قسەوباسی سیمیناری حزبی کۆمۆنیستی ئێران سەبارەت بە یەکێتیە کرێکاریەکان… وەرگێڕانی لە فارسیەوە: کاوە عومەر
مەنسوور حکمەت
وەرگێڕانی لە فارسیەوە: کاوە عومەر
ئەم دەقە لە کاسێتەوە وەرگیراوەو نوسراوەتەوە
ڕاستیەکەی پێم وایە لە وتارەکەی هاوڕێ ئەمیردا تەرکیزی سەرەکی باسەکە لەسەر ڕەخنەگرتن لە (ئیکۆنۆمیزم) ئابووریخوازی و سەندیکاگەرایی بووە و تاڕادەیەک هەوڵێک درابوو بۆ جیاکردنەوەی خەباتی ئابووری بۆخۆی و تەنانەت یەکێتی بۆخۆی لە سیاسەتی ترێدیۆنیزم و ئابوورییەوە. بەڵام کاتێک بیرم لە تەواوی باسەکەی بە تێکڕای کردەوە، بینیم لەم باسەدا خەباتی ئابووری تاڕادەیەک ستەمی لێکراوە، منیش بە شەخسیی پێم وایە کە دەبێ لێرەدا باسی خەباتی ئابووری و گرنگییەکەی بکەم. بە تایبەت لە دوا وتارەکانی هاوڕێ ئەمیردا پێم وایە پێگەی ڕاستەقینەی خەباتی ئابووری زۆر کەم بووەوە. جگە لەوەش بە سەرنجدان بەو ئاماژانەی کە بە لادانەکان، لە ئەوانەی ناکۆکن لەگەڵمان، لە رەزمەندەگان ورای کارگەر و لادانەکانیان(انحرافاتەکانیان)، کردوویەتی، پێموایە لادانێکی(انحراف) ڕاستەقینەتر و مەترسیدارتری کەم ڕەنگ کردەوە کە ڕووبەڕووی دەبینەوە.
پێم وایە چەند تێبینییەک پێویستە لەسەر ئەوەی کە ئایا خەباتی ئابووری بەردی یەکەمی وشیاری کرێکارانە یان بەردی یەکەمی خەباتی چینایەتییە؟ بە بڕوای من خەباتی ئابووری یەکەم بەردی وشیاری کرێکارانە. واتە من بەزەحمەتی دەزانم چینی کرێکار بتوانێت بگاتە تێگەیشتنێکی سۆسیالیستی سەربەخۆ لە تێڕوانین بۆ بوونی خۆی وەک فرۆشیارێکی هێزی کار بۆ ئەوەی نەزمێکی نوێ دابمەزرێنێت. پێموایە پرۆسەی پەیوەستبوونی خۆبەخۆی کرێکاران لە هەر جۆرە خەباتێکدا بەو ڕاستییەدا تێدەپەڕێت کە ئەوان پێگەی خۆیان پەی دازانن لە کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا وەک فرۆشیاری هێزی و ئەو سەپاندن و ناهەقی لێکردنەی کە لەم بابەتەوە بەسەریاندا بەروەڕویان دەبێتەوە.
دووەم: من پێموانییە ئەوە بەڕێکەوت بێت کە سەندیکاگەرایی و ئابووریخوازی پەیوەستن بە خەباتی ئابوورییەوە، کشانەوە لە سیاسەت بە خەباتی ئابوورییەوە دەناسرێتەوە، هەروەها بەڕێکەوت نییە کە بە شێوەیەکی سروشتی سەروکەلەی کرێکارانی پێشەنگ و چالاک زیاتر لە ئابووریدا خەبات دەدۆزرێتەوە، دەکرێت. ئەمەش لەبەرئەوەی بەشداریکردن لە خەباتی ئابووریدا لە ڕوانگەی کۆمەڵگەی بۆرژوازیەوە ڕەواترە. ئەمەش واتە سروشتییە مرۆڤ بیەوێت شتومەکەکەی خۆی بە نرخێکی زیاتر بفرۆشێت، یان بیەوێت وەک مرۆڤێک مافی ئەوەی هەبێت بیمە و تەندروستی و حەقدەستی زیاتری هەبێت و مەرج نییە دژی ئەو ڕژێمەی ئیستا هەیە بێت و لایەنگری لە ڕوخاندنی بکات . ئەمەش لەلایەن کۆمەڵگەوە قبوڵکراوە، تەنانەت لە فاشیستترین حکومەتەکانیشدا. کاتێک دەڵێی هەموو خەباتێکی ئابووری یەکسەر لەلایەن بۆرژوازییەوە سەرکوت دەکرێت، من دەڵێم لە پلەی یەکەمدا خەباتی کۆمۆنیستی و سۆسیالیستی سەد هێندە خراپتر سەرکوت دەکرێت. هەندێک جار لە فاشیستترین وڵاتەکاندا، ناڕەزایی لەسەر کاتی کارکردن، ناڕەزایەتی لەسەر بیمە، ناڕەزایەتی لەسەر تەندروستی کارگەکە شتێکە کە باشتر تەحەمول دەکرێت لە خەبات، بۆ نموونە بۆ ڕووخاندنی دیکتاتۆرییەک یان هەڵوەشاندنەوەی موڵکی تایبەت. من دەمەوێت ئەوە بڵێم کە ڕاستە ئەم خەباتە ئابووریەی چینی کرێکار بە خێرایی، لە قۆناغێکی مێژوویی دیاریکراوی وڵاتێکدا، بەرەو خەباتێکی سیاسی بۆ دەسەڵات دەبات، یان شەڕێک – لە یاخیبوونەوە یان بە ئاگادارییەوە – بۆ دەسەڵات. بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە لە تێڕوانینی گشتی کۆمەڵگای سەرمایەداریدا هەمیشە بوار بۆ خەباتی ئابووری هەیە. ئەگینا چینی کرێکار بە شێوەیەکی سروشتی دوچاری یاخی بوون ئەبێت و بە تەواوی نامێنێت. چونکە خودی بوون و پەیوەندییەکەی بە سەرمایە پەیوەستە بەم خەباتەوە. کەواتە ئەوەی دەمەوێت بیڵێم ئەوەیە کە ئەو مەترسیەی کە هەڕەشەمان لێدەکات ئەوە نییە کە ڕەوتێک بێت و نوێنەرایەتی ئابووری و سندیکالیزم بکات لەبەردەمماندا. بەڕاستی مەترسییەکە لەێرەدایە کە ئێمە لە سنووردارکردن لەگەڵ ئابووریخوازی و سندیکالیزمدا چاومان لە خەباتی ئابووریی چینی کرێکار و پێگە مێژووییەکەیەتی بۆ ئەم چینە، و پێگەی هەمیشەییەتی بۆ ئەم چینە، هەروەها پێگە تاکتیکیشی بۆ حزبی کۆمۆنیستی ئێران دابخەین. پێگەی مێژوویی خەباتی ئابوری، بەو مانایەی کە وتم بەشێکە لە هۆشیاری چینی کرێکار و ئەگەر بە دۆخێکی سەرکوتی سیاسی یان دیکتاتۆری کاریگەری لەسەر ئەم پرۆسەیە دابنێین، ئەوا دەگەینە هەمان دەرەنجامی سەیر و سەمەرە وەک هاوڕێ ئەمیر کە دەڵێت: “ئەو کرێکارێکی مامناوەندی ئینگلیزی نییە”. من ئەمە قبوڵ ناکەم. و ئەم یاخیبوونە لە حکومەتی ناوەندی، بەبێ ئەوەی نیشان بدات کە ئەم کرێکارە چ بەدیلێک بەرجەستە دەکات بۆ حکومەتی ناوەندی، بەبێ ئەوەی دیاری بکات کە ئەم کرێکارە تایبەتە کە لە دژی حکومەتی ناوەندی شۆڕشی کردووە دەتوانێت بە چی فریو بدرێت، خۆی لە خۆیدا دەسکەوتێک نیە، خۆی ئاماژە بە ئاستێکی بەرزتری هۆشیاری ناکات، بە تایبەتی خۆی لە خۆیدا ئاماژە بە ئاستێکی بەرزتری ئەزموون ناکات. نیشاندەری ئەوەیە کەخاوەنی هیچ جۆرە ئەزموونێک نیە.
چینی کرێکاری ئێران بە لاوازییەکی بنەڕەتی لە تێگەیشتنی ئەوەی کە دەبێ یەکبگرن، تایبەتمەندە. ئەمە ئەو تێگەیشتنەیە کە چینی کرێکاری بەریتانی بە شێوەیەکی نەریتی هەیبووە. چینی کرێکاری ئێران بە بونە ئامرازی دەستی لەلایەن حیزبە بۆرژوازیەکانەوە دیاری دەکرێت. چینی کرێکاری بەریتانیا خۆی حیزبێکی بۆرژوازی ڕێکخست. بەڵام ئەگەر بڵێی ئاسانە چینی کرێکاری بەریتانیا بخەیتە ژێر کاریگەری فاشیزمەوە، بخرێتە ژێر کاریگەری کۆنەپەرستی و پارتی لیبراڵ یان یۆرۆکۆمۆنیزم؟ نەخێر، نا، پابەندە بە هەندێک نەریت و داتای ئایدیۆلۆژی لەناو چینەکەی خۆیدا. چینی کرێکاری بەریتانی زیاتر بە ئاگایانە ڕیفۆرمخوازە. چینی کرێکاری ئێران هەمیشە وەک یارییەک لە دەستی موجاهدین و خومەینی و بەرەی نەتەوەیی و حیزبی توودە و هاوشێوەکانی ماوەتەوە. من دەمەوێت بڵێم چینی کرێکاری ئێران بە پێداگری نەکردن لەسەر داخوازییە ئابوورییەکان و نەبوونی عەقڵیەتێکی پێوەندیدار بە داخوازییە ئابوورییە هاوبەشەکانییەوە، لە بنەڕەتدا بنەمای گەشەی پۆپۆلیزم و گەشەی حیزبە بورژوازییە بچووکەکان و لاوازی مێژوویی کۆمۆنیزم بوو لە ئێران.
ئەگەر بە خەیاڵتدا بێت کرێکاری پیشەسازی نەوت تا ئەو ڕادەیە شەڕ بکات کە وەک چینێک – وەک کرێکارێکی پیشەسازی نەوت – و بە کردارێکی ئابووری خۆی – تەنانەت ئەگەر نەیگوت ئەزهەری ئەبێت بڕوات – بە هەمان ڕادە خزمەت بەبزووتنەوەی کۆمۆنیستی دەکرد لەبەرانبەر بزوتنەوە ئیسلامیەکاندا ئەوکاتە تێدەگەیت کە عەقڵیەتی چینایەتی-ئابووری خودی چینی کرێکار چ ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە ئاسانکاریکردنی ئەرکی کۆمۆنیستەکان لە بەرامبەر ئۆپۆزسیۆنێکدا کە تەنیا دەیەوێت ڕژێمەکان بڕوخێنێت و حکومەتە سەرکوتگەرەکان بکاتە نا ناسەرکوتگەر یان شتێکی دیکە لە فۆرمە ستەمکارەکان. ئەمڕۆ کرێکاری ئێرانی دەتوانێ بە ئاسانی جارێکی دیکە ببێتە ئامرازی ئۆپۆزیسیۆنی غەیرە کۆمۆنیستی و لە شۆڕشی ئێرانیشدا دوبارە دەتوانرێت کە کڵاوی لەسەر بنرێت (واتە فێڵی لێبکرێت وبەلاڕیدا ببرێت. و:وەرگێڕ). چونکە تێگەیشتنێکی ڕوونی لە خەباتی ئابووری خۆی نییە.
خاڵێکی دیکە کە لە مێژوودا تۆمارکراوە ئەوەیە کە خەباتی ئابووری چینی کرێکاریش جۆرێ لە مەحەکدانی کۆمۆنیزمیشە. تۆ پۆڵەندات هەیە؛ دواجار دوای سی ساڵ، چل ساڵ، پەنجا ساڵ، گەیشتینە شوێنێک کە هەندێک هاتوون و گوتوویانە سۆسیالیزم و نەزمی نوێ، هەندێکیشیان وتویانە نانی شەو و کاتژمێری کار. لە ڕووی مێژووییەوە لەمەحەکدانی ئەوەی کە سۆسیالیزم و نەزمە نوێیە لە کۆتاییدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئایا نان و کاتی کارکردن ئاسانتر دابین دەکرێت یان نا. ئایا ئەو بیرۆکەیەی کە مرۆڤ بەیانیان ماسیگرە و شەوانە نیگارکێشە و پاشنیوەڕۆ ئاسنگەرە، دێتە دی؟ واتە باری ئابووری و بابەتیی و ماددی چینی کرێکار بۆ هەمیشە موڵکی سەرکەوتنی کۆمۆنیستەکانە و پێوەری ڕەوایەتی هەر بیرێکی کرێکارییە. ئەگەر ئەم خەباتە ئابوورییە کەم بکرێتەوە – ئەم داواکارییە ئابوورییانە وەک میحوەرێکی سەرەکی هەبوونی چینایەتی چینی کرێکار – پێموایە دەتوانرێت هەر شتێکی خۆبەخشانەی تێیدا لەقاڵب بدرێت؛ “باشە ئیتر ئەمە حکومەتەکەی تۆیە “، ” ئیترخۆماڵی کرد” یان بۆ نموونە “حکومەت سۆسیالیستیە ئیتر، ” یان “بەرەی دژە فاشیستیە ئیتر”!
پێم وایە ڕادەی پێداگری چینی کرێکار لەسەر بەرژەوەندییە ئابوورییە تایبەتەکانی و داخوازییە ئابوورییە تایبەتەکانی، یارمەتی کۆمۆنیستەکان دەدات نەک حیزبە ڕیفۆرمخوازەکان کە لە ناو بۆرژوازیدا لەگەڵ یەکدا گرەوی بەدەستەوە گرتنی دەسەڵاتی سیاسی لەسەردەکەن. چونکە تەنها ئەوانن کە سیستەمێک بۆ کۆمەڵگا پێشنیار دەکەن کە بتوانێت ئەو داواکاریانە بەدی بهێنێت. و یەکێک لەو هۆکارانەی کە ڕیڤیزیۆنیزم و ڕیفۆرمخوازی لە پارتەکانی دوای کۆمینتردا ئاشکرا کرد، ڕێک ئەم داواکارییە ئابووریانەی چینی کرێکار بوو. پێم وایە ئەم خاڵەش لەم باسەدا کاڵ دەبێتەوە.
بەڵام لە بارەی ئێران خۆیەوە پێموایە ئەوەی هەڕەشەمان لێدەکات دوورکەوتنەوەیە لە چینی کرێکار نەک شوێنکەوتنی چینی کرێکار. من بە هیچ شێوەیەک پێموانییە کە ڕای کارگەر و ڕەزمەندەگان و هتد، خەریکن ڕەوتێکی سندیکالیستی دروست دەکەن کەهێزمان لە ئێمە دەبات. پێم وایە پێچەوانەکەی ڕاستە. ڕای کارگەر و ڕەزمەندەگان و هاوشێوەکانیان جارێکی تر ئەوە نیشان دەدەن کە لە داهاتووی دیموکراسیدا ئەو کرێکارییە و ئێمەش رۆشنبیرین. ئەگەر ئێستا بتەوێت لەوە تێبگەیت کە چ لادانێک هەڕەشە لەپەیوەندی حیزبی کۆمۆنیست لەگەڵ چینی کرێکاردا دەکات، من دەڵێم ئەمە بە هیچ شێوەیەک ئیکۆنۆمیزم و سندیکالیزم نییە، بەڵکو دیسان خۆبەخشی و پۆپۆلیزم و ڕۆشنفکری خوازیە. ئەگەر بە شێوەیەکی واقیعی سەیر بکەیت، دەبینیت کە حیزبی ئێمە کەمتر هەستیارە بەرامبەر بە داخوازییە ئابوورییەکان، بە بوونی بابەتیی چینی کرێکار و بە خەباتی ڕاستەقینەی ڕۆژانەی خۆی. ئەو شوێنەیە کە ئێمە هیچ نازانین. لێرەدایە کە یەک کەس لەڕیزەکانی ئێمەدا خاوەنی بۆچون نیە. لێرەدایە کە ڕۆژنامەکەمان و ڕادیۆکەمان و هتد بەتاڵن. پێم وایە ڕۆژێک دوای دەستپێکردنی قەیرانی شۆڕشگێڕانەی ئێران، ئەو ڕەوتەی کە دەبێتە هۆی جێهێشتنی چینی کرێکار و دوورکەوتنەوە لە چینی کرێکار، ڕەوتی ئێمەیە نەک ڕەزمەندەگان. ئەمە ئەو ڕیزبەندییە نییە کە ڕەزمەندەگان یان ڕای کارگەر بۆ ئیکۆنۆمیزم لە خۆیانی نیشان دەدەن، من گەرەنتی دەکەم. ئەمە هەوڵی ئەوانە بۆ ڕاکێشانی کرێکاران. ئەوە نییە کە ڕیڤیزۆنیزمی ڕووسیا لەناکاو لە ئێرانی ئابووریناسدا شکست دەهێنێت، واتە پێی وایە دەبێت داواکاری ئابووریی کرێکاران بەدی بهێنرێت، پێی وایە دەبێت بە هێزی خۆی جێبەجێ بکرێت، یان پێی وایە ئەمە ئامانجی بنەڕەتییە! نه‌خێر ئه‌وه وا نیه. ڕای کارگەر بەرگری لە داخوازییە ئابوورییەکان و ڕێکخراوە خۆبەخۆکانی کرێکاران دەکات بۆ شکۆمەندکردنیان. بۆ چی؟ بۆ ئەوەی سیاسەت لە سەرەوە پێشبکەوێت و بە تەواوی خۆبەخشانە و غەیرە کرێکار و دژە کرێکاران و دژی هەمان داخوازی ئابووری دوسبەی بباتە پێشەوە. دەیەوێت ببێتەکرێکار. ئەمەش بەشێکە لە پرۆسەی کرێکاری بوونە. پێویستە لەم چوارچێوەیەدا سەیری ئەم دیاردەیە بکرێت. وە ئەمە جۆرێکە لە نیشاندانی هەستیاری ئەم ڕەوتانە بەرامبەر بە کێشەکانی چینی کرێکارخۆی.
کاتێک ئێمە ڕەخنە لەمانە دەگرین، ئەگەر ئەم لایەنە نەبینین و بەناوی ئیکۆنۆمیستەوە لێیان بدەین، پێم وایە ئێمە یاریمان بە دەستیان کردوە. راستە ئایدیاکانیان ئیکۆنۆمیستیە، بەڵام ئەم پڕوپاگەندە ئیکۆنۆمیستیانە خاوەنی ئەو تایبەتمەندیانەیە کە ئەم رێکخراوانە لە چوارچێوەی چینی کرێکاری کۆمەڵگای ئێران نزیک بکاتەوە، شتێک کە ئێمە لێی بێ خەبەرین.
من دەڵێم کاڵکردنەوەی خەباتی ئابووری، لەم خاڵەدا، لاوازبوونی شوێنی خۆی لە تەواوی هۆشیاری چینی كرێكاردا، لاوازبوونی لە پێوەندی لەگەڵ حیزب و كرێكاران و شۆڕشی سۆسیالیستیدا، كە دەرئەنجامەكەی ئەوەیە ئێمە دیسانەوە دەبینەوە بەڕێکخراوی پەیکارو یا ڕەزمەندەگانی سەردەمانی ڕابردوو. ڕێکخراوی بێ پەیوەندی بەچینی کرێکارەوە.
با بەم شێوەیە بیڵێم؛ من دەڵێم خەباتی ئابووری یەکێکە لە پێکهاتەکانی خەباتی چینایەتی. ئەمەش لەلایەن هاوڕێ ئەمیرەوە کەمکرایەوە. راستە لە زۆر شوێن هەوڵی دا حیساباتی خەباتی ئابووری لە حیساباتی ئابووری و هتد جیا بکاتەوە، بەڵام کاتێک گەیشتینە کۆتایی باسەکە، بەو جۆرە جەختکردنەوە و وەستانەوە، پێم وابوو خودی خەباتی ئابووری شکستی دەهێنا. بە بڕوای من نەک هەر ژیانییە، بەڵکو هەڵە نییە بڵێین هەنگاوی یەکەم لە پێکهێنانی چیندایە. هەڵە نییە بڵێین هەنگاوی یەکەم لە وشیاری چیندایە. سنووردارکردنی زۆر توند لەگەڵ ئەمەدا دەتوانێت ئێمە لە بینینی ئەم پرۆسە حەیاتیە دوور بخاتەوە، کە پێموایە گرنگە-نابینم.
لە چوارچێوەی مێژووی راستەقینەی ئێرانیشدا، ئەگەر جارێكی تر ئاوڕ بدەینەوە، دەبینین كە بە شێوەیەكی نەریتی حیزبە چەپەكانی ئێران، لە سەرووی چینی كرێكارەوە، چینی كرێكار وەك “دیموكراتی بەردەوام” بەكاردەهێنن و رێژیم بگۆڕن بۆ رژێمێكی دیكە کە تەواو جیاوازە لە نەریتی کرێکاری , پێی دەوترێت چینی کرێکار یان بە هیچ شێوەیەک نەدا. وەک سیاسەتی چریکی.
ئێمە لە کام سەرەوە لە چینی کرێکار و ئیکۆنۆمیزم نزیک دەبینەوە؟ لینین کاتێک ڕووبەڕووی ئەم کێشەیە دەبێتەوە، بزووتنەوەی ڕۆشنفکران نییە، بزووتنەوەی کرێکاری ڕووسی هەیە، کە ئیکۆنۆمیستن و لە ئیکۆنۆمیزمدا خەبات دەکەن، هەروەها سۆسیال دیموکراتیشن. واتە جەستەی سۆسیال دیموکراسی لە جەستەی بزووتنەوەی ئیکۆنۆمیسیدا لە ساڵانی١٩٠٥-١٩٠٣ جیاناکرێتەوە. سۆشیال دیموکراسی ڕووسیا وەک بزووتنەوەی کۆمۆنیستی کرێکاری ڕووسیا دەستی پێکرد. کۆمۆنیزمی ئێران وەک باڵی چەپی بزووتنەوەی ڕۆشنبیر-لیبراڵ و مەزهەبی-بورژوازی دەستی پێکرد و هیچ ڕیشەیەکی لە خەباتی ئابووریی چینی کرێکار و کەشوهەواکەیدا نییە و هەربۆیە بە شێوەیەکی بێکۆتایی لەم چینە و ڕابەرە پراکتیکییەکانی دابڕاوە.
هێزی مێژوویی حیزبی توودە، ئەکسەریەت و ڕای کارگەر بۆ نزیک بوونەوە لە ڕابەرە عەمەلیەکان، لەبەر ئەوەیە کە ئەوان لەم نەریتەوە، لە نەریتی پۆپۆلیزمەوە دەست پێ ناکەن. ئەوان لە نەریتی ڕووسیاوە دەست پێدەکەن، و ئەو نەریتەی ڕووسیا شوێنێکی زۆر پێناسەکراوی هەیە بۆ خەباتی ئابووری چینی کرێکار. ئەوە: تا ئۆپۆزسیۆن بیت فوتێکە، و کە دەگەیتە دەسەڵات لەژێری بدە! ئەوانیش هەمان شت دەکەن، تێگەیشتنیان ڕوونە. لە کاتێکدا. ئەگەر سەیری مێژووی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران بکەیت، بەڕەخنە لە ڕەوتە ڕۆشنفکرو سەرو کرێکاریەکان هاوتووە و نەک وەک ڕەوتێکی ڕادیکاڵ لە ناو خودی بزوتنەوەی کرێکاری و لەناو نەریتی خەباتی ئابوری و سیاسی چینی کرێکاری ئێرانەوە،و درێژەی نەریتی حیزبی کۆمۆنیستی یەکەمی ئێران نییە.- وەک هاوڕێ تاغی دەڵێت- درێژەپێدەری سروشتی و کلاسیک نییە. لە جەمسەرێکی دیکەوە نزیک دەبێتەوە لەو دیاردەیە.
خاڵێکی تری گرنگ کە پێشتر ئاماژەم پێکرد بەڵام نەگەیشتمە ئەنجام ئەوەیە کە خەباتی ئابوری بوارێکە کە چینی کرێکار تیایدا پەروەردە کراوە و لە فۆرمەکانی ڕابەرایەتی کردنی خۆیدا و قسەکردنیش لە بارەی خۆیەوە تێدەگات. جگە لەوەش، بوارێکە کە مرۆڤ دەتوانێت تیایدا بە شێوەیەکی یاسایی خەبات بکات – هەرچەندە قورس بێت – ئەگەر بوارێک هەبێت کە مرۆڤ بتوانێت وەک کرێکارێک بە شێوەیەکی یاسایی تێیدا خەبات بکات، ئەوە بواری خەباتی ئابوورییە. ئەگینا بەهیچ شێوەیەک لە خەباتی یاسایی دوور بخرێتەوە و ئەویش بچێت و چریک ڕابێنێت و لە شاخەوە بێت و شارەکان بگرێت. بەڵام ئەگەر باس لە تێکەڵکردنی کاری یاسایی و کاری نایاسایی بکەین، دەبێ ئەوە قبوڵ بکەین کە ئەو بوارە یاساییە لە ئێراندا هێشتا خەباتی ئابوورییە، یان خەباتی سەندیکایی یان خەباتی بە ئاراستەی چینێکی دیاریکراوی چینی کرێکار، وەک ژن، شارستانییە یان بەشی گەنجی چینی کرێکار.
حیزبی ئێمە ئەگەر بیەوێت ببێت بە کرێکاری، دەبێت لەم قۆناغەدا بتوانێت کاری یاسایی بکات، ئەگەر بتوانێت کاری یاسایی بکات، ئەوا دەبێت بتوانێت ببێتە پێشەنگی خەباتی ئابووری. من لێرەوە دەمەوێت ئەم خاڵانە بەیەکەوە ببەستمەوە. واتە پەیوەندیمان لەگەڵ كرێكارانی پێشەنگ و پەیوەستبوونمان بە بەشی پێشەنگی چینی كرێكاری ئێران، بۆ حیزبی كۆمۆنیستی ئەمڕۆی ئێران، دەچێتە چینی كرێكار و هەستیارە بە خەباتی ئابووری ئەو چینە. هاوڕێ ئەمیر لە باسەکەیدا بەسەر ئەم خاڵەدا ڕۆیشت و پێموایە ئەو دەرئەنجامەی مرۆڤ لە کۆتایی باسەکەدا بەدەستی هێنا جارێکی دیکە جەختی لەوە دەکردەوە کە “کرێکاران سیاسین” و هەرکەسێک کە ڕەنگە باسی خەباتی ئابووری بکات، یان بیەوێت ڕێکخراوێکی تایبەت بۆ ڕێکبخات خەباتی ئابووری، لەوانەیە تۆمەتبار بکرێت بە ئیکۆنۆمیزم ئەگەر پێشنیار بکات، یان ڕێکخستنی خەباتی ئابوری وەک پرسێکی بەپەلە بۆ کۆمۆنیستەکانی ئەمڕۆ بزانێت. من پێم وانییە ئەمە ڕاست بێت.
پێم وانییە ناکۆکی ئەوتۆمان هەبێت. پێم وایە هۆکارەکە ئەوەیە کە هاوڕێ ئەمیر ئارگیومێنتەکەی لە مشتومڕدا لەگەڵ ئیکۆنۆمیستەکاندا داڕشتووە. ئەگەر بە بڕوای من تا ئەو شوێنەی کە پەیوەندی بە بزووتنەوەی کرێکارییەوە هەیە، بنەمای موناقەشەی ئێمە لای خۆبەخش و ڕۆشنبیرانە. راستگۆیانە پێم وانییە لە ئێرانئیکۆنۆمیستمان هەبێت. لەبەر هەمان ئەو هۆکارانەی کە تۆ باست کرد، ئێمە بە هیچ شێوەیەک ئیکۆنۆمیزمان نییە. هەموو کەسێک بۆ مەبەستێک لەوێیە. هەرکەسێک باسی داواکاری ئابووری دەکات، ئازارێکی دیکەی هەیە. کرێکارێک کە دێت بڵێت هەشت سەعات کارم دەوێت، پێم وانییە پێنج کەس هەبێت، هەمووان سەریان دەبڕدرێت. بەڵام بۆ ئەوەیە کە نواندنی ئیکۆنۆمیزم بکات، لەو ڕوانگەیەوە کە “کرێکار بە شێوەیەکی نەریتی ئابوورییە”، حیزب ناچارە ئابووری بکات بۆ ڕاکێشانی دەسەڵات. من پێموانییە ئابووریناسێکی ڕووسی ساڵانی ١٩٠٦-١٩٠٥یش ئەوەندە ساویلکە نەبوە کە بیر لەوە بکاتەوە کە ئێستا سیاسەت ڕادەستی بۆرژوازی لیبراڵ دەکەم و لە ئێستادا خەبات دەکەم بۆ ئابووریمان. مەبەستی ئەوە بوو کە ئەمە ڕێگایە بۆ هێشتنەوەی کرێکاران، بۆ دزەکردنە ناویان… و ئەوانیش دزەیان کرد. لە شۆڕشدا ١٩١٧ مێنشەڤیەکان گەورەتر و فراوانترن و ڕابەرانی کرێکارییان هەیە، بەلشەڤیکەکان کە ڕەفتارێکی جیاوازیان هەبووە ئەو کاریگەرییەیان نییە. ئەوە بزووتنەوەی کۆمیتەی کارگەکانە کە شوێنپێی بەلشەفیەکان دەگەڕێنێتەوە بۆ کرێکاران و ئەگەرنا مامەڵەکانیان لەگەڵ بزوتنەوەی ئابوری هەتا ئەو کاتە کۆمەکێکی وەهای بە پەیوەندی بەلشەفیەکان بە چینی کرێکارەوە نەکردوبوو.
ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی بمانه‌وێت ئه‌مڕۆ به‌شی پێشه‌نگی بزووتنه‌وه‌ی کرێکاری ئێران ڕابکێشین، ده‌بێ هه‌ستیاریی خۆمان به‌رامبه‌ر خه‌باتی ئابووریی چینی کرێکار و گرنگییه‌که‌ی زیاتر بکه‌ین نه‌ک دابه‌زین. دەرەنجامەکەم ئەوەیە کە ئەم جۆرە فۆرمولاسیۆنە دایدەبەزێنێت.
بەشی دووەمی کاسێتەکە
پێم وایە زنجیرەیەک وتاری وەک تۆ وتت ” سەندیکاکان کۆنەپارێزن” و منیش وتم ” وا نییە” و هتد، ئەمانە ڕەنگە هەر جەوهەری مشتومڕەکە و وردەکارییەکانی کەم ڕەنگ بکەنەوە. من لێرەدا ئەوەندە ناکۆکی نابینم کە یەکێکیان بڵێ خەباتی ئابووری لەبیر بکە و سەندیکاکان کۆنەپەرستن و ئەوی تریان بڵێت نەخێر. پێم وایە باسەکە لە شوێنێکی ترە. مشتومڕەکە لەسەر ئەوەیە کە چۆن جەختی لەسەر دەکرێتەوە. پێم وایە سۆلماز لە باسەکانیدا کەمێک خاڵەکەی ڕوونتر کردۆتەوە و هەوڵی داوە هەمان قسە بکات.
کێشەکە لێرەدایە کاتێک کە پۆپۆلیستەکان بەرەو بزووتنەوەی چینی کرێکار دەڕۆشتن، ڕێک بەو هۆی ئەوەی کە بەهایان بۆ خەباتی ئابووری چینی کرێکاریان دانەدەنا. ئەگەر بەهایان بدایە بە ئایدیایەکی دیاریکراوی ڕێکخراوەیی، بە ڕادەیەکی دیاریکراو لە خۆبەختکردنی ڕێکخراوەیی، بە ڕادەیەک لە تێگەیشتن لە بەرژەوەندییە ئابوورییە هاوبەشەکانی چینی کرێکار، ، دەچوونە ناو ئەو گۆڕەپانە، کە ئەو کارەیان نەیاندەکرد.
بزووتنەوەی پۆپۆلیستەکان لەناو چینی کرێکاردا، دەستپێکردنی ڕێکخراوی سیاسی خۆیان بوو لە نێو کرێکاراندا. ئەو ڕەوتەی کە بیر لە خەباتی ئابووری چینی کرێکار دەکاتەوە، دەبێ وەک ڕێسایەک ئەو دیموکراسییە بەکاربهێنێت بۆ بنیاتنانی ڕێکخراوی ناحیزبی، سەندیکای کرێکاری، کە بتوانێت بەرگری لە ئاستی ژیانی چینی کرێکار بکات یان مافەکانی لەو کۆمەڵگایەدا بەرەوباشتری ببات . کەس وای نەکرد. منیش هەروەها وای بۆ دەچم کە پەیکار، ڕەزمەندەگان یان یەکگرتووی شۆڕشگێڕانە(وحدت انقلابی) و هتد، هێندە لەخەمی خەباتی ئابووری چینی کرێکاردا بوون، کە یەکڕیزی کۆمۆنیستی(وەحدت کمونیستی)لە خەمی خەباتی سۆسیالیستیدا بوو.واتە هیچ. واتە تەنها قسەیان لەسەر کرد. چونکە ئەگەر کەسێک بەڕاستی خەمی شتێکی بێت، ئەوا دەست دەکات بە ڕێکخستن و بەڕێوەبردن و پراکتیزەکردنی. یەکێتی کۆمۆنیستەکان نەسۆسیالیزمەکەیان پراکتیزە دەکرد و نە بە جددی بەدوای بزووتنەوەیەکی کرێکاری بێلایەندا ڕۆیشتن کە لەسەر بنەمای زنجیرەیەک داواکاری ئابووری یان ئابووری-یاساییەوە بوون. ئامانجی سەرەکی کاری ڕێکخراوەیی ڕاکێشانی کرێکاران بوو. ئەمەش وەک سۆلماز گوتوویەتی، ئەوان بە ڕەنگێکی ئیکۆنۆمیستیان پێ دەبەخشێت، چونکە ناچارن بڕۆنە ئەوێ بۆ ئەوەی خێرو قوربانی بدەن بە کرێکاران، ئەمە شوێن کەوتە-ئیسمە. ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەم ئەم شوێنکەوتە-یسمە ڕەنگدانەوەی تەواوەتی پۆپۆلیزم و سکتاریزمی ئەوانە، و بە هیچ شێوەیەک نرخ دانەنانیان بۆ خەباتی چینی کرێکار- وەک چینی کرێکار لە پێگەی فرۆشیاری کاردا. ئەوان بە هیچ شێوەیەک بەها بۆ ئەو کارە دانانێن و تەنانەت ئەم وشیاریەش بەرز ناکەنەوە.
یەکێک لە ئارگیومێنتەکانی من – کە لە ئارگیومێنتی هاوڕێ ئەمیردا کەم ڕەنگ بوو – ئەوەیە کە وشیاری چینی کرێکار خۆی وەک فرۆشیاری کار پێش هۆشیاری خۆی وەک فەرمانڕەوای کۆمەڵگەی نوێ دەکەوێت و هتد. پێم وایە پێشی دەکەوێت، نەک تەنیا لە ڕووی مێژووییەوە، بەڵکو تەنانەت لە هەموو قۆناغ و سەردەمانێکدا. واتە من ناتوانم بە خەیاڵمدا بێت کرێکارێک کە لە چەمکی “چین لەناو خۆیدا” تێنەگەیشتبێت، کە “من و ئەو کرێکارەی تر یەک جۆر مرۆڤین”، “من و حەسەن و تەقی یەک جۆر مرۆڤین”. ، کە کرێکاران لەبەردەم بۆرژوازی، لەبەردەم خاوەنکاردا، لەبەردەم دەوڵەتدا، لە جۆرێک، جۆرێک، لە دیاردەیەک تێناگات، بەڵام لە وەرگرتنی حکومەت و ڕووخاندنی خاوەن دارێتی تێبگات، سیاسەتی سۆسیالیستی و جۆرێکی دیاریکراو لە مۆدێلی سۆسیالیزم، لە مارکسیزمە شۆڕشگێڕەکەیەوە تێبگات.
لێرەدا بە بۆچوونی من ئەو سیاسەتەی کە هاوڕێ ئەمیر بەهای پێدەدات – لە بەرامبەر وشیاری خۆبەخۆ و ئابووری چینەکەدا – سیاسەتێکی دیموکراتییە. بەڕاستی باسی لینین لەسەر “چی بکەین؟” ئەوە بوو. لە “چی بکەیندا؟” لینین لەبەرانبەر باسی خەباتی ئابووری، باسی بۆ خەباتی دیموکراسی، خەبات بۆ سیاسەتی دێموکراتیک، بۆ دیموکراسی، مناقەشە دەکات. کەسمان نەبینیوە لە بەرامبەر خەباتی ئابووری و داخوازی ئابووری چینی کرێکاردا بڵێت، ئەوەندە تۆخ مەکەنەوە و بە خەباتی سۆسیالیزمەوە بچەسپێن! ریک لینین لە هەمان “چی بکەیندا؟” ئەم جۆرە خەباتە بە سۆسیالیستی ناودەبات، بە پلەیەک لە کەمتەرخەمی، واتە ئەو خەباتەی کە چینی کرێکار تەنیا بۆ خۆی ئەنجامی دەدات. بە کرێکار دەڵێ تەنها هەر بەم جۆرە خەباتەوە مەچەسپی، بەڵکو خەباتێک کە دەبێ بەشێوەیەکی گشتی بۆ کۆمەڵگا بکەیت، بۆ ڕزگاربوون لە ستەمکاری تزاری ئەنجامی بدەیت ببینیت! باسی ” چی بکەین؟” من بەم شێوەیە لێی تێدەگەم. سروشتییە، چونکە لەو بزووتنەوەیەدا ئەم مەیلە باڵادەستە. ئێمە لەم بزووتنەوەیەدا لە لایەکی ترەوە خەریکین دەرئەکەوین. ئەم چینە کرێکارە جارێکیش لە مێژووی خۆیدا نەیگوتووە کە من چیم دەمەوێت، تەنانەت نەمانتوانیوە سێ ساڵ لەسەر یەک بەدوایدا بگەڕێین. چینی كرێكار نه رێكخراوه‌كه‌ی هه‌بوو، نه حیزبه‌كه‌ی، نه ئه‌و ژینگه سیاسییه‌ی هه‌بووه كه به ئاسانی ده‌توانرێ بڵێین من وه‌ك كرێكارێك هیچ لە قسەکانم کەم ناکەمەوە- بەلامەوە گرینگ نییه چ حكوومه‌تێك له دەسەڵاتدایە.
یەکێک لە کێشەکانی ئەمڕۆی بانگەشەی ئێمە چییە؟ ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە ئێمە ئەم مافانەمان دەوێت، ئێستا کە هەر حکومەتێک لە دەسەڵاتدا بێت… کەس لە ئێمەوە لەم شتە تێناگات. هەمووان دەڵێن باشە لە کۆتاییدا هیچ ڕێگەیەکی تر نییە جگە لە ڕووخاندنیان! قسەکردن لەسەر هەشت کاتژمێر کار و چل کاتژمێر لە هەفتەیەکدا یان پارەی بیمە مانای چییە ؟! ئایا دەتوانرێت ئەمانە بەبێ ڕووخاندن وەربگیرێت ؟! هەروەها دەڵێی نەخێر ناتوانرێت یەکسەر وەربگیرێت، ئەویش یەکسەر بەو ئەنجامە دەگا کە ئەو کاتە ئەم بابەتە بەجێ بهێڵە و پابەند بە باسی ڕووخاندنەوە!
من دەڵێم ئەگەر لە بەرامبەر ئەم خەباتە ئابوورییەی چینی کرێکاردا، خەباتی چینایەتی و بەم مانایە خەباتی سیاسی چینی کرێکار بۆ دەسەڵاتی پرۆلیتاریا لەبەرچاو بگرن، ئەوا ئەو دووانە بە هیچ شێوەیەک دژایەتی یەکتر ناکەن، بە هیچ شێوەیەک بێ یەکتر نابن. واتە بۆ من زەحمەتە بیهێنمە پێش چاوم کە چینی کرێکار کە بەگشتی ناتوانێت خۆی وەک فرۆشیاری هێزی کار پێناسە بکات و کەمترین داواکارییەکانی خۆی دەرببڕێت، چۆن بتوانێت ببرێتە شۆڕشێکی سۆسیالیستیەوە. بە بڕوای من ئەم هۆشیارییە لەناو چینی کرێکاری ئێران لەڕادەبەدەر لاوازە. کاتێک ئەمە لەگەڵ چینی کرێکاری بەریتانیا بەراورد دەکەین، دەڵێین “دژە ئیمپریالیزم” کە وشیاری چینایەتی پێنەبەخشین، “دژە ستەم” کە وشیاری چینایەتی پێنەبەخشین.
ئەگەر تەنها بتەوێت بڵێیت هەر وشیاری چینایەتی خۆی، من پێم وایە کرێکاری بەریتانی دەیان هەنگاو لە پێش کرێکاری ئێرانەوەیە. چونکە لانی کەم دەزانێت کە لە کۆمەڵگای ئینگلیزدا جۆرێکی دیاریکراو لە مرۆڤ هەیە، ئەویش ئەوە دەزانێت. بەڵام پێی وایە ئەم جۆرە پیاوە تایبەتە تەنیا دەبێ جۆرە دەستێوەردانێکی دیاریکراو لەم کۆمەڵگایەدا بکات، جا حکومەت بەڕێوەبەرێت یان هەرچییەک بێت. بەڵام لانیكەم دەزانێت كرێكار مەبەستی چییە، دەزانێت كرێكار چییە و كرێكار چۆنە. ئەو دەزانێت لە شوێنێکی دیاریکراودا لەدەست دانی دوو ریاڵ واتای چییە. ئەو دەزانێت هاتنە سەر دەسەڵاتی ئەم یان ئەو کەسە مانای چییە. پەیوەندی نێوان خۆشگوزەرانی و تەندروستی و مووچەکەی دەزانێت. ئەمانە دەزانێت. ئەو هۆشیارییە چینایەتییەی چینی کرێکاری ئێران لاوازە. لەبەرامبەردا هۆشیاری گشتی-جەماوەری، سیاسی-دیموکراتیکی بەهێزە. من ئەمە قبوڵ دەکەم. با بڵێین بەڵێ و رژێمە پاوانخوازەکان بڕوخێنین. بەڵام چی لە شوێنی ئەو دادەنێیت؟ چینێکە ڕۆژێک دوای ڕووخاندنی ناتوانێت قەڵای خۆی بگرێتەوە و لە ڕووی مێژوویشەوە نەیتوانیوە ئەو کارە بکات. ئەو لە ژێر ئەو وەهمەدایە کە فۆڕمی کار ستەمکارییە، ئەگینا هەموو خەڵکی کۆمەڵگا تێدەگەن کە کرێکار دەبێ باش بێت! ئەو لەوە تێناگات کە وا نییە. چونکە تێڕوانینی ئەو بۆ بۆرژوازی لاوازە، بەهەمان ئاست کە ڕوانینی بۆ چینایەتی بونی خۆی لاوازە.
بۆچی هێشتا بەشێک لە خەباتمان دژی شۆڕشگێڕی ڕوکەشە دژی ڕژێمیەکانە؟ چونکە چینی کرێکار وا بیردەکاتەوە. ئەگەر کرێکارانی شۆڕشگێڕ دژە ڕژێمێکی ڕووکەشیان نیشان نەدابا، باشتر بۆرژوازی دەناسی، ئەگەر تەنیا موجاهیدین شۆڕشێکی ڕووکەشی دژە ڕژێمی هەبوایە، ئێمە کێشەیەکی ئەوتۆمان نەدەبوو. کێشەی ئێمە ئەوەیە کە کرێکارەکە دێتە دەرەوە و سڵاو لە خومەینی دەکات، یان دەچێتە پشت ئۆپۆزیسیۆنی بۆمب هاوێژ.
پێموایە سۆلماز ڕاست دەکات، ئەو حیزبەی کە بەها بە خەباتی ئابووری دەدات، کۆمەڵێک دەزگای فیکری-پراکتیکی بۆ داواکاری ئابووری دەکێشێت. فشار دەخاتە سەرمان و هەرگیز نەمانگوتووە ئەمە کێشەی ئێمە نییە. لەخوارەوە فشار دەخاتە سەر ئێمە، ئێمەش ناتوانین… ئەمە واقیعی حیزبەکەمانە. لەخوارەوە دەڵێت: “بەرژەوەندیی تایبەت”، “یاسای کار”، “پلانەکانی پۆلێنکردنی کار” و ئێمە بێدەنگین. مەگەر کە خۆی لەخوارەوە بنوسێت وئێمەش بیڕازێنینەوە و لەبڵاوکراوەکەماندا بڵاوی بکەینەوە.
پێویستە ئەم حیزبە لەم بارەیەوە نیگەران بێت. ئەگەرنا لەناکاو لە خوارەوەی خۆی دادەبڕێت. با بەم شێوەیە بیڵێم؛ ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت،کرێکارانی بەشی ناوەوەی لە وڵاتەکەمان ڕووبەڕووی کۆمیتەی ڕێکخستن و ڕابەرایەتیمان دەبێتەوە. بەشی کرێکاران دەڵێت من لەگەڵ کرێکارانم، من تێکەڵەیەکم لەوان، دەمەوێت خەباتیان بکەم بە خەباتێکی سۆسیالیستی، لەکاتێکدا کە ئێوە هیچ سیاسەتێکتان نەبێت،تۆ نازانی کە ئەبێت چۆن بەشوێن شوراکانەوەبم ، ئێوە نازانیت کە ئەبێت بەچ شێوەیەک بەشداری لە خەباتی یاسایی بکەم.ئێوە نازانن کە ئەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەو کەسانە بکەم کە دەیانەوێت سەندیکا پێکبهێنن. هیچ کام لەمانەمان پێ ناڵێین؟ ڕونە کە من بەجێتان دەهێڵم و بە دوای ئەو کەسەدا دەڕۆم کە وەڵامی ئەم پرسیارانە دەداتەوە.
ئارگومێنتی منیش لێرەدایە. ململانێی ئێمە لەگەڵ هەر ڕەوتێکدا لەسەر ئەو جۆرە وەڵامەیە کە دەتوانین بۆ یەک پرس بیدەینەوە، نەک ئەوەی کە پرسەکانمان جیاواز بن. ئەگەر قبووڵی بکەین کە پرسەکانی خەباتی ئابووری بابەتی ئێمەن، ئەوا ململانێی ئێمە لەگەڵ ئابووری نوێ مانای هەیە. کەواتە سنووردارکردنی ئێمە لەگەڵ ئیکۆنۆمیزمدا پەیوەندی لەسەر ئەوە نییە کە سیاسەت گرنگتر بێت یان ئابووری، بەڵکو پەیوەندی لەسەر ئەوەیە کە ئابووری چۆن گەشە دەکات. ئەوە ئابووری ڕووسیا بوو کە مشتومڕی لەسەر ئەوە دەکرد کە ئایا سیاسەت گرنگترە یان ئابووری. ناکۆکی ئێمە لەگەڵ ئیکۆنۆمیزمی ئێرانیدا ناکرێت لەسەر ئەم بنەمایە بێت. کۆمۆنیزمی ئێرانی، بە پێناسە، بە وتەی ئەمیر خۆشی، زۆر سیاسیشە، واتە ئێمە ئیکۆنۆمیستێکی وەک ئیکۆنۆمیستەکانی ڕووسیامان نییە. ناکۆکیی ئێمە لەگەڵ ئابوریناسە ئێرانییەکاندایە، لەگەڵ ڕای کارگەر و ڕەزمەندەگاندایە و هتد، بە تەواوی لەسەر ئەوەیە کە بەڕاستی دەبێ چ جۆرە ڕێکخراوێکی ناحزبی بنیات بنرێت و دەست بر کاری بنیات نانی بکرێت. هەرئەو بەهایەی کە بە خەباتی ئابووری یان خۆبەخۆی دەدەن ناتوانێت بە باشی سنوری ئێمە بکێشێت. من مەبەستم ئەوە نییە چاوم دابخەم لەسەر ئەو ڕواڵەتی دەرکەوتوی – نەک تەنها فۆرمەکە، بەڵکو لە ناوەڕۆکی ئابووریناسانەی کارەکانیان لە چینی کرێکاردا – و بڵێم گرنگ نییە. من ئەمە بە تەواوی قبوڵ دەکەم. بەڵام دەمەوێت بڵێم کە هێشتا ئەمە وەڵامێکی تەواو نییە. واتە لێدانی ئەمەی کە، ئەم قسانەی تۆ بەبەرانبەر بە “چی بکرێت؟” بە تەواوەتی ئیکۆنۆمیستیە، دەردێک چارەسەر ناکات. لایەکەی تریش دەڵێ باش بڕۆ ڕای خۆت بڵێ، ئێستا کە ڕابەرە پراکتیکەکان لەبیری ئەم قسانەی مندان. تا دەتەوێت نەفرەت لە ئیکۆنۆمیست بکە! نەمن بەئەمە ئەڵێم ئیکۆنۆمیزم، نە ئەویش کەسەرۆکی کرێکارە چالاکەکانی ناو پیشەسازی چاپەمەنیە! بەئێمە دەڵێن پرۆلیتاریا، پێت دەڵێین ڕۆشنبیری ناو چین! ناونیشانێک کە بە تۆوە دەلکێت. بە بڕوای من ئەگەر وەڵامی ئەم پرسیارەمان لەبەردەستدا نەبێت، ئەو ناونیشانە بە ئێمەوە دەلکێت.
لێرەدا باسێک لەسەر سروشتی کۆنەپەرستانە یان ناکۆنەپەرستانەی یەکێتییەکان کرا، کە پێموایە لە هەردوولا هەڵەیە. ئارگومێنتێک دەڵێت کۆنەپەرستانەیە و ئەوی دیکەشیان دەڵێت بەهیچ شێوەیەک کۆنەپەرستانە نییە. پێم وایە لە زۆر شوێنیشدا کۆنەپەرستانەیە. تەنانەت ئەو بزووتنەوەی سەندیکاییانەی زەردیش نین کۆنەپەرستانەیە.لەڕاستیدا ئەوە بەندە بەوەوەی کە لەگەڵ کام پراکتیکی کۆمەڵایەتی هەر ئیستا بەراوردی دەکەیت.. ئەگەر کەسێک بزوتنەوەی سەندیکایی لە بەریتانیا بە کۆنەپەرست ناودەبات، من دەڵێم قسەی بێمانا دەکەیت. چونکە ئەبێ بڵێی کاتێک ئەم دارە لە چینی کرێکار وەردەگریت کام دارەت خستە ژێر قۆڵی؟ دەبێت بزانین بزووتنەوەی سەندیکایی لە بەرانبەر کام بزووتنەوەی تری چینی کرێکاردابون بەخۆی دەبەخشێت؟ بزووتنەوەی سەندیکایی لە بەریتانیا، لەبەرانبەر هیچ بزووتنەوەیەکی دیکەدایە، خۆی پێک دەهێنێت. کەواتە هەرکەسێک هاتبێت بۆ دیموکراتیزەکردنی سەندیکاکە – ئێستا لە نۆتینگام زۆر کەسی دیکە سەندیکایان پێکهێناوە و ناڕەزایەتیان دەربڕیوە کە سەندیکای کانگەرەکان دیموکراتی نییە – لەسەر هێڵی مارگریت تاچەرە. منیش دەڵێم سەندیکاکان دیموکراسی نین. بەڵام بەڕاستی کاتێک ئێوە هیچ یەکێتییەکی دیموکراتی شۆڕشگێڕ دروست ناکەن، کاتێک بزووتنەوەی کۆمۆنیستی هیچ سەرکردایەتییەکی دیموکراسی-ئابووری بەسەر چینی کرێکاردا ناسەپێنێت، خودی خەبات دژی سەندیکاکان تا ئەمڕۆ لەسەر خاڵی “دیموکراسی ئەمڕۆ واتە تاچەریزم”ە.ئەمەویت بڵێم مرۆڤ ئەبێت هەمیشە بزانێت کە لە بەرامبەر چ پراکتیکێکدا کە بەڕاستی بوونی هەیە، بەراوردی دیاردەیەک بە ناوی کۆنەپەرستانە و دژە شۆڕش و هتد، وە دەکات؟ ئەگەر بمانەوێت هەربەو شێوەیە قسەکانیشی بکەین، واتە لەسەر بنەمای تیۆری و ئەوەی کە مرۆڤە پرەنسیپدارەکان دەبێ چی بیڵێن، زۆر شت کۆنەپەرستانەن. لەوانەش هەموو بزووتنەوەکانی ئەفریقای باشوور، بە تەواوی کۆنەپەرستانەیە. هەموو بزووتنەوەی ئێرلەندا کۆنەپەرستانەیە. هەموو بزووتنەوە سەندیکاییەکان لە بەریتانیا لەم حسابەوە کۆنەپەرستانەیە. ئەی ناسیۆنالیزم کۆنەپەرست نییە؟ ناسیۆنالیزم، هەروەها لە ئینگلتەرا؟ ئەو یەکێتیانە ناسیۆنالیزمی تەواویان هەیە. ئایا ڕیفۆرمخوازی و پەرلەمانتاریزمیش دیاردەی کۆنەپەرستانە نین؟ ئەوانیش ئەمانەیان هەیە.
بەڵام کێشەکە لەوەدایە ئەگەر کۆنەپەرست و دژە کۆنەپەرست و شۆڕش و دژە شۆڕش لەسەر بنەمای فۆرمولەکردنی ئامانجی چینەکان لە ئاستێکی دیاریکراوی ناو کۆمەڵگادا لەبەرچاو بگرین و ئەم چینانە و ڕیزبەندی چینایەتی لە پشت ئەم فۆرمولاسیۆنانەوە نەبینین، ڕوبەڕوی کێشەی زۆر دەبینەوە. بۆ نموونە خودی شۆڕشی ئێران بە فۆرمولەی “دەبێ حکوومەتی ئیسلامی دابمەزرێت” دەبێتە بزووتنەوەیەکی کۆنەپەرستانە.
من دەڵێم بەو پێیەی ئەو فۆرمولەکردنە کۆنەپەرستانەیە، یان لانی کەم شۆڕشگێڕانە، ناشۆڕشگێڕانە، ڕیفۆرمخوازی، پەرلەمانتاریستی، تاکە فۆڕمی ناڕەزایەتی چینی ئێمەیە، چیتر پێموانییە بتوانرێت پێی بڵێین کۆنەپەرستانە. تەنها ئەوەی کە دەتوانرێت لەبارەی چەپی ئەوروپاوە بگوترێ ئەوەیە کە رێبازی ئەم سیستەمە رێگەی پێدەدات وەک تاکە فۆڕمی ناڕەزایەتی چینی کرێکار لە ئەوروپا بمێنێتەوە. ئەگەرنا دەتوانین بڵێین، نەخێر بۆ، سەندیکاکان، و بۆ نموونە بەڵێ بۆ بزووتنەوەی کۆبونەوەی گشتی، یان بەڵێ بۆ بزووتنەوەی سەرۆکی بەشەکان. بەڵام ناتوانین قسەیەکی وا بکەین.
لە ئێراندا ئەگەر بتوانین بزووتنەوەی کۆبونەوەی گشتی و بزووتنەوەی شورایی پەروەردە بکەین، دەتوانین بە ڕوونی بڵێین کە بزووتنەوەی سەندیکایی کۆنەپەرستانەیە – ئەگەر ئەوەمان کردبێت. واتە ئەگەر هەر لەو ساتەدا کە بزووتنەوەی کۆبونەوەی گشتی لە ئێران دادەمەزرێت، کرێکاران لە کۆبونەوەی گشتیدا دیموکراسی راستەوخۆ مومارەسە بکەن، هەر لەو کاتەدا کە سەرانی ئەم بزووتنەوەیە کۆبونەوەی گشتییان هەیە، ئەوا لە ئاستی سەرتاسەیدا شورایەک پێکدەهێنن و هەڵوێستی سیاسی وەردەگرن، و بەتەنها گرنگی بە ئابووری نادەن و خۆیان بە حیزبەکانەوە دەبەستنەوە و کار دەکەن.لەم دۆخەدا کەسێک دێت و دەڵێت دەمەوێت سەندیکای کرێکارانی قوماش لە تاران دەست پێبکات. ئێمە دەڵێین ئەوەی تۆ دەتەوێت بیکەیت کۆنەپەرسانەیە پیاوی حسابزان!
بە بۆچوونی من یەکێتییەک ناتوانرێت تەنیا لەسەر بنەمای فۆرمەکەی یان پێناسە کلاسیکییەکەی حوکمی کۆنەپەرست بونی یان کۆنەپەرست نەبونی بەسەردا بسەپێنیت. بەڕای من لە دوا باسی هاوڕێ ئەمیردا ئەم دیوەی باسەکە ئێستا لاواز دێتە بەرچاو. ئەمە وەڵامی بزووتنەوەکەیە. دەتوانرێت بەم بنەمایە بە بەهەندێک سەندیکا بوترێت کۆنەپەرستانە، لەنێویاندا بزووتنەوەی سەندیکایی لە ئەمریکای ئەمڕۆدا.
واتە بزووتنەوەی سەندیکای ئەمریکی بە بەراورد بە بزووتنەوەی دژە جەنگی ڤێتنام، هێزێکی کۆنەپەرستە. بزووتنەوەی سەندیکایی لە ئەمریکا لە ئێستادا بزووتنەوەیەکی کۆنەپەرستانە-چەتەییە بە بەراورد بە هەر بزووتنەوەیەکی دیکەی مافی مرۆڤ. بەڵام لە ئینگلتەرا ئەمە وا نییە، لە فەرەنسا کەمترە. بزووتنەوەی سەندیکایی لە پۆڵەندا، بە بڕوای من، بە هیچ شێوەیەک کۆنەپەرستانە نییە، لە کاتێکدا تەواوی فۆرمولەکردنی ئامانجەکانی، کۆنەپەرستانەیە بە بەراورد لەگەڵ ئەوەی لە پۆڵەندا ڕوویدا.
بۆچی ئەمە دەڵێم؟ چونکە تاکە فۆڕمی مومکین لە تیۆری ناڕەزایەتی چینایەتی ئێمەیە. ناتوانم بە سادەیی بەم شتە بڵێم کاردانەوە. بەڵام ئەگەر فۆرمێکی تر هەبێت و بتوانیت نیشانی بدەیت کە ئەم فۆرمی دەرکەوتنە لەبەرانبەر ئەو فۆڕمەدایەلە دەرکەوتن، بەدیلی یەکترن، ئەوا بە ڕوونی، تەنانەت ئەگەر زەردیش نەبێت و زوباتۆڤ [Zubatov] و هێڵی پێنجەمیش نەبێت [1]. و ئەگەر زۆر نیاز پاکیش بێت، ڕاشکاوانە بڵێم، بزووتنەوەیەکی کۆنەپەرستانەیە لەلایەن بۆرژوازییەوە، کە لە ڕاستیدا، لەو سەردەمانەدایەکسەر لەلایەن بۆرژوازییەوە پشتگیری دەکرێت.
بە هەر حاڵ من جیاوازییەکی ئەوتۆ لەگەڵ ئارگیومێنتی هاوڕێ ئەمیر نابینم، هەروەها وەک هاوڕێ ڕەزا ئەو ئارگیومێنتە ناخەمە دۆخی جەمسەرگیریەوە بۆ ئەوەی بانگەشەی ئەوە بکەم کە بۆ نموونە هێرش کراوەتە سەر داواکارییە ئابوورییەکانی چینی کرێکار ، یان پێویستیی کارکردن لەناو بزووتنەوەی چینی کرێکاردا هێرشی کراوەتە سەر، یان هێرش کراوەتە سەرگرنگی داواکارییەکانی کرێکاران. بەڵام هەر فۆرمولەکردنێکی باسی ئێمە لەبارەی ڕێکخراوە ناحزبییەکانەوە، لەبەرانبەر ئیکۆنۆمیزم، بە شێوەیەکی سروشتی ئێمە لە تەنیشت ڕەوتگەلێکەوە دادەنێت کە زۆر دوورن لە چینی کرێکار و جیا لە چینی کرێکار. بەڕاستی لەم قۆناغەدا هەر باسێکی هەمەلایەنەی ڕێکخراوە ناحزبیەکان دەبێ بمان خاتەکەناری ئەو هێزانەی کە دەیانەوێت چینی کرێکار بە شێوەی ناحزبی ڕێکبخەن نەک بە پێچەوانەوە. دەرئەنجامی گشتی من لە باسەکە – ئەو باسەی کە هاوڕێ ئەمیر لێرەدا پێشکەشی کرد نەک لە ڕۆژنامەدا – ئەوە بوو کە باش بوو بێدەنگ بین لەوەی کە ئێمە لەبارەی شوراو هتد چی دەیڵێین، سەرەڕای ئەوەش لە شکست پێهێنانی خەباتی تریدیۆنیدا،شتێکی لە بابەتەکە بەجێ نەهێشتوە . ئارگومێنتی من ئەوەیە کە بەڕاستی ئەم مەترسییە زۆر زیاتر هەڕەشەمان لێدەکات.
با خاڵێکی تریش بڵێم؛ بە بڕوای من جەختکردنەوە لەسەر پێویستی کاری ناحزبی لە نێو کرێکاراندا نابێت لە باتالیاوە[٢] وەربگیرێت، مەگەر بمانەوێت بە تایبەتی چوارچێوەی ئەوروپی لەبەرچاو بگرین. بۆ ئەمە دەڵێم؟ چونکە باتالیا لە ڕوانگەی بزووتنەوەیەکی پۆپۆلیستی-دیموکراسیەوە نییە کە بزووتنەوەی سەندیکا ڕەت بکاتەوە. بەڵکو ئەوە بەرنامەی لانی زۆرەکەیەتی کە بزووتنەوەی سەندیکای کرێکاری ڕەتدەکاتەوە. لە “چی بکەین؟ لینین لە بەرانبەر بزووتنەوەی تایبەتی تری کرێکاریدا ، ئامانجەکانی بەرنامەی لانی کەمی وەک بزووتنەوەیەکی سیاسی چینەکە دادەنێت و ئەوەش ئەوەیە کە لەلایەن بزوتنەوەی فیداییەکان و هێڵی سێهەم و هتد، لە بەرانبەر بزووتنەوەی چیندا. گشتێنراوە واتە دووری بزووتنەوەی کۆمۆنیستی لە ئێران لە بزووتنەوەی کرێکاری لەبەر ئەوە نییە کە زۆر سۆسیالیستییە، ئەوەندە سۆسیالیستە کە نایەوێت ئەم کارانە بکات. بە هۆی ئەوپەڕی دژە دیکتاتۆر بونەوە بزووتنەوەی گشتی-دیموکراتیکەوەیە کە بەها بە یەکگرتوویی ناوخۆیی چینی کرێکار نادات و ئەمەش ئەرکی ئێمە قورستر دەکات.
ئەگەر بتەوێت لەگەڵ خودی باتالیا موناقەشە بکەیت، دیبەیتەکە لەسەر بەشداربوون، لەسەر پراکتیکییەتی ڕێکخستنی حیزبی دەبێت. ئەگەر مشتومڕ لەگەڵ پۆپۆلیزمی ئێرانی بە تەواوی لەسەر بزووتنەوەی تێکڕایی و شوناسی سەربەخۆی چینی کرێکار بێت. پێدەچێت ئەمە ئاستێکی دیکەی ئەبستراکت بێت. پێم وایە ئەمە مەترسییەکە کە تا ئێستاش هەڕەشەمان لێدەکات.
ڕەنگە لە ئێمەوە تێبگەین کە حزبی کۆمۆنیست سەردەمێک چووە لای چینی کرێکار، ئێستا کە شۆڕش ڕوویداوە، بە هێزی ڕێکخراوەیی خۆی دەچێتە لای هەمووان. ڕوونە لەو سەردەمەدا نابێت بکەوێتە ئەو پێگەی ئیکۆنۆمیزمە کە لەو قۆناغەدا پاشکۆی پۆپۆلیزمە. لە هەمان کاتدا نابێت بکەوێتە پلەیەک لە نا پێویستیی چینی کرێکار و دەربڕینی ناحیزبی و جەماوەرەکەی لە خەباتدا.
————–
[١] “هێڵی پێنج” – مەیلی “کرێکار-کرێکار” بە تایبەت مەندی دەرکەوتووی گاڵتەجاڕی ڕۆشنبیر ، سووکایەتی تیۆری و ڕێزلێنانی دەستی قڵیشاو ناسرابوو، بە “هێڵی پێنجەم” ناسرابوو.
[٢] تا ئێستا نەمانتوانیوە هیچ زانیارییەکی دیاریکراو لەسەر باتالیا بەدەست بهێنین کە لەم باسەدا چەند جارێک باسی لێوە کراوە. ئەگەر شتێکتان لەبارەی باتالیاوە دەزانن، تکایە ئاگادارمان بکەنەوە.
ئەم بابەتە لەبنەڕەدا زارەکیە. ئەم دەقە لە فایلێکی دەنگییەوە لەلایەن دێنیس ئازادەوە نووسراوە و لەلایەن بەرپرسی سایتی ئەرشیفی گشتی بەرهەمەکانی مەنسوور حکمەتەوە دەستکاری کراوە. ئەم سیمینارە لە مانگی ئەیلولی ساڵی ١٩٨٥ بەڕێوەچوو.
