ئایا ئەدەبی كوردی بەرهەمی داهێنەرانەی نییە؟!.. سەدیق سەعید ڕواندزی

پرسی سەرسامبوون تا ڕادەی خۆ بچووككردنەوە و شەرمكردن لە ئەدەبی نەتەوەیی خۆت، دیاردەیەكە و لە نێوەندی ئەدەبی كوردیدا هەیە و دەشبێت. ئەمە دوو دیوی هەیە، دیوێكی بەراوردكردنانەی ئەدەبییە، كە نییە یان دەگمەنە و دەبێ بابەتییانە و بەراوردكاریانە شڕۆڤە بكرێت، دیوێكیشی سایكۆلۆژییە كە ڕەنگدانەوەی ئەو داگیركارییە فەرهەنگی و كەسی و كولتووریەیە، كە دوژمنانی كورد بە درێژایی مێژوو، پەنایان وەبەر بردووە و هەوڵی ئەوەیان داوە، ڕەگی بچووكی و خۆ بە كەمزانی، لە ئاست ئەویتری نەیاردا، لە ناخ و هزری مرۆڤی كورد بچەقێنن. سەرنج بدەن، خانی دوو سەد ساڵ بەر لە ئەوروپییەكان، باسی ناسیونالیزم و بناغەی نەتەوە لە مەم و زیندا دەكات (خوێنەر دەتوانێ بگەڕێتەوە سەر كتێبە گرنگ و نایابەكەی نووسەر و ئەكادیمی دیاری كورد، فەرهاد شاكەلی بە ناوی ناسیۆنالیزمی كوردی لە مەم و زینی ئەحمەدی خانیدا) كە هێشتا ناسیۆنالیزم وەك فیكر هەر بوونیشی نەبووە.

نالی زۆر بەر سەرهەڵدانی ڕۆشنگەری لە ئەوروپا، ڕوانگەیەكی رشۆنگەرانەی لە شیعردا هەبووە، كە خوێنەران لەوەشدا بابگەڕێنەوە سەر كتیچبە نایاب و سەنگینەكەی مامۆستا ڕێبوار سیوەیلی. فەرهەنگ و ئەدەبیاتی كوردی، نەك هیچی لە ئەدەبیاتی جیهانی كەمتر نییە، بەڵكو هونەریتر و پڕ ماناتریشە. خوێنەران دەتوانن بچن بەرهەمی ئەو نووسەرانە بخوێننەوە، كە نۆبڵی ئەدەبییان وەرگرتووە. گرفتەكە ئەمە نییە، گرفتەكە خۆ بە كەمزانی و بچووكی هەندێك لە بەناو سیاسی و نووسەرانی كوردە لە ئاست دوژمناندا . لە نێوەندی ئەدەبی كوردیدا، چونكە بزاوتێكی پێچەوانە نییە كە بەرهەمە كوردییەكان وەربگێڕێتە سەر زمانە بیانییەكان،هەروەها خوێنەری كوردیش تەنها زمانی كوردی دەزانێت و ناتوانێت بەزمانەكانی دیكە، بەرهەمەكانی نووسەرانی دنیا بخوێنێتەوە، ئیدی ئەو بۆشایە دروست بووە. سەرنج بدەن سەدان كتێبی بیانی وەردەگێڕدرێنە سەر زمانی كوردی، بەڵام لە بەرانبەر ئەمەدا تازە هەندێك بەرهەمی نووسەرانی كورد دەكرێنە فارسی و نووسەرانیش شاگەشكە دەبن، وەك ئەوەی ئەمە گەورەترین داهێنان بێت، لە كاتێكدا زمانی فارسی هەم زمانێكی زۆر سادە و ئاساییە، هەمیش لە ئاست زمانێكی وەكو ئینگلیزی و ئەڵمانی و ئیسپانی، وەك نەبوو وایە.

ئێمە نەمانتوانیوە وێنەی ڕاستەقینەی ئەدەبیاتی خۆمان بە دنیا بناسێنین. ئەگەر وەرگێڕە زۆر و زەبەندەكانی كورد، زۆرینەی هەرە زۆریان، كەمێك لە دەرەوەی ڕوانگەی بەرژەوەندی كەسی و تایبەتی خۆیانەوە، ئەدەبی كوردی و بەرهەمی نووسەرانی كوردییان وەربگێڕایەتە سەر زمانەكانی دیكەی دنیا، ئیدی ئێمە دەمانتوانی وێنەی ڕاستەقینەی ئەدەبی كوردی وەك ئەوەی كە هەیە نەك وەك ئەوەی نەیارانمان دەیبینین، بە هەموو دنیا بناسێنین. بەرهەمی نووسەرانی كورد لە ڕووی ڕۆمان، شیعر، چیڕۆك و ژانڕەكانی دیكەش، نەك هیچی كەمتر نییە، لە نووسەرانی دنیا بەڵكو زیاتریشە. باسكردن لەوەی ئەدەبی كوردی و ڕۆمانی كوردی وا نییە، ڕووی ئەوەی هەبێت وەربگێڕدرێتە سەر زمانەكانی دیكەی جیهانی، لە ڕاستیدا بێ ئاگایی و خۆ بە كەمزانییەكی گەورەیە لە ئاستی نەتەوەكانی سەردەست، كە ئەركی ڕۆشنبیری كوردە، شەڕی ئەو كولتوورە و گرێ سایكۆلۆژییە بكات نەك نەزانانە و ترسنۆكانە و بوودەڵانە گەورەتری بكات! تۆ بَڵێی لەو هەموو شیعر و چیڕۆك و ڕۆمانەدا، بەرهەمێكی شایستەمان نەبێت؟ سەرنج بدەن، چ بزاوتێكی گەورەی وەرگێڕان لە زمانەكانی دیكەی بیانی بۆ سەر زمانی كوردی هەیە! بەڵام بە پێچەوانەوە، زۆر بە دەگمەن بەرهەمی نووسەرانی كورد وەرگێڕدراونەتە سەر زمانەكانی دیكەی دنیا، ئیدی چۆن نووسەرەكانمان و شاكارەكانیشیان، لە سەر ئاستی دنیا دەناسرێن؟ ڕۆمانی كوردی، هیچی كەمتر نییە لە ڕۆمانە جیهانییەكان و دەكرێ بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەو بۆچوونەی من، خوێنەران بگەڕێنەوە سەر ئەو ڕۆمانە بیانییانەی كراونەتە كوردی، ئەو كات دەردەكەوێت كە ڕایەكەی ئێمە لۆژیكییە یاخود نا؟ بڕۆن بەراوردی شیعرە لیریكییەكانی ( نزار قەببانی ) و بە شیعرەكانی (فریدون بەرزنجی ) و ( ئەحمەد محمەد ) و (ئیسماعیل خورماڵی ) بكەن . بەراوردی شیعرەكانی (محمود دەروێش ) و (شێركۆ بێكەس ) بكەن، بەراوردی شیعرەكانی ژنانی جیهانی بە شیعرەكانی ژنە شاعیرانی كورد بكەن. بڕۆن بەراوردی ڕۆمانەكانی (بەختیارعەلی) بە ڕۆمانی نووسەرە فارس و عەرەب و بیانییەكان لە ڕووی تێما، ڕووداو، گێڕانەوە بكەن.

بڕۆن شیعری ئەو شاعیرانە بخوێننەوە كە براوەی خەڵاتی نۆبلن و دواتر شیعری شاعیرە كوردەكانیش بخوێننەوە، ئەو كات بۆتان دەردەكەوێت كە شیعری كوردی لە شیعری شاعیرەكانی براوەی خەڵاتی نۆبل زۆر جوانترو بە چێژترە؟! ئەو نووسەرەی دەڵێت كورد داهێنانی نییە و نووسەر و ئەدیبی گەورە و داهێنەری لێ هەڵنەكەوتووە، لە ڕاستیدا نووسەرێكە گیرۆدەی ئەو گرێ خۆ بە كەمزانیەیە كە دەیان ساڵە دوژمنان هەوڵی داكوتانی لە ناخ و بیرو كولتووری ئێمە دەدەن. ئەدەبی كوردی نەك هەر داهێنەر و داهێنان، ڕۆمانی وای تێدایە شیاوی ئەوە بێت وەربگێڕدرێتە سەر زمانەكانی دیكەی دنیا، بەڵكو لە ڕووی بیر و هزرەوە لە ئەدەبی جیهانیش هزردارترە. لە سەرەتاكانی سەدەی بیست، بێكەس و شێخ نووری، دژی ئەقڵی كۆنەخوازی و پیاوسالارین، قانح هەوڵی یەكسانی و نەمانی جیاوازی چینایەتی دەدات، كامەران موكری و زێوەر و ئەحمەد موحتارجاف باس لە نیشتمان پەروەری و گرنگی پەروەردە و خوێندەواری دەكەن. برایم ئەحمەد باس لە ڕاپەڕین و ئازادی و سەربەستی مرۆڤەكان لە ژانی گەل دەكات. ئێمە باجی بێ دەوڵەتی و سەربەخۆیی دەدەین، كە نیشتمانێكیش هەمیشە ژێر دەستە و چەوساوە بێت، بێگومان زمان وكولتوور و فەرهەنگیشی ژێر دەستە دەبێت. لێرەوەش ئەركی ڕاستەقینە و نیشتمانییانەی نووسەران و ڕۆشنبیران دەست پێ دەكات، كە ئەدەب و فەرهەنگی نەتەوەكەیان بە دنیا بناسێنن، نەك بڕوایان وابێت ئەدەبی كوردی و بەرهەمی نووسەرانی كورد بێ داهێنەر و ڕووی ئەوەیان نییە بە دنیا بناسێنرێن، چونكە ئەوە ئاوكردنە ئاشی دوژمنانە، كە ئەوانیش هەر ئەوەیان دەوێت .

*ئەم بابەتە لە ڕۆژنامەی هەولێر ژمارە (4246) لە 9/2/2025 بڵاوكراوەتەوە.

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.