چینەکان: ئەو وشە بچوکەی ئڵیتەکان دەیانەوێت بیرت بچێتەوە … نووسینی: کریس هێدجس
ئەرستۆ و نیکیلۆ مکیاڤیلی و ئەلیکس دی توکفیل و ئادەم سمیث و کارڵ مارکس فەلسەفەکانیان بنیات نا لە سەر بنەمای ئەوەی کەوا ناکۆکییەکی سروشتی هەیە لە نێوان دوڵەمەندەکان و ئێمەدا. بەرژەوەندی دەوڵەمەندەکان بەرژەوەندی ئێمە نییە. ڕاستێکانی ئەوان ڕاستی ئێمە نییە. ژیانی دەوڵەمەندەکان ژیانی ئێمە نییە. بوونی سەروەتێکی زۆر تەنها نیشانەی شەرمەزاری نییە بۆ ئەوانەی کە نییانە، بەڵکوو دەبێتە هۆی ئەوەی کەمینەیەک توانای بەگڕخستنی سوپایەک لە پارێزەر، دادوەر، ئەکادیمی و سیاسی و ڕۆژنامەوانی هەبێت بۆ کۆنترۆڵکردنی جەدەلە گشتێکان و خنکاندنی دەنگی ئۆپزسیۆن.
لیبراڵیزمی نوێ، بەپیشەسازینەکردن، وێرانکردنی سەندیکا کرێکارێکان، کەمکردنەوەی باج لەسەر دەوڵەمەندەکان یان هەر نەهێشتنی، بازرگانی ئازاد، عەولەمە، چاودێریکردن لەلایەن دەوڵەتەوە، شەڕی بەردەوام و توندوتیژی – بەکارهێنانی ئایدیۆلۆژی و ئامرازەکان لەلایەن کەمینەوە – پیشاندانی بە جەماوەر وەک یاسایەکی سروشتی بەقازانجی خۆیان – ئامرازی چوونە پێشەوەی کۆمەڵگەو ئابور، تەنانەت وەکوو دینامکیەتی ئۆلیگارشی دامەزراوەکانی لیبراڵ دیموکراسی کێشەکانی قەیرانی ئاوهەوا، زیادیان کردووەو بونەتە مایەی هەڕەشە لەسەر ژیانی مرۆڤ.
ئۆلیگارشێکان دڵخۆشدەبن بە قسەکردن لەسەر ڕەگەز. دڵخۆشدەبن قسە لەسەر شوناسی ڕەگەزی و ڕەگەز بکەن. ئەوان دڵخۆش دەبن قسە لەسەر نیشتمان پەروەری بکەن. دڵخۆش دەبن قسە لەسەر ئاین بکەن. دڵخۆش دەبن بە قسەکردن لەسەر دیاردەی کۆچ. دڵخۆشن بە قسەکردن لەسەر لەباربردن. دڵخۆشدەبن قسە لەسەر کۆنترۆڵکردنی چەک بکەن. ئەوان دڵخۆشدەبن قسە لەسەر کەلتوری توندو تیژ یان کەلتوری ئازاد بکەن. دڵخۆش نابن بە قسەکردن لەسەر چینەکان. ڕەگەز، جەندەر، ئاین، لەباربردن، کۆچبەری، کۆنترۆڵکردنی چەک، کەلتور و نیشتمان پەروەری ئەمانە هەمووی بەکاردەهێنرێن بۆ پارچە پارچەکردنی کۆمەڵگە، بۆ بەگژیەکداکردنی خەڵک و بزواندنی ڕق و توندوتیژی. شەڕی کەلتوری ئەو هەلە دەبەخشێتە کەمینەیەکی وەک دیموکراتەکان و کۆمارێکان تا زیاتر تاڵانی بکەن.
جیاوازیەکی بنەرەتی زۆر کەم هەیە لە نێوانی هەردوو حیزبی سیاسی کۆمارێکان و دیموکراتەکان لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. ئەمە هۆکارە بۆ ئەوەی ئۆلیگارشییەکی وەکوو دۆناڵد ترامپ و مایکڵ بلومبێرگ بە ئاسانی بتوانن لە حزبێکەوە بڕۆن بۆ حیزبێکی تر. وەک ئەرستۆ نووسیویەتی هەرکاتێک ئۆلیگارشێکان دەستەڵاتیان گرتە دەست، کۆمەڵگە یان دەبێت قبوڵی بکات، یان دەبێت شۆڕش بکات.
وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ١٩٣٠ لە لێواری شۆڕشدا بوو لەگەڵ ئەگەری ڕوخانی سەرمایەداری، ئەوەش ڕاستییەکە سەرۆک فرانکلین ڕۆزفڵت دانیپێداناوە لە نووسینەوەی یادەورێکانیدا . ڕۆزفێڵت زۆر بە توندی سەرکوتی هێزە ئۆلیگارشێکانی کرد. حکومەتی فیدراڵیش دەستبەجێ ١٢ ملیۆن هەلی کاری ڕەخساند لە ڕێگەی بەڕێوەبەرایەتی گەشەی کرێکارانەوە (WPA) ئەوەش وایکرد دەوڵەت ببێتە خاوەنی گەورەترین هێزی کار لە وڵاتدا.
سەندیکاکان بە یاسایی کرانەوە، چوونکە زۆرێکیان قەدغەکرابوون، هەروەها لەڕێی یاساکانی کاری نیشتمانییەوە پەیوەندێکان ڕێکخران. ڕەزامەندی نیشاندا لەسەر یاسا بانکێکان لەگەڵ کردە بانکێکان لە کاتی نەخوازرودا بۆ ڕێگەگرتن لە تێکشکانی ستۆک مارکێتەکان، هەموو ئەوانە لە ١٩٣٣ بوو. بەڕێوەبەرایەتی فیدراڵی بۆ فریا کەوتن و ژیانەوە هەستا بە دابینکردنی ٩.٨٨ ملیار دۆلار بۆ فریاگوزاری خواردن لە شار و شارۆچکەکاندا. سەرۆک لەسەر لیستی دیموکراتەکان باجێکی زۆری خستە سەر دەوڵەمەند و خاوەن کارگەکان. ( بەڕێوەبەرایەتی کۆمارێکان سەرۆک دوات ئیزنهاوەر لە ١٩٥١ یشدا باجێکی بەرزی بە ڕێژەی %٩١ لە خاوەن داهاتە زۆرەکان وەردەگرت.) کابینەکەی ڕۆزفێڵت کۆمەڵێک بەرنامەی خستە بواری جێبەجێکردنەوە لەوانە: بیمەی کۆمەڵایەتی و خانە نشینی گشتی. هەروەها یارمەتی مادی پێشکەشکرد بە سەپان و کرێکارانی پەنابەر و هونەر و کایە کەلتورێکان. یاسای وڵاتە یەکگرتووەکانیان بۆ خانوو بەرەو یاسا کاری ١٩٣٨ یان دامەزراند کە لایەنی کەمی کرێی دەستنیشان کرد لەگەڵ سنووردانان بۆ سەعات کار.
ئەم دەخاڵەتکردنە چڕو پڕەی حکومەت وایکرد دەوڵەت لەو ئەزمە ئابورییە گەورەیە بێتە دەرەوە، ئەم کارانە وایانکرد ڕۆزفێڵت بۆ جاری چوارەم هەڵبژێردرێتەوە، وە پارتی دیموکرات ببێتە خاوەنی پێگەی بەرینی جەماوەر لە نێو خێزانە کرێکاریەکان و چینی ناوەنددا. ئەگەر دیموکراتەکان ئەو شێوە کارەیان زیندووبکەنەوە، ئەوە بەدڵنییاییەوە هەموو هەڵبژاردنەکان دەبەنەوە، بەڵام کارە نوێیەکانیان کاری دێوە ڕەشە ئۆلیگارشییەکانە.
هەر پێش شەری دووەمی جیهانی لە کۆتایی ساڵی ١٩٤١ دا دەستیانکرد بە پاشەکشە لە بەرنامەکانی ڕۆزفێڵت. ئەمانە بە شێنەیی ئەو بەرنامەیەیان وەلانا کە نەک هەر سەرمایەداری ڕزگارکرد بەڵکوو جەدەلیشی لەسەر دیموکراسی هێنایە پێشەوە.
ئێستا ئێمە لە وڵاتێکی ئۆلیگارشیدا ژیان دەکەین. ئۆلیگارشی دەستی گرتووە بەسەر سیاسەت، ئابوری، کەلتور، خوێندن و چاپەمەنێکاندا. دەکرێت دۆناڵد ترامپ نێرگزی و فێڵبازبێت، بەڵام هێرش دەکاتە سەر ئڵیتە ئۆلیگارشێکان لە وتارەکانیدا بۆ دڵخۆشکردنی جەماوەرەکەی. ترامپ وەکوو ساندەرز قسە لەسەر تابۆکان دەکات، هەرچەندە وەڕەسی بۆ کەمینە درووست دەکات، بەڵام نابێتە هۆی ترسی ڕاستەقینە لایان وەکوو ساندەرز.
ترامپ وەکوو هەموو دیماگۆجیەکانی تر هانی توندو تیژی دەدا دژ بە کەمینە بێ پشت و پەناکان و دابەشکردنە کەلتوری و کۆمەڵایەتییەکان فراوانتر دەکات، لە بەرانبەریشدا واز لە دەوڵەمەندەکان دەهێنێت وەکو ئەوەی کەهەن. ئەوە ساندەرزە ئۆلیگارشێکان لێی دەترسن و ڕقیان لێیەتی.
ئڵیتی ناو پارتی دیموکرات، هەموو میکانیزم و ڕێگا نادیموکراتێکان دەگرنە بەر بۆ ڕێگەگرتن لە ساندەرز بۆ بردنەوەی لە هەڵبژاردنەکاندا. ڕۆژنامەی نیۆرک تایمز چاوپێکەوتنی ئەنجام دا لە گەڵ ٩٣ کەس لە کۆی ٧٠٠ هەڵبژێردراو کە پارتی دیموکرات ئامادەی کردوون بۆ خولی دووەمی هەڵبژاردن ئەگەر لە خولی یەکەمدا لەو ١٩٩١ هەڵبژێردراوانە هیچ هەڵبژێردراوێک دەنگی تەواو بەدەست نەهێنێت، زۆرینەی ئەوانەی چاوپێکەتنیان لەگەڵدا کراوە دەڵێن: ئێمە ڕێگری دەکەین لە هەڵبژاردنی ساندەرز ئەگەر لەخولی یەکەمدا دەنگی تەواو بەدەست نەهێنێت و کەسایەتییەکی دیکە پێشنیار دەکەیەن تەنانەت ئەگەر لە هەڵبژاردنە بنەڕەتێکانیشدا خۆی هەڵنەبژاردبێت. سیناتۆر شێرود براون لە هەرێمی ئۆهایۆ ئاماژەی بەوەکرد بەوەی ئەوان ئەو کارە دەکەن تەنانەت ئەگەر لایەنگرانی ساندەرز واز لە حیزبیش بێنن. ئەگەر ئەمە ڕووبدات بۆخۆی کارەساتە، وەدەبێتە هۆکارێک بۆ بردنەوەی خولی دووەمی سەرۆکایەتی لەلایەن ترامپ ەوە.
وەک ئەوەی لە ١٧ی شوبات لە ستونەکەمدا نووسینکم نووسی لە ژێر سەردێڕی بنەمای یارییە نوێیەکان
، کەوا سۆشیال دیموکراتییەکەی ساندەرز لە بنەڕەتدا مامەڵەیەکی نوێی دیموکراتییەتە. تێڕوانینە سیاسێکانی بەشێکە لە باوەڕی باو لە فەرەنسا یان ئەڵمانیا کەوا سۆشیاڵ دیموکرات وەک پارتێکی سیاسی قبوڵکراوە، لەلایەن کۆمۆنیست و سۆشیالیستە ڕادیکاڵەکانەوە بە موساوەمەکار دەناسرێت. ساندەرز بانگەوازی کۆتاییهێنان بە شەڕە دەرەکێکانمان دەکات، کەمکردنەوەی بودجەی سەربازی بەمەبەستی دەستەبەرکردنی پێداویستیە تەندروستێکان بۆ هەمووان، هەڵوەشاندنەوەی سزای لە سێدارەدان، دانانی سنورێک بۆ زیندانیکردن و زیندانی تایبەتی، گەرانەوەی Glass-Steagall، زیادکردنی باج لەسەر دەوڵەمەندەکان، زیادکردنی لایەنی کەمی کرێ بۆ ١٥$ لە کاتژمێرێکدا، پوچەڵکردنەوەی قەرزی خوێندکاران، وەلانانی Electoral College، وەستانی شێوەی دەرهێنانی گازی سروشتی و تێکشکانی شێوی خاوەندارێتی سەرچاوە کشتوکاڵێکان. ئەمان ئەجندایەک نین بۆ شۆڕش.
ساندەرز بە پێچەوانەی سۆشیالیستە ڕادیکاڵەکانەوە بانگەوازی بەدەوڵەتیکردنی بانقەکان و نەوت و کارگەی چەکەکانی نەکردووە،
لەدرێژەی نووسینەکەمدا چومەتە سەر ئەوەی، ساندەرز بانگێشتی ئەو ئڵیتە تاوانبارانەی نەکردووە بۆ دادگا کەوا هۆکارن لە تێکشکاندنی ئابوری جیهانی، یان ئەوانەی دەست پێشخەرییان کردووە لە هەڵگیرساندنی شەڕ، کە بوونەتە مایەی وێرانکردنی بەشێکی زۆری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کوشتن و ئاوارەبوونی سەدان هەزار لەخەڵکی ئەوناوچانە، ئەو کارانە لەلایەن یاسا نێودەوڵەتێکانەوە بەتاوان و دوژمنکاری لەقەڵەم دراوە. باجی ئەم کارانە لە ٥ تریلیۆنە تا ٧ تریلیۆن لەسەر وڵات کەوتووە. ئەو بانگەوازی ئەوەی نەکردووە کە کرێکاران خاوەندارێتی بکەن لە کارگەو کۆمپانیاکان. ئەو بەڵێنی ئەوەی نەداوە کە دەوڵەت چاودێری نەخاتە سەر خەڵک. ئەو نیازی نییە سزای ئەو کۆمپانیانە بدات کە سەرمایەکانیان بردۆتە دەرەوەی وڵات. لە هەمووی گرنگتر بڕوای وایە، کە من بڕوام نییە، کە بتوانێت ڕیفۆرم لە نیزامی سیاسی بکات، تەنانەت لە نێو خۆی حیزبی دیموکراتیش. ئەو پشتیوانی لە مانگرتنی گشتی ناکات لە پێناو ڕوخاندنی سیستەمدا، کە ئەمە تاکە هیوایە بۆ وەستانی تێکچوونی سروشت کە بۆتە هەڕەشە لەسەر چارەنووسی توخمی بەشەرییەت. لە باشترین دۆخدا لە ڕووی سیاسییەوە کەسایەتییەکی موعتەدیلی ڕۆشنببیرە.
ڕابەرایەتی حیزبی دیموکرات بە تەواوی درکیان بەوە کردووە لە دیموکراتییەتێکی ڕاستەقینەدا دەوڵەمەندەکان ناتوانن هەڵبژاردنەکان بکڕن و نوێنەرەکانیان بنێرنە واشنتنی پایتەخت بۆ دارشتنی یاساکان، لێرەوە مەترسێکانی ڕۆڵی ئۆلیگارشی لە دەسەڵات و قسەو باسی نیشتمانی بێ بەها دەمێننەوە.
دیموکراتەکان وەکوو کۆمارێکان، خزمەت بە بەرژەوەندێکانی کەمپانێکانی بیمە و دەرمان دەکەن. دیموکراتەکان وەکوو کۆمارێکان خزمەت بە کۆنتراکتەرەکانی هێزی بەرگری دەکەن. دیموکراتەکان وەکوو کۆمارێکان خزمەت بە کەمپانیاکانی نەوت دەکەن. دیموکراتەکان شان بە شانی کۆمارێکان دەنگیان دا بە ٧٣٨ بلیۆن دۆلاردا وەک بودجەی ساڵی ٢٠٢٠ ی هێزە سەربازێکان. دیموکراتەکان وەک کۆمارێکان هەرگیز بەنیازی کۆتایی هێنانی شەڕی نەبڕاوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نین. دیموکراتەکان بەهەمان شێوەی کۆمارێکان ئازادییە مەدەنێکانیان لێوەرگرتوینەتەوە وەکوو تایبەتمەندییە کەسایەتێکان و ڕزگاربوون لە چاودێریکردنی بەکۆمەڵ. دیموکراتەکان بە ئەندازەی کۆمارێکان ڕێگایان داوە بەوەی دەوڵەمەندەکان کۆمەکی بێسنوور بە هەڵبژێردراوەکانی خۆیان بکەن و ببێتە مایەی ئەوەی هەڵبژاردنەکانمان لەڕێی بەرتیلدانەوە بچێتە ڕێوە. دیموکراتەکانیش وەکوو کۆمارێکان دەزگاکانی پۆلیسیان بە ئاراستەیەکدا بردووە کە بۆتە خاوەنی ٢٥% ی بەندکراوی هەموو جیهان، لەکاتێکدا وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تەنها خاوەنی لە %5 دانیشتووانی هەموو جیهانە. دیموکراتەکانیش وەک کۆمارێکان رووی سیاسی کەمینەی دەسەڵاتدارن. سەرکردەکانی پارتی دیموکرات – کلینتۆن، نانسی پیلۆسی، چاک شومەر، تۆم پرێز – پێیان باشە حیزب و دەوڵەتی دیموکراتی هەڵبووەشێننەوە لە بەرانبەر دەستهەڵنەگرتن لە بەرژەوەندێکانیان. پارتی دیموکرات سەنگەرێکی پتەو نییە بە ڕووی ئیستبداددا، بەڵکو زامنی ئیستبدادە. ئەوان هاوبەشێکی تەواون لە پرۆژەی چینایەتیدا، لە ڕێی درۆو و فێڵەکانیان لە ژنان و پیاوانی کرێکار توانیان ڕاوەڕوتی خۆیان بکەن بەهەمان شێوەی ترامپ. هەر هەڕەشەیەک لە بەرانبەر بەرژەوەندییە چینایەتییەکانیاندا تەنانەتە ئەو پرۆژانەی ساندەرزیش خستنییە ڕوو، ئڵیتی ناو دیموکراتەکان ئامادەن لەگەڵ کۆمارێکان ڕێک کەون بۆ هێشتنەوەی ترامپ.
چیبکەین ئەگەر ئۆلیگارشێکانی ناو پارتی دیموکرات جارێکی تر مافی خۆ هەڵبژاردنیان لە ساندەرز سەندەوە؟ ئایا دەست لەم سیستمە هەڵدەگرین کە هەمیشە یارێکانی دژ بە ئێمە ئەنجام دەدات؟ ئایا پشت دەکەینە دەوڵەتی ئۆلیگارشی لە پێناوی بنیاتنانی دام و دەزگاکان بۆئەوەی لەگەڵ خواستەکانی خەڵکدا بێتەوە بۆ پاراستنی خۆمان و چاڵ هەڵکەنین بۆ هێزێک لە بەرانبەر هێزێکی تر؟ ئایا سەندیکاکان ڕێکدەخەین و بەرەی سێیەم و هێزی چەکداری بەڕێدەخەین کە بەزمانی شەڕی چینایەتی خۆی نمایش بکات؟ ئایا هەڵدەستین بە سازدانی ڕێکخراوە کۆمەڵایەتیەکان کە بتوانێت دراوی ناوخۆی و بانقی گشتی و شوێنە هەرەوەزێکانی خواردن بەڕێ بخات؟ ئایا دەستدەبەین بۆ مانگرتن و یاخیبونی مەدەنی ( عصيان ) بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات و ڕزگار بوونی خۆمان و ئەم هەسارەیە لەم ئۆلیگارشییانە.
لە ٢٠١٦، بڕوام وا نەبوو ڕابەرایەتی دیموکراتەکان ڕێ بە ساندەرز بدەن خۆی هەڵبژێرێت بۆ پۆستی سەرۆکایەتی، هەرواش دەرچوو، بەکاریان هێنا بۆ کۆکردنەوەی دەنگەکان بە قازانجی هیلاری کلینتن.
بڕوام وانییە ئەو دوژمنکارییەیان لە بەرانبەر ساندرز دا هیچ کەمی کردبێت لە ٢٠٢٠. دزیکردنەکەی ئەمجارەیان پڕ شەرمهاوەرتر دەبێت، وە زۆر هێزی بەشداربووش لەوە ئاشکرادەبێت. ئەگەر هەموو ئەمانە وەک ئەوەی تێبینی دەکەم ڕووبدەن و چەپ بەردەوام بێت لە پشتیوانی خۆی بۆ دیموکراتەکان، کەواتە ئەمانە تەنها گێل نین بەڵکوو بەشدارن لە کۆیلەکردنی خۆیان. بنیات نانی هیچ حزبێکی سیاسی لە باوەشی دیموکراتەکاندا سەرکەوتوون بە دەست ناهێنێت، هەروەها لە یەک خولی هەڵبژاردنیشدا ئەم بزووتنەوەیە بنیات نانرێت. خەباتکردن دژ بە ئۆلیگارشی قورس و ماندوکەرە و کاتێکی زۆرو خەباتی بەردەوامی دەوێت، قوربانی و زیندانی دەوێت، ئەم شەڕە لە خەباتی چینایەتییەوە سەرچاوە دەگرێت. هێزی ئۆلیگارشی دەست لە هیچ شتێک ناپارێزێت بۆ سەرکوتکردن و لەباربردنی ئەم بزووتنەوەیە. شۆڕشی کرانەوەو ناتوندو تیژی دژ بە دەسەڵات تاکە هیوامانە، دەبێت دەسەڵاتی کەمینە بروخێنرێت، ئەگەر شکستمان خوارد ئەوە لە کۆتاییدا دیموکراتییەت و ڕەگەزەکەشمان لە ناودەچێت.
و: گۆران عەبدوڵڵا