وەڵامێک بۆ سدیق سەعید ڕواندزی.. گۆران سەباح
سدیق سەعید ڕواندزی لە وارگەی دەنگەکان لە (١٠/٤/٢٠٢١) بابەتێکی بڵاو کردووەتەوە لەسەر دوو وتاری من. ئەم وەڵامە لەبەر سێ هۆ دەنووسم: یەک، دەستخۆشیکردن. دوو، دروستبوونی دیالۆگ گرنگە لە نێوان نووسەران و ڕەخنەدۆزان. وەک بەختیار عەلی ناکەم کە دێ ناڕاستەوخۆ قسەی ناشرین دەکات لەسەر ڕەخنەدۆز و خوێنەرانی. نا. من دێم ڕاستەوخۆ دیالۆگ دەکەم، دیالۆگێکی ئەدەبی. سێ، سدیق هەڵەی کردووە لە بابەتەکەی و بە هەڵەش لە بابەتەکانی من تێگەییوە. ئەگەر بۆی ڕاست نەکەمەوە، هەڵەکانی بە ڕاست دەڕۆن، لە ئەنجامدا، لێیان فێر نابێت. ئاساییە هەڵەکردن، پێویستیشە بۆ فێربوون. هەڵەکردن باشترین بەڵگەیە لەسەر هەوڵدان و فێربوون. یەکێ هەوڵ نەدات هەڵە ناکات، هەڵەش نەکات، فێر نابێت. هەموومان واین، لە پڕۆسەی هەوڵدان و فێربووندا هەڵە دەکەین.
هەڵەکان گەلێک زۆرن، هەوڵ دەدەم بە کورتی ڕاستیان بکەمەوە.
دەستپێکی وتارەکەی (پەرەگرافی یەک و دوو و سێ) پێویست نین. حوکمدان کارێکی باش نییە. درێژدادڕیش هەروا.
ئەو نازانێت قسەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ چییە. نەزانین ئاساییە و نەنگی نییە. هەر نەزانینە بەرەو فێربوونمان دەبات. من خۆم بە نەزانترین کەس دادەنێم، واتە بێژمار شت هەیە نایزانم، بەردەوام لە پڕۆسەی فێربووندام. بە داخەوە چەمکی (نەزان) دیوێکی نەرێنی هەیە، من مەبەستم ئەوە نییە. کە دەڵێم من نەزانم، واتە دەزانم کە نازانم، واتە دەبێ هەر لە فێربووندا بم.
ئازاد گوتی، “تۆ دەبێ هەر ئێستە بچییە بازاڕ.” (ڕاستەوخۆ)
ئازاد پێمی گوت دەبێ هەر ئێستە بچمە بازاڕ. (ناڕاستەوخۆ).
ئەم نەزانینە بووەتە هۆی بەهەڵەتێگەیین لە هۆردوو وتارەکەی من و ڕۆمانەکەی بەختیار، ئەمەش بابەتەکەی بەلاڕێدا بردووە. هەندێک پێمیان گوت لە کاتی خوێندنەوەی بابەتەکەی سدیق بەمە و زۆر شتی تریش پێکەنیون. پێم ناخۆش بوو، چونکە ئاساییە یەکێ لە نەزانینەوە هەڵە بکات.
سدیق نازانێت هاوڕێکی (consistency) چییە. ئاساییە. زاراوەکە واتە لە پڕۆسەی نووسین و وەرگێڕاندا کاتێک ناوێک بەکار دێنی دەبێ تا کۆتایی وا بڕوات، ئەگینا خوێنەر سەری لێ دەشێوێ. کارەکتەرەکەت ناوی (عیسمەت ئۆکتای) بێت، ناتوانی هەر جارە و بە کەیفی خۆت یەکێکیان بەکار ببەی. تێبینی ئەم وتارەی من بکە، دەکرێ جارێک بڵێم سدیق و جارێک سەعید؟ نابێ. نەک لە تورکیە، لە زۆر وڵاتی دنیا، خەڵک بە ناوی لەقەبەکەیەوە دێتە بانگکردن. هەر کامەت بەکار برد، با هەر ئەوە بێت تا کۆتایی.
سدیق نازانێت (سێ خاڵ، Ellipses) چییە. ئاساییە و نەنگی نییە. (سێ خاڵ) خاڵبەندییە، بۆ قوتکردن یان لادانی وشە، دەستەواژە، ڕستە یان پەرەگراف دێتە بەکاربردن لە نێو دەق. ئەمەش وای کردووە تۆمەتبارم بکات بە مۆنتاژکردن. درێژدادڕییەک شەش لاپەڕە بێت لە بەینی دوو وەزیر، ناتوانی هەر هەمووی باس بکەی، ئاماژەی بۆ دەکەی. بێو بیزانیبا (سێ خاڵ) چییە ئەو حوکمەی بەسەر مندا نەدەکرد. ئاساییە، هەر هەموومان لە پڕۆسەی فێربوونین، بەس دەبێ ئاگەدار بین، نەزانینمان نەبێتە هۆی حوکمدان بەسەر ئەوانی تردا.
(ویستی بیر بکاتەوە) هەڵەیە، چونکە ناڵێین (ویستم بیر بکەمەوە)، لێرەدا ویستەکە بۆ کرداری بیرکرنەوەیە، ویستت بیر لە چی بکەیەوە، بۆیە هەڵەیە، دەڵێین (ویستم بیر لە پڕۆژەیەک بکەمەوە)، ئەوە ڕاستەکەیە. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ جۆری کاری تێپەڕ و تێنەپەڕ لە ڕێزماندا. ڕەنگە یەکێک بڵێ چۆن دیالۆگ لەگەڵ ڕەخنەدۆزێک دەکەی کە ئەم شتانە نازانێت. من دەڵێم ئاساییە، بۆ نا. نابێ لووتبەرز بین (وەک بەختیار عەلی)، بە پێچەوانەوە، ئێمە دەبێ دیالۆگ لەگەڵ ئەوانە بکەین کە نازانن، ئەوە ئیشی ئێمەیە، چونکە لە ڕێگەی دیالۆگەوە هۆردووکمان فێر دەبین.
سدیق ئەرک و واتەی دەمەکانی ڕێزمانی تێکەڵ کردووە. ئەمەش ئاساییە چونکە لە نەزانینەوە دێ، لە بەهەڵەتێگەیشتنەوە دێ. ڕابردووی سادە واتە کارێک لە ڕابردوودا کراوە و هیچ پێوەندی بە ئێستەوە نییە. ڕابردووی دوور، واتە کارێک لە ڕابردوو پێش کارێکی تر کراوە (کە ئەوان هاتن، من کارەکەم تەواو کردبوو)، واتە پێش ئەوەی ئەوان بێن، من کارەکەم تەواو کرد. ڕابردووی بەردەوام کارێکە لە زەمەنێکی دیاریکراودا ڕوو دەدات لە ڕابردوو (کە دوێنێ تەلەفۆنت بۆ کردم، نانم دەخوارد)، واتە کارەکە بەردەوام بوو لەو دەمەی تەلەفۆنەکە کراوە. بێو سدیق ئەمانەی بزانیبا، بابەتەکەی بەلاڕێدا نەدەبرد.
سدیق لە پرسی کات و گێڕانەوە و تۆن و تەکنیکی ڕۆماننووسین بە هەڵەدا چووە. نازانم چۆن و لە کوێ بۆی دەست پێ بکەم. هەڵیدەگرم بۆ ئەو دەمەی سەردانی دەکەم. چایەک دەخۆینەوە و بە تێری باسی گێڕانەوە و تۆنی بۆ دەکەم، بۆ ئەوەی لێکتر فێر بین.
سەبارەت بە بەشی دووەمی بابەتەکەی، لە سەرەتاوە تا کۆتایی بەهەڵەدا چووە. بابەتەکەی من (ڕۆمان زبڵدانی وشە نییە) سنووردارە. زۆریش. تەنێ باسی ڕستەی یەکەمە، ئەویش لە چوارچێوەی چوار پێوەر.
سدیق وا تێگەییوە من نووسەرانی خۆمان ڕەت دەکەمەوە. نەخێر، من بە هیچ شێوەیەک نووسەر و ڕۆماننووسانی خۆماڵی ڕەت ناکەمەوە، بەڵام دێم ڕەخنەیان لێ دەگرم لە پێناو بەرهەمی باشتر. زنجیرەیەک وتاری ترم بەڕێوەیە لەسەر بەهەندوەرگرتنی بەرهەمی ئەدەبیی خۆماڵی.
بەکورتی، تێنەگەیین و نەزانین، ئەگەر دەرکیان پێ بکەین، نیعمەتن چونکە بەهۆیانەوە فێر دەبین، ئەگەریش دەرکیان پێ نەکەین، بەڵان. پێشنیاز دەکەم بۆ سدیق لە بابەتەیلی دادێ، ئەگەر هەر هیچ نەکات، خۆی لە حوکمدان بپارێزێت. بۆی پێشنیاز دەکەم هەندێ بابەتی ڕەخنەییی پڕۆفێشناڵ بخوێنێتەوە، بەتایبەتی ئەوانەی لۆیس تایسۆن، بۆ ئەوەی هەر هیچ نەبێ ئاگەداری ئەلف و بێی ڕەخنەدۆزی بێت. هیوادارم و زۆریشم پێ خۆشە ببێتە ڕەخنەدۆزێکی زۆر باشی کوردستان.
