Skip to Content

ئایا دروستە وانەی ئایینی داسەپێنرێت بەسەر سیستمی خوێندندا … شیرین عەبدوڵا

ئایا دروستە وانەی ئایینی داسەپێنرێت بەسەر سیستمی خوێندندا … شیرین عەبدوڵا

Closed
by ته‌مموز 31, 2020 General, Opinion


ئەمە بابەتێکە گفتو گۆی زۆری لەسەر کراوە، هەڵبەتە لە ئێستا كاتيكي گونجاو تر نیە بۆ کردنەوەی ئەم دایەلۆگە لە کاتێکدا کە عیراق لەبەردەم گۆڕانکاری ڕیشەییدایە بەتایبەتی لەسەرهەڵدانی خۆپیشاندانە جەماوەریەکانی ئۆکتۆبەری (٢٠١٩) وە.
پێش ئەوەی تەنانەت بچینە ناو باسەکەوە، هەندێک پرسیارمان بۆ دێتە پێشەوە:
ئەگەر بڕیاردرا وانەی ئایین بخرێتە سیستەمی خوێندنەوە ئایا کام ئایینە هەڵ دەبژێریت؟ ئایینی زۆرینەی دانیشتوانی وڵاتەکە؟ ئەی “کەمایەتیەکان” چی؟
ئەگەر ئێمە باس لە کۆمەڵگایەکی مەدەنی دەکەین کە تیایدا مافی هەمو تاکەکان پارێزراو بێت ئایا هەمو مناڵان مافی فێر بونی ئایینی فامیلیەکانی خۆیانیان بە شێوەی ڕەسمی لە مەکتەبدا نیە؟ وە ئەگەر هاتو ئەمەشمان کرد و هەمو ئایینەکانی وڵاتەکەمان خستە ناو سیستمەکەوە، ئەی ئەوانەی کە بێ باوەڕن و بێ دینەکان و ئاتایستەکان و بیر ئازادەکان و…؟
ئەگەر بابەتەکە دەربارەی فێرکردنی ئاینە وەک باوەڕ و شێوە بیرکردنەوەی کەسەکان ئایا زەروور نیە مێشکی مناڵەکانمان دەوڵەمەند بکەین و هەموو جۆرە باوەڕەکانیان پێ بناسێنین و لەوانەش بێ دینیەکان بۆ ئەوەی فکر ڕۆشنی و باوەڕ بە خۆبونیان تیا بچێنین هەتا توانای بڕیاردانیان هەبێت وە لەوانە بڕیاری هەڵبژاردنی بیر و باوەڕێک کە خۆیان پێیان دروستە دوور لە فشاری کۆمەڵایەتی و پێشداوەری؟
بە بڕوای من لایەنە نەگەتیڤەکانی داسەپاندنی وانەی ئاینی بەسەر سیستمی خوێندندا لە لایەنە پۆزەتیڤەکانی زیاترە:
یەکێک لەو لۆژیکانەی کە دێتەوە ئەوەیە کە زۆربەی ئایینەکان باس لە خۆشەویستی و یارمەتی دانی یەکتری و بەزەیی و هەندێ خەسلەتی تری لەو بابەتانە کە گومان لە باشیاندا نیە بۆ سەر کەسایەتی منال بەڵام لە هەمان کاتدا دەبینین هەمان ئەم ئاینانە چیرۆک و وانەی یەکجار دڕندانە و سامناک لە توندوتیژیدا دەگێڕنەوە کە تا ئێستاش لایەنگرانیان (و بە تایبەتی کە ئاین و سیاسەت تێکەڵ دەبن) پڕوپاگەندەی بۆ دەکەن و لە ژیانی ڕۆژانەیاندا پەیڕەوی دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی سەر لێشێواوی لای منداڵان و قورسی تێگەیاندنی مناڵەکان لەبەر ئەو هەموو ناکۆکیانە.
با واز لە کوشتار و توندوتیژیش بهێنین، ئایا چۆن منداڵێک قەناعەت پێ دەکەیت کە دایکی ئەو (کە لە ڕوانگەی منداڵەکەوە گرنگ ترین کەسە لە هەمو جیهاندا) بە نیوە ئینسانێک دەژمێردرێت لە ڕوانگەی ئایینێکەوە؟ وە چۆن تێی دەگەیەنیت کە باوکی ئەو بۆی هەیە بە ئارەزوی خۆی دەست درێژی بکاتە سەر دایکی و سوکایەتی بە خۆی و خانەوادەی بکات و ئەگەر دەنگی ناڕەزایەتی هەڵبری ئەوا بە هەزاران شێوە کۆمەڵگا پێش یاسا حوکمی بەسەردا دەدات؟ وە چۆن ئەو ناکۆکیە ڕوون دەکەیتەوە کە هەموو کردەوەکانت لەسەر زەمین بۆت نوسراوە، تەنانەت پێش لەدایک بوونیشت، کەچی لەگەڵ ئەمەشدا لە “ئەو دنیایەی تردا” بە ئاگری هەتاهەتایی سزا دەدرێت؟ ئەگەر “پەروەردگار” بۆی نوسیویت کەواتە سزای هەتاهەتایی بۆچی؟
ئایا ئەمانە هەموی ناکۆکی نیە کە زەحمەتە هەر کەسێکی پێ قەناعەت بکەیت؟
لێرەدا دێمە سەر پرسیارێکی تر کە بەرەوڕوومان دەبێتەوە، ئایا لە کام تەمەنەدا ئەم وانەیە دەست پێ بکات؟ و ئەمەش خۆی باسێکی قووڵە لێرەدا شوێنی ئەوەمان نیە. بەڵام ئەوەی کە دەبینرێت زۆربەی لایەنگرانی وتنەوەی وانەی ئایینی لە خوێندنی گشتیدا پێیان باشە لە تەمەنێکی زووەوە دەست پێبکات، و ئەمان زیاتر داوا دەکەن ئایینی تایبەتی خۆیان بووترێتەوە نەک ئایینەکانی تر. ئەمەش پەرەپێدانی مەزهەب پەرستی و قووڵ کردنەوەی تایفە گەرایی لە لای منداڵان بە دوای خۆیدا دەهێنێت پێش ئەوەی چاویان بە دنیا بکرێتەوە و بزانن باسەکە چیە.
زۆربەی مندال شتێک لە بیروباوەڕ و ئاینی کەسوکاریان (وەیان بێ ئایینی) لەمناڵیەوە وەردەگرن و بەو پێیەی کە ئەگەر هەڵگری ئاینێک بیت یان نا کارێکی تایبەتە بە تاکەکان ومافی ئەوەیان هەیە بە ئازادی وهۆشیارانە بڕیاری لەسەر بدەن، بە ڕای من مندال بە تایبەتی هەتا دوای قۆناغی سەرەتایی خوێندن، بە تەواوی ئامادەیی نیە بۆ تێگەیشتنی و ردەکاری ئاینەکان (و لەگەڵیشیانا بێ دین بوون) و چەندەها پرسیاری تر لە سەر بوون و نەبوون. بەڵام لە تەمەنێکی زۆر زووەوە توانای تێگەیشتنی ڕەوشتە مرۆڤایەتیەکانی وەک خۆشەویستی و بەزەیی و یەکسانی و قبوڵ نەکردنی ستەم و ناعەدالەتی…هتد هەیە لەدەرەوەی قاڵبی ئەم دین و ئەو مەزهەب. لێرەدا ئەوەی کە منداڵ زیاتر توشی سەر لێ شێواوی دەکات ئەوەیە کە خانەوادەکان بیروباوەڕی خۆیان دەسەپێنن وەک تەنها ئەوان ڕاستبن و نەفی هەمو بیروباوەڕێکی کە دەکەنەوە. لەگەڵ چاو کردنەوەیدا منداڵەکە بۆی دەردەکەوێت کە لەنێو هاوڕێیانیدا و لەناو کۆمەڵگای دەرەوەدا بیروڕای جیاواز هەیە کە لەوانەیە ستانداردە کۆمەڵایەتیەکانیان جیاوازیەکی ئەو تۆی نەبێت، لێرەدا منداڵ توشی سەر لێ شێواوی دەبێت وە لەوانەیە متمانەی بە کەسوکارەکەی خۆی و پرنسیپەکانیان نەمێنێت.
لەلایەکی ترەوە ئەگەر ئامانج لە فێر کردنی ئاینی لە قوتابخانەدا ئەوە بێت خەسڵەتی مرۆڤایەتی بچێنین و منداڵ لە سەر بیر کردنەوە و پیاچونەوە بە کردەوەی ڕۆژانەیاندا و جیا کردنەوەی چاکە و خراپە پەروەردە بکەین ئەوا زۆر ئامرازی فێربوون و شێوەی ترهەیە کە یارمەتیمان دەدات ئەم کارەکتەرە باشانە و چەندەها سیفاتی تری وەک ڕێز گرتنی بەرامبەر و بڕوا بە خۆ بوون و وەستانەوە بە ڕووی ستەم و ناعەدالەتیدا.. وە مێژوی نزیک و دوور، و تەنانەت لە ژیانی ڕۆژانەی ئێستاماندا کە نزیک ترین نمونە ئەوەیە کە لە مەیدانەکانی ڕاپەڕیندا لە شارەکانی عیراق دەیبینین لە ئۆکتۆبەری (٢٠١٩)ەوە، پڕە لە چەندین چیرۆک و پاڵەوانێتی واقیعی و ڕاستی و بەرزترین بەها ئینسانیەکان، ئیتر پێویست ناکات بگەڕێینەوە بۆئاینەکان و چیرۆکە خەیاڵیەکان.
جگە لە مانە، فەرز کردنی بیروڕای خۆمان بەسەر منداڵی کوڕ یان کچ دا بە پێشێل کردنی مافیان دادەنرێت و ڕێگرتنە لە بیرکردنەوەیان و بڕیاردان لەسەر باوەڕەکانیان وە ئەمانەش دەبێتە هۆی چەندین کێشەی دەروونی و ئاکامی تر لەسەر شخصیەت و دروست بونیان لە درێژ خایەندا.
لێرەدا بانگەوازێک بۆ دایک و باوکان و خانەوادەکان کە دوور بکەونەوە لە داسەپاندنی دابونەریتی مەزهەبی، بەسەر کوڕان و کچانیاندا بۆ دروست کردنی نەوەیەکی بیر فراوان کە توانای بڕیاردانی هەبێت دور لە پێشداوەری وبير تەسکی و تایەفەگەرایی کە وڵاتەکەمان بە درێژایی ١٧ ساڵە بەدەستیانەوە دەناڵێنێت.
ئێمە لە عیراق دا تا ئێستا برینەکانی جەنگی طائیفیمان تیمار نەبوە و لە کۆمەڵگای ڕۆژهەڵاتی ئێمەدا کە گیرۆدەی ئیسلامی سیاسی و باڵادەستی داب و نەریتی عەشایەری و پیاوسالاریە وە تەنانەت لە زۆربەی وڵاتانی بەناو “پێشکەوتو” دا دەبینین چۆن دەسەڵاتەکان دین بەکاردەهێنن وە سود وەردەگرن لە دووبارە دروست بونەوەی ئەم دابونەریتانە وە لە ڕێی ئەمەوە نەک هەر بە کۆیلەبونی نیوەی کۆمەڵگا گارانتی دەکەن بەڵکو بە ئاسانی رێخۆش کەری بۆ چەندین لە تاوانەکانیان دەکەن و داسەپاندنی قورسترین باری ژیان بەسەر کۆمەڵدا لە ژێر ناوی قەزا و قەدەر و…هتد دا. چەندین جار جیاوازی مەزهەبی و ڕەگەزی و.. بەرز دەکرێتەوە وەک کارتێکی دەستی دەسەڵات لە هەوڵیاندا بۆ لە بیر بردنەوەی کێشمەکێشی چینایەتی و گۆڕینی بۆ کێشمەکێشی مەزهەبی.
زۆر لە دایەلۆگ و بۆ چون هەیە لە سەر هەردولای ئەم بابەتە بەڵام دین وباوەڕ (یان نەبونی) کاری شەخصی مرۆڤەکانە پێویستە ئینسانەکان ئازادی تەواویان هەبێت لە هەڵبژاردنیدا دوور لە پێشداوەری وهیچ فشارێک چ لە لایەن خانەوادەوە و چ لە دامودەزگاکانی خوێندن یان دەوڵەتەوە. ئەم هەڵبژاردنە تەنها کاتێک گونجاو دەبێت کە ئینسانەکان تەواوی ووردەکاری ئەو بیروباوەڕە تێبگەن و بتوانن هەڵیسەنگێنن وە ئەمەش پێویستی بە کامل بونی فیکری کەسەکان هەیە.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish