڵیمان(مەشخەڵ)

هەستەکانی بینین و بیستن وەک دوو هەستی ئینسانیی، هۆکارێکن بۆ تێگەیشتن و کۆمیونیکەشن. یانی هۆکارێکن بۆ کۆکردنەوەی زانیاری و مەعریفەی چواردەوری ئینسان. سەختە مرۆڤ بە بێ ئەو هەستانە بتوانێت گۆ بکات و ناوی شتەکان فێر ببێت، بەڵام ئەم سەختی و زەحمەتییەی دووچاری ئەم ژنە نووسەرە سۆشالیستە بۆتەوە، مایەی ڕامان و دواجاریش مایەی دەستگرتن و ئافەرینێکی گەورەیە کە نەک هەر توانی بەسەر ئەو گرفتە گەورەییەدا زاڵ ببێت، بەڵکو توانی ببێتە ڕێنیشاندەری هەزاران کەسی تر کە بەهرەمەندن لەو هەستانە. هێڵن بێ بیستن، توانای بیستنی چرپە و نەخشەکانی ستەمکارانی هەبوو و شیدەکردنەوەو هەروەها بەبێ بینین و بێ چاو، توانی ئەو شتە هەرە ورد و دیتەڵانە ببینێت کە چوار دەوری مرۆڤیان داوە و ئینسانیان کردۆتە کۆیلە. ئەو ژنە ئەمریکییەی کە توانی بیسەلمێنێت کە مرۆڤی خاوەن پێداویستی تایبەت نەک هەر مرۆڤێکی ئاساییە، بەڵکو گەر هەلومەرجە کۆمەڵایەتی و ئابووری و هەروەها ژینگەی تەندروستی بۆ بڕەخسێنرێت، دەتوانێت وەک هەر ئینسانێکی تر بەهرەکانی خۆی پەرە پێبدات و داهێنان بکات.

هێڵن ئادەمز کێللەری نووسەر و هەڵسوڕاوی سیاسی لە ٢٧ی حوزەیرانی ساڵی ١٨٨٠ لە ویلایەتی ئالاباما لەدایکبووە. لەتەمەنی نۆزدە مانگیدا بەهۆی نەخۆشییەوە هەستەکانی بینین و بیستن لەدەست دەدات. پاشان تا تەمەنی حەوت ساڵی هەر بە ئاماژە و زمانی جەستە وتوبێژی کردووە. لەتەمەنی حەوت ساڵیدا ئاشنا دەبێت بە ئانا سولێڤان کە فێری خوێندن و نووسینی دەکات. دوای چەند ساڵ لە خوێندن و بڕینی قۆناغەکان بە سەرکەوتوویی، دەچێتە کۆلێژی ڕادکلیف لە زانکۆی هارڤەرد. هێڵن لانی کەم تا ئەو کات یەکەمین کەسی نابینا بووە لەمێژوودا کە بەکالۆریۆس لە کۆلیژی هونەر بەدەست هێنابێت. ساڵی ١٩٢٨ تا ١٩٦٨ لە ڕێکخراوی نابینایانی ئەمریکا کاری کرد. هێڵینی نووسەر چواردە کتێبی نووسی، لەگەڵ سەدان وتار و بابەت لەسەر گەلێ کێشە و ئاریشەی سیاسیی و کۆمەڵایەتی گرنگ. ناوی هەندێک لە کتێبەکانی هێڵن:
یەک : بەسەرهاتی ژیانم ١٩٠٣
دوو : گەشبینی ١٩٠٣
سێ : ئەو جیهانەی تێیدا دەژیم ١٩٠٨
چوار : ئاینەکەم ١٩٢٧
پێنج : یاداشتەکانی هێڵن کێڵلەر ١٩٣٨
شەش : دەرگای کراوە ١٩٥٧
حەوت : مامۆستا خاتوو ئانا سولڤیان
هەشت : هێڵن کێللەر لە سکۆتڵاند
نۆ : با باوەڕدار بین
هێڵن کێللەر نزیک بە ٥٠٠ وتار و بابەت و کۆڕی سازداوە و پشتیوانی ژنانی خاوەن پێداویستی تایبەت و مافەکانی کرێکاران و ئاشتی بۆ جیهان بوو. هەروەها ئەم نووسەرە کەڕ و نابینایە سەپۆرتی سۆشیالیستەکانی دەکرد و لە ساڵی ١٩٠٩ بوو بە ئەندامی حیزبی سۆشیالیستی ئەمریکا. هێڵن داکۆکی لە مافەکانی ڕەشپێستەکان دەکرد و ساڵی ١٩٢٠ بوو بە دامەزرێنەر و ئەندامی یەکێتیی ئازادییە مەدەنییەکانی ئەمریکا. لە ساڵی ١٩٣٣ کتێبێکی بەناوی(چۆن بووم بە سۆشیالیست) لەلایەن گەنجە نازییەکانەوە قەدەغە کرا. هێڵنیش نامەی پرۆتیستۆی نارد بۆ ئەڵمانیا سەبارەت بەم قەدەغەکردنە. چیرۆکی ژیانی ئەم ژنە کەڕ و نابینا نوووسەرە کەبریتییە لە ژیاننامەی خۆی و مامۆستاکەی ئانا، لەژێر ناوی( بەسەرهاتی ژیانم) کەدواتر کرا بە فیلم . ئێستا شوێنی لەدایکبوونی هێڵن کراوەتە مۆزەخانە. ئەمە سەرباری ئەوەی کە بەهۆی ڕادیکاڵبوون و سۆشیالیستبوونەکەی، جموجۆڵەکانی ئەم خانمە هەڵسوڕاوە بەردەوام لەژێر چاودێری (ئێف بی ئای) بووە.

هێڵن کێللەر لەبوارەکانی دەستەبەرکردنی مافی دەنگدان بۆ ژانانی ئەمریکیی لە هەڵبژاردنەکاندا، هەر ئاکسیۆێک بۆ ئاشتی، کۆنترۆڵی سکپڕیی و منداڵبوون و ئاکسیۆنە سۆشیالیستییەکاندا هەڵسوڕاو بوو. لە ساڵی ١٩١٥ لەگەڵ جۆرج کێسڵەر ڕێکخراوی خێرخوازی نێونەتەوەیی هێڵن کێللەر دادەمەزرێنن، کە کار بۆ کۆمەکیکردنی لێکۆڵینەوەکان لەبوارەکانی بینین و تەندروستی و چارەسەرە سروشتییەکان دەکرد. هێڵن یارمەتی دارایی گەلێ ڕێکخراوی ئینسانیی کردووە و هەروەها پەیوەندی لەگەڵ ژمارەیەک لە سەرۆکەکانی ئەمریکا هەبووە. جگەلەمەش هێڵن پەیوەندی بە ژمارەیەکی زۆر لە کەسایەتییە ناودارەکانی جیهانەوە هەبوو وەکو ئەلکسەندەر گراهام بیڵ و شارلی شاپڵن و مارک توەین. هێڵن و مارک توەین هەردووکیان هەڵسوڕاوی ڕادیکاڵ و چەپ بوون. هێڵن ئەندامی حیزبی سۆشیالیست بوو و لەنێوان ساڵانی ١٩٠٩ تا ١٩٢١ بەنووسین گەلێ وتاری پشتیوانی بۆ چینی کرێکاری ئەمریکا نووسیوە. کێڵلەر ساڵی ١٩١٢ پەیوەست دەبێت بە ڕێکخراوی کرێکارانی پیشەسازی جیهانییەوە(IWW)(١) و بۆ ماوەی دوو ساڵ لە ١٩١٦ ەوە تا ١٩١٨ وتاری بۆ نووسین. هێڵن لە ساڵی ١٩١٢ کرێکارانی نەسیجی لۆرانس مان دەگرن و هێڵن پاڵپشت و پشتیوان و هاندەریان دەبێت. (٢)لە ساڵی ١٩١٦دا لەتەمەنی ٣٦ ساڵیدا هێڵن دەکەوێتە پەیوەندی سۆزدارییەوە لەگەڵ سکرتێرەکەی کەناوی (پیتەر فەیگن) بوو. پیتەر ڕۆژنامەنووس بوو لە کۆتایی دەیەی بیستەکان، ئەو ماوەیەی ئانا سولڤیان نەخۆش بوو ، بەشێوەیەکی کاتیی دەبێتە سکرتێری هێڵن. ئەم دوو عاشقە بەدزی خانەوادەکەی هێڵن کێڵلەرەوە ئەڵقە دەگۆڕنەوە و ئیتر بە نیاز دەبن هاوسەرگیری بکەن، دوواتر خانەوادەکەی ئاگادار دەبێتەوە و ڕێگری لەو هاوسەرگیرییە دەکەن. ئەمەش هێڵن نائومێد دەکات کە کاریگەری بەسەر تەواوی ژیانییەوە دەدانێت. پاشان لە درێژەی ژیان و چالاکییەکانیدا گەشت بە ٣٩ وڵاتی جیهاندا دەکات لەپێناو پشتیوانی ئینسانە خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان. لەو وڵاتانەش ئیسرائیل، میسر، سوریە، یابان، بەریتانیا، لوبنان، ئوردن. ساڵی ٢٠٠٥ بۆڵیوود فیلمێکی لەسەر کچێک کە ناوی میشاڵ بوو، بەرهەمهێنا. ئیلهامی ئەو فیلمە لە ژیانی هێڵنەوە وەرگیرابوو. ساڵی ٢٠٠٣ وێنەی ئەم ژنە سۆشیالیستە چووە سەر ٢٥ سێنتی ئەمریکا. هێڵن کێڵلەر لە یەکی حوزەیرانی ساڵی ١٩٦٨ لە تەمەنی ٨٧ ساڵیدا چاوی لێکنا و ماڵئاوایی لە خەبات و هەڵسوڕان و نووسین کرد.

هەندێک لە وتەکانی هێڵن کێللەر
*هەر شتێکمان بوێت دەتوانین بیکەین ئەگەر بەجیددی لەسەری بوەستین و دەستبەرداری نەبین.
*پیاسەکردن لەگەڵ هاوڕێدا لە تاریکیی باشترە لەپیاسەکردن بە تەنها لەڕۆژی ڕووناکدا.
*ڕوو لەتیشکی خۆر بکە و ئیتر سێبەرەکان نابینیت.
*بە تەنها کاری زۆر کەم دەتوانین بکەین، بەڵام بە کۆمەڵ دەتوانین زۆر کار ئەنجام بدەین.
*تاکە شتێک لە کوێریی خراپتر بێت ئەوەیە دیمەنت لەبەرچاو بێت، بەڵام نەتوانیت بیبینیت.

هێڵن کێللەر زۆرجار لەلایەن گوێگرانی کۆڕەکانییەوە پرسیاری لێکرووە و ئەویش بەوپەڕی سادەییەوە وەلامی داونەتەوە. ئەمەش نموونەی چەند پرسیار و وەڵامێکە:
پ/قارەمانی دڵخوازی تۆ کێیە؟
و/یوجین دێبس ئەو کەسەی ئازایەتی ئەوەی هەبووە کارگەلێک ئەنجام بدات کە کەسانی تر نەیان وێراوە ئەنجامی بدەن.(٣)
پ/بەلای تۆوە سێ پیاوە مەزنەکەی ئەم سەردەمەی ئێمە کێن؟
و/ ڤلادمیر لینین و تۆماس ئەدیسۆن و شارلی شاپڵن
پ/ڕات چییە بەرامبەر بە سەرمایەداری؟
و/تەمەنی سووبەخشی خۆی تێپەڕاندووە.
پ/ئەی رات چییە بەرامبەر سۆڤیەتی رووسیا؟
و/یەکەمین هەوڵێ ڕێکخراوی کرێکارانە بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگەیەک کە ژیانی مرۆڤ و ئاسوودەیی جێی بایەخ بن. نەک موڵکایەتی چینی خانەدانەکان بپارێزێت.

پەراوێزەکان :
(١)ئەم ڕێکخراوە ساڵی ١٩٠٥ لە شیکاگۆ دامەزرا. نزیک بە ٩٣٥١ ئەندامی هەبوو. ڕۆڵێکی مەزنی گێرا لەنێو بزووتنەوەی کرێکاریی ئەمریکا.زۆربەی ڕابەران و هەڵسوڕاوانی ئەم یەکێتییە سۆشیالیستی ڕادیکاڵ بوون.
(٢)ئەم مانگرتنە لە یانزەی کانوونی دووەم تا چواردەی ئازار بەردەوام بوو کە ڕێکخراوی کرێکارانی پیشەسازی جیهانیی ڕابەری دەکرد سێ گیانبەختکردوو و ژمارەیەکی زۆر بریندار و ٢٩٦ کەسیش دەستبەسەر کران. لەئەنجامدا کرێکاران سەرکەوتن.
کرێ بەڕێژەی سەدا ١٥ زیادی کرد
ئۆڤەرتایم بوو بە دەبڵ کرێ
هیچ لێپرسینەوەیەک لەگەڵ مانگرتوواندا نەکرێت.
(٣)یوجین ڤیگتۆر دێبس هەڵسوڕاوی سۆشیالیستیی و نەقابیی ئەمریکا (١٨٥٥-١٩٢٦) ئەندامی یەکێتیی کرێکارانی پیشەسازی جیهانیی و کاندیدی حیزبی سۆشیالیستی ئەمریکا بۆ سەرۆکایەتی وڵات.

بۆ ئامادەکردنی ئەم بابەتە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە :
١-https://en.wikipedia.org/wiki/Helen_Keller#/media/File:Helen_Keller13.jpg
٢-https://www.britannica.com/biography/Helen-Keller
٣- https://www.brainyquote.com/lists/authors/top-10-helen-keller-quotes
٤- https://isreview.org/issue/96/politics-helen-keller

تێبینی : ئەم بابەتە لە ڕۆژنامەی ڕێچار ژمارە ١٤ ی ساڵی ٢٠٢١ بڵاو بۆتەوە.

Mashkhal

ساڵی 1964 لە شاری کەرکوک لە دایک بووە. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی وپاشان پەیمانگای تەکنەلۆجیای لە ساڵی 1986 هەر لە کەرکوک تەواو کردووە. لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردووەوە شیعر دەنووسێ و لە زۆربەی گۆڤار و رۆژنامەکانی کوردستان و دەرەوەی کوردستان و سایتە ئەلەکترۆنییەکان شیعر و وتاری رەخنەیی ئەدەبی و سیاسی و جەماوەری بڵاو کردۆتەوە.