مەنسوور حیکمەت و شۆڕشی ژن ژیان ئازادی.. وەرگیرانی: کاوە عومەر
دیمانەی سیما بەهاری لەگەڵ حەمید تەقوایی
وەرگیرانی:کاوە عومەر
بە پشتبەستن بە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ کەناڵە جەدید کۆکراوەتەوە
لە ١٣ تیری ساڵی ١٣٨١، هاوتای ٤ی تەمموزی ٢٠٠٢، دڵی پڕ لە خۆشەویستی مەنسوور حیکمەت، ئەو دڵەی کە بۆ مرۆڤایەتی لێیدەدا و خەونی دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی ئازاد و یەکسانی لەخۆیدا پەروەردە دەکرد، بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە لە لێدانی کەوت.
مەنسور حیکمەت، تیۆریستێکی گەورەی مارکسیست و شۆڕشگێڕێکی گەورە، کەسێک بوو کە بە درێژایی ژیانی سیاسی خۆی بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگایەکی یەکسان و جیهانێکی باشتر کاری دەکرد، واتە لە شۆڕشی ١٣٥٧ەوە کە چووەتە ناو سیاسەتەوە. ئەمڕۆ شۆڕشێکی ژنانە، شۆڕشی ژن ژیان ئازاد لە ئارادایە. وە ئەوە مەنسور حیکمەت بوو کە ٢١ ساڵ لەمەوبەر ڕایگەیاند کە شۆڕشی داهاتووی ئێران بە ئەگەرێکی زۆرەوە شۆڕشی ژنان دەبێت.
ئەمڕۆ لە بەرنامەی گفتوگۆداین لەگەڵ حەمید تەقوایی کە هاوەڵ و هاوڕێیەکی نزیکی مەنسور حیکمەت بوو، دەمانەوێت باس لە کاریگەرییەکانی مەنسوور حیکمەت لەسەر شۆڕشی ئێستا و میتد و ڕوانگەی بۆ پرسە سیاسییەکان بکەین.
حەمید تەقوایی، پرسیاری یەکەمم ئەوەیە، ئایا دەتوانین شوێنپێی مەنسوور حیکمەت لە شۆڕشی ژنان، ژیانی ئازادیدا ببینین؟ کام نیشانە؟
حەمید تەقوای:ی بە بۆچوونی من مەنسوور حیکمەت دەکرێ بە نەخشە داڕێژەری شۆڕشی ژن لژیان ئازادی هەژمار بکرێت. مەنسوور حیکمەت پێگەیەکی بەرچاوی لە بزووتنەوەی کۆمۆنیستی و لە بزووتنەوەی کرێکاریدا هەیە، کە هیوادارم ئێمەش بە هەمان شێوە قسەی لەسەر بکەین. بەڵام ڕۆڵی ئەو وەک ئاڵاهەڵگر و وەک مژدەبەخش و بەڵێندەر و وەک دامەزرێنەری شۆڕش بە هەمان شێوە گرنگ و سەرنجڕاکێشە. ئێستا کە شۆڕشی ژنان سەری بەرزکردۆتەوە، نەک هەر لێرە و لەوێ شوێنپێ و کاریگەرییەکانی مەنسوور حیکمەت دەبینین، بەڵکو ڕۆحی شۆڕشەکە، بەڕای من، وەدیهێنانی ئەو ئایندەیە کە مەنسوور حیکمەت لە مێشکیدا بوو و پێشکەشی کرد بۆ کۆمەڵگا. باست لەوە کرد کە مەنسور حیکمەت ٢١ ساڵ لەمەوبەر پێشبینی ئەوەی کردبوو کە شۆڕشی داهاتوو لە ئێراندا ژنانە دەبێت. ئەمڕۆ هەموو جیهان ڕاپەڕینی ئێستای ئێران بە شۆڕشی ژنان ناودەبەن. یەکەمین شۆڕشی ژن لە مێژوودا. ئەمەش لەلایەن مەنسور حیکمەتەوە بە دیدگای قووڵی خۆی، بە شیکاریە دروستەکەی، زیاتر لە دوو دەیە پێش ئێستا ڕاگەیەندرا. وە دەبینین ئەمڕۆ بەدی هاتووە.
ڕاگەیاندنی بۆچوونی مەنسوور حیکمەت سەبارەت بە شۆڕشی ژنان لە حیزبەکەماندا گۆڕا بۆ دامەزراوەیەک بە ناوی شۆڕشی ژنان، کە تا ئەمڕۆش بە بەردەوامی کار دەکات و ڕۆڵێکی کاریگەری هەبووە لە داڕشتن و ئامادەکاری سیاسی کۆمەڵایەتی شۆڕشی ئێستادا.
بەڵام کاریگەریی بۆچوون و سیاسەتەکانی مەنسوور حکمەت تەنیا سنووردار نییە بەمەوە. مەنسوور حیکمەت بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانە، بزووتنەوەی جەماوەری بۆ ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی بە تاکە ڕێگای ڕزگارکردنی کۆمەڵگە زانی. دوای ڕاپەڕینی ١٨ی تیری ١٣٧٨ لە وتارێکدا ڕایگەیاند کە بزووتنەوەیەکی جەماوەری دەست دەکات بۆ ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی و ئەم بزووتنەوەیە تا ئەمڕۆش خاڵی بەرزی زۆری هەبووە کە بەداخەوە مەنسوور حیکمەت لە ژیاندا نەمابوو بۆ ئەوەی ئەوانە ببینێت. لە ساڵی ١٣٨٨ و دە ساڵ دوای ڕاپەڕینی ١٨ی تیر بینیمان کە بزووتنەوەی ڕووخاندن سەری بەرزکردوە، لە ساڵی ١٣٩٦، لە ساڵی ١٣٩٨ و ئەمڕۆش ئەم بزووتنەوەیە لەگەڵ شۆڕشی ژن ژیان ئازادی گەیشتۆتە خاڵێکی بەرزی نوێ. هەموو ئەمانە ئەوە دەردەخەن کە ئەو ستراتیژ و هێڵ و ئاسۆیەی کە مەنسوور حیکمەت وەک بزووتنەوەیەکی جەماوەری بۆ ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی دانابوو خاڵی زۆر بەرزی هەیە و ڕاستیەکی هەنووکەیی ئەمڕۆیە.
جگە لەوەش ئەمڕۆ خەڵک ڕایدەگەیەنن کە هەموومان پێکەوەین و دیارە لە بزووتنەوەی دژی سزای لەسێدارەدان ئەمە بووەتە دروشم و هاشتاگی جەماوەری. ئارگومێنتی مەنسوور حیکمەت ئەوە بوو کە ئەو شۆڕشەی لە ئێراندا ڕوودەدات سیمایەکی جەماوەریی دەبێت و چین و توێژە گەورەکانی کۆمەڵگاش تێیدا بەشدار دەبن و ئەم جەماوەرە گەورەیە تەنیا لەژێر یەک ئاڵادا، لەژێر ئاڵای شۆڕشگێڕانەی چینی کرێکاردا، لەپێناو لە ناوبردنی ستەم و جیاکاری.وە سەرکوتدا هەڵدەستێت و سەردەکەوێت. ئەمڕۆ ئەمە دەبینین کە ئەو شۆڕشەی لە دەوری دروشمی ژن ژیان ئازادی دەستیپێکردووە و خەڵک کوردی و بەلووچ و ئازەری و ئازادی و یەکسانی دەڵێنەوە، لە ڕاستیدا لەگەڵ ئەوهێڵەدا دەگونجێت کە مەنسور حیکمەت تیۆریسێنەکەی بوو خەباتکارو مزگێنی دەری بوو. بە درێژایی تەمەنی سیاسی خۆی هەوڵیدا بۆ بەنجام گەیاندنی و حیزبێکی دامەزراند کە تا ئەمڕۆش ئەم ئاڵایەی هەڵگرتووە.
خاڵێکی زۆر هەیە. وەک نموونەیەکی دیکە بزووتنەوەی دژی سزای لەسێدارەدان لەبەرچاو بگرن. ئەوە مەنسور حیکمەت بوو بۆ یەکەمجار ڕایگەیاند کە لەسێدارەدان کوشتنی دەوڵەتیە و لەسەر بنەمای ئەمەش چالاکیی بەرفراوان و بەدواداچوون لە حیزبەکەماندا دژی سزای لەسێدارەدان دەستیپێکرد، لە کاتێکدا زۆرێک لە هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن تەنانەت دژی سزای لەسێدارەدان نەبوون و هەندێکیان لەسێدارەدانی هێزە دژە شۆڕشەکانیان بە ڕێگە پێدراو لەقەڵەم ئەدا. ئەمڕۆ دەبینین کۆمەڵگە ڕایدەگەیەنێت کە سزای لەسێدارەدان دەبێت بۆ هەر تاوانێک قەدەغە بکرێت، ئەبێت هەڵبوەشێتەوە. باشە ئەمە قسەی مەنسور حیکمەتە، کە لە سێدارەدان بە هەر هۆکارێک و لە ژێر هەر ناونیشانێکدا سزایەکی نامرۆڤانە، کوشتنی بە ئەنقەستی دەوڵەتە و پێویستە قەدەغە بکرێت.
یان گریمان باسکردنی ئازادی بێ کۆت و مەرج، کە مەنسوور حیکمەت پێداگری لەسەر کرد و گرنگی و پێویستییەکەی ڕوونکردەوە، ئەمڕۆ دەبینین ئەم داواکارییە بنچینەییە لە لێدوانی جۆراوجۆردا وروژێنراوە، بۆ نموونە لە جاڕنامەی ٢٠ی ڕێکخراوەکەدا. پێشتر هیچ هێز و لایەنێکی سیاسی ڕای نەگەیاندبوو و تەنانەت تا ئەمڕۆش مەرجی وەک پیرۆزی ئایینی یان نەتەوەیی- نیشتمانی و هتد وەک بەرتەسککردنەوە بۆ ئازادییەکان دەخرێنەڕوو.
یان گریمان مەنسوور حیکمەت لە مەیدانی خەباتی ژناندا قووڵترین ڕەخنەی لە ئاپارتایدی جێندەری و حیجاب و ڕۆڵی تێکدەرانە و نامرۆڤانەی ئایین لە بێمافی ژنان و هتد وروژاندووە.
هەروەها مەنسوور حیکمەت دژی بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسی نەک تەنیا لە ئێران، بەڵکو لە ناوچەکە و جیهاندا وەستایەوە و سروشتی نامرۆڤانە و قێزەونانەی بزووتنەوەی ئیسلامی سیاسی بە جیهان ناساند. ئەوە مەنسوور حیکمەت بوو کە ڕایگەیاند کە بزووتنەوەیەکی دژە ئایینی لە ئێراندا لە ژێر پێستی کۆمەڵگادا دەگوزەرێت و ئەمڕۆ دەبینین ئەم بزووتنەوەیە سەری بەرز کردوەتەوە و خۆی نیشان دەدات.
لە هەر حاڵەتێکدا ئەم نموونانە کەم نین. لایەنێکی دیکە ڕۆڵی مەنسوور حیکمەتە لە بزووتنەوەی کرێکاری و لە بزووتنەوەی کۆمۆنیستیدا کە باسێکی وردە.
سیما بەهاری: بەڵێ، بە دڵنیاییەوە ئەم پرسە بە هەمان شێوە چارەسەر دەکەین. بەڵام لێرەدا باشە باسی ڕێبازی مەنسوور حیکمەت بۆ بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان بکەین. تۆ باسی هەندێک شتت کرد، بەڵام بە گشتی دەمانەوێت بزانین مەنسوور حیکمەت چۆن سەیری بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکانی دەکرد. بینیومانە کە زۆر جار ڕەوتە چەپەکان کاتێک باس لە بزووتنەوەکان دەکەن تەنها چینی کرێکار لەبەرچاو دەگرن، بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان لە دەوری ئەو پرسانەی کە تۆ وەک نموونە باست کرد، پرسی حیجاب، پرسی لە سێدارەدان و هتد.. هتد. لە ڕوانگەی هەندێک هێزی چەپەوە، بزووتنەوەی پەراوێزی باس دەکرێن. ئێمە دەمانەوێت بزانین مەنسور حکمەت چۆن سەیری ئەم بزووتنەوە و بزوتنەوانە دەکات.
حەمید تەقایی: مەنسوور حیکمەت چەمکی بنەڕەتیی بزووتنەوەکانی لە دوو ئاستدا بەرزکردەوە، و وەڵامی ڕوونی دایەوە نەک تەنها لە ڕووی تیۆریەوە، بەڵکو بە کردەیی، و لە ڕووی ئەوەی کە دەبێ چی بکرێت، کە تا ئێستاش ئاڵای ڕێنمایی حزبەکەمانە.
لە ئاستێکدا مەنسوور حیکمەت جەختی لە بزووتنەوە ناڕەزایەتییەکان کردەوە و ڕایگەیاند کە ئەم بزووتنەوە لە دەوری جیاکاری، لە دەوری بێمافیەکان، لە دەوری مەسەلە ڕاستەقینەکانی خەڵک و داخوازییە ڕەواکانی خەڵک پێکدێن و هەر بۆیە ئێمەش کۆمۆنیستین. جەختیشی لەوە کردەوە کە لە ڕێگەی ئەم بزووتنەوانەوە دەبێت کە بە کۆمەڵگەوە ببەسترێتەوە و دژی سیستمی سەرمایەداری و حوکمڕانی بوەستێت. پێویستە چالاکانە بەشدارییان تێدا بکەین و بەهێزیان بکەین و منسەجیمیان بکەین و ڕادیکاڵیان بکەین و ڕێکیان بخەین و بیانگەیەنینە سەرکەوتن.
ئەمڕۆ لە ئێراندا زۆر جوڵانەوە لە ئارادایە. بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی ژنان، بزووتنەوەی دژە ئایینی، بزووتنەوەی دادگاییکردن، بزووتنەوەی گەنجان، بزووتنەوەی مامۆستایان و دواجار بزووتنەوەی کرێکاری کە لە دوو دەیەی ڕابردوودا بە تایبەتی بە مانگرتن و جەماوەری لە پێشەنگی خەباتەکان بووە ناڕەزایەتی دەربڕین. ئەمانە ئەو بزووتنەوانەن کە مەنسوور حیکمەت شیکاری و هەڵسەنگاندنی بۆ کرد، هەوڵیدا سنوور و لاوازییەکانیان لاببات و یەکگرتووتر و ڕێکخراوتریان بکات.
سەبارەت بەو شێوازەی کە پرسیارت لێکرد، میتۆدی مەنسور حیکمەت بەشداەی کارا بوو لە هەر بزووتنەوەیەک کە داوای ماف بکات، ئەویش دژە جیاکارییە، ئەوەش مرۆڤدۆستانەیە و هەر بۆیەش حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری، ئەو حیزبەی کە مەنسوور حیکمەت دامەزراندووە و ڕابەری بووە بوارەکانی دامەزراوە جۆراوجۆرەکان، کەمپەینەکان و چەندین کەسایەتی لە دڵی ئەم بزووتنەوانەدا پاڵیان پێوانراوە بۆ پێشەوە. لەمافی منداڵانەوە بیگرە منداڵان یەکەمن و منداڵان لە پێشەوەن کە سەرەتا لە لایەن مەنسوور حیکمەتەوە دامەزران و ئەویش پلاتفۆرمی بۆ نووسی و ڕێکیخست ، تا داکۆکی لە مافی پەنابەران و پێکهێنانی فیدراسیۆنی پەنابەرانەوە تا دەگاتە کۆمیتەی دژ بەلەسێدارەدان و دژ بە بەردباران ، کە لە درێژەی چالاکییەکانی حیزبدا پێکهێنرا و ئەمڕۆش حزبی ئێمەیە، لە بوارە جیاجیاکاندا بەشدارە و لە هەر کوێیەک ئەم بزووتنەوە ناڕەزایەتیانە هەبن، حیزبەکەمان چالاکانە ئامادەیە. ڕێکیان دەخات. سەکۆیەک و ئاڵایەکیان پێدەبەخشێت و زمان و وتەبێژی ئەوانە. هەموو ئەمانە دەرئەنجامی میتۆدی مەنسوور حیکمەت و تێڕوانینی ئەون بۆ بزووتنەوە ناڕەزایەتییەکان.
لە ئاستێکی تردا مەنسوور حیکمەت مامەڵە لەگەڵ بزووتنەوە چینایەتییەکان دەکات و لە ڕاستیدا تیۆری بزووتنەوەی خەباتی چینایەتی پێشنیار دەکات. دەشڵێت، حزبەکان پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە کۆمەڵگاوە نییە، بەڵکو لە دڵی بزووتنەوەی تایبەتدا پێکهاتوون و پەیوەندییان لەگەڵ کۆمەڵگەدا هەیە. بە ڕوونی سێ بزووتنەوە لە هەلومەرجی سیاسی ئێراندا دەناسێنێت، کە تا ئەمڕۆش دەتوانین چالاکییەکانیان ببینین: بزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی ئێران و لایەنگرانی حکومەتەکانی ڕۆژئاوا کەشاخواز و کۆماریخوازەکان بەشێکن لێیان. دووەم: بزووتنەوەی ئیسلامی نەتەوەیی کە دووی خوردادییەکان و ڕیفۆرمخوازانی حکومەت بەشێکن لێی و دواجاریش بزووتنەوەی کۆمۆنیزمی کرێکاری کە مەنسوور حکمەت تیۆریست و ڕێبەر و ڕێکخەری ئەو بزووتنەوەیە بوو. ئێمە ئەم سێ بزووتنەوەی چینایەتییەمان هەیە و کارلێکەکانی کۆمەڵگا لە ڕێگەی بەشداری یان هەڵوێست یان چالاکیی ئەم بزووتنەوە چینایەتیانە ڕوودەدەن. لە بزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی لایەنگری ڕۆژئاوادا زۆر لایەن هەن. بزووتنەوەی ئایینی نەتەوەیی هێز و حیزب و ڕووخساری خۆی هەیە. و بزووتنەوەی کۆمۆنیزمی کرێکاریش هەروا. ئەم حیزبانە بە دەستوەردان لەو بزووتنەوە کۆمەڵایەتیانەی کە من ناساندم، لە ڕاستیدا هەوڵ دەدەن کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا دروست بکەن و ڕۆڵی خۆیان بگێڕن.
مەنسوور حیکمەت بە ناساندنی بزووتنەوەی ناڕەزایەتی و بزووتنەوەی چینایەتی لە هەردوو لایەنەوە هەنگاوێکی گەورەی بۆ بزووتنەوەی کرێکاری و بزووتنەوەی کۆمۆنیستی نا. ئەو بزووتنەوەکانی بە کۆمەڵگا ناساند و نیشانی دا کە ئەم بزووتنەوەیانە لە کوێی نەخشەی سیاسی ئێراندا هەڵکەوتوون و هەڵوێستیان چییە. پەیوەندی ئەمانە چییە و چۆن ڕێگای ڕزگارکردنی کۆمەڵگا و ڕزگارکردنی کۆمەڵگا لەم نێوەندەدا و چ ڕێگایەک پەیڕەو بکرێت.
ئەم تیۆرە کە من ناوی دەبەم بە تیۆری بزووتنەوەی خەباتی چینایەتی و بە بۆچوونی من زیادکردنێکە بۆ مارکسیزم، یەکێکە لەسەرمایە سیاسییە تیۆرییەکانی حیزبەکەمان، کە لەسەر بنەمای ئەو تیۆرییە لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا پێشکەوتووین لەو ٢١ ساڵەی دوای لەدەستدانی مەنسور حیکمەت ئەم تیۆری و بۆچوونانە ڕێنوێنی ئێمە بوون.
سیما بەهاری: بە دڵنیاییەوە پێویستە لە بەرنامە جیاوازەکاندا بە جیا هەر لایەنێک لەو لایەنانەی کە ئێستا باست کرد باس بکرێت. بەڵام لەم بەشەی گفتوگۆکەماندا با زیاتر سەرنج بخەینە سەر تێڕوانینی مەنسوور حیکمەت بۆ بزووتنەوەی کرێکاری. با بزانین چۆن ئەم بزووتنەوەیەی هەڵسەنگاندووە و تێڕوانینی چی بوو و چی دەگووت.
حەمید تەقوایی: تەواوی فەلسەفە و دیدگای سیاسیی مەنسوور حیکمەت بە قووڵی ئەوە بوو کە کرێکاران، چینی کرێکار دەتوانێت نەک هەر زگار کەری خۆی بێت بەڵکو هەموو کۆمەڵگای مرۆڤایەتی بێت. ڕزگارکەر لە هەموو ئەو هەڵاواردن و نایەکسانی وئەو بێ مافیانەی کە نەک هەر لە ئێران بەڵکو لە جیهاندا بەربڵاوە.
ئەوەندەی پەیوەندی بە ئێرانەوە هەیە. مەنسوور حیکمەت حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی ئێرانی دامەزراند کە ئەرکەکەی بریتی بوو لە ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی و دامەزراندنی سیستمێکی سۆسیالیستی لە ئێراندا. لە شۆڕشی دژ بە کۆماری ئیسلامیدا، ئارگومێنتی مەنسوور حیکمەت ئەوە بوو کە چینی کرێکار پێشەنگ و نوێنەری جەماوەری مەزنی خەڵکی ئێرانە لە خەباتی دژی کۆماری ئیسلامیدا. نوێنەری زۆرینە کە دواتر بزووتنەوەی داگیرکاری لە ڕۆژئاوا بە لە ٩٩٪ بانگی کرد. (بەداخەوە مەنسور حیکمەت بۆ بینینی ئەم بزووتنەوەی ٩٩٪یە لە لە ناوماندا وە). بەڵام مەنسور حیکمەت لەو بۆچوونە بوو کە ئەم لەسەدا ٩٩یە لە ڕاستیدا هاوەڵی پۆتانسێلی چینی کرێکارن و چینی کرێکار دەتوانێت هەموو کۆمەڵگا لە هەڵاواردنی چینایەتی ڕزگار بکات، بە مەرجێک پابەند بێت بە تیۆری، بە بیرۆکەکان، بە سیاسەتە شۆڕشگێڕانەکانی چینەکەی خۆیەوە، واتە سۆسیالیزم، پشت بەو سۆسیالیزمە ببەستێت کە مارکس ئاڵاهەڵگری بووە و بیکاتە ڕێبەری خۆی. کاتێک مەنسوور حیکمەت باسی بەشداری لە بزووتنەوە جۆراوجۆرەکانی دژ بە هەڵاواردن دەکرد، ئامانجی ئەوە بوو کە سیاسەت و چارەسەری چینایەتیی کێشە تایبەتیەکانی ئەو بزووتنەوەیە بخاتە ناو دڵی کۆمەڵگا و چالاکوانان بە ڕەخنەیەکی قووڵی مارکسیستی لە دژی هەر جۆرە هەڵاواردن و بێمافییەک ئامادەبکات .
لە ناساندنی بەرنامەی دنیایەکی باشتردا، کە یەکێکە لە دەستکەوتەکانی مەنسوور حیکمەتە، ڕاگەیەندراوە کە ڕیشەی هەموو هەڵاواردن و نایەکسانی و بێمافی و هەژاری بەربڵاو کە لە ڕەهەندە جیاجیاکاندا هەیە، سیستەمی سەرمایەدارییە. مەسەلەکانی وەک نەبوونی مافەکانی ژنان یان هەژموونی ئایین ڕەنگە بەقەد مێژوو کۆن بن، بەڵام ئەمڕۆ ئەگەر ئەو بابەتانە بوروژێنرێن، ڕەگی سەرمایەداریی سەردەمی ئێمەیە. بۆ نمونە ئیسلامی سیاسی ئیتر ڕەگ و ڕیشەکانی هێزەکانی سەدەکانی ناوەڕاست و شانشینی قاجاروسەفەویەکاندا نیە، بەڵکو لە سەرمایەداری سەدەی بیستەم و بیست و یەکدایە کە بۆ پاراستنی هەژموونی خۆی پێویستی بە ئایین هەیە. هەموو ئەمانە لە ڕوانگەی مەنسوور حیکمەتەوە ئەوە دەردەخەن کە چینی کرێکار دەتوانێت ئاڵای ڕزگارکردنی هەموو کۆمەڵگا لە هەموو هەڵاواردن و نادادپەروەرییەکان بەدەستەوە بگرێت. وەک پێشەوای هەموو جەماوەری خەڵک لە ژێر هەلومەرجی جیاکاری و چەوساندنەوەدا، پێویستە لە مەیدان دەربکەوێت و کۆمەڵگا ئازاد بکات. تەرکیزی ئەم کارە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵاتی سیاسییە. بۆچوونی مەنسوور حیکمەت ئەوە بوو کە بە دەسەڵاتی ئەم جەماوەرە بێ بەشەی خەڵکە دەکرێت و دەبێت شۆڕش ڕێک بخات و دەسەڵاتی سیاسی لە دەستی چینی دەسەڵاتدار دەربهێنێت و بۆ ڕادەستی خودی خەڵک کات. بە حکومەتی شوراکان. باسێکی تری گرنگی مەنسوور حیکمەت کە لەم ماوە کورتەدا کاتمان نییە باسی بکەین، گرنگیی ئەنجومەنەکان و ڕۆڵی ئەنجومەنەکان بوو هەم وەک ئۆرگانی خەباتکارو و چ وەک پایەی حکومەتی داهاتوو. مەنسوور حیکمەت لایەنگرێکی زۆر پێداگری ئەنجومەنەکان و بزووتنەوەی شورا بوو، تیۆریزەی کرد و کردی بە هەوێنی کردار و خەبات و چالاکی، بەتایبەتی لە بزووتنەوەی کرێکاریدا.
هەموو ئەمانە بە بڕوای من پێگەی یەکلاکەرەوەی چینی کرێکار لە کۆمەڵگە وبۆ ڕزگاری کۆمەڵگا و گەیشتن بە سیستەمێکی سۆسیالیستی و کۆمەڵگایەکی ئینسانی و ئازاد و یەکسان نیشان دەدەن.
سیما بێهاری: پرسیارێکی ترم هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ میتۆدی مەنسوور حیکمەت. هاوڕێیەکی گەنجم کە تازە ئاشنای سیاسەت و کاروباری سیاسی و هتد بووە، بانگهێشتم کرد بۆ ئەوەی بێتە ناو حیزب. پێشنیارم بۆ کرد کە گوێ لەو قسەوباسەی مەنوسر حیکمەت بگریت لە ژێر ناونیشانی ئەمە حزبی ئێوەیەدا بگرێت دوای دوو سێ ڕۆژ تەلەفۆنی کرد و وتی زۆر کاری تێکردووە و زۆر سەرنجڕاکێش بووە کە مەنسوور حیکمەت ئەوەندە لە دڵی مرۆڤەوە نزیکە و هەست دەکەیت بیری هەموو مرۆڤەکان دەخوێنێتەوە. میتۆدی مەنسور حیکمەت لە مامەڵەکردن لەگەڵ دیاردەکاندا زۆر سەرنجڕاکێش بوو بۆی. تایبەتمەندییەکانی ئەم شێوازە چین کە بە بڕوای هاوڕێکەمان لە دڵی خەڵک نزیک دەبێتەوە؟
حەمید تەقوایی: لە ناوەڕۆکی میتۆدی مەنسوور حیکمەتدا ئیندان دۆستیەکی قوڵ هەیە. ئینسان دۆستینەک تەنیا هەر وەک لایەنگری بۆ ئازادی و ڕزگاری و خۆشگوزەرانی مرۆڤەکان ، بەڵکو باوەڕبوونە بە ئارەزووی ئینسانی و ئارەزووی دڵی ئینسانەکان، و ئەوەی مرۆڤ دەتوانن هەستن و ئەم جیهانە سەرەوخوارە بگۆڕێت. لە هەردوو لایەنەوە مرۆڤ لە بیرکردنەوەی مەنسوور حیکمەتدا پێگەیەکی بنەڕەتی هەیە. ئەو بوو کە ڕایدگەیاند کە بنەمای سۆسیالیزم ئینسانە، هەروەها دەیگوت سۆسیالیزم بزووتنەوەیەک بۆ گەڕاندنەوەی ئیرادەیە بۆ ئینسان، خۆیشی لەسەر ئەو بنەمایە هەڵسوکەوتی کرد و لەسەر ئەو بنەمایە حزبێکی بنیاتنا و لەسەر ئەو بنەمایە مامەڵەی لەگەڵ پێشهات و دیاردەکاندا کرد. دڵی مەنسوور حیکمەت بۆ ئینسانەکان لێدەدات. لەم وتارەی ئەمە حیزب ئێوەیەدا دەبینیت چۆن ئارەزووی مرۆڤەکان، چۆن هیوا و خەونی مێژوویی مرۆڤەکان بۆ بەدیهێنانی یەکسانی، بۆ گەیشتن بە ئازادی، بۆ گەیشتن بە کۆمەڵگایەک کە هەمووان چێژ لە نیعمەتەکانی ژیان وەربگرن و چینەکان وجیاکاری چینایەتی تێدا نەبێت .لە کایەی کۆمۆنیزمێکدایە کە مەنسوور حیکمەت لەم وتارەدا وێنای دەکات. ئەمەش هۆکارێکە بۆ ئەوەی کۆمۆنیزمی مەنسوور حیکمەت ڕێگەی خۆی بۆ ناو دڵی خەڵک بدۆزێتەوە. لەم وتارەدا مەنسوور حیکمەت دەڵێت دەمەوێت باسی دڵی کۆمۆنیزم بکەم. بە قووڵترین بۆچوون و گفتوگۆ زۆر لەسەر مێشکی کۆمۆنیزم قسەی کردبوو و نووسیبووی، بەڵام لەم وتارەدا کە یەکەم وتاری ئاشکرا بوو، باسی ناخی کۆمۆنیزمی کرد، واتە لەسەر ئەو ئینسان دۆستیە قووڵەی کە پێکهێنەری بنەمای هەموو تیۆری و بۆچوونە کۆمۆنیست و مارکسییەکان پێکدەهێنێت.
لە دڵی کۆمۆنیزمدا ئینسان دۆستیەکی قووڵ هەیە. مەنسوور حیکمەت دەڵێ ئەگەرزنجیری پێستی هەر کەسێکی ڕاستگۆ و دادپەروەر ڕابکێشیت، بەلشەفیکیکی توندڕە دەدۆزیتەوە. هەموو مرۆڤێک دەیەوێت یەکسان بێت لەگەڵ ئەوانی تر، پێویستە خۆبەخشی و مرۆڤدۆستی مرۆڤەکان بە گریمانە وەربگیرێت و ئەم مرۆڤدۆستیە لە ژێر ناسنامەی دەستکرد و ساختەی نەتەوەیی و ئایینی و نەتەوەیی و هتددا نێژراون. مەنسور حیکمەت دەڵێ، پێویستە ئەو توێکڵانە لاببرێن و دڵی خەڵک بەیەکەوە ببەسترێتەوە.
ئەمە میحوەری بیرکردنەوە و سیاسەتی مەنسوور حیکمەتە. بە بڕوای خۆی ئەمە دڵی کۆمۆنیزمە. لە وتاری حیزبەکەتدا مەنسور حیکمەت لە دڵەوە قسە دەکات. ئەمەش لە تیۆرییەکانی و لە قووڵترین باس و شیکارییە ئابوورییەکانیدا، لە ڕەخنەی سەرمایەداریی جیهانیدا، لە گۆڕەپانی شەڕی تیرۆریستی کە لە دوای ١١ی سێپتەمبەروە پەرەی سەند، لە ڕەخنەی ئیسلامی سیاسیدا، لە ڕەخنەی سیاسەتی خۆپارێزییدا، دەبینیت ، هتد.
بە هەر حاڵەتێکدا کۆمۆنیزمی مەنسور حیکمەت دەتوانێت لەگەڵ هەموو مرۆڤێکی وەک خۆی دەیگوت شەریف و دادپەروەردا پەیوەندی بکات وبانگەوازیان بکات بۆ خەبات بۆ ڕزگاری مرۆڤایەتی و پەیوەستبوون بە بزووتنەوە و حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری. منیش لێرەدا بانگەوازم ئەوەیە کە پەوست بنن حیزبی مەنسوور حیکمەتەوە. ئەمە ئەو حیزبەیە کە بەڕاستی ئاڵای ڕزگاری مرۆڤی بەدەستەوەیە و لە هەموو چالاکییەکانیدا، ئەو هێڵ و سیاسەت و ئاسۆیەی کە دەیخاتە پێشەوە، هاندەری ڕزگاریکردنی هەموو مرۆڤە بە سەربەرز و ئازادەکانە کە دنیایەکی باشتریان دەوێت.
٢٨ی جونی ٢٠٢٣، ٧ی تیری ١٤٠٢
