پڕۆژە یاسای بودجەی دارایی عێڕاق بۆ ساڵی 2023و کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵکی بەش مەینەت.. سابیر محەمەد
یەکەم: پاڵنەرە ئابوریەکان
ئەبێ پاڵنەرە ئابوری و سیاسیەکان چی بێ بۆ داڕشتنی یاسای بودجە بۆ سێ ساڵ لەعێڕاق؟ئایا مۆنۆپۆڵی ئیمپریالیانە و سندوقی دراوی نێو دەوڵەتی و وەبەرهێنەران لە کۆمپانیا کارتلاتە زەبەلاحە فرە ڕەگەزەکان و لە نێویشیاندا دەوڵەتانی دراوسێی عێڕاق وەکو سعودیەو تورکیاو ئێران کەدەستیان تێیدا هەیە و بەشداربوون لەبەر بوونی بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ دەسەڵاتە بۆرژواکانی عێڕاق بۆ دەستکەوتنی دڵنیایی یاسایی بەشێوەیەک حکومەتی عێڕاق پەیوەست بکات کە یاسا تایبەتەکانی تایبەت بە بودجە و پشکی وەبەرهێنەران دابڕێژێ
.
ئێمە بۆ ئەوەی تاکە درەختێ بەرچاومان نەگرێ و ببێتە ڕێگر لەوەی هەموو دارستانەکە ببینین پێویستە لەسەرمان لە هەموو لاکانەوە وەک یەک تەماشای دارستانەکە بکەین بۆ ئەوەی هەمووی ببینین ئەمە بەو مەبەستە دێت کە کۆی پێکهاتە سیاسی وئابوریەکە ببینین لەبەر ئەوە ناچینە ناو ناوەڕۆکی وردەکاری یاساکانی تایبەت بەمادەی 13و14کە دوو لایەنەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی مەرکەزی بەغداد لەسەری ناکۆکن بەنیسبەت بەشە بودجەی هەرێم لە پارەی داهاتی نەوتی هەناردەکراو و شێوازی ڕێگای هەناردەکردنەکەی و داهاتی خاڵە گومرگیەکان و مووچە، بەڵکو دەگەڕێین بە شوێن ڕەگ و ڕیشە سەرەکیەکانی بڕیارەکانی ئەم نیزامەی کە هەیە وبونیادنراوە لەسەر پشک پشکێنەی نەتەوایەتی و تایەفی و ئایینی لەعێڕاق ئەوەی گومانی تێدا نیە عێڕاق هەر لەڕابردووش و ئێستاشدا لەژێر هەژموونی دەسەڵاتە بەکرێگیراوەکانی دەوڵەتە زلهێزەکان و ناوچەکە بووە بەڵام دوای داگیرکردنی عێڕاق لەلایەن ئەمەریکاوە سەرگەردانی سیاسی و ئابوری و پشێوی کۆمەڵایەتی و گەندەڵی لەبەڕێوەبردندا بەشێوەیەکی بەربڵاو تەشەنەی کردووە لەو سەروبەندەدا ئەمەریکیەکان حکومەتێکی پشک پشکێنەی تایەفی و ئاینیی و نەتەوەییان پێک هێنا کە لەگەڵ سیاسەتی ئابوری و سیاسی خۆیاندا بێتەوە یەک و وەڵامدەرەوەی پێداویستیەکانی لیبڕالیەتی نوێ و سیاسەتی بازاڕی سەرمایەداری سەردەم بێت بەم شێوەیە داهات و خێرو بێری عێڕاق کەوتە دەستی تاقم و گروپێکی سیاسی بەکرێگیراو کە کاریان تەنهاو تەنها تاڵانکردنی داهات و خێرو بێری عێڕاق بوو بەم شێوەیە گەندەڵی بووە دیارترین و زاڵترین سیمای عێڕاق و زاڵبوونی کەرتی ئەهلی و پشتگوێ خستنی دامودەزگا گشتی و خزمەتگوزاریەکان بوو بەکاری ئەم دەستەو تاقم و گروپانانە کەموقەدەراتی ئەم وڵاتەیان پێ سپێردرا لەئەنجامدا بێ کاری بەڕێژەی ترسناک زیادی کرد ترس و تۆقاندن و کوشتن و ڕفاندن و هەست نەکردن بە دڵنیایی تەشەنەی کردو 35% لەکۆی گەلی عێڕاق لەژێر هێڵی هەژاریەوە ژیان ئەگوزەرێنێ و کەرتی خزمەتگوزاری گشتی و تەندروستی و پەروەردەیی بۆ ئاستێکی زۆر نزم دابەزین ئەوەی پەیوەستە بە بودجەی عێڕاقەوە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران ڕازیبوو لە مانگی ئازاری ڕابردوو لەسەر بودجەی ساڵی 2023و ڕایگەیاند کە کورتهێنانی دارایی هەیە بەڕێژەی ٤٨٫٥ملیار دۆلار بەڵام پڕۆسەی تێپەڕاندنی بودجە چەند مانگێکی بەسەردا تێپەڕی و دوای بگرەو بێنەیەکی قورس لەنێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی بەغداد لەسەر مادەکانی یاسای بودجە تێیانپەڕاند
.
بەڵام چونکە ئابوری عێڕاق ئابوریەکی بەرسێبەە ( ڕەیعیە) گریمانەکان سەبارەت بەهەناردەکردنی نەوتی خاو لەبودجەدا دەگاتە۳٫٥ ملیۆن بەرمیل نەوت ڕۆژانە و٤۰۰هەزار بەرمیلی ڕۆژانە لەڕێی هەرێمەوە هەناردە دەکرێت
بەپێی لێدوانی ئەنجومەنی وەزیرانی عێڕاق ئەم بودجەیە بۆ ساڵانی ۲٠٢٣و٢٠٢٤و٢٠٢٥ نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاو بە ( ٧٠) دۆلار مەزەندە کراوە و بەپێی ئەو مەزەندە کردنانەش بێت سەبارەت بە داهاتی نەوت ئەگاتە٩٠٫٩ملیار دۆلارو داهاتە غەیرە نەوتیەکان ئەگاتە١٣٫٣ملیار دۆلار
.
بەنیسبەت خەرجیە پێشنیارکراوەکان بە١٥٢٫٢ملیار دۆلار مەزەندە کراوە پشکی خەرجیەکانی تایبەت بە پڕۆژە بەرهەمهێنەکان بە ٣٦٫٦ملیار دۆلار دەبێت ئەم بودجە سێ ساڵیەش بەپێی بۆچوونی شارەزایانی ئابوریی خۆی لەخۆیدا سەرکێشیەکی گەورەیە بە باری ئابوری و دارایی ژیانی ملیۆنان خەڵکی هەژاری عێڕاق چونکە ئەم بودجەیە بونیاد نراوە لەسەر مەبنای دهاتی نەوتی خەمڵێنراوبە٩٠٫٩%لەکۆی داهاتی عێڕاق و پشت ئەستوور بەنرخی ئێستای نەوت کە ٧٠دۆلارە بەرامبەر نرخی گۆڕینەوەی دۆلاری ئەمەریکی بە١٣٠٠دیناری عێڕاقی بۆ هەر دۆلارێک بۆ سێ ساڵی داهاتوو کە ئەگەری بەرزو نزمی بازاڕی جیهانی لەئارادایە و ئەو شەڕەی لەنێوان ڕوسیاو ئۆکرانیاو ئەو تەنگژانەی ڕوویان کردۆتە ئابوورى سەرمایەداری و بارو ظروفی جهان سەبارەت بە وزە
.
سەرکەشی بە ئەم بودجەیەوە لەو خەرجیانەدایە کە خەمڵێنراوە بە ١٥٢٫٢ملیار دۆلار قابیلی گۆڕانکاریە بەپێی بەرزو نزمی نرخی نەوت و لە باری جێبەجێ نەبوونی ئەم پڕۆژانە و نەخشەڕێ ئابوریەو خەرجیانەدا ئەبێتە هۆی هێندە تربوونی کورتهێنانی دارایی لە ساڵانی داهاتودا بەتایبەت کە پاڵپشتی کردنی دارایی ئەم کورتهێنانە بە ئەو بڕە پارانەی کە ئەبێ قەرز بکرێ چ لە ناوخۆ چ لە دەرەوە بەڕێژەی٦٦% کە ئەمەش خۆی هۆکارێک ئەبێ بۆ زیادکردنی قەرزداریەتی و سیاسەتی ڕێنمونی دارایی و خراپتربوونی خزمەتگوزاریە گشتیەکان و بەرزبوونەوەی باج و نرخەکان و زیادبوونی بێ ئیشی و بێ ئومێدبوونی ئابووری و کۆمەڵایەتی و داڕوخانی زیاتری کاروبارەکان
پەڕلەمانی عێڕاق بڕگەیەکی تایبەتی زیادکردووە بۆ دابین کردنی بڕی ٣٥٠ملیۆن دۆلار ساڵانە بۆ خەرجی پەڕلەمان وەزیادکردنی٥٠٠هەزار هەلی کار بۆ کەرتی گشتی بەمەش ژمارەی فەرمانبەران لەعێڕاق ٤٫٥ملیۆن هەلی کار تێدەپەڕێنێت ئەمەش بۆ خۆی قورساییەکی دارایی تری گەورە لەسەر ئابوریی عێڕاق دروست دەکات چونکە ئەم بەشە گەورەیە لە فەرمانبەر کە زۆرینەی دانیشتوانی عێڕاق پێک دێنێ خۆی لەخۆیدا شێوەیەکە لە شێوەکانی بێکاری ڕوپۆشکراو
.
یاسای عێڕاقی کۆمەڵێ بڕگەو مادەی تێدایە کە هانی بەرهەم هێنان دەدات لە بەرژەوەندی سەرمایەدارەکان لەعێڕاق لەسەر حیسابی ماندووبوونی (هێزی کاری) چینی کرێکار بە کەمترین نرخ و کەمترین مووچە
لە سایەی خراپترین دۆخی ژیان و ژینگەی کارکردندا کە چینی کرێکار بە دەستیەوە دەناڵێنێ لە وڵاتانی کەنداو و ڕۆژهەڵاتی ئاسیاو زۆربەی وڵاتە هەژارەکانی دونیا لە چەوساندنەوەو بەکۆیلە کردن لەپێناو کەڵەکەبوونی سەرمایەی زیاتر بۆ سەرمایەدارە بەرهەمهێنەرەکان و زۆربوونی قازانجیان جا ئەو سەرمایەدارانە عێڕاقی بن یان غەیرە عێڕاقی ئەویش بە ؛
١-خاوەنداریەتی زەوی و عەقارات و ئاسان کاری لەبواری هاوردەکردنی کەرەستەی خاو و لێخۆشبوون لەباج و گومرگ
٢-پێدانی قەرزو هاوکاری ماددی دوای تەواوبوونی ٢٥%ی پڕۆژەکە
٣-بەخشینی هەموو ئەو موڵکانەی پەیوەستن بە پڕۆژەکەوە لە باج و ڕسومات
٤-پێدانی وزەی کارەباو ئاوو هەموو پێداویستیەکانی تر بەنرخێکی زۆر هەرزا بەو پڕۆژە بەرهەمهێنە عێڕاقی و غەیرە عێڕاقیانە بەپێ ی یاسای وەبەرهێنانی عێڕاقی
٥-یاسای وەبەرهێنانی عێڕاقیئاماژە بە پێویستی پێدانی ئاسانکاری ئەکات لەبابەتی دڵنیایی و بەکارخستنی دەستی کاری عێڕاقی خۆجێی یان بیانیٚ
کەرتەکان و بوارەکانی وەبەرهێنان لەعێڕاقدا فرە لایەنە لە پێشی هەموویانەوە و بەشێوەیەکی سەرەکی کەرتی نەوت و گازە کە زیاتر لە٩٠%ی کۆی بواری وەبەرهێنان پێکدێنێ وە کەرتی کشتوکاڵ و ئاودێری و کەرتی کانزایی بەتایبەت یۆڕانیۆم و زیو و قەسدیر کەرتی بیناسازی و خانوبەرەش بەیەکێک لە کەرتە بەرفراوانەکان دائەنرێت پەیوەست بە وەبەرهێنان چونکە عێڕاق پێویستی بە بنیات نانەوەی ژێرخانەکەیەتی کەشەڕو جەنگەکان وێرانی کردوون وە زۆر کەرتی تر هەیە بەتایبەت دەرمان و کەرەستەی جوانکاری و پیشەسازی و کیمیاویەکان و ڕستن و چنین…هتد.
بودجەی دارایی و یاساکانی پەیوەست بەم بودجە تایبەتە سێ ساڵیە کەبە ئاگاداری و ڕێنمایی صندوقی دراوی
نێودەوڵەتی ( ئای ئێم ئێف ) ئەبێ حکومەتی عێڕاقی ملکەچ بێ لەوەو دوا بۆ بەرزکردنەوەی باجی گشتی لەسەر چینە بەرینەکەی جەماوەرو کەمکردنەوەی خەرجی گشتی و مووچەو هاندانی کەرتی تایبەت و پتەوکردنی بناغەی لیبڕالیەتی تازەی ئابووری سەرمایەداری و پاڵپشتیکردنی چینە دەوڵەمەندو سەرمایەدارەکان و لێخۆشبونیان لەزۆربەی باجەکان یان کەمکردنەوەی و قورسترکردنی باری سەرشانی گەلانی کارگەری عێڕاق و کرێکاران بە باجە جۆراو جۆرە سەپێنراوەکان بەسەریانداو خراپتر بوونی خزمەتگوزاری گشتی و تەندروستی و پەروەردەو فێرکردن و خۆشگوزەرانی بەهۆی کەمکردنەوەی خەرجیە گشتیەکان و جێبەجێکردنی ئەو بڕگەو ماددانەی تایبەتن بەیاسای بودجەی عێڕاق و گەورەیی ئەو بودجەیەوەو چاپ کردنی دراوی کاغەزو کۆمپیالەو سەنەدە دراویەکان ئابوری عێڕاق بەرەو ڕووی قەیرانی گەورەو زیاتر ئەکاتەوە لە ڕێژەی دەستەوستانی دارایی چونکە یاسای عێڕاق ڕێی تەواوی داوە بە وەبەرهێنەکان بە دەستاودەستکردنی وپشک و بۆندەکان لە بازاڕەکانی عێڕاق کە ئەمەش بۆ خۆی ڕێژەی هەڵاوسان زیاد ئەکات و لەوێشەوە توانای کڕین لای ئەوانەی دهاتیان سنوردارە و چینی کرێکاران لاواز ئەکات.
دووەم : پاڵنەرە سیاسیەکان
گومانی تێدا نیە گەورەکردنی کێشە ئابوریی و ئیداریەکانی نێوان بەغداد و هەرێم لەسەر ئاستی ڕاگەیاندن و سیاسی لەژێر بیانوی بەگژاچونەوەی گەندەڵی دارایی و دروستکردنی کێشەی لاوەکی و ڕوکەش لەنێوان دەسەڵاتدارە نەتەوەیە بۆرژواکانی کورد لەهەرێمو دەسەڵاتە نەتەوەیی و مەزهەبیە بۆرژوا عەرەبەکانی بەغداد لەژێر کاریگەری دەوڵەتە ئیمپریالیە ڕۆژئاواییەکان لەسەرو هەموویانەوە ئەمەریکا بۆ دەستگرتن بەسەر سەرچاوە نەوتی و گازیەکان و وزە بەتایبەتی دوای هەڵگیرسانی شەڕی نێوان ڕوسیاو ئۆکرانیاو لێکەوتە جیهانیەکانی.
ئەم دوو دەسەڵاتە سیاسیە کە هەیە لە هەرێم و بەغداد بە هەردوکیان هێزێکی تایەفی و بۆرژوازی پێکدێنن و بڕیارە سیاسی و ئابووریەکانیان تەنها هۆکارێکە بۆ گومڕاکردنی جەماوەری کارگەر و چاندنی تۆوی دووبەرەکی و ڕەگەزپەرستی و نەژادی لەنێوان پڕۆلیتاریای عەرەبی و کوردی و نەتەوەکانی تردا کە لە عێڕاقدا نیشتەجێن وە هەر بڕیارێک کە بە ناوی گەلی عێڕاقەوە یان کوردەوە وەهەر بڕیاڕێک کە دەری ئەکەن هیچ پەیوەندیەکی نییە بە بەرژەوەندی ئەم گەلانەوە بەڵکو بۆ بەرژەوەندی چینە دەوڵەمەند و وەبەرهێنەکان و دەوڵەتە ئیمپریالیە گەورەکانە و بەم شێوەیە واپیشان ئەدەن بەم جۆرە سیاسەتانەیان نوێنەری ڕاستەقینەی گەلن
.
دەسەڵاتدارە نەتەوە پەرستەکانی کورد بەش بەحاڵی خۆیان خۆ لە بەرپرسیارێتی ئیداری و ئابوریی و دارایی ئەدزنەوە بەبیانوی ئەوەی بەغداد بەشە بودجەی هەرێم لە بودجەو مووچە نانێرێت بەمەش خۆیان لەبەرامبەر چینە کارگەرەکان وا پیشان ئەدەن کە ئەوان هۆکاری سەرەکی بەدبەختی خەڵکی بەش مەینەت نین
.
لەجەمسەری دووەم ئەوەی پەیوەستە بە بەغداوە بەردەوام وا لە جەماوەر ئەگەیەنن کە بودجەی عێڕاق و داهاتەکانی بەفیڕۆ ئەدرێ بەهۆی بونی دەسەڵاتدارە کوردەکان و سیاسەتە نەوتیەکەیان، ئەم خاڵەش ڕاستیەکە کەس ناتوانێ نکۆڵی لێ بکات بەڵام ئەمە وەک عەرەب دەڵێ (قسەیەکی هەقە بۆ مەرامێکی پوچ)بەکاری دێنن
بەمە هەوڵی چەواشەکردنی ڕای گشتی چینە بەش مەینەکەی عەرەبی لە پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشور ئەدەن و بە مەبەست هەوڵی شاردنەوەی ئەو هەموو گەندەڵیە ئیداری و دارایی و نادادی و هەژاری و بێکاری و ماڵوێرانی و خراپی ئیدارەدانی خزمەتگوزاری گشتی لەو پارێزگایانە ئەدەن
.
سەرەڕای بونیادی ئیداری دەسەڵاتی هەرێم وەک هێزێکی بۆرژوازی هاوبەش و بەشداریەکی بەرچاوی هەبووە لەدروست بوونی حکومەتی ئێستای عێڕاق وئەوەش ڕوونە کە دەسەڵاتدارانی حکومەتی ناوەندی سیاسەتێکی شۆفێنیانەی پاڵپشت بە دەوڵەتانی دراوسێ پەیڕەو ئەکەن کە بەهاوبەشە کوردیەکەیان ڕازی نین کە سەربەخۆییەکی ئیداری هەبێت لەبەر ئەم هۆیە حکومەتی ئیتیحادی یاساکانی بەو شێوە داڕشت دژی سەربەخۆیی یاسایی و ڕێپێدانی لە داڕشتنەوەو دەستوەردانە یاسان لەلایەن ئیدارەی کوردیەوە لەکۆتاییدا لەڕێی ئەم یاسا تایبەتانەوە بودجەو ماددەکانی تایبەت بە بودجه حکومەتی ناوەند هەوڵ ئەدات کە هەژموونی ئیداری و سیاسی و ئابوریی خۆی بەسەر کۆی پارێزگاکانی عێڕاق لەناویشیاندا پارێزگاکانی سەربە هەرێمی کوردستان بسەپێنێ بەبێ گوێدانە بابەتی مافە دیموکراتیەکان و ڕۆشنبیریەکانی گەلی کورد لەم ناوچەیە لەکاتێکدا دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان و دەسەڵاتی حکومەتی بەغداد هەردووکیان سەربە سیاسەتی ئەمەریکاو ڕۆژئاواو سیاسەتە لیبڕالیە تازەکەنی.
لەلایەک ئەبینین بودجەی عێڕاق بە دەیان ملیار دۆلار ئەخەمڵێنرێ و لە لایەکی تریش ژیانی خەڵکی بەش مەینەت و هەژاری گەلانی عێڕاق دەبینین بەعەرەب و کوردو نەتەوەکانی تریشەوە لەژێر باری خراپترین دۆخی ژیانکردندا دەناڵێنن و
پێویستیان بە سەرەتایترین خزمەتگوزاری سەرەکیە وەک ئاو و کارەباو تەندروستی و خوێندن و خۆشگوزەرانی نیشتمانی.
برەودان بەهەستی نەتەوەیی تەسک و هەستی شۆفێنی بەهۆی سەرهەڵدانی کێشە ئابوری و داراییەکان هیچ نیە تەنها بیانویەک نەبێ بۆ دزینی هێزی کاری چینی کرێکاران و داهاتی بێ شوماری عێڕاق بۆ خزمەتی چینێکی دیاریکراو لە بازرگان و سەرمایەدارەکان لەسەر حسابی بەدبەختی و بەش مەینەتی چینە چەوسێنراوەکەو بڵاوبوونەوەی بێکاری و بێ هیوایی لەناو گەنجانی کوڕو کچانی عێڕاقدا.
.بەم پێیە پڕۆلیتاریای عێڕاق بەعەرەب وکورد و نەتەوەکانی ترو تایەفەکانیەوە هیچ دەستێکی لەم کێشە ئابوریی و سیاسیەدا نیە کە لەنێوانئەم دوو جەمسەرە بۆرژوازیە دەسەڵاتدارەی هەرێم و بەغدادا هەیە بەڵکو بە پێچەوانەوە ئەوان زەرەر مەندی یەکەمن لە زۆربوونی باج و ڕسومات و بێ هیوایی و هەژاری کە ڕۆژ بەڕۆژ بەشێوەیەکی پێچەوانە لەگەڵ کەڵەکە بوونی سەرمایەی سەرمایەداران لەعێڕاقدا ئەویش زیاد دەکاتو دەبێتە هۆی ئەوەی عێڕاق شەپۆلێکی تری ناڕەزایی جەماوەری بەخۆیەوە ببینێ و ڕاپەڕینی تشرین و تشرینیەکان دووبارە ببێتەوە و بچێتە قۆناغێکی باڵاترو توندترەوە بەڵام پرسیارە سەرەکیەکە لێرەدا ئەوەیە کام هێزە سیاسیە ئەتوانێ خۆپیشاندانەکان و ڕاپەڕینە جەماوەریە ملیۆنیەکان لە داهاتودا ئاڕاستە بکات؟
لەبەر ئەم هۆیەش خەباتی سیاسی و فیکری شان بەشانی خەباتی ئابوریی کەئەم چینە پێی هەڵئەستێ وەک هەموو زوڵم لێکراو و چەوساوەکانی ناوچەکە لەکارە پێشینەکانی ئەرکە سەرەکیەکەی قاڵبگرتنە لەهێزێکی مارکسیستی سیاسی ڕێکخراوی دوور لەهەموو ئاڕاستە ڕیفۆرمخوازەکانیچەپی جەماوەری و نەتەوەیی و کرێکاری لایەنگری سۆشیال دیموکراتەکانی جیهان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیکا هەلپەرستەکان بۆ ئەوەی بتوانێ خەباتی جەماوەری بێ هیوا و پەرتەوازە کۆبکاتەوەو ڕێکبخات و شێلگیرانە ئاڕاستەی بکات وە هیچ نەرمیەک نەنوێنێت لەبەرامبەر ڕوخانی ئەم دەسەڵاتە زاڵمانەیە .
صابر . م
١٠/ ٦ / ٢٠٢٣
براڤی مارکسیستی کرێکاران !
