سەبارەت بە باسی “شۆڕشی سۆشیالیستی و ئەزمونی شۆڕشەکانی سەدەی ٢٠.. خوێندنەوەی ئیبراهیم محمد

یەکێك لەو باسانەی لە کتێبی تێگەشتنێك لە شۆڕشی سوشیالستی دا خراوەتە ڕوو باسێکی هاوڕێ ئاسۆ کەمالە لە ژێر ناونیشانی‌ ( شۆڕشی سۆشیالیستی و ئەزمونی شۆڕشەکانی سەدەی ٢٠) . وەک هاوڕێ ئاسۆ خۆی دەڵێ باسەکەی، ئەکرێ سەربەخۆ لە باسەکانی ترسەیر بکرێت. بەڕای من ئەگەر نەبێت بەژێر ئەو هەموو باس و ووتارو پۆستەوە کە بێشمار دەڕژێتە سۆشیال میدیاوە، پێویستە جدی وجیاواز سەیری بکرێت و هی ئەوە نیە سەرنج و تێبینی لە سەر نەدرێت.
هاوڕێ ئاسۆ ،بە پێشەکیەک و دووبەش و ئەنجامگیریەک باسەکەی بەشێوەیەک دەخاتە ڕوو کە خوێندنەوەیەکی جیاوازەولە ڕوو شیکاری کۆنتێکستەوە:

• بەدواداچوون بۆ ئەو زەمینە مێژوویی و سیاسییەی کە توێژینەوەکە بە شوێنیەوەیە دەکات .
  • توێژینەوەکە پێشهاتەکانی ئێستا و ڕابردووی پەیوەست بە بابەتەکە لەبەرچاو دەگرێت.
• ئەم باسە لە فۆرمە گشتیەکەیدا باسێکی پێ لە زەویەو، هەرئەوەی کۆمەڵێک پرسیار دەکات و هەندێک پرسیاریش بۆ خوێنەر دەوروژێنێ بۆ خۆی گرنگە.
  لە سەرەتاوە دەیەوێ .<<ئەوەی هێشتا تێزی شۆڕشی دیموکراتی دواتر شۆڕشی سۆشیالیستی لای کۆمۆنیستەکان هەر ماوە>>١، بکات بەدەستپێك . دواتر ڕەنگدانەوەی ئەو فۆرمۆلەیە لە بەرنامەی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی دا وەک نموونە زەق دەکاتەوە. . . بەهەرحال هاوڕێ ئاسۆ دەگەڕێتەوە بۆ مێژوویەکی دوور کە لە زهنی کۆمەڵگادا نەماوەتەوە،دەیەوێت بزانێ بۆ ئەو شۆڕشانە سەرکەوتوونەبوون، چی لەو شکستانەوە فێردەبین؟. بۆ سەردەمی کۆمۆنەی پاریس، تابتوانێ کۆنسێپی ئەو ڕەوت و رێکخراوانە ، بداتە بەر ڕەخنە. ئەگەر ئەم گەڕانەوە یە پێویستە دەبێت سەرجەم ڕەوەندی مێژووی ئەوکاتە لەبەرچاو بگرین تا وێنەکە دروست بێت، چونکە هەموو گەڕانەوەیەك بۆ مێژووی، لەخۆی دا،نووسینەوەی مێژووە. نوسینەوەی مێژووی بزووتنەوەی کۆمۆنیستی وکرێکاری بەبێ گەڕانەوە بۆ ڕەوەندی ئەوکاتەی کۆمەڵگا ناتوانێت وێنەیەکی دروست بێت ئەگەر سەرنج بدەین و بە پێی ئەم پێویستیە بگەڕێنەوە بۆ مێژوو،ئەوا شۆڕشی ١٨٤٨ لە ئەوروپا سەرەتای ئەو چارەنووسە جیاوازە بوو.سیستەمی سەرمایەداری لێرە بە دواوە وەک چەترێک کرایەوەو پێی نایە قۆناغێکی تر تەواوی سیستەمی سیاسی ،جمهوری ئوروستقراتی و دەستوری بەشێوەێەک ئارایشدرایەوە بوو بە سەرپۆشی سیاسی سیستەمی سەرمایەداری و ئەوروپا بەتەواوەتی پێی نایە قۆناغێکی. تر دوای شکستی شوڕش لە ئەوروپا هەندێک گۆڕانکاری چارەنووس ساز ڕووی دا ،لەوانە ئەزمەی ئابووری ساڵی پەنجاو حەوت کۆچی ملێۆنی ڕووەو ئەمریکا شەڕی ناوخۆی ئەمریکا ساڵی ١٨٦١ -١٨٦٤ وقۆناغی دووەمی شۆڕشی دووەمی پیشەسازی.
  ئەتوانم بڵێم جگە لەشەڕی قەرم و کۆمۆن قۆناغێکی گەشەو پرشنگداری ئەوروپا بوو زانست و تەکنۆلۆجیا و داهێنانە نوێکان ،داڕشتنەوەو ئارایشی سیاسی کۆمەڵگا لێبرالیزمی بۆ جاری یەکەم پەرچەم دار کرد کاردابەشکردن پێی نایە قۆناغێکی تر ئاستی بژێوی گۆڕانی سەرسوڕهێنەری بەخۆوە بینی ژمارەی دانیشتوان تەقیەوە سەرمایە ڕووەو کەڵکەبوون دەچوو داهێنانە زانستیەکان مۆرکێکی چارەنووس سازیان لە کۆمەڵگا دا ،ناکۆکی کۆمەڵایەتی و چینایەتی پێی نایە قۆناغێکی ترو ئاگاهی چینایەتی پەرەسەندنێکی گەورەی بە خۆیەوە بینی نیقابەو سەندیکاکان کاریگەریان دانا.
  هەرچەندە ئەزمەی١٨٧٣ سەری هەڵداو کەڵەکەی سەرمایە ناکۆکی تیژ دەکردەوە لە دوای ناوەڕاستی هەشتاکان بەدواوە بزووتنەوەی کرێکاری هەژموونی هێناو دیمووکراسی بەسەر سەرمایەداریا فەرز کرد وسوسیال دیموکراتی بوو بە ڕکەبەری لیبرالیزم ئەمە قۆناغێکی گرنگی تر بوو کەڵەکەی سەرمایە لە چوارچێوەی ئەوروپا گەورەتر بوو کێبرکێی سەرمایە تیژ بوویەوە تا حەدی زاڵکردنی سێبەری شەڕێکی سەرتاپا گیر چارەنووس ساز…..سەرەتای سەدەی بیست شەڕ بوو بە چارەسەر …..کەڵەکەی سەرمایەو ناکۆکی کۆمەڵایەتی پێکەوە لە چوارچێوەی ئەوروپادا تەحەموول نەدەکرا…. شەڕی ئیمپریالیستی بەردەرگای گرت…. قۆناغی مێژوویی دوای شۆڕشی ١٨٤٨ تا سەرەتای جەنگی جیهانی یەکەم پڕە لەو ڕووداوە سیاسی و ئابووری کۆمەڵایەتیانەی کە تا ئێستا کاریگەریان هەیەو بێ دەرکێکی ڕۆشن لێکدانەوەی ناتوانرێ سەرجەم مێژوو دروست وێنا بکرێت .چ جای قۆناغی ئێستا. دەبێت ئەم قۆناغە وورد تر لێکدرێتەوە تا وێنەی ئێستا ڕۆشنتر بێت.ناکرێ ئەم سیاقە مێژووی یە وەک باگراوندی کۆمۆنەی پاریس تەلخ بکەین تەنها چاوم لەسەر شۆڕشەکە بێت.
  شۆڕش لەشارێکا لە چاوی سەرجەم ڕەوەندی مێژووی ئەوکاتە ئاکامە سلبیەکانی لە سەر بزووتنەوەی کۆمۆنیستی وکرێکاری کاریگەر تر بوو لە چاو دەرس و تەجروبەکانی هاوڕێ ئاسۆ ئەڵێ: ئەوەی لەم سیمینارەدا بیخەمە ڕوو وەڵامی ئەم پرسیارە یە، بۆچی شۆڕشە کرێکارییەکانی سەدەی نۆزدەیەم و بیستەم سەرکەوتوونەبوون…سوسیال دیموکراتی، بەپیرۆز کردنی دیموکراتی بۆرژوازی..بەلشەفیزم بە کۆنتڕۆڵی دەسەڵاتی سیاسی وەبەرهێنانەوەی سەرمایەداری بەڵام ئەمانە بەرئەنجامی شکستی بزووتنەوەی کۆمۆنیستی وکرێکاری یە لەکۆتایی سەدەی نۆزدەیەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا نەك هۆکار . شکستی ئەم بزوتنەوە یە وکارکردی ڕووداوە و پێشهاتەکانی سەدەی بیست و ڕەوەندی گەشەی سەرمایەداری و گۆڕان و کاردانەوەی کاریگەری دانا لەسەر تواناو هەستانەوەی بزوتنەوی کرێکاریی لە چەقی قورسایی پێویستی خەباتی چینایەتی یەوە. هاوڕێ ئاسۆ بەشوێن ڕیشەی دوالیزم و شۆڕش و ڕیفۆرم وەیە .
  دوالیزمی ریفۆرم و شۆڕش بەشێکی کارکردی حزبێکی کرێکاریی یە کە بیەوێ پەیوەندی بە خەباتی کرێکاریی وە بەردەوام بێت و دانەبڕێت لە خەباتی ڕۆژانەی کرێکاران و ناڕەزایەتیەکان و ئامادەیی هەبێت پێویستە ریفۆرم کرێکاریی بەهەند وەربگیرێت، چونکە کرێکاران هەمووکات لە هەلومەرجی شۆڕشی کردندا نین .لە هەلومەرجی ئێستادا ئەکرێ دەورو کارکردی دەزگا بۆرژوازی یەکان بۆ خەباتی کرێکاریی کارامەو لەبار نەبێ.بەڵام سەد ساڵ لە مەوپێش ڕەنگە وانەبوو بێت. ئەوەتە ئەنجلس ئەڵێ ((ئێستا تێدەگەین کە ئەو شێوازەی لە ساڵی ١٨٤٨دا پەیڕەویمان لێکرد، بەپێی پێویست نەبووە، لەو کاتەوە بارودۆخی ئابووری لە کیشوەری ئەوروپادا زۆر پەرەی سەندووە، ئێستا شێوازێکی دیکەمان هەیە کە دەتوانێت سوودێکی زۆر زیاتری بۆ خەباتی پرۆلیتاری هەبێت لە چاو شێوازەکانی ڕابردوو ، واتە بەکارهێنانی مافەکانی هەڵبژاردن))” هەروەها دەڵێ(( تەنانەت ئەگەر وا دابنێین کە مافی دەنگدانی گشتگیر جگە لەو سوودەی کە لە ئەنجامی ئەو ڕاستییەوە دێتە ئاراوە کە ڕێگەمان پێدەدات سێ ساڵ جارێک دەسەڵاتەکانمان حیساب بکەین، هیچ سوودێکی تر نادات؛ و کە لە سایەی گەشەی کتوپڕ و بەردەوام بەرچاو لە ژمارەی دەنگەکاندا، بە هەمان شێوە متمانەی کرێکارانی بە سەرکەوتن و ترس و دڵەڕاوکێی دوژمنانی بەهێزتر کردووە و بەم شێوەیە بووەتە باشترین لە نێو ئامرازەکانی پڕوپاگەندەی ئێمەدا؛ وە کە زانیاری وردی لەسەر خاڵە بەهێزەکانی خۆمان و لەسەر خاڵە بەهێزەکانی هەموو لایەنەکانی نەیارەکانمان پێداوین و بەمجۆرە بوارێکی بۆ هەڵسەنگاندنی کردار و هەڵسوکەوتەکانمان کە لە هیچ شوێنێکی تردا هاوتای نەبووە لەبەردەمماندا کردەوە و هەم لە دوودڵی ناکاتیی و هەم لە کاتی ناکاتی پاراستین بوێری بێباکانە – تەنانەت ئەگەر ئەمە تاکە سوودیش بێت، ئەوە نە بەس دەبوو…… ؟))٢ ئەگەر قسە لە سەر ئەو خۆتەکاندنەوە ی سۆشیال دیموکراتیە لە ئامانج و دەستگرتن بە ڕیفۆرمی وە وەک ستراتیج ، ئەوا ڕیشەی ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو گۆڕانکاریانەی لە پرۆسەی بەرهەمهێنانەوەی سەرمایەدا ڕوویان دا زەمینەی ئەوەی خۆشکرد کە ڕیفۆرمیزم وەک ستراتیژی سۆشیال دیموکراتی دا ببێتە ئامانج و ستراتیژ. بەڵێ نیوکلاسیکزم بە پێی پێویستی سوڕی سەرمایە لەو کاتەدا پرۆسەی بەکارهێنانی چالاک کردەوە ،ئەمەش بووە هۆی کارکردی ئەو گۆڕانکاریانە لە فکرو لە سیاسەت دا.
  
  هاوڕێ ئاسۆ لە لاپەڕەی بیست دا دەڵێ …ئەم شۆڕشە کۆمەڵایەتییە پرۆسەیەکە…نەک بە تەنها ئەزمەیەک یان ڕووداوێک…بەڵام تەواوی شۆڕشە کرێکارییەکانی سەدەی نۆزدەیەم و بیستەم بەرئەنجامی کارکردن شەڕەکان بوون ،بۆشایەک لەدەسەڵات و کۆمەڵگادا دروست بووە و بە شۆڕش پڕکراوەتەوە لەو ڕێچکەی پرۆسەی بەسەر ئەنجام گەیاندنی شۆڕش دا خۆی نەگرتوەتەوە واتە هەر کە سەرمایەداری گەڕاوەتەوە سەر ڕێچکەی خۆی ،ئەو بۆشاییەی کە لەدەسەڵات دا دروست بووە پڕکراوەتەوە، ئەمە بۆ هەردوو شۆڕشی ئەڵمانیاو کۆمۆنەی پاریس ڕاستە،بۆ شۆڕشی ئۆکتۆبەریش ناڕاستەوخۆ لە پرۆسەیەکا ئەمەی کردووە. شکستی ئەم شۆڕشانە کاریگەری سەلبی کردوەتە سەر سەرجەم بزووتنەوەی کۆمۆنیستی و لە سەنتەری سەرمایە دووری خستونەتەوە .لە ڕاستیدا ئەم شۆڕشانە شۆڕشی سیاسی بوون شۆڕش ئەوە نیە لە دورگەیەکی یان شاری یا وڵاتێکی ڕوو ئەدات،یەکێک لە پێناسە بنیادیەکانی مارکس بۆ سەرمایەداری،جیهانی بوونیەتی . واتە ئەم سیستەمە کە لە ئەوروپاوە گەشەی کرد، بەتایبەتی لە بەریتانیاوە سیستەمێکە سەرجەم کون و قووژبنی دنیای تەنێوە ئەمەش لەوێوە سەرچاوەی گرتوە کە داهێنانەکانی ئەوەی نیشان داوە کە سنوورەکان کۆنترۆڵی ناکات. شۆڕش ئەوەیە لە پرۆسەی پێچانەوەی سیستەمەکەدا خاڵێکی پۆزەتیڤە واتە سەرجەم سیستەمەکەی لە پێش چاوە، تەنانەت شکستەکانشی پێشمەرجەکانی سەرکەوتنی ڕاناگرێ چونکە زەمینە مێژوویی و مادیەکەی لە خەباتی چینایەتی و لە کۆمەڵگا دا ئامادەیە ،واتە لە بەرامبەر کێشمەکێش و ناکۆکییەکە لە چارنەهاتوەکانی سیستەمەکەدا شۆڕش بووە بە پێویستی،وەک بەهاری ئەوروپای ساڵی1848.
  هاوڕێ ئاسۆ لە بەشی دووەمی باسەکەی دا قوڵتر دەبێتەوە لەم تێگەیشتنە لەشۆڕشی کۆمەڵایەتی و بەشێوازێکی تر هەمان تێگەشتن دەخاتەڕوو بەڵام ئەوەی بۆم سەرنج بوولە دەسپێکەوە دەگەڕێنێتەوە سەر تەواوکردنی ڕەخنەی پێشووی لە كۆمۆنیزمی کرێکاری.ئەمە وا دەکات باسەکە ناڕاستەوخۆ لە کێشمەکێشی فکری دا بمێنێتەوە بەرتەسک بێتەوە لەتێڕوانینێکی مەکتبی ڕەوتێکا.لەکاتێکا، کێشەی بزووتنەوەی کۆمۆنیستی تێڕوانینی ڕەوتێکی ئەم بزوتنەوە نیە کە دەست و پێی گرتبێت. بەڵکو کێشەی چینێکی کۆمەڵایەتی یە کە لەم هەلومەرجەدا بەشێوەیەک توند بووەتەوە وا پێویست دەکات ڕەخنەوە بەدیلی کۆمەڵایەتی خۆی هەبێ. پرسیار ئەوەیە ئایا لە کاتێکا کە نیولێبرالزم بە پێچەوانەوە ئیدیعاکانی وە خەریکە بەشەریەت لەناو ئەبات، کۆمۆنیزم بەپێی پێویست گەڕاوەتەوە ڕێچکەی مێژووی خۆی ؟ کێشەکانی لە رابردوودا چیە و لەداهاتوودا چی دەبێت؟ نەك ئەوەی ڕەوت و تێڕوانینێکی چەپ چی دەڵێت.یان چ ئاراستەیەکتەیکردوە و چ ڤێرژنێکی دەرداوە.
  کۆی باسەکەی جدییە شوێن پەنجەی ئاسۆێکی فراونی هاوڕێ ئاسۆی پێوە دیارە…
  
  
  *١کتێبی تێگەشتنێك لە شۆڕشی سوشیالستی
  پێشەکی ساڵی ١٨٩٥ جەنگی ناوخۆی http://xn--marxists-dwk1gwa0oqc20j.org/ ٢ *

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.