باکرێکارانمان لە یادبن.. ژوان باقی

چینێكی چەوساوە و ماندوی كۆمەڵگا، ئەو چینەی ئەگەر بێت و ڕۆژێك كار نەكەن، خۆڵ و خاشاك ناو شارەكان دەتەنێتەوە، لە هەموو لایەك بۆنی پیس بڵاو دەبێتەوە، بە كار نەكردنی ئەوان، باڵەخانەكان ناچن بە ئاسماندا، كۆڵانەكان شەقامەكان شارەكان كەڵكی ژیانی تێدا نامێنێت، ئەمە چگە لەوە ئەگەر ڕۆژێك ئەم كەسانە كاریان نەبێت بە زەحمەت ژەمی ئەو ڕۆژە پەیدا دەكەن بۆ خێزانەكانیان، ئیتر منداڵەكانیان بێت، یان دایك و باوك و خوشك و برا بێت، یاخود هاوسەر بێت.
چگەلەوەش ژیانیشیان لە بەردەم مەترسیدایە. هەموومان گوێمان لێ بووە، كە چەنەها كرێكار لە كاتی كارەكەیدا گیانی لەدەستدا، ئەو ئێوارەش بۆ خێزانەكانیان لە بری گەڕانەوەی باوكیان یان برایان یاخود هاوسەریان، بە دەستی پڕ و دڵخۆشی، جەستەیەكی ساردی بێ ڕۆح گەڕێنرایەوە ماڵەكانیان.
وەك چۆن هەمووان قەرزاری دایك و باوكمانین، كە پەروەردەیان كردوین، ئاوهاش قەرزاری ماند و بوونەكانی ئەوانین، لە بەرەوپێش چوونی شارستانیەت. كە لە پاڵ هەر بیرۆكەیەكی ئەندازیاری یاخود هەر پڕۆژەیەك، كرێكاران دەستێكی باڵایان هەبووە، گرنگە هەوڵ و ماندو بوونەكانیان لەبەرچاو بگیرێت.

ڕۆژی (1ی ئایار) وەک ڕۆژی جیهانی کرێکاران دیاری كراوە.
زیاد لە (100)وڵاتى جیهان، ئەو ڕۆژە دەکەن بە پشووى فەرمى.
چیرۆکی دیاریکردنى (1ى ئایار) بۆ کرێکاران، لە ناوەڕاستی (سەدەی نۆزدەیەم)دا، ئەمریکا لە سەرەتای شۆڕشێکی پیشەسازیدا بووە، کرێکارە ئەوروپییەکان، کە کۆچیان کردبوو، بۆ ژیانێکى نوێ، نوێنەرایەتی هێزی کاریان دەکرد. لە ئەمریکا لەو کاتەدا بارودۆخی کارکردن زۆر خراپ بووە، کرێی کارکردن کەم بووە، و کاتی کارکردنیش زۆر، مانگرتنی کرێکاران، هەشتاکانی سەدەی نۆزدەیەم زۆر بەربڵاو بوو، ئەو جوڵانەوەیەش لەلایەن ژمارەیەکی زۆر لە وانەى بە (شیوعیی) ناسرابوون، بڕوایان بە لەناوبردنی سیستمی سەرمایەداری هەبوو، سەرکردایەتی دەکران، زۆرێکیشیان لە ئەڵمانیاوە ڕۆشتبوونە ئەمریکا. لە ساڵی( 1886) یەکێتی سەندیکای کرێکاران، لە ئەمریکا داوای کرد، کە لە (1ی ئایار)دا مانگرتن ئەنجامبدرێت، هۆکارى ئەو مانگرتنەش بۆ ئەوەبوو، کارکردن لەڕۆژێکدا ببێت بە( 8)کاتژمێر، لەو مانگرتنەدا زیاد لە( 300) هەزار کرێکار بەشدار بوون. لە (3ی ئایارى ساڵى 1886)، لە لایەن پۆلیسی شیکاگۆى ئەمریکا ژمارەیەك لە کرێکارە مانگرتوەكان کوژران. لە ڕۆژی(4ی ئایاری) هەمان ساڵدا، لە گۆڕەپانی (هیمارکێت) لە شاری شیکاگۆ، ئەو شوێنەى کرێکارەکان تیایدا کۆدەبوونەوە بۆمبێک دەتەقێتەوە و بەهۆیەوە ژمارەیەك لە پۆلیس و کرێکار گیانیانلەدەستدەدەن. لە ئەنجامی ئەو مانگرتنەى ئەوکاتەشدا (4 لە بەڕێوەبەرانى مانگرتنەکە دادگاییکران، تۆمەتبار کرابوون، بە هاندان بۆ هێرشکردنە سەر پۆلیس.
پاشان لە ساڵی(1887) بە بڕیارى دادگا چوار لە بەڕێوبەرانی مانگرتنەكە لەسێدارە دران، پاشان لەساڵی (1893) دادوەری (ویلایەتی ئیلینو) ئەوانی دیکەى ئازاد کرد. لە ساڵی (1889) سەرۆکی سەندیکای کرێکارانی ئەمریکا، لە کۆنگرەیەکدا لە پاریس، داوای یەکخستنەوەی شۆڕشی کرێکارانی کرد لە جیهاندا، بۆ ئەوەی کاتژمێرەکانی کارکردن کەم بکرێتەوە بۆ (8 کاتژمێر لە ڕۆژێکدا. لەو کۆنگرەیەدا بڕیاریاندا، وەڵامی ئەو داخوازییە بدەنەوە، لە ڕێگەی ئەنجامدانی خۆپیشاندانێکی سەرتاسەری جیهانی لە (1ی ئایاری ساڵی 1890)، بەو هۆیەوە ئەو ڕۆژە بە ڕۆژی جیهانى کرێکاران ناسێندرا. بە گوێرەى ئامارە فەرمییەکان ڕۆژی (1ى ئایار)، بە ڕۆژی پشوی فەرمی دادەندرێت لە(107) وڵاتی جیهان، (60%) کۆى دانیشتووانى سەر زەوی دەکات.

ژیانی كرێكارانی هەرێمی كوردستانیش، لە دۆخێكی خراپدایە. بەتایبەت كە چەند ساڵێكە قەیرانی دارایی بەرۆكی بە هاوڵاتیان گرتووە. لە ئێستاشدا بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا یەكێكی ترە لەو هۆكارەكارانەی زۆرترین كاریگەری، لەسەر ژیانی كرێكاران هەبووە.
یەكێكی دیكە لە هۆكارەكانی سەختی ژیانی كرێكارانی هەرێم، هێنانی كرێكاری بیانی و پێدانی كار لە بەرامبەر كرێیەكی كەمتر، ئەمەش وایكردووە، ڕێژەی بێكاری لە هەرێمی كوردستان ڕۆژ بەڕۆژ لە هەڵكشاندابێت.
لەگەڵ ئەو دۆخە سەختەدا، مەترسییەكانی سەر ژیانی كرێكاران، ساڵانە زیاتر دەبێت، بەجۆرێك ژمارەیەكیان، لەكاتی كاركردندا، توشی ڕووداوی دڵتەزێن دەبن، بەهۆیەوە گیان لەدەست دەدەن. دواتریش هیچ ئاوڕێك لە خێزانەكانیان نادرێتەوە، ئەمە جگە لەوەی بەشێكیان توشی برینی سەخت و كەمئەندامی دەبن، بێ ئەوەی هیچ لایەنێكی حكومی و كەرتی تایبەت ئاوڕیان لێبداتەوە.

ژوان باقی

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.