ڕۆمانی حەسەن سوورمەو چەند سەرنجێك!.. سەدیق سەعید ڕواندزی

كارەكتەر، بە یەكێك لە ڕەگەزە سەرەكییەكانی بینای هونەری دەقی ڕۆماندا دادەنرێت. كە ڕۆڵێكی بنەڕەتی دەبینێت لە وازیكردنی ڕووداوەكاندا. كارەكتەر چ وەك گێڕەڕەوی ڕووداوەكان، واتە لە یەك كاتدا هەم پاڵەوانی ڕووداوەكان و هەمیش گێڕەڕەوەی ڕووداوەكان وەك كەسی یەكەمی تاك، یاخود تەنها بە ڕۆڵبینینی بێت لە ڕووداوەكان و بگێڕەوە نووسەر بێت، لە هەردوو كاتدا بایەخی خۆی هەیە. هیچ دەقێكی چیڕۆك و ڕۆمان نییە، كەسایەتی وەك ڕەگەزێكی دەق، یەكێك لە پێكهێنەرە سەرەكییەكانی نەبێت. كارەكتەرەكانی ڕۆمان، وەك مرۆڤی نێو واقیعی كۆمەڵایەتییانەی ژیان، دەبێ هەڵگڕی چەندین خەسڵەتی كۆمەڵایەتی بن و پێگە و ئاستی هوشیاریی و شوناسی پیشەیی و كۆمەڵایەتییان لەگەڵ ئەو ڕۆڵە بگونجێت كە لە میانەی ڕووداوەكانی نێو ڕۆمان وازی دەكەن. بێگومان ئەمەش بەوە دەكرێت كە دەبێ كارەكتەرەكان سەربەستییەكی تەواویان لە وازیكردنی ڕۆڵەكانیان هەبێت و نابێ دەنگی ڕۆماننووس لە دەرەوەی ڕۆمانەكە بە ئەندازەیەك زاڵ بێت و دەربكەوێت، كە بوونی كارەكتەرەكانی ڕۆمان و ڕوئیا و تێگەیشتن و ڕەفتار و جوڵانەویان ون بكات. ئەمە هەڵەیەكی گەورە و زەقە و بەردەوام بەشێكی زۆری ئەوانەی ڕۆمان دەنووسن بێ ئەوەی هەستی پێ بكەن تێی دەكەون. لە ڕۆمانی (حەسەن سوورمەدا) بیست و سێ كارەكتەری جیاواز هەیە. هەڵبەتە بوونی بیست و سێ كارەكتەری جیاواز، واتا بوونی بیست و سێ مرۆڤی جیاواز لە ڕووی سایكۆلۆژی، هزری، پیشەیی، هوشیاریی و ئاستی تێگەیشتن و پێگەی كۆمەڵایەتی و چینایەتییان، كەچی كۆی ئەو هەموو كارەكتەرانە، بە یەك زمان دەپەیڤن، بە یەك هزر بیر دەكەنەوە، بە یەك ڕیتم ڕووداوەكان دەگێڕنەوە، كە ئەمیش دەنگی نووسەری دەقەكەیە، لە دەرەوەی پانتایی ڕۆمانەكە.

ڕۆماننووس نەك نەیتوانیوە هاوگونجاندن لە نێوان ئەو هەموو كارەكتەرانە، لە بوون و شوناسیاندا دروست بكات، بەڵكو كەوتۆتە هەڵەی زەقیشەوە. لەو ڕۆمانەدا، كارەكتەرێك هەیە بە ناوی (كەمال) ئەو مرۆڤە، نەخۆشی دەروونی هەیە و شێتە، چەندین پزییشكیان پێ كردووە، كەچی چارەسەر نەبووە، لە ئەشكەوتەكان دەژیت، كەچی ئەم كارەكتەرەكە، وەك ئاقڵێك گفتوگۆ لەگەڵ حەسەن سوورمە دەكات ! ڕۆماننووس لە وەسفی كەمال دا دەڵێت:( كەمال وێنەی دەزگیرانەكەی وەك هەویە كەپس كردبوو، لە گیرفانی دابوو، ئەو لە وەسفی خۆشەویستەكەیدا دەڵێت هەموو شەوێك دێت بۆ لام، دەستە نەرمەكانی بە ڕوومەتم دادێنێ، بە پەنجەكانی پرچی ئاڵۆزم شانە دەكا) ئایا ئەمە لە زمانی كەسێكی شێت دەچێت؟ یان كەسێكی ئاشق و ڕۆمانسی و ژیر؟ مەگەر مرۆڤێك هزری ئەوەی هەبێت، ناسنامەیەك بە كەپسكراوی بخاتە گیرفانییەوە، دەشێ پێی بگوترێت شێت؟ لەلایەكی دیكەوە ئەوانەی نەخۆشی دەروونیان هەیە، بە گشتی كەسانی گۆشەگیر، نامۆ و داڕووخاون، حەوسەڵەی هیچ پەیوەندی و گفتگۆ و ژیانیان نییە، كەچی كەمال كە گوایا شێتە، وەك ئاقڵێك ڕەفتار دەكات، كە ئەمەش نیشانەی نەشارەزایی نووسەری ڕۆمانەكە، لە بونیادی كەسیەتی كارەكتەر لە ڕۆماندا دەردەخات. مووسا، كوری حەسەن سوورمە و بەس چۆلەكەیە. مووسا، بە پیشە كاسبە و دوكانێكی هەیە و لەو ڕێگەیەوە گوزەرانی خۆی دابین دەكات، مووسا، عاشقی سوورەییای ژنی جەرجیسی سیخوڕ دەبێت و دەستی لەگەڵ تێكەڵاو دەكات، ئەم كارەكتەرەش، كە شوناسی كۆمەڵایەتی و پیشەیی دیارە لە ڕۆمانەكە، كەچی وەك هزرمەندێك دەدوێت، تەنانەت لە هەندێك شوێن، بە هۆی ئەو نەگونجاوییە لە ڕۆڵی كارەكتەرەكان، دژ واتایی گەورە دروست بووە ،بۆ نموونە: كاتێ سۆفی عەولای ئامۆزای حەسەن سوورمە، دەیەوێت زارای خوشكی مووسا بۆ مووسا بە ژن بدات، مووسا دەڵێت:
( ئاخر خۆمن ئێستا نازانم پرۆسەی ژن هێنان و مێردكردن چییە ؟ ل 64) ئەگەر كەسێك بزانێت پرۆسە وەكو وشەیەكی هزری و سیاسی چییە، تۆ بڵێی بای ئەوە شارەزایی نەبێت، نەزانێت هاوسەرگیری چییە؟ ئەگەر كەسێك ئەو چەمكانە، لە میانەی بیركردنەوە و تێڕامان و گفتووگۆدا بە كار بێنێت، ئاخۆ مانای وانییە هوشیاریەكی سیاسی هەیە؟ بەس چۆلەكە، كە دایكی مووسا و ژنی حەسەن سوورمەیە، هەڵگڕی نازناوی چۆلەكەیە، كەچی بە درێژایی ڕۆمانەكە، ئێمە وەسف و وێنەیەكی ئەو ژنە نابینین، بۆچی بە چۆلەكە ناودەبرێت؟ ئایا لەبەر ئەوەیە كە بچووكە؟ جەرجیس، كە مێردی سوورەیایە، پیاوێكی خۆفرۆش و سیخوڕە و دەستی لەگەڵ دوژمن هەیە، كەچی بە درێژایی ڕۆمانەكە، كارێكی سیخوڕی لێ نابینین، بەدڕەوەشتییەكی لێ نابینین! سەیر لەوە دایە، سوورەیا كە ژنی جەرجیسە و خیانەت لە مێردەكەی دەكات و دەست لەگەڵ مووسا تێكەڵ دەكات، كەچی بە بە هاوسەرەكەی دەڵێت پیاوێكی بەدڕەوشتە و هەر لە دوو كاری خراپە، ئایا كەسێك خۆی خیانەت لە مێردەكەی بكات، مافی ئەوەی هەیە ڕەخنەی بكات؟ ڕۆمانەكە، گەرچی بە ناوی حەسەن سوورمەیە، واتا ناونیشانەكە لە ڕووی ڕووداوەوە پەیوەندی بە كارەكتەرەوە هەیە، كەچی لە ڕۆمانەكەدا كەمترین ڕووداو پەیوەندی بە حەسەن سوورمەوە هەیە، وێرای ئەو هەموو كارەكتەر و ڕووداوانە كەچی ڕووداوی ڕۆمانەكە لە كۆتاییدا، دەبێتە باسی سورەیاو مووسا، ئیدی هەموو كارەكتەر و ڕووداوەكانی دیكە لە پەراوێز دەمێننەوە و نازانین ئەو هەموو باس و كارەكتەرانە چییە نووسەر ئاخنیویەتییە ڕۆمانەكەی؟ كە نەوەسف، نە ڕۆڵ، نە هیچ پێگەیەكیان لە نێو ڕووداوەكانی ڕۆمانەكە نییە؟! بۆ نموونە: حەسەن سوورمە، كوڕێكی بزر بووە، كەچی هیچ باگراوەندێكی مێژوویی و بیۆگرافی لە ڕۆمانەكە نییە.
كەمال كە نەخۆشی دەروونی هەیە، تەنها لە دیمەنێك دەردەكەوێت، بەسێ چۆلەكە، نازانین بۆچی ئەم ناوەی لێنراوە ! ڕۆماننووس دەبێت، بە شێوەیەكی هونەرییانە مامەڵە لەگەڵ كارەكتەر و تێماو ڕووداوەكان بكات، بە داخەوە نووسەری ئەم ڕۆمانە لەوەدا سەركەوتوو نەبووە . تەنانەت زۆرجار زمانی ڕۆمانەكە، كە زمانێكی شیعریی و پەخشانییە، دەبێتە زمانێكی سیاسی و ئاسایی وەك ئەوەی ڕۆماننووس لە وەسفی جەرجیسی هاوسەری سوورەیا دەڵێت:
( جەرجیس كەسایەتییەكی پاسیڤ و قێزەوەن بوو . ل 148) پاسیڤ چییە؟ مەگەر تۆ ڕۆمانت نووسیوە، یان وتاری سیاسی ڕووت؟ ئەم جۆرە وەسفە ناهونەریی و نائستاتیكییە لە ڕۆماندا، بێگومان دەرەنجامی جیاوازینەكردنە لە نێوان زمانی ڕۆمان كە ڕەهەندێكی هونەری هەیە، لەگەڵ زمانی وتار، ڕۆژنامەوانی و كە دوو دنیای جیاوازن لە یەكتری. دواجار دەڵێم، حەسەن سوورمە، بنەماكانی هونەری ڕۆمانی تێدا نییە و نووسەر نەیتوانیوە وەك ڕۆمان مامەڵە لەگەڵ ئەو تێمایە بكات، كە ئەو بە ناو حەسەن سوورمە نووسیویەتی.

*پەراوێز: حەسەن سوورمە، ڕۆمان، نووسینی: بەكر ئاڵەیی.

*ئەم بابەتە لە هەفتەنامەی ڕێگای كوردستان ژمارە (1440) لە 3/6/2025 بڵاوكراوەتەوە.

Sadiq Said Rwandze

سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.