كەمپەێنی بارزانی بۆ ریفراندۆم, چەپ لە کوێ ڕاوەستاوە؟ …. سەعید کەرامەت
كامپەینی مەسعود بارزانی بۆ ریفراندۆم سەبارەت به سەربەخوێی کوردستان ئەوەنده بە ڕوڵەت جوان و باڵکیشە، که بە داخەوه بەشی هەرە زۆری چەپی لەگەڵ خۆێدا هاو ئاهەنگ کردووە. بە لەبەر چاو گرتنی ئەزمونی ٢٦ سالەی حوکمرانی بارزانی و ئامانجه ڕاستەقینەکانی ئەم پرۆژەیە، بۆچۆنی چەپ لهم بوارە جێگای سەرنجە. ڕەوت یان کەسایەتێک کە خوی لە بواری ئابوری و بەڕیوەبردندا سەرچاوەێ گەندەڵیە و به هۆی پێشێل کردنی زەق و ناشیاوی یاسا متمانەی لە ژێرپرسیار دایە، نابێت سەر پەرشتی پرۆژەیەکی ئاوا گرنگی پێ بسپێردرێت.
كیشەکە تەنها لە ناشیاوی کارگێری ئەم سیناریۆیه‌دا کورت نابێتەوه. ئامانجی ئەم ڕیفراندۆمە ئەوە نیه که خەڵکی کوردستان بە درێژایی ١٠٠ ساڵی ڕابردوو سەرو ماڵیان بۆ داناوه . ئەم سیناریۆیە، پلانێکی لە پشت پەردەوەیەو پڕە لە ناڕونی.
زۆربەی ڕەوته چەپەکان لە جیاتی ئەوەی جموجۆڵی پشت پرده و مەترسی ئەنجامەکانی ئەم سیناریۆیە بخوێننەوە، کەچی تەنها ڕواڵەتی بابەتەکەیان بینیوه.
ڕاپرسی گشتی ڕاسەقینە پێویستی بە کۆمەڵێک کاری بنەڕەتی و یاسایی هەیە کە دەبێت لەلایەن لایەنی داواکارەوە ئەنجام درابێت، کە لێرەدا بە چەند خاڵێک دەیانخەمە ڕوو.
ئامانجی ڕیفراندۆم
ئەم پروژە سیاسیە بۆ ئەوەنیه کیشەیەکی سەد ساڵەی کورد چارە سەر بکات. بە پێچەوانه‌وە ئەمە پیلانێکە لە بنەڕەتدا بۆ دەربازکردنی ئەزمەی شەرعیتی سیاسی کورسیەکەی مەسعود بارزانیە. ئەوە زیادتر لە دوساله ماوەی یاسایی سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەسەر چووە، بەڵام، عاشقبونی بە کورسی دەسەڵات وای لێکردووە دەستهەڵنەگرێت لە کورسی سەرۆکایەتی هەرێم. ئەم کێشەیە بۆتە هۆی ئەوه که پارلەمان سەبارەت به پۆستی سەروکایەتی هەڵوێست بگرێت. پاش وروژاندنی بابەتی سەروکایەتی لە لایەن باڵی ئۆپزسیۆنی ناوپەرلەمانەوە، مەسعود بارزانی بڕیاری دا ئەو دامەزراوەیە دابخات و سەرۆکەکەی لە هەولێر دوور بخێرتەوه.
لەوکاتەوه که ئەم ئالۆگورە هاتۆتە ئاراوە، قەیرانی ئابوری و سیاسی کوردستان گەیشتۆتە قوناخێکێ قوڵتر.
سەرەڕای ئەم تەنگوچەڵەمەیە، ئەوە زیاتر لە دوو دەیەونیوه لە حوکمڕانی بارزانی لە کوردستان تێپەڕدەبێ، کەچی هێشتا ئەو وڵاتە یاسای بنەڕەتی یان “دەستورێکی” بۆ بەڕیوه بردنی کومەڵگا نیە. پێکهاتەی کارگێڕی هەرێمی کوردستان تێگلاوە لە گەندەڵی و توشی قەیرانێکی ماڵی گەورە هاتووە. قەیرانی سەرۆکایەتی هەرێم و کێشە جۆراوجۆرەکانی تر، بونەتە مایەیی فشارێکی زۆر لە دژی بارزانی.
سەرباری ئەم کیشانە، بارزانی نیگەرانی ئەوەیە که ئەزمونی کوردستانی ڕۆژئاوا سەر ڕێژ بكات بۆ کوردستانی باشور. لە كاتێکدا که شەنگال لە دەس داعش ئازاد کرا، دانیشیتوانی ئەو شارەو ناوچەکانی دەوروبەری پێشنیاری خۆبەڕێوەبردنی “یەکینەکانی پاراستنی گەل” ، کە سەر به حیزبی یەکیەتی دموکراتێکی سوریەن، هەلبژارد بۆ بەڕیوی بردنی ناوچە کەیان. هێزەکانی بارزانی چەند جارێک، به یارمەتی تورکیە، هەوڵیان دا که بەڕێوه بەرایەتی ئەوشاره لە نوێنەڕانی دانیشتوانەکەی بستێننەوه بەڵام خۆراگری خەڵکەکە ئەو پلانەیان بەر پەرچ دایەوه. ئەگەر ئەزمونی ڕوژئاوا لە باشور پەرە بستێنی، ئەوا بزوتنەوی جەماوەری ئەبێتە هەرەشەیکی جددی تر لە ئۆپوزیسیۆنی ئیستا لە سەر بارزانی.
بارزانی هەستێ بەو مەترسیانە کردوه و ئەوی بەو دەرئەنجامە گەیاندوه که دەبێ ڕێگایکی تر بۆ به‌لاڕێدابردنی خەڵکی کوردستان بدۆزێتەوه. ڕیفراندۆمی ئێستا بۆ خزمەتکردنە بەم گرفتە، بەڵام ئەم گرفتە تەنها یەک کێشەیە لە کێشەکانی ئەم گشت پرسیە.
گرفتەکانی تر کامانەن؟
هیج تاکێک ئاگای لە ناوه‌ڕۆکێ ئەم گشت پرسیەی بارزانی نیە. کارگێڕانی ئەم سیناریۆیه، خەڵکیان به سندۆقێک داخراو دڵخوش کردووه. هاوڵاتیان نازانن لە ژێر دەسەلاتی دەوڵەتی کوردی پاش ریفراندۆم چۆن پێ ناسە دەکرێن و مافەکانیان کامەن، بۆیان ڕون نیه به چشێوەیەک لە سیستمی حوکمرانی دەنگ دەدن.
پاش سەربەخۆی سیستەمی حوکمڕەوایی دلخوازی بارزانی چۆن حوکومەتێک دەبی؟ دەبێتە پاشایەتی، کوماری سیکولار، کوماری اسلامی یان عەشایەری؟ کەس نازانی هاوسەنگی هێز لە نێوان دامەزراوەکانی یاسا دانان، کارگێڕی و داد دا چۆن پێک دێت.
کوردستان دەبێتە خاوەنی چ جۆرە دەستورێک، شێوازی دەستاو دەست کردنی دەسەڵات چۆن دەبێ؟ ئاخوا بواری دەساو دەسکردنی حکومەت و کەڵک وەرگرتن لە یاسای بنەڕتی وڵات دەدرێت؟ سنور و جوگرافیای سیاسی کردستان کامانەن؟
سەرەڕای ئەمانە، ئەو کەسانەی که یاساو ڕێسای ئەم یاریە دا دەڕێژێن، لە جیاتی ئەوەی نێونەرایەتی خەڵک بکەن، هەر هەمویان دەستەمۆی بارزانین. بۆیە سودی ئەم سیناریۆیە لە جێاتی ئەوەی بڕواتە خەزێنەی هاوڵاتیانی کوردستانەوە، دەچێتە گیرفانی بنەماڵەیەکەوە.
چەپ لە كوێی ئەم یارییە ڕاوستاوە؟
سەره‌ڕای ئەو کەم و کوڕییانە، تا ئەو جێگایەی من بە دووادا چوونم بۆ ئەدەبیاتی هێزه چەپە کانی کوردستانی باشور و ڕوژهەڵاتم کردبێت، هەمویان پێشوازیان لەم بانگێشتەی ڕیفراندۆم کردووە. لە ناو کەسایەتییە دیارە کانی چەپ، لێرەدا چند سەرنجێکی هاوڕی رێبوار ئە‌حمەد، سکرتێری پێشوێ حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری عێراق و یەکێ له رابەرانی بزوتنەوه‌که لەم ناوچەیە، شی دەکەمەوه.
هاوڕێ رێبوار له‌نووسراوێکدا بە ناو نیشانی ” ڕیفراندۆم مافی خەڵکە، بەڵام بارزانی و ناسیۆنالیسم خاڵی لاوازن!” وێڕای پشتگیری لە هەڵمەت بۆ ئەم گشت پرسیە، دەنۆسێ:
“لەوەش زیاتر دژایەتی کردنی ریفراندۆم بەهانەی “بەکارنەخستنەوەی پەرلەمان” جگە لە بە فیداکردنی چارەنوسی خەڵک لە پێناو بەدەستهێنانەوەی بەشە دەسەڵات و بەشیان لە سامانی بە تاڵانبراو هیچی تر نیە. بە گشتی ئەو بۆچونەی کە راوەستانی بارزانی و پارتی لە پشتی ریفراندۆم دەکاتە بەهانەیەک بۆ دژایەتی کردنی ئەم پرسە، هەڵوێستێکی تەسکی ئەنتی پارتیە و پەیوەندی بە بەرژەوەندی خەڵک و ئایندەیەکی باشتر بۆ کۆمەڵگاوە نیە. ”
نووسەر لە درێژە دا دەڵی،” پرۆسەی ریفراندۆم و جیابوونەوەی کوردستان پرسێکی گرنگ و چارەنوسسازە، ناوەرۆکی ئەم پرۆسەیە شتێک نیە جگە لە بواردان بە دەربڕینی رای ئازادانەی خەڵک لەسەر ئایندەی ئەم کۆمەڵگایە.”
تائەو شوینە که قسە و باسەکە لە سەر سەربەخۆی و مافی چارەی خۆنووسینە، منیش هاوڕام لەگەڵ هاوڕێ ڕێبوار. کیانی سیاسی عیراق له سەر بنەمای نەژادی و ئاینی بنیاد نراوە. ئەم شێوه‌یە له حوکمڕانی بەربەستە لە پێش گەشەکردنی مەدەنیانەی هاوڵاتیاندا و زیاتر مەیلی بەلای قوڵکردنەوەی کێشە نەژادێکاندایە.
بەدڵنیاییەوە ئەگەر بێت و هێزیکی پێشکەوتوخواز، بەرگریکەر لە سیستمێکی سیکولار، پابەند بە مافی هاوڵاتیان و دادوەری کۆمەڵایەتی، داوای ڕیفرندۆم وسەربەخوێ کوردستان بکات دەبێت پشتگیری بکرێت.
بەڵام بزووتنه‌وەو کەسایەتی بانگەوازکەر بۆ گشت پرسی ئەم جارە، هیچ نزیکایەتیەکی لەگەڵ بزوتنەوەیەکی وادا نیە.
سەره‌ڕای ئەمە، شێوەی بیرکردنەوەی هاوڕێ ڕێبوار لە پاراگرافی سەرەوە ئەو تەسەورە دەدا بە خوێنەر که گوایا بارزانی خەریکه خەڵکی کوردستان بەرەو ئایەندەیەکی باشتر دەبات. پێوایە که نەیارانی ڕیفراندۆمی ئەمڕۆ لەم پرسە گرینگە تێناگەن.
پێشتر ئیشارەتەم دا که کەم کوڕی بنەڕەتی ئەم ڕیفراندۆمە ناڕوون بونی ناوەڕۆکەکەیەتی. حكومەتی بارزانی لە درێژەی فەرمانرەوایی خۆیدا نەی توانیوە کارەبا و ئاو ۆ خەڵک دابین بکات. سەرەڕای بە پیت و بەرەکەتی بونی خاکەکەی بۆ کشتوکاڵ، کوردستان هێشتا خەیار و تەماتە وماستاو له ئیران و تورکیاوە هاورده دەکات.
سیستمی بیرکردنەوەی بارزانی تا ئەو ڕادیە عەشایەرییە که تائیستا نەیتوانیەوه سیستمی دووئیدارەیی کوردستان بکات به‌یەک، جا چۆن دەتوانێت یەک نەتەوە به پێکهاتە جۆراوجۆره‌کانی و کیشە کەڵەکە بووەکانیەوە لهم تەنگەژە میژوییەدا درباز بکات بەرەو ئاسۆیەکی باشتر و ئایندەیەکی ئاسود‌یان بۆ دابین بکات؟
هاوڕێ ڕێبوار لە درێژه‌دا دەڵی،” ناوەرۆکی ئەم پرۆسەیە شتێکنیە جگە لە بواردان بە دەربڕینی رای ئازادانەی خەڵک لەسەر ئایندەی ئەم کۆمەڵگایە”. ئەم شێوە بیڕوکه دەربڕینە لەگەڵ ڕاستیەکانی کۆمەڵگا و ئەزمونه مێژووییه کاندا ناگونجێت. لێرە دا پروژەیەکی سیاسی خەریکه لە خوڕا تیۆریزە دەکرێت. هەموان دە زانن که حکومەتی عێراق لە سەر بنەمای قەومی و ئاییینی دامەزراوە. دام ودەزگای حکومەتی کوردیش له سەر بنەمای فەرهەنگی خێڵ و عەشائێری بە ڕێوه دەچێت.
ئەگەر له ١٣ ساڵی ڕابردو له بەغەدا چەندین جار حکومەت دەستاو دەست بووه، بەڵام ئاڵوگوڕێک لەو چەشنە که لە ٢٦ ساڵی رابردو لە کوردستان ڕوی نەداوە. ئێستا بارزانی بەو پێشینە سیاسیەوه ڕێگای بۆ “دەر بڕینی ڕای ئازادانە” هەموار دەکات؟ ئایا سبەێنی ڕێز لە سەرئەنجامی دەنگەکان دەگرێ؟
بەشداری له ڕیفراندۆم، له ژێر هەر هەلومەرجێکدا، مانای ڕێگەدان بە بەشداری پوزەتیڤیانەی هاوولاتیان لە کومەڵگەدا نیه. دەسکەوت و سەر ئەنجامی هەر هەڵبژاردنێک پەیوەندی به‌وەوە هەیه که چ هێزێک و به چ ئاسۆیەکەوه پرۆسەی ئەو گشتپرسیەی ڕێک خستوە. سەر ئەنجامی دەنگدان له خۆیدا به تەنها بە سود ناگەڕێتەوە بۆ خەڵک، تەنانەت سودی هەڵبژاردنەکان لە زۆربەی وڵاتە دیموکراسێکانی جیهان به‌شێوەیەکی گشتی بۆ خەڵک ناگەڕێتەوە.
ئەو لایەنەی پرۆسەکە دەبات بە ڕێوە، هەر ئەو لایەنەش بەرەکەی دەچنێتەوە. نمونەی مێژووی زۆرمان هەیە که خەڵک بە هەڵبژاردن و گشت پرسی دیکتاتۆری و نەهامەتیان بۆ خویان هێناوە. هەڵبژاردنی هێتلر و ریفراندۆم بۆ کۆماری ئیسلامی، تەنیا دوو نموونەن که پیشان دەدەن دەسەلاتداران چۆن به ئاسانی دەتوانن دەنگی خەلک بکەنه سەرمایە بۆ خۆیان.
با له گۆشەیەکی ترەوه چاو لە کیشەکە بکەین. لە سالی ٢٠١٣ خەڵکی کوردستان لە پروسەی هەلبژاردنێکدا بەشداریان کرد که بارزانی زیاتر لە هەر هێزێکتر دەوری هەبوو لە دارشتنی یاسای هەلبژاردنەکه. لە ئەنجامی ئەو هەلبژاردنە کۆمەڵیک هەڵسوراوی سیاسی هڵبژێردران. ئایا بارزانی ڕێزی لەو هەلبژاردنەگرت تا بایەخ به سەرئەنجامی ئەم گشت پرسیە بدات؟
ئەم باسەنه لە بەر ئەوه دەکەم بۆ ئەوەی ڕۆشنبێت، که‌سەر بەخۆی لە ژێر سەرپەرشتی بارزانی بەو مانایە نیە که کۆمەڵگا بەرەو ئاراستەیەکی گونجاو دەبات. ئەم ڕێفراندۆمە لە بنەمادا ڕفاندنی دەنگی خەڵکە بۆ دەرباز بون لە قەیران. شەرعییەتدانە بە کورسی سەروکایەتی بارزانی.
ئەو پلەیە ئەوەنده گرینگه بۆ بارزانی که ئامادەیە دەست له تەواوی ناوچه کێشەلەسەرەکان و بگرە سلێمانی و هەلەبجەیش بکێشتەوە بە مەرجێک کورسیەکەی بپارێزری.
گرنگی ئەم کورسیە بۆتە هۆی ئەوه که ئاماده نیه پێش ئەم گشتپرسیە قەیرانی ناوچه کێشەلەسەرکان یەکلایی بکاتەوه. بارزانی سوور دەزانێ هاتنی بە فەرمی ئەو ناوچانە بۆ سەرکوردستان ڕێژهی دەنگی هێزه سیاسیەکانی تر بەرز دەکاتەوە و پارتی دەخاتە پەراوێزەوه. لە بەر ئەوە پێ باشترە بەجێیان بهێڵێت بۆ بەغدا تابتوانێ کورسێکەی لە هەوڵیر بپارێزی.
ڕێگە چاره چیە؟
لە وانەیە خوێنەر پرسیار بکات که “ڕێگە چاره چیە؟ ئایا دەبێ لە بەڕانبەر ئەم هەلومەرجه بێدەنگ دانیشین؟ بە باوەڕی من لە جیاتی بەشداری کردن له شای و لۆغانی ئەم پرۆپاگەندەیە، دەبێ ئەم کەمپەێنه بكرێت به بزوتنەوەیەکی نارەزایەتی بۆ دەستە بەر کردنی موچە “پاش کەوت کراوەکان” و هەروەها گوشارخستنە سەر بارزانی بۆ دەستهەڵگرتنی لە کورسی سەروکایەتی.
ڕیفرندۆم پێویستی به ڕەوشێکی باش لە ڕێکخستن و جێبەجێکردنە، پێوێستی بە بنەمای ئابوری و دامەزراوه مەدنی و حکومی و سەروەری یاسا هەیە. ناوەندی بەدوادا چونی پرسێکی گرنگی لەم چەشنه دەبێ لە دیوەخانی سەرۆک حیزبەکان بێتە دەرەوە بۆ ناو هوڵی دەمەزراوه مەدنێکان که نوێنەرایەتی خەڵک دەکەن.
بۆ پێش بردنی ئەم پەرسە، سەرەتا دەبێ چارەنوسی ناوچە كیشەلەسەرەکان دیاری بكرێت. پاشان، لە ڕێگای هەڵبژاردنی شەفاف و قانونمەند و دادپەروەرانە نوێنەرانی خەڵک هەڵببژێردرێن بۆ بەڕێوەبردنی ئەم پرۆسەیە. ئەونوینەرانە دەبێت ئەرکی ئامادەکردنی پێویستییەکانی ئەم پرسە بگرنە سەرشان به‌دوور لە دەستێوەردانی لایەنەکان..
ئەگەر پروژهی رێفرندۆم بەو شێوەیەی ئێستا باسێ لێوەدەکرێ بڕواتە پێشەوە، بەر‌هەمەکەی دەچێتە گیرفانی بارزانی و کوردستان وەکو بەشێک لە سیستەمێکی قەومی- ئایینی دەکەوێتە دەس دەزگایەکی عەشایری، خوسەپێن و ناسەقامگیر.
s.keramat@gmail.com
July 13, 2017
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
