Skip to Content

ئەزموون وەك ئاخاوتنێك لەناو ژیان، مانیفێستی شیعری نوێبەخشی.. سه‌باح ڕه‌نجده‌ر

ئەزموون وەك ئاخاوتنێك لەناو ژیان، مانیفێستی شیعری نوێبەخشی.. سه‌باح ڕه‌نجده‌ر

Closed
by ئایار 12, 2023 General, Literature, Slider


لەناو كۆمەڵگای كوردیدا هیچ سەرچاوە و وزەیەكی ئەدەبی بە ئاستی شیعر نەبووەتە بنەمای پەیوەندی و مایەی بەرهەمهێنانی بیركردنەوەی چالاك، واتە: ئەندێشەی چاك، كرداری چاك، گوتاری چاك. هەروەها بەو پایە كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیرییەش پەسند نەكراوە و نەدرەوشاوەتەوە.
گیانی زمانی دەربڕینی كوردیش، تا ئێستا هەر بە تەنیا لەناو پرۆژە شیعرییەكاندا زیندووە، كوردیش ویستی شیعر نووسین و هەستیاریی شیعری زۆر بەهێزە، تواناكانی خۆی تێدا تاقی دەكاتەوە، هەڵكەوتە كۆمەڵایەتییەكەشی وەریدەگرێت و ڕەوایی بە بەردەوامبوون و پەرەسەندنی دەدات، داهێنان بە وەرگرتنی قووڵایییەكانی ژیان بەرهەم دێ، لەم بەرهەمهێنانەشیدا ژیان دەخاتە ناو پرۆژەی دۆزینەوەوە.
ئەگەر دەربڕینێكیش لە فۆرمی ئاستدار و تیشكۆی خۆماڵییەوە دانەچۆڕابێتە ناو بوون و زەمینەی تەواوی دەربڕینەوە، بەهیچ شێوە و كەشوهەوایەك ناتوانێت نوێبەخش بێت و بێتە ناو پرۆژەی دۆزینەوەوە.
بۆ شاعیری نوێبەخش وەرگرتنی قووڵایییەكانی ژیان زیندووبوونەوەی زمانە، زمانی دۆزینەوەش زمانێكی یەك ئاراستەیی نییە، بەپرسیاری زۆرەوە لە ئاستە هەمەچەشنەكانی خۆی دەكۆڵێتەوە، قووڵایییەكان هێزی وشە و ئەزموونی تێدا نوستووە، لە دەربڕیندا ئەم هێزە تاقی دەكرێتەوە و دێتە ناو پرۆژەی دۆزینەوەوە، لەو چركە زیندووەی مرۆڤ خۆی لێ ئاشكرا دەبێت و دەزانێت كێیە، لەم چركەدا: زمان دەبێتە هەست و سۆز و مۆسیقا و خەون.
بەشێوەیەكی سەرەتایی نوێبەخشی لە ژیان و بیر و بیركردنەوەی كۆمەڵگا دەركەوتووە و هەنگاوی بۆ نراوە، بنەماكانی گۆڕان بەرەو پێداویستییە هاوچەرخەكان و هۆشیاری دەبێتە پێوەری دۆزینەوەی ئەدەبی، هەروەها نوێبەخشی هۆ و ئامانجە بۆ پەیوەندیكردن بە چالاكییەكانی ژیانەوە، بەشێك، بەشێكی لابەلاش نییە لە ژیان. ڕاستەوخۆ ناوكی ژیانە، مرۆڤ لە باروبواری بەختەوەریدا وەك خوداوەندێكی ڕاستەقینە دەژێنێت، ئەفسانە و ئەفسوونێكی واشی تێدایە گیان و جەستە لە بڵندی بحەوێنێتەوە.
بابەت ورووژاندن و شێوازی شاعیر هەستكردنە بە چركە زیندووەكانی ژیان و شۆڕبوونەوە بۆ ناو ناواخنی سروشت و لەدایكبوونی وەرزەكان و گونجان و تەبایی نێوانیان. واش بەرانبەر ڕابهێنێ هەست بەم شۆڕبوونەوە و گونجان و تەبایییەی نێوانیان بكات.
هەستی نووسینیش بە ساتەوەختی زۆر ناسك، یان زۆر دژوار تێدەپەڕێ. تێڕوانینەكان ئاڵوگۆڕیان تێدەكەوێ و دەڕسكێن.
شیعری ڕاستەقینەی خاوەن جیهانبینی، كە خودی مرۆڤ دابڕێژێتەوە، لە ژیری و پەند و سۆز و تاسە و ترپەی گەرمیی دڵ و خەونی ڕۆمانسییانە بەدەر نییە، ئەگەر شیعریش ڕووت كرایەوە لە ژیری و پەند و سۆز و تاسە و ترپەی گەرمیی دڵ و خەونی ڕۆمانسییانە بە هیچ جۆرێك ڕاستەقینە و خاوەن جیهانبینی نییە، كە خودی مرۆڤ دابڕێژێتەوە.
شاعیری نوێبەخش هیچ كاتێك چاوەڕوانی هاندان و ستایش ناكات، هەر كاتێكیش چاوەڕوانی هاندان و ستایشی كرد، ئەوە بڕوای بەوە نییە ئەوەی كە نووسیویەتی خۆبوونی و داهێنان بێت. دەربڕینی نایاب بەهۆی كرداری گەیاندن و هۆشیاریی زمانەوە لە ئاستی ئاسایی دەپەڕێتەوە بۆ ئاستی ئێستێتیكا و خۆبوونی، دەبێتە خاوەن پرسیار لە نێوان وریاییی زمان و وریاییی ئاخاوتن.
زمانی ئێستێتیكا، شێواز و ئەدگاری خۆی لە دەربڕینكردن و دەربڕینەوە وەردەگرێت. لە ئەزەلەوەش گیان، گیانی جەستەیەكە شێوەیەكی دیاریكراوی چركە زیندووەكانی بۆ ژیان و نەشونما دۆزیوەتەوە، شێوازیش ناوەند و گیانی نووسەرە، هیچ گیانێكیش بۆ جەستەیەكی دیكە وەرناگیرێت.
شێواز و شیعرییەت و زمان، ئەزموون بۆ دیاردەكانی ژیان و وێناكردنی كۆمەڵگا پێشنیازیان دەكات، دیاردەكانی ژیان و وێناكردنی كۆمەڵگاش پەیوەندی بە هەموویانەوە هەیە، بەشدارین لە چالاككردن و بەڕێوەبردنی، پەیامی هونەریی مرۆڤگەلێكە، كە هەوڵی سڕینەوە و لەبەینبردنی ئەو شتانە نادات، كە ژیان دەخەنە باروبوارێك بەرگری لە بە ژیانبوون و ئازار و ئازادیی خۆی دەكات.
ژیان و بوون و دنیاش لەناو شیعری نایاب و ئێستێتیكی و خۆبوونیدا نوێن، لەناو ڕۆشنبیریی كوردیدا نوێبەخشی هێشتان بە ڕوونی شوێنی شیاوی بۆ نەكراوەتەوە، ئاخاوتن لەبارەیەوە دەبێتە هەرا و زەنا، پێویستە ئەو بڕیارانەی لەم بارەیەوە بوونەتە مایەی سەرنجی كەمەیەكی كەم، بە ئاستێكی دیكەوە بخرێنە ناو ئاخاوتنەوە.
ئایا ئاخاوتنەكانمان لە خودی نوێبەخشیی دەقەوە دەرچوونە، یان لە دەرەوەی دەقەوە وەرگیراون و لە جەستەی تەنك و ناسكی دەقدا پراوەی پێدەكەین، كە جەستەی تەنك و ناسكی دەق هیچ پراوەیەك وەرناگرێت جگە لە پراوەی گیان نەبێت.
نووسینێك گەیشتبێت بە ئاستی دەق، پەیوەندیی ئاستداری چارەنووسسازی بە ئێستێتیكا و خۆبوونییەوە هەیە، كە هەمیشە وەك سەرچاوەیەكی ڕوون، هێزێكە بۆ بەرهەمهێنانی سەرچاوەی دیكە، بەرەنجامی خودێكی هەژاو و هۆشمەند و وریایە. بەشێكیش لە خودی هەژاو و هۆشمەند و وریا گەیشتوون بەو هەقیقەتە، كە شیعر بگەڕێتەوە ناو سۆز و هەست و ڕوونی و ئاشكرایی لە دەربڕیندا، ئەمەش وەك دیاردەیەك پێویستە بخرێتە ناو ئاخاوتنەوە. زۆر جاران گۆڕانكارییە ڕەچاونەكراوەكان كاریگەریی ڕاستەوخۆیان لەسەر چۆنیەتیی بیركردنەوەی كۆمەڵگا و بیر و دەربڕینی تاكی نووسەرەوە هەیە. دەبێتە بابەتی نووسینەكانیان، بەڵام نابێتە مانای ڕوون و دیار، بگرە لە چێژدا دەبێتە سرووشی مانا و چالاكیی وێنە، سرووشی مانا و چالاكیی وێنەش شاعیر لەوە نزیك دەخەنەوە بچێتە ناو جیهانبینیی تەسەوفەوە و لەو جیهانبینییەوە پەی بەنهێنییەكان ببا و بە هەقیقەت بگات، واتە: شاعیر پەیبەر و شیعریش پەیپێبراو.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

جیایی
پانتایی جیاكارم لە بەرهەمەكانمدا خوڵقاندووە، لە پانتایییەكدا دەستنیشان ناكرێم. ئەرێ لە پانتایییە شیعرییەكاندا، دەچمەوە سەر چ پانتایییەكی خۆ تایبەتیكردن. تایبەتكار بۆی هەیە تەواوی هەبووەكانی، كە توانای كاریگەرییان تێدا دەركەوتووە، ڕاكێشێتە ناو بیركردنەوەی چالاكی، كە بەردەوام هێما و هێماپێكراو بەرهەم دەهێنێت. لە یەك كاتیش لەناو هەموو پانتایییەكاندا كار بكات و دەستیان بۆ ببات.
بەرانبەر بە ئاگایی خۆم جەنگاوەرێكی مەشقكردوو و ئەهلی زیندووێتی دڵ و یەكێـتیی ئەشقم، پانتایی ئێستێتیكا و ڕێبازی وردبوونەوەم لە ژیانمدا هەڵبژاردووە، دەمەوێت بە ڕاناوی نادیار زمانی تێدا هەستیار بكەم، هەستیاریی تەواوی زمانی كوردی لە شیعری كلاسیكیماندا تواوەتەوە و دەركەوتووەتەوە. كاتێك شیعری كلاسیكی دەخوێنمەوە هەست دەكەم تەواوی زمانی كوردی ڕووبەڕووم وەستاوەتەوە. دەمباتە ناو جیهانێك، كە قسەی لەبارەی دۆزینەوە و چركە زیندووەكانی بوون كردووە، نەك گێڕانەوە. خەون و ناوەندی وشە: هەوڵدانن بۆ خۆناسین. لە ماڵی گەورەی شیعردا هەموومان پێكەوە داوای شیعرییەت و زمانێكی نەرم دەكەین، ئەو داوایە وزەی گەشەكردنی كرۆكیجوانی و بەرزكردنەوەی ئاستی هەقیقەتی گیانی و درامای ژیانە. نەرمیی زمان لە نەرمیی ئەو كەرەستەوە دێت، كە دەربڕینی لێدەكات، زمان شانەیەكی زیندووی زۆر قووڵە لە جەستە و پێكهاتەی مرۆڤ لە گۆڕانی دید و پەیوەندییەكاندا.
جیاییی تاقیكردنەوەی من ئەوەیە: جیهانی پارچە پارچە دەخوڵقێنم و پەیوەندیی هێما و هێماپێكراویش دەپچڕێنم و دەستنیشانیان ناكەم. سەرچاوەكانی نووسین و ئاستەكانی دەنگ و تێبینیكردن و سەرنجدانم، لە جوانیی بێگەرد و بێ هاوتای ژیان وەردەگرم، دەگمەن و تاقانە دەبن بە هێما و هێماپێكراو.
شیعر چەند بچێـتە ناو ژیان و دنیای خودایی و هەقیقەتی ڕۆژگارەوە، هێندەی دیكە گیانی تا هەتایە پەروەردە دەكا و دەیپارێزێت و ئەفسانە و ئەفسوون لەخودی خۆیەوە برەو پێدەدا.
شتێك لە نووسین، كە وەك ئەزموونێك پێشكێشم كردبێـت، بەكاربردنی زمانی خەونە بۆ زمانی نووسین و ڕاچەناندن و چالاككردنی ناخی پڕ توانایی و یادەوەری. دواجار تواندنەوەی چالاكییەكانی بیر لە هەستیاریی نووسیندا.
چامەی درێژی فرە دەنگ و ئاستدار، پرۆژەیەكی كامڵە و لەسەر ئاستی بوون و كرانەوەی بەردەوام ڕادەوەستێت، سروشتی دایكی هەستەكانمە، ئاسۆیەكی ئەفسانە و ئەفسوون ئاسایییە، ناتوانم لێی دەربازبم، بە كامڵترین فۆرمی شیعریی دەزانم و پەیڕەوی دەكەم، لە ڕایەڵ و تانوپۆی ڕستەكانیدا توانای جووڵاندنی فرە دەنگی و فرە پەیوەندی دەڕسكێت. مانا و زمان دەگەڕێتەوە ئەو ئاستدارییەی هێزی نووسین ئاشكرای دەكات و دەیهێنێتە گۆڕێ، واتە: قووڵبوونەوە بە ناخی بیندراو و شەپۆلی كات و شوێن سیمای بوون.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین.

فرە دەنگی
ڕوانینی گەردوونی بار و بوار بۆ گەشەسەندنی شیعر دەڕەخسێنێت، ببڕای ببڕ پەیوەندیی بە شۆڕشی گەیاندن و فۆرمەكانییەوە نییە. خەیاڵ و ئەو ئاسۆیەی جیهانی بەهۆیەوە وێنا دەكەیت، لە دەرەوەی كەناڵەكانی ڕاگەیاندن كاری شیعرییەت بەڕێوە دەبەن، لە كەڵك وەرگرتن: دەست واڵا و دیموكراسین، سەرسامیی خۆشیان بە نەشونمای نوێبەخشیی گیانی ژیان ناشارنەوە.
دەتوانین لەوە دڵنیابین، كە شیعر هەموو سەنگایی ساتە وردەكانی بە تەنیا خستە سەر هەڵقوڵانی خەیاڵ، وەك بەرزایی و ناوەندی كاریگەر چووە ناوی و كرۆكی ژیانی بە هۆیەوە وێنا كرد. بێگومان لە باروبوارێك نزیك دەبینەوە، شیعری تاك دەنگی دەبێتە خۆنیشاندانێك و دەربڕین لەو باروبوارە بێهێزەدا.
دەكرێ لە بچووكبوونەوەی دنیا لە بینینی شاشەدا، یان هەر فۆرمەكی گەیاندنەوە، شیعری فرە دەنگ لە چنین و ڕایەڵ و تانوپۆی توند و تۆڵی ببێـتە جێگرەوەی خەیاڵ، وەك بەرزایی و ناوەندی كاریگەر.
لە شیعری فرە دەنگیدا خەیاڵ ڕەگەزی سوودبینینە، بەرزایی و ناوەندی كاریگەر نییە. نیشاندانی باوەڕ و گیانی كراوە و دەوڵەمەندیی ئەم شێوازە، بەئەندازەیەك لە چیرۆك و شانۆنامە و ڕۆمان و داستان و ئەدەبی پەخشاندا بە ئاشكرایی دەگاتە لووتكەی بینین و تێگەیشتنی ڕوون.
لە شیعری درامیدا گفتوگۆ لەگەڵ هەست و ئەقڵی خوێنەر و شاكەس و كەسایەتییە جۆراوجۆرەكان دادەمەزرێنێت، هاوتایییەك دەدۆزێتەوە لەباری نووسیندا پەیڕەوی دەكات. لە پێكهاتە و بنەمای منی شیعریدا پێكدێت و دەبیندرێت، خۆی لە منی تاكە كەسی شاعیر دەكشێتەوە، ڕۆڵ و ئاستی شاكەس و كەسایەتییە جۆرا و جۆرەكان و چێژێك دەگەیەنن، چێژی ئاراستەكراوی شاكەس و كەسایەتییە جۆراوجۆرەكان و واتاناسی.
زۆرێك لە شیعری ئیمڕۆمان، لەسەر سیستمی تاكدەنگی منی شاعیر وەك ڕەگەزێكی كارپێكەر بەڕێوە دەچێت، ئەم شێوازەش وەك هونەر هەرچی پێبوو بەخشی، چاوەڕوان ناكرێت هونەرێكی كاریگەری پێ مابێت بۆ بەخشین و سەرسامی، چونكە هیچ شتێك ڕوونادات قسەكەر یەك قسەكەرە و پانتایی نووسینەكەی داگیركردووە، هەروەها بوونی شیعریش وەك شێواز و شێوە دەخاتە مەترسییەوە. لە كارایی و زیندوویی و هێز دووری دەخاتەوە، كە كارایی و زیندوویی و هێز باروبوارێكن هەمیشە زیندوومان دەكەنەوە و سەرچاوەی سەرسوڕهێنەرن.
یەكەمین كردەی هەستیاركردنی زمان، ڕستەكان بە مەبەستی گەیشتن بە چاوگە دەنگییەكان درێژ دەكاتەوە، چاوگە دەنگییەكانیش هەمیشە ئاگایی زمان تێیدا دەبێتە باروبواری ڕاستەقینەی نووسین و وزەی ترپە و ئاواز، لەم باروبوارەیەوە هەستیاریی زمان ڕوو دەدات. چەند ترپە و ئاوازێكی لێ دەبێتەوە بەناو خۆیدا دووبارە پەخش دەبێتەوە، جۆراوجۆریی ترپە و ئاواز: خەسڵەت و مۆرك و ماكی ناسینی ئەم چەشنەن، پشت بە وێنەهێنانەوەی یەك لە دوای یەكیش نابەستێت، زیاتر گێڕانەوە دەكاتە خۆبووژانەوە و دەركەوتن و ئاراستە وەرگرتن.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین.

دەستكاریكردن
دەقەكانم، ئەوانەی چاپم كردوون و ئەوانەی چاپیشم نەكردوون، هەمیشە لەسەر مێزی كاركردن دەستیان بۆ دەبەم، هەر چەند ڕستەیەكیان دەستكاری دەكەم و چەند لاپەڕەیەكیان دەخەمە سەر و چەند لاپەڕەیەكیشیان لێ لادەدەم. تا ئێستاش نەگەیشتووم بەدوا داڕشتنیان. ئەو هونەر و دڵەڕاوكێیەی دەستكاریكردنەش لە كاركردنی بێ وچانی كاتژمێر، گواسترایەوە ناو باروبواری دەروونیی شاعیریەتیی من.
كاتژمێر تەكان دەدا بەرەو ناو دەقی كات. دەقی كاتیش هەمیشە ئەو چركەیەی جوانە تێیدا چاوەڕوانیت، كە هێز دەخاتە ئەو چركەیەی بۆی دەڕوات، ڕۆیشتنی منیش هەمیشە بەرەو دەقی شیعرییە. هەموو شتەكانی كاریگەرییان بە نەشونمای ژیانەوە هەیە. لە زەینمدا ئامادەیان دەكەم و دەیانكەم بە بەشێك لە چالاكییەكانی بیركردنەوەم. دەستكاریی بەردەوامیش كارێكی دروستە بۆ نووسەری پڕ توانا و ئەزموونی پەڕینەوە، بۆ ناو پرسیارەكانی، كە بوون بەیەك جۆر دەستنیشان ناكەن، بەرگری و دەربڕین لە داهێنان دەكەن، چونكە هەر جارێك، كە دەستكاری دەكات، بەو نیازە بە تەواوی ژیان لەناو دەقەكەیدا ببینێت، یان ژیان بە تەواوی بهێنێـتە ناو دەقەكەیەوە و بیگەیەنێت بە ئاستی خەونی نووسین. ئەویش یەك لە مەحاڵەكانی نووسینە، نووسین هەوڵدەدات بۆ مەحاڵ، مانەوەش لەناو ئەو مەحاڵە سووربوونی نووسەرە بۆ بینینی ژیان بە تەواوی لەناو دەقی بێگەرددا.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

شاعیر
شاعیر، سەر گەرمییەكانی خۆی لە سنووری بیركردنەوە و جیهانبینییەوە دەست پێدەكات و گیان و هەستەكانی چالاكە بەگشت جوانییە هاوبەشەكان. ئاراستەی ئاڵۆزكردنی جوانییە هاوبەشەكان نییە. سادەكردنەوەیەتی، بەرپرسە بەرانبەر بەرزبوونەوە و ڕسكاندنی ڕوانینی پڕ شیعرییەت و جووڵەی ئاخاوتن لە زماندا، پەیوەستیشە بەوەی پەیوەندییەكانی نێوان جوانی و فۆرمەكانی كۆمەڵگا وەك پرۆژەیەكی پەرەپێدان و پەرەپێدراو وەربگرێت.
كاری گوتار دامەزراندنیش لە پەیوەندییەكانەوە بكاتە وێنەیەكی ڕاستەقینەی ئەزموونكراوی هەقیقەت و بەهای مرۆڤ. لە هەمان كاتدا لە تواناكانی دەربڕیندا بەرزیان بكاتەوە ناو ڕایەڵ و تانوپۆی ڕستە و ترپە و ئاوازی ویژدانیان، لێیەوە وەك نیشان و نیشانە پیشانیان بدات، هەروەها دەسەڵاتی هەستیاریشی بەسەر ئاشكراكردنی چارەنووسی جوانی لە شێوازی نادیاردا، پشتگیر و پاڵپشت لە بەرزبوونەوە و بەهێزكردنی و داكۆكی لە مانەوەی بكات.
تەوەرەكانی هەست و سۆز و خەون بخاتە گەڕ بۆ هێشتنەوەی بەردەوامیی چێژی گیانی. جوانی وەك ڕەگەزێكی چالاك و بنیادنەر، لە پێكهاتەی دەقدا بكاتە ناوەندی بەیەكگەیشتنی پەیوەندییەكان و باوەڕهێنان بە هەقیقەت و تواناكانی ژیان. بۆ واتای ڕاستەقینەی لەناو دەوروبەرێكی بێ هێز لە هۆشیاریی فیكریدا، ئاكار دابڕێژێت. بەدواداچوونی مێژووی گیان و ئەوانی دیكە و چاونەترسیش بەرەو ڕووی ئەم ئاكار داڕشتنە بكاتە ماڵی هەر هەموومان و گەوهەر و ناوكی هونەری مانا دەرنەكەوتووەكان لە چركە زیندووە دەگمەنەكان هەڵداتەوە.
كردەی نووسین وەك سەرەتایەكی هەمیشەیی و خاڵە یەكتربڕەكانی كات و شوێن بپارێزێت. بە فراوانییەكی ئاستدار و كاریگەریش بانگەوازی لایەنداریی تەواوی ڕابگەیەنێت، دواجار بە ئاستی بەهای مرۆڤ بیناسێنێت، بپرسێت ئەرێ ئاستدارییەكانی شیعر و مرۆڤ چین، لە واقیعدا جێبەجێیان بكات و جێی پەسندی بن. تا چەند توانیویەتی جوانی و هونەر بگەیەنێتە ئاستی ژیان و دركاندن و بەهای مرۆڤ.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین.
فەرهەنگ
وشە لەناو فەرهەنگدا بە یەك مانایی سنووردار و پابەندە، باروبواری هەڵكۆڵینی نەماوە و چەسپاو و جێگیر و نەگۆڕە، لەسەر ئاستێكی چەسپاو و جێگیر و نەگۆڕیش پەیوەندی بۆ دەستنیشان كراوە، واتە: لەناو ژیان و بزووتنەوەی بەرەو پێشچوون كار و چالاكی لێ وەرگیراوەتەوە و خانەنشین و لاكەنارە و ئاستداری لێ وەرگیراوەتەوە.
شاعیر لە وشەكانی ناو ژیاندا دەچێتە كەشی زاڵ و ڕۆشنی خۆیەوە، وشە لە ساتێكی وردەكارانەدا لە ژیان ئەزموون دەكات. شیعریش، هێز لە خودی زمان وەردەگرێت، بەزمانی ناو ژیانیش شیعرییەتی دەڕژێتێ و پەیوەندییەكانی بە جیهان دەبەستێتەوە، كار و چالاكیی وشە گەرمەكانی ناو ژیان، وشە بێ هێزەكانی ناو فەرهەنگیان لە خەیاڵگەی نووسەری خودوریا دەربەدەر كردووە. هەست بە نائومێدییەكی ترسناك دەكەم لەو وشانەی لەناو فەرهەنگاندا وەنەوز دەدەن. دوای گواستنەوەیان بۆ ناو ڕستەی شیعریی كتوپڕ خەوی دووبارەكردنەوەی لێ دەكەوێت. لەباری دووبارەكردنەوەشیاندا، بچووكتر دەبنەوە. دەستەواژە لەناو فەرهەنگدا خۆشباوەڕ و بێ ئومێدە، بەیەك مانایی دڵی داكەوتووە و فۆرمەكانی كۆتایی پێهێناوە.
شاعیریش لەناو فەرهەنگدا سڕ دەبێت و وێناكانی كورت دەهێنێت، نەك سەرسام. لە وشەكانی بەردەست و زەینی خۆیەوە دەست پێدەكات و ئاسۆی هاندان و فەزای زاڵ دەبێت. ڕۆشنبیرانی ئەكادیمی و فەرهەنگنووس و زمانەوان لە وشەكانی ناو فەرهەنگدا كار و چالاكییەكانیان بەرهەم دێنن. لە فەرهەنگدا ئاستی جیاكاری زمان نییە. هەموو داهێنانێكی زمان لە ئەدەبدا لە دەرەوەی فەرهەنگ ڕوودەدات، دەقی نایابیش لە كرۆكدا لە پەیوەندیی زمانەوە هێز و سەركەوتن وەردەگرێت، ئاسۆیەك هاندەریەتی، ئاسۆی ئاستداری و پێكهاتە و پێكهاتن.
لەناو مێژووی ئەدەبدا، ئەدەبێك نییە لە وشەكانی ناو فەرهەنگەوە سەركەوتنی بە دەست هێنابێت، بۆیە فەرهەنگ لای من بووە تەلیسمێكی بكوژ، زوو خۆم لە قەڵەمڕەوی دەسەڵاتی دەرهێنا. ژیان فەرهەنگی شیعرە، هەر شاعیرێكیش هانا بۆ وشەكانی ناو فەرهەنگ ببات، نامۆیی و دەستەپاچەیی خۆی بە شیعر ئاشكرا دەكات. مامەڵەی لەگەڵ وشەی ئامادەكراوە، بایەخی ساتە هۆشیارییەكانی ناوەوەی خۆی لە دەست داوە، واتە: ڕۆڵی بەكارهێنانەوەی لەبیرچووەتەوە و هەست بە كاریگەریبوونی ناكات. ئەگەر نووسینێكی ئەدەبیش ساتە هۆشیارییەكانی ناوەوەی نووسەر، خرۆشانی تواناكان و چالاكیی نەبووبێت. دەقێكی بەتاڵە لە ئەفسانە و ئەفسوون و هۆشیاریی نووسین.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

ناونیشان
زۆر نییە لەناو ڕەخنە و لێكۆڵینەوەی ئەدەبی كوردیدا ناونیشان وەك بابەتێكی سەربەخۆ و گرینگ، بەهای پێبەخشراوە و مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت. لە هەموو باروبوارەكانیشدا ناونیشان و ناوەرۆك دەچنەوە سەر یەك ماك و بنەما، ئەویش ناوەندە، واتە: دەقەكە، ئەگەر ناونیشان داهێنان بێت، دەبێتە هەستگەرمی و سرووشێك، داهێنانێكی تر بەدوای خۆیدا دەهێنێت. هەڵبژاردنی لەسەر بنەما و بیرۆكەی: ئەفسانە و ئەفسوون هەڵبژاردنێكی هۆشمەندانە و داهێنەرانەیە، لە وێنە و سرووش و دەربڕیندا بەدەردەكەوێت و وزەی ئەو هەستە دەدۆزێتەوە، كە لە ناوەرۆكدا بەدواداچوون و هەنگاو هەڵێنانە بۆ كۆكردنەوەی تاڵە تیشكەكان و وزەی ڕاستەقینە و هەوێنی شیعرەكە. لە ناوەرۆكدا دەقی نوێبەخش یەكەیەكی یەكگرتووی تێدا نییە، چونكە ژیان پارچە پارچە بووە و جۆرێك هەڵوەشێندراوەتەوە. هەندێك جار پارچەكان لێك دوورن و هەندێك جاریش لێك نزیك. گرینگ ئەوەیە لە هەردوو باروبواری لێك نزیكی و لێك دووریی پارچەكان هەرەم و دەربڕینی ژیانن و بنەمایەكی پەیوەندییان هەیە. هەست بە پچڕانی پەیوەندیی نێوان ناونیشان و ناوەرۆك ناكەین. ئەم دوو باروبوارەی لێك نزیكی و لێك دووری دابەش دەبن بەسەر دوو خاڵدا:
خاڵی یەكەم: ئەو دەقەی، كە دەقێكی نوێبەخشە یەكەیەكی یەكگرتووی تێدا نییە، ناونیشانەكە دەبێتە تاڵە تیشكێك لە ناوەرۆكەكەدا.
خاڵی دووەم: ئەو دەقەی، كە دەقێكی ئاسایییە یەكەیەكی یەكگرتووی تێدایە، ناونیشانەكە دەبێتە ڕامانی سەرەكی و بە تەواوی جەستەی دەقەكەدا شۆڕ دەبێتەوە و دەبێت بە ڕایەڵ و تانوپۆ، لە ناونیشانەوەش درێژە بە شیعرەكە دەدات ناونیشانەكانی من وەك تاڵە تیشكێكن بۆ مانا و ناوەرۆكی دەقەكان. نەك وەك ڕامانی سەرەكی بەتەواوی جەستەی دەقەكەدا شۆڕ بووبێتەوە، هەروەها تاڵە تیشكەكان لەخۆیدا كۆ دەكاتەوە.
ناونیشان ناتوانێت ڕایەڵ و تانوپۆی ناو دەق ڕێكبخات، لەبەر ئەوەی ئەو خۆی هەوڵدەدات بە زمانێكی نەرم لەگەڵ ڕەگەز و توخمەكان پەیوەندی دروست بكات و هاوگونجان پەیدا بكات، لە ناوەڕاستی هەشتاكاندا: (ئەحمەدی مەلا) زێدی خۆی: (زەردك) بۆ ناونیشانی كۆشیعرێكی بەكارهێنا. ئەمە دەستپێشخەری و دیاردەیەك بوو لە ناونیشانی كۆشیعری كوردی، زۆریش بەجوانی گەیشتووە بە ناوەندی خۆبوونی داهێنان.
بەشێك لەناونیشانی كۆشیعری كوردی بەلامەوە وردبوونەوە و مەودایەكی هونەری و دۆخگۆڕن و سەرسامبوومە پێیان، نەشمتوانیوە سەرسامیی خۆم بەرانبەریان بشارمەوە، ئاستێكی باڵایان بەدەقەكان داوە و هۆكارێك بوونە لە هۆكارەكانی داهێنان و گەلێك پنتیش لە ناوەرۆكدا ڕووندەكەنەوە، ئەو ناونیشانەی سەرسامیان كردووم ئەمانەن:
یەكەم: سەمای بەفری ئێواران – ی جەلال بەرزنجی.
دووەم: سووتان لەبەر باراندا – ی ڕەفیق سابیر.
سێیەم: تەمە سپییەكانی ڕۆح – ی كەریم دەشتی.
چوارەم: هێلانەی نغرۆ – ی مارف عومەر گوڵ.
پێنجەم: تاڤگەی مەند – ی نەژاد عەزیز سورمێ.
شەشەم: كاتێ قامیش بەئاگا هات بووبووە بلوێر – ی سامان دزەیی.
ناونیشان بەلای منەوە بەسەر سێ دۆخ و ئاستدا دابەشدەبێت و تێدەپەڕێت: ئەوەی لێرەدا وەك بار و بوار و دۆخگۆڕین، بەجۆش و ئەمەكەوە دەمەوێ ئاماژەی پێبدەم. ناونیشانی: (خەون وا خۆی گێڕایەوە)یە. سرووشی ئەم ناونیشانەم بەجۆش و سرووشێكی دووربەدووری ناونیشانی: (زەردەشت وا دوا)ی نیتشەوە لا دروست بووە و لە داڕشتنیدا هاوگونجانێكم بەكارهێناوە، هەروەها ناونیشانی: (كاتێ قامیش بەئاگاهات بووبووە بلوێر)، لە سروشت و سرووشی دێڕە شیعرێكی: (مەولانا جەلالەدینی ڕۆمی، لە سروودی نەی) وەرگیراوە. ئەوەی من گەرموگوڕییەكی زۆر شاراوەیە، ئەگەر خۆم ئەم گەرمی پێبەخشینەی ئەزموونی خۆم نەهێنمە بەرباس، كەس هەستی پێناكات و خاڵێكی هاودەقی لێ نادۆزرێتەوە، چونكە زۆر بە ئاگایییەوە لە ناوەندی ناونیشانەكەی نیتشەوە بەهرەم وەرگرتووە و چوومەتە دەرەوە، یان ناونیشانەكە لە سەرسامیی خۆی وەستاندوومی و بەڕێی خستوومەوە بۆ دروستكردنی سەرسامی خۆبوونی خۆم. هەرچی سامان دزەیییە لە ناوەندی دێڕەكەی ڕۆمی نەچووەتە دەرەوە و ماوەتەوە، هەروەها ئەوەندەی من ئاگاداربم، واشبزانم ئاگایییەكی ڕوون و وردم لە شیعری نوێی كوردیدا هەیە. وشەی (ئاو)، وەك ناونیشان یەكەم جار: (سامی شۆڕش) لە ژمارە (1)ی بڵاوكراوەی (نۆبەرە)، ساڵی 1970 بەكاریهێنا، شیعرێكی تێدا بڵاوكردەوە بە ناونیشانی: (بووكی ئاو). ئەم ناونیشانە بۆ سەرەتای حەفتاكان ناونیشانێكی دۆخگۆڕ و كاریگەر بوو، پاش چوار ساڵی: (عەباس عەبدوڵڵا یووسف) بەجۆرێك لە جۆرەكان وەریگرت، یان گواستییەوە، كردی بە ناونیشانی نامیلكەیەكی بەناونیشانی: (ئاو). جا نازانم ئەم شێوازی وەرگرتنە دەچێتە چ خانەیەك، وەرگرتن، یان گواستنەوە، یان … تاد، بەڵام هەندێك ناونیشان هەیە. دەقاودەق وەرگیراوە، یان گواستراوەتەوە، یان … تاد، (بەفری گەرم – الثلج الحار) لە بنەڕەتدا ناونیشانی ڕۆمانێكی: (یوری بونداریف)ە، (غائب طعمة فرمان) وەریگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی. (نەوزاد ڕەفعەت) لە ساڵی 1992، دەقاودەق وەریگرتووە، یان گواستوویەتییەوە، یان … تاد، كردی بە ناونیشانی كۆشیعرێكی خۆی، هەروەها ناونیشانی بەزەبر زەمینەیەكی كاریگەر و ترپە و ئاوازی مانەوە لە مێشكدا دەهێڵێتەوە و واقیعی خۆی تێدەپەڕێنی، دەبێتە واقیعی خواستراوی نووسینێكی تر، یان دۆخگۆڕینێك. نموونە: ناونیشانی كۆشیعری: (گوڵە بەدەكان)ی بۆدلێر، ناونیشانێكی ئێجگار ناسراوە و كاریگەری و زەمینەی كاریگەر و ترپە و ئاوازی مانەوەی لە مێشكی: (نەوزاد ڕەفعەت)دا جێهێشتووە و بە بێ هیچ ئاماژەیەك لە شیعرێكیدا، جا بێ ئاگایی بێ، یان بەئاگایی بەكاری هێناوە: (شەڕی گوڵە بەدەكانی باخی ئیرەم. گۆڤاری ڕامان، ژمارە 50. ل: 128) ناتوانین لەم بارەوە لە وردەكاری بەراورد بكۆڵینەوە، لەبەر ئەوەی دۆخگۆڕین نییە. گواستنەوەیە.
من هەروا بە سادەیی ناونیشان وەرناگرم و بە قووڵی و وردبینییەوە، فەزای زاڵی دەخوێنمەوە و جێگای بایەخمە، ناونیشانی دۆخگۆڕ واتای جیابوون و جیاوازییە. لەو دۆخەوە خوێنەری نموونەیی تێدەگات نووسەر قووڵبینە، یان ڕووكەش.
ویستم لە ناونیشاندا كارێكی تایبەتمەند پێشكێش بكەم، لە جێگای پیت و دەنگدا وێنەبكێشم، واتە: ئەگەر ناونیشانی شیعرێكم: (باڵندەی مەلەوان) بێت. لە شوێنی ناونیشان وێنەیەكی ماسیگرە، یان قورینگ … تاد، بكێشم. لەیەك كاتدا هەم شێوەی وێنە و هەم نیشانەی نووسین بدات. ئەو ویست و هەوڵەم تەنیا وەك بیركردنەوەیەك مایەوە و جێبەجێم نەكرد، پێكهاتەی شێوە كاركردنەكەشم بنیاد نابوو. جێبەجێ نەكردنەكەشم تەنیا لەبەر ناكارایی و ئاستی شارەزانەبوونی نەخشەسازەكانی ڕۆژنامە و گۆڤارەكان بوو.
ساڵی 1993، هەوڵێكم لە شێوازی ناونیشان پێشكێش كرد. شیعرێكم بە ناونیشانی: (سەباح)، لە ژمارە (460ی پاشكۆی ئەدەب و هونەری كوردستانی نوێ)دا بڵاوكردەوە. مامەڵەم لەگەڵ چوار توخمەكەی بوون، وەك پێكهاتەی گەردوون و جەستەی خۆم كردبوو. (با، خۆڵ، ئاگر، ئاو). لە هەر بەشێكی سەربەخۆدا ناوی توخمە مامەڵە لەگەڵ كراوەكەم وەك ناونیشانی لاوەكی لەژێر بەشەكە دانابوو، نەخشەسازی ڕۆژنامەكە هونەرمەند: (هەڵگورد جوندیانی)، ئەم شێوازی ناونیشانەی بە ڕیزپەڕ و نامۆ زانی، بەنابەدڵی كاری تێدا كرد، ئەنجام هەوڵەكەی منی بە تەواوی نەگەیاند. لە دوای بڵاوبوونەوەیدا، بۆم ئاشكرا بوو ئەم شێوازە سووریالییە فەرەنسییەكان لە سەرەتای دروستبوونیان پێشكێشیان كردووە. ئەم هەوڵەشم وەك سەرەتایەك مایەوە و لێی دووركەوتمەوە، بەڵام ناونیشان بەوێنە وەك پرۆژەیەكی دواخراو لام ماوەتەوە و لە كۆشیعرێكم تا بۆم بكرێت و بتوانم پێشكێشی دەكەم، دەشزانم لە شێوە كاركردنەكەمدا بەرەو كوێ دەڕۆم و چ هێڵ و هێمایەك دەكەم بە ناوەند.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

مانیفێست
وەك پرۆژەیەك مانیفێستی شیعریی خۆم ڕاگەیاند، بۆ ئەوەی ئەم ڕاگەیاندنە ببێتە پاڵپشت و تیشكۆ بۆ ئەزموونی شیعریم. مانیفێست و خۆڕوونكردنەوە، پەنجەمۆر و ڕوانینی تایبەتیی نووسەرن، بە كەرەستەیەكی خەمڵیو و ئەزموونێكی ڕاستەقینەوە بەرانبەر نووسین و ئاسۆی چاوەڕوانی نووسین. بۆ نووسین و گەڵاڵەكردنی، بە قووڵی سەرجەم دەقەكانی خۆم بە توانای گۆڕان لە ژیان و هونەر، هێنایەوە ناو زەینم. لە مەودای خاڵی لاوازی، تا خاڵە سەرسوڕهێنەكانی ئەزموونم وەرگرت، بەوپەڕی هۆشمەندی جیاكاریی هەستكردن لە مەوداكانی مامەوە و تێفكریم، تا بووە پرۆژەی باش بیركردنەوە و گفتوگۆیەكی ڕۆشن. بنەماكانیم لە شەوق و كاكڵە و ناخی ئەو مەودایانە دۆزییەوە، كە لە واقیعی نووسیندا هێناومەتە گۆڕێ. ئەو واقیعەی چۆنیشی بیر لێ دەكەمەوە و دەیجووڵێنم.
پێش نووسین بیر لە مانا ناكەمەوە، دوای نووسین مانا دەدۆزرێتەوە، هەروەها بیر و ڕاكانی ڕامگەیاندوون، هەموویان لە دەقەكاندا شوێنی ژیربێژی و ئەو ئاماژە و نیشانانەی تێیدا بەرهەم هاتوون، ئاشكران. چارەسەری هەندێك لە هەستە ڕۆمانسییە سەرەتایییەكانیشم كردوون، هێڵم بە ژێر دێڕە لاواز و سەرسوڕهێنەكانی كێشاون. خەونم كردووە بە فۆرمی دەستپێكردن و دووبارە گەڕانەوە بۆ واقیعێكی دامەزراوی خەونی.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

قۆناغ
شیعر وەك درێژبووەوەی قۆناغی پێشتری وەرناگیرێت، لە هەندێك ڕەگەزدا یەك دەگرنەوە، لە زۆر ڕەگەزیش تەواو ئاستیان دەكەوێـتە نێوان، دژی قۆناغ و ڕێباز و قوتابخانە و دابەشكردنم، دەقی داهێندراو بەسەر تەواوی ژیاندا دابەش دەبێت.
ژیان و خوێندنەوەی ڕووداو و دیاردەكان بەیەك ئاراستە نایەن، بە جیاكاری بیری یاخی و كەرەستەكانی شیعری لە كەشی شێوە گۆڕیندان، ئاستیش بەرەو گۆڕان و تێكەڵاوبوون وەردەگرن. هیچ قۆناغێكیش ناتوانێت قۆناغی پێشەخۆی تەواو لەناو خۆیدا ون بكات، داهێنانەكانی لە گۆشەیەكی تەنگەبەر گەمارۆ بدات. جیاكارییەكان سروشتین. جیاكارییەكانی ئەو قۆناغ و ئەزموونانەی لە داهاتووشدا دەبنە هۆ و مایەی گفتوگۆی گۆڕانكاری هەمدیس هەر سروشتی دەبن.
شیعر لە زماندا ڕەونەقی شیعرییەت بەدەست دەهێنێت، زمانیش بە ئاراستەی هاتنی، ئاستی گۆڕان و تێكەڵاوبوون وەردەگرێت.
ئایا زمانی قۆناغەكانی ژیان درێژەپێدەر و دووبارەكردنەوەی یەكن. بە جیاكاریی ئەو دەستكەوتە هونەرییانەی لە ئاكامی پەرەسەندنی بیر و پێویستییە كۆمەڵایەتی و شارستانییەكان ئەزموون كراون و دامەزراون، یان بابەت و مەبەستەكان شێوازیان دەگۆڕێن و نیشانەكانی هەست پێدەكرێن. زمانی شیعر، شیعرییەت لە زمانی قۆناغێكی دیاریكراو وەرناگرێت، واتە: زمانی شاعیرێك، لە زمانی شاعیرێكی ترەوە دەست پێناكات، هەموو سەردەم و مەوداكان ڕادەكێشێتە ناو بازنەی بەڕێوەچوونی خۆی، هێز دەڕژێنێتە ناو تەكانەكانی بۆ بەكاربردن و ئاماژە ژیربێژییەكان.
هیچ قۆناغێك نابیندرێت، داهێنان تاجی لەسەر هێمایەكی دلێری نەنابێت و ئەستێرەیەكی بەرهەم نەهێنابێت. نموونە: قۆناغی كلاسیكی تاجی داهێنانی خستە سەری: (نالی). قۆناغی یەكەمی نوێبەخشی، تاجی داهێنانی خستە سەری: (گۆران). لە قۆناغی دووەمی نوێبەخشیدا، ئاستێكی تر دێتە گۆڕێ و ناتواندرێت داهێنەرێك وەك تاك و ئەستێرە دەستنیشان بكرێت و هەموو هونەرەكانی تێدا كۆبووبێتەوە.
نموونە: هەندێك فۆرم و شێواز و گوتاری شیعریی لای: (لەتیف هەڵمەت) هەیە. لای: (ئەنوەر قادر محەمەد) نییە. هەندێك فۆرم و شێواز و گوتاری شیعرییش لای: (شێركۆ بێكەس) هەیە. لای ئەوانی تر نییە، یان هەندێك فۆرم و شێواز و گوتاری شیعریی لای : (فەرهاد شاكەلی) هەیە. لای هیچێكیان نییە، كەواتە: لەم قۆناغەدا فۆرم و شێواز و گوتاری شیعری پەرەی سەندووە و ئاستی كۆی وەرگرتووە، تاك وەك ئەستێرە و هێمایەك وەرناگیرێت. فرە هێمایی هاتووەتە ناو داهێنانی شیعری كوردییەوە، بەڵام لە قۆناغی كلاسیكی و قۆناغی یەكەمی نوێبەخشیدا، هەموو هونەرەكان لە هەریەك لە: (نالی و گۆران)دا كۆببوونەوە. بۆیە تواندرا وەك تاك و ئەستێرە دەستنیشان بكرێن. لەگەڵ ئەمەش قوتابخانە و قۆناغ و ڕێباز و تەوژم … تاد، لەناو دەچن. تەنیا شیعر، شیعری بێگەرد. بە پلەی یەكەم دەمێنێتەوە. درێژەپێدان و مێژوویی نین. هەندێ باری قووڵی سەرسامی تەسەوف لە شیعری ئەمڕۆ دەبیندرێن و دەربڕین لە ژیان دەكەن.
سیماكانی لە قۆناغی كلاسیكی ڕەونەقیان بیندراوە، وەك پێویستییەك لەمڕۆدا ئەزموون دەكرێنەوە، ئەو پێویستییە ونبوونی نوێبەخشی نییە لەناو كلاسیكدا، ئەو شتانەی لە ڕۆژ و ڕۆژگاری خۆیاندا بەرەو بە ئەدەببوون دەچن، شتەكانی لەناو كۆمەڵگادا ئەدەبن و ئەوانی تواناشیان تێدایە ببنە ئەدەب، دەقئاوێزان بە جیاكاریی، بنیادی دامەزراندنە. هێڵی ڕوونی ڕوانینەكان بخاتە باری قووڵبوونەوە و سیما هاوبەشەكان بناسێنێت. زمانی جیاكار، ترپە و ئاوازی جیاكاری لێ دەبێتەوە. شێوەكانی دەربڕینیش لە ترپە و ئاواز وەردەگرێت. وەك فۆرم و پێكهاتەی ڕستە بەندیش جیاكارییەكان بەرەو چەندین ئاراستەی جیاكار ڕاماندەكێشن و بە كارامەیی بە گەڕمان دەخەنەوە بۆ دوانەخستنی ژیان، كە ژیان خۆی كردەیەكی دواخراوە. خاوەن فۆرم و توانایەكی سەرسوڕهێنیشە.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

پێویستی
من چێژ لە سەردەمی خۆم، واتە: چركە زیندووەكانی ئێستا وەردەگرم و بە ئاسۆ و دوورییەكی گەرم و ئاسوودەی دەزانم، ڕۆژ و ڕۆژگارەكانی تێدا بەناویەكدا دەچن و بەیەك دەگەن، خۆم فریو نادەم بە ڕابردوو و داهاتووەوە، ئەمە منی دوورخستەوە لەوەی شیعری خۆسووركردنەوە و هەڵوێستی دروستكراو بنووسم. ئەدەبێكی بە كاكڵ و زیندوو، لە گومانی ناڕوونی ڕابردوو و داهاتووەوە بەرهەم نایەت. لەم لێوردبوونەوەوە هەستم بۆ ژیان و هەڵبژاردنی شتەكانی دەوروبەر، پێكهێنان و شیكردنەوە هەڵوێستی وەرگرت. شەپۆلی هۆشیاری لە ناخمدا خۆی هەڵاوێشت و بەڵگەی ئەوەی پیشان دا، لە ناختدا پەیامبەرێك خوڵقاوە پێویستی بە دەربڕین و نووسینی كتێبێكە بۆ هەمووان، كتێبی بۆ هەمووانی من شیعرە، شیعری بێگەردیش پەیامی نییە، بەڵام مانا و سرووشی هەیە، واتە: هەست بكەیت شتێك هەیە و بیرت پێدەكاتەوە.
لەو خرۆشانەی خەون و واقیع و ژیان داوایان لە گیانم كرد، پێویستە كۆمان بكەیتەوە، خاڵی بەیەكگەیشتنمان شیعرە. فەزای زیندووی پەیامبەریەتی لە بوونم ڕسكا. گۆڕانێكی ڕیشەیی لە ڕوانینە سەرەتایییەكانم بەرپا بوو، بەڵام لە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی گیانیی یەكەمین ئامادەبوونی نووسین لە سەلیقە و چێژمدا چەخماخەی دا. خۆی وەك كاتێكی بەرجەستە لە بینین و نووسین پیشان دا. ژیان و مەرگم لەناودا كردە سەرمەشقی پایەداربوون.
سروشتی دەربڕینیش دەگۆڕێن، هەندێ جار واقیع و ژیان جێدەهێڵم و دەچمە ناو خەون. هەندێ جاری دیكەش خەون جێدەهێڵم و دەچمە ناو چركە زیندووەكانی واقیع و ژیان. ئەم جێگۆڕكێكردنە بیركردنەوە و گفتوگۆ و بینین و دەروونم ئازاد دەكەن و دەچمە ناو كەشی نووسین، واتە: دۆزینەوەی واقیعی نووسین. نووسینیش لە هەموو شوێنێكدا هەیە، لە هەندێك شوێندا بەڕوونی و سادەیی، لە هەندێ شوێنی تردا بە نیمچە ڕوونی، لە هەندێ شوێنی تریشدا بە شاراوەیی. تا لە بۆشایییەكانیش پێویستە شاعیربم، لە مردنیشدا وەڵامی پێداویستییە شیعرییەكان بدەمەوە. سوپاس بۆ خودا چارەنووسی لەدایكبوونم لە وڵاتێكدا بووە، شیعری تێدا شتێكی جەوهەری و خۆشەویستە.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

ڕەخنە
نووسین لەبارەی دەقەكانم ڕێكخراون، ئایا بوونەتە هۆیەك لە دید و دیدگایانەوە بە خۆمدا بچمەوە، ڕەخنە ئامرازێكە بۆ باش تێگەیشتن لە ئەدەب، جۆرە سەرلێشێوانێك بۆ خوێنەر بەدی ناهێنێت. سەربەخۆیی دەق و خوێنەر گرینگە، كردەیەكی شارستانی و زانستییە، ڕۆشنبیر سەداسەد خۆشحاڵە پێی، بەڵام لەو ڕەخنانەی وەك مەبەست ڕایدەكێشمە ناو ئەو نووسینەوە یەكێكیانم بۆ دەستنیشان نەكرا پسپۆڕانە لەناو دەقێكم بە پرۆگرامێكی ئەكادیمی، یان خەیاڵێكی داهێنەرانە كاری كردبێت و بەشێك لە كردەی ڕەخنەیی لەناو خۆیدا هەڵگرتبێت. كەم ئەزموونی و كەم و كورتیی دەقی منی خستبێتە بەردەم كۆمەڵێك نیشانەوە، یان خوێنەری خستبێتە خوێندنەوەیەكی تایبەتییەوە، كە پشت بە میتۆدەكانی ڕەخنەگر ببەستێت.
ئەو دیاردانە وامان لێدەكەن بپرسین، ئەرێ ئەم نووسینانە بۆ ڕێكدەخرێن. هەقیقەت لە كوێیە. ئایا هیچ لەو نووسەرانەی، كە ڕۆشنبیریی خۆیان ئامادەیی لە نووسینە ڕێكخراوەكەدا نەبینیوە، توانیویانە پەیوەندییەكانی نێوان دەقەكانم بخوێننەوە و خۆیان تێیدا ئامادە بكەن بۆ كارێكی زانستییانە، كە توانای مانەوەی هەبێت، خاڵێك، یان چەند خاڵێكی قەناعەت پێكەر بخاتە ناو گفتوگۆوە، كە مەترسی بێت بۆ ئەو بیروڕا هونەرییانەی من پێشكێشم كردوون، ئاراستە و بڕوای ئەدەبیی منیان پێكهێناوە.
ڕەخنەگرانی ئەكادیمی و خەیاڵ داهێنەریش، توانیویانە پانتایییەكی هەمیشە ئامادەی ئەزموونم پیشان بدەن. هەستیارییەكی قووڵی تێدابێت لەناویدا ئاسوودە بیر بكەمەوە و پەیوەست بم بە خەونی نووسین. هەمیشە بڕوایەكی پتەویشم بە جیهانی منداڵییەوە هەیە. ئەو هەستە پاكەی لە گیانی منداڵییەتی پەروەردە كراوە. هەمان هەستی پاكیش لە سروشتدا دەجووڵێت. منداڵی و سروشت ناوەندێكن لە هەموو لایەكەوە بۆیان دەچم.
لە پەیوەندییە برادەرییەكانم بە هەموو هەستەكانمەوە ڕێز لەبەرانبەر دەگرم، كەچی زوو لەوە حاڵی دەبم بەرانبەر پێویستە وەك گوێزێكی پووچ لە لێژاییدا فڕێ بدرێت. چۆلەكە پشت و پێش و تەنیشتی خۆی دەبینێت. خاوەنی بینین و مەودایەكی بێشوماریشە. بە پێچەوانەی چۆلەكە یەك ئاراستەی بینینم بۆ ژیان هەیە. ئاراستەی بینینی هەقیقەت و بەرزایی ڕۆشنبیری و داهێنان، پەیڕەویشی دەكەم. چ زیانێكیش بەو هۆیەوە پێم بگات پێی زەرەرمەند نابم.
دیاردەی بێزراو لە ئەزموونی شاعیریەتیی من بیندراوە، هەبووە بە نووسینێك بردوومیەتە كەشكەڵان، دوای ماوەیەكی ئێجگار كورتیش هەر خودی هەمان كەسی خاوەن ئاراستەی كەشكەڵان، بوونی ئەدەبیمی ڕەت كردووەتەوە، كە ئەو ماوە ئێجگار كورتە ناتواندرێت وەك گۆڕان و ئەزموون لە دید و دیدگا تەماشا بكرێت.
ئەگەر نووسەر خۆی لە ئەنجامی ئەزموون و كاركردنی لەناو ئاماژە ئەدەبییەكاندا گەیشتبێت بەو دوو ئاراستەیەی كاركردنە و هاتبێتە سەر ڕۆشنایی باوەڕێك، وەك ئاكامی وەرچەرخانێك بیر لە ئاستەكان دەكەمەوە و پێی خۆشحاڵ دەبم. ئەگەر مایەی سوودوەرگرتن بێت، سوودیشی لێ وەردەگرم، بەڵام ئەگەر لەژێر چاوڕوونی و ڕازیكردنی دژەكانم ئەو هەڵگەڕانەوەیەی كردبێتە داو و هێڵێك و كردەی نووسینی بەدوادا ببات، لەوانەیە بتوانێت لە ماوەیەكی ئێجگار كورتدا بە چەند ئاراستەیەكی دیكەشدا كێش و نیشانە و ئاراستەكردن وەربگرێت. كاری ڕەخنەگر لەسەر ئەم پایە دەوەستێت سەنگی ئەدەب لە ڕۆشنبیریی كوردیدا دەربخات. هەندێك نووسین لە ئاستی هەرە بەرز ڕایانگرتووم. بێگومان ئەمەیان زێدەڕۆیی تێدایە. هەشە بە شێوەیەك دایپڵۆسیوم لە نزمترین ئاستی ئەدەبی دیاریكراوی كردووم. ئەمەشیان بێگومان ونكردنی ڕۆشنبیریی تێدایە.
خۆشم لەو دوو بەرەی دژ بەیەكە باش حاڵیم، داهێنان لەو پاداشتە نییە، كە لە ڕەخنەگر، یان هێزی باڵادەستی سیاسی وەردەگیرێت. خورپەی دڵ فەرمانڕەوایی بەردەوامیی داهێنانە. دیارییەكە خودا و زمان ئەو خورپەی دڵەمان دەدەنێ و ئاشكرای دەكەن.
هیچ ڕستەیەك لەبارەی نووسینێك نامدرەوشێنێتەوە، ئەگەر هەست و دەروونی نووسەرەكەی تێیدا ئازاد نەبێت، تا سەر ئێسكان گیر بخوات لە خوڵقاندنی دوو دیوی و كلكایەتی، لەگەڵ هەموو نووسینێكدام، تەنیا لەگەڵ ئەو نووسینەدا نیم ڕك و بوغز و تاكتیكی سیاسەت تێیدا دەستەڵاتدار بێت. ئەو نووسینانە هۆشیاریی ڕەخنەیان تێدا بەكار نایەت. زیاتر چاودێریی نووسین و هەڵكوتانە سەر و پەلاماردانن. ئەم جۆرە ڕەتكردنەوانەش تەنیا شكست بۆ خاوەنەكەی تۆمار دەكەن. شكستییەكەش دەبێتە بابەتی لادانی ڕەخنە لە میتۆدە ڕەخنەیییەكان و ئەم و ئەو ڕازیكردن لەسەر ڕەنجی ئەو دەقانەی خاوەنی هەقیقیترین بنەمای شیعرییەتن.
هەندێك لە نووسینی بێزراو، یەك لەوانە لە ژمارە(126)ی هەفتەنامەی: (پاشكۆی عێراق – 28/2/1990)، بەناونیشانی: (عاجباتی هەشتەم لە جیهانی ئەدەبی كوردی)، بە شێوەیەكی گاڵتەجاڕانە ئاماژەیان بەو وێنە شیعرییە: (شەمەندەفەر گوڵەبەڕۆژەی مێژوو دەكرتێنێت) داوە.
لە ئایندەشدا گاڵتەكردن بە ئەزموونی سەركێشان بەردەوام دەبێت. پێش منیش گاڵتە بە ئەزموونی سەركێشانی دی كراون، دواتریش بوونەتە هێمایەكی ڕوون و زۆر درەوشاوە. نموونە: گۆران، كە توانیویەتی سیمای داهێنانی تاقانەی خۆی دەربخات، چووەتە ناو هەندێك كۆڕ و كۆمەڵ، نیمچە ڕۆشنبیری كەم ئەزموون و ناڕۆشن بە: (هەلوور بەلوور تەكامە – زەرد و سوور و شەمامە) تانەیان لێداوە. لەبەر ئەوەی شیعری لە دەرەوەی ژیان دەرهێنا و كردی بە ژیان، ئاسۆ و دووری و پانتایییەكیشی بۆ خوێنەری نموونەیی جێهێشت. ئەم دەربڕینەیان وەك بەهانەیەك دەهێنایەوە، كە لەسەر ئەم كێشە خۆماڵییە سیماكانی شیعری كوردی دەرخستووە و بە كارامەیی و وردی هەوڵی تێگەیشتنی كێشە خۆماڵییەكانی داوە، من لێرەدا سەرنجەكانم دەرخستووە و لێم نەكۆڵیوەتەوە، واتە: ئەم دەربڕینەم تەنیا بۆ ڕوونكردنەوەیە. بەهەرحاڵ ئەرێ ئەو ڕێزدارانە كێ بوون و لە مێژوودا چییان پێكرا. لەمڕۆدا ئێمەمانان چەندیان دەناسین، وەك ڕەگ و سەرچاوەی چێژبەخش پەیوەندییە نادیارەكانی خەیاڵكردن و بیركردنەوەمان لێك ئاشكرا بكەن. لە لێكجیابوونەوە و پێكەوەبوونیانیش هاوگونجانێك نیشان بدەن، یان لە پانۆرامای داهێنان لە كوێندەر دەستنیشانیان بكەین. ئەوانەی هەقیقەتی داهێنانی مەزنیان زانیوە ئەوە دەزانن، كە (گۆران) توانی دیوانی نوێبەخشی شیعری كوردی بنووسێت، لەگەڵ تێپەڕینی ڕۆژگار پێگە و ناوبانگ و شاعیرییەتی زیاتر بدرەوشێتەوە لەوەی، كە خۆی لە ژیاندا مابوو، هەیبوو، كەواتە: بەرهەمهێنانی شیعری بێگەرد ئەفسانە و ئەفسوونی هەموو سەردەمەكان و بەگەڕخەری هێزی ژیانە. لێكدانەوەی شیعر، یەك لەو گوناهانەیە، كە لێخۆشبوونی بۆ نییە، لە لەدەستدانی ئەزموونی ئێستێتیكای بەشێك لە نووسینی كوردی، لە لێكدانەوەی ئەم وێنە شیعرییەم، بەدڵ داوای بووردن لە گیانی بەهێزی ئەم گوناهە دەكەم، ڕەنگە خوێنەر هەندێك جار تێگەیشتنی بۆ دەق بگاتە ئاستی تێگەیشتنی نووسەرەكە و قووڵتریش بچێت.
دەقی من كەم تا زۆرێك هۆشیارییەكی جیاكاری هێناوەتە گۆڕێ و لەناو كلتووری كوردییەوە هاتووەتە بەرهەم، ڕەنگە هۆیەكەشی ئەوەبێت ویستبێتم لەناو ئەم كلتوورەدا هەوڵ بۆ خۆبوونی خۆم بدەم. ئەم وێنەیەش بەرهەمی بیری گەرمی منە، خەیاڵی شاعیرییەتیم لە هێنانە پێشەوەی منداڵی تاقی كردووەتەوە.
یەك لە جەژنەكانی حەفتاكان، جەژنانەكانم پەنجا فلس بوو، لەگەڵ یەك لە كوڕەكانی مامم چووین پەنجا فلسەكەمان خستە سەر هێڵی ئاسنینی شەمەندەفەر بەو نیازەی، كە بەسەریدا بڕوات پەنجا فلسەكە گەورە دەبێت و فۆرمی سەد فلسی وەردەگرێت. بە ئەنجامی ئەو كردارە دەتوانین چێژ زیاتر لە جەژن وەربگرین. كەچی بە شێوەیەكی وا هەردوو دیوی پەنجا فلسەكەی سڕییەوە شوێنەوار و نیشانەی پارەی پێوە دیار نەما. جا شەمەندەفەر لە چێژی جەژنێك بێبەشی كردووم و چێژی ساتێك لە منداڵیی كوشتووم و نەفەسبڕ دنیای ئەفسووناوی دەستكاری كردم.
لەم وێنەیەدا سڕینەوەكەم وەك كاردانەوەیەك كار پێكردووە و جووڵاندوومە. بەلای زۆرێك شەمەندەفەر هۆی گەیاندن و گەشت و خۆشحاڵی و بڵاچەی ئاواتە، بەڵام لە دید و دیدگای ئەو كاتی من وەك دڕندەیەكی ترسناك تەماشا دەكرا، هەروەها وەك وێنەیەكی ڕووبەڕووبوونەوە و گرژبوون بەكار براوە. شەمەندەفەر هاوتا كراوە بە كەسایەتیی دیكتاتۆر و جووڵێندراوە، كە نەشونماكردنی ژیان و زمان و نیشانە دەسڕێتەوە و دەوروبەرێكی نالەبار و بەربەستە بۆ گەشەكردن و پێشكەوتن.
هێزی خود لەم وێنەیەدا دەسەڵاتدارە، دەقئاوێزانییەكی نیشانە ناسیشم لە نێوان هێزی نووسین و هۆشمەندیی كۆمەڵگادا دۆزیوەتەوە. دۆزینەوەی ئەم دەقئاوێزانییە لە كێشی ڕەخنەنووسێك نییە، كە خاوەنی پرۆژەی دۆزینەوە نەبێت.
كات و شوێن و هێما و هێزی خودی چالاك لە دەربڕینەكانمدا وێنەیان زۆرە، بەڵام تا بڵێی پڕ سرووشی هەمەچەشنی مرۆڤ و شێوە و شێوازی تەقینەوەی خێرا.
لەبارخراپیی كێشە و گرفتی ڕەخنەی ئەدەبی كوردیدا، هەندێك لە نەوەی پێش خۆم و نەوەی دوای خۆمی گوێڕایەڵیان، بەهەوڵی شانەیەكی لێك نزیك، نووسینم لەبارە ڕێكدەخەن. بە ئاشكراش كار بۆ ئەم هاوكارییەیان دەكەن. شانە دووبارەكردنەوەی ڕەفتاری خێڵایەتییە، بەهەمان جۆر و دەستووری سەلەفییانە بەڕێوە دەچێت. هەر خەوندیدەیەك ئەفسانە و ئەفسوون و ناوەندێكی زاڵ و كاریگەرە لە نووسیندا، ئەو ئەقڵییەتە كۆنخوازانەی بڕوایان بە بیركردنەوەی ئەوی دی نییە. ترسی هەڵوەشانەوە وەك عەلیشیشی گیڤبووەوە دەیانباتەوە ناو قەبارەی سروشتیی خۆیان، كەواتە: دژایەتیكردنەكە بە سروشتی و تۆماركردنی ناكۆكیی ئەوی دی وەردەگرم. نووسەر بینینی ژیان و سەیری دنیاكردنی، بووە كۆنترۆڵكردنی ئەوی دی، لەگەڵ دەروون و بیركردنەوەی خۆی گەییوەتە كۆتایییەكی بێزراو. نووسەرێكیش لەگەڵ خودی خۆی گەیشتە كۆتایی، گوڕنەتەڵە و چەنەباز و منگەمنگكار و دەعبای پەلوپۆ شكاو و مردۆخە، پێویستە بچێت داوا بكات لە خانەی پیر و پەككەوتووەكان ناونووس بكرێت. بگرەوبەردەم لەگەڵ ئەوی دی نییە، بینینی ژیان و سەیری دنیاكردنم لەگەڵ دەروون و بیركردنەوەی خۆمدا، هەمیشە لە ئەزموون و نیشانە ناسیدایە. شانە دەستكردی دەسەڵات و هێزی باڵا دەستی سیاسییە. كار پێكردنیشی بە نیازی ڕێ پێ بزركردن و دووچاری گرفتكردنی ئەوی دی، خۆی ترسێكی كەمەرشكێنە لە ئەزموونی پڕ شایەن بە ئاماژە، باوەڕ پتەویشم بەهێزی خەونبینیم بۆ نوێبەخشی، وا دەبینم یەك یەك دەگلێن و ڕووبەڕووی داهێنان شەرمەزار و چاو بەرەوژێر دەبن. خاوەن پرۆژەش دەبێت بە خاوەنی ئەو سەروەرییە بێدەنگەی كە دەقە، هەروەها جیاكاریی نەوە جیاكارەكانیش بە دیاردەیەكی تەندروست دەزانم و ڕێزی لێدەنێم، بەڵام بێز لەو بارە ناسروشتییە دەكەمەوە لەسەر بنیادی ڕوانین دروستی ناكەن و ئیرەیی و حوكمی پێشینەی بێ سوود بەڕێوەی دەبات. بە هیچ جۆرێكیش بیرم لەوە نەكردووەتەوە هێڵی هاوبەشی خۆم لە شیعری كوردیدا جیا بكەمەوە، بەڵام هەردەم ئەو بیركردنەوەیە دەمخواتەوە، كە هەنگاوێكی چوست و بنچینەیی دیكەبم لە ئەزموونی قەناعەت پێهاتووی خۆم. لە هەموو ناوەندێكی بە گێچەڵیش دوور دەكەومەوە، سەرگەرمی بەدیهێنانی خەونی نووسین دەبم، جۆشێكی خۆڕسك و لەخۆوە و باشم بۆ خوێندنەوە و نووسین لا پەیدا بووە. لەگەڵ ئەمەش: سەرجەم ئەزموونی هیچ شاعیرێكی كوردم بەدڵ نەبووە، بەڵام شیعری تاك تاك و هەڵبژاردەم بەدڵ بووە و ماچم كردووە. ئەم بارەی خۆم بۆ ئەزموونی ئەوانی دی، بەهەمان چەشنیش لای ئەوانی دی بۆ ئەزموونی خۆم بە ڕەوا دەزانم.
لە سەرجەم دەقەكانیشدا ئاراستەیەكی خەونیم، یان نیمچە خەونیم دەربڕیوە، خەون سرووش و سروشتی پێغەمبەرانە، خودا دەیدات بە كەسی پەیامدار. من وەك كەسایەتی، خەونێكم لە شیعرەوە بەرهەمهاتووم، خەونیش ڕادەگەیەنم. نادیارییەك لە خەوندا هەموو گەمارۆكانی شكاندووە، نووسین ڕاوی ئەو نادیارییەیە. خەون درەوشانەوەی واقیعە، زمان لە دەقی خەونیدا ئامرازی گەیاندن نییە، ئامرازی سرووش و چالاكیی وێنە و ناسینی ڕەنگەكانە. ئاسانە بگەیت بە ئەوی دی، بەڵام ئاسان نییە بگەیت بە خودی وریای خۆت، كە گەیشتی بە خودی وریای خۆت، دەرەوە و ئەوی دی بەلاتەوە دەبنە شتێكی لاوەكی، یان زۆر لاوەكی. گەیشتووم بەو قەناعەتە ڕەهایە، تەمەن و كات هەر هێندە باروبوار و ماوەم دەدەن بزانم من چیم لە ژیان دەوێت، بە گرینگیشی نازانم، بزانم دەرەوە و ئەوی دی چییان لە من دەوێت.
ئیلتیزامم بە بڕوا هونەرییەكانی خۆمەوە هەیە، كلتووری نیمچە تایبەت بە خۆشم هەڵبژاردووە و كاری پێدەكەم. هەستیش دەكەم كۆمەڵگای ئێمە چووەتە ناو نەریت و ڕابردووەوە، پێویستە دەربهێندرێت، مانەوەی توانا و ئەزموونی هەڵدەبزڕكێنێت و زیان بە گەشەسەندنی دەگەیەنێ و خەمڵینی دوا دەخات.
لەو هەموو گێچەڵانەی پێم كراون، تەنیا وەك نموونە و ڕوونكردنەوە: تیشكێك لە یەكێكیان وەردەگرم و مەودایەك دادەمەزرێنم: لە 6/3/1985 لە هۆڵی بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری خوێنەری هەولێر، یەكێتی نووسەرانی كورد – لقی هەولێر، كۆڕێكی شیعر خوێندنەوەی بۆ كۆمەڵێك شاعیر ڕێكخست، ڕێكخەر و كۆڕگێڕ: (محەمەد خدر مەولوود) بوو، من بەشی پێنجەمی (زێوان)م خوێندەوە. كۆپلەیەك لەم بەشەی خوێندمەوە ئەمەیە:
(من كەوتنی خۆم خۆش دەوێ
باوەشمی تێوەردێنم) زێوان: ل41
كۆڕگێڕ بەم كۆپلەیە كاریگەر بوو. تاسەی بەردەوامیشی بۆی هەبوو، هەر چەند جارێك یەكتریمان دەبینی باسی ئەم كۆپلەیەی دەكرد. ویستی كۆچیرۆكێك چاپ بكات. داوای لێكردم ئەم كۆپلەیە وەك كلیل بەكار بهێنێت و ناونیشانی كۆچیرۆكەكەی بكاتە (كەوتن)، لە كاتێكدا ئامادەبوو هەموو دەربڕینی ڕۆحی خۆی لەژێر كۆپلەیەكی زێواندا ناودێر بكات. دواتر ساردییەك كەوتە نێوانمان و زێوانیش وەك كتێب چاپكرا. لە ژمارە (15)ی ڕۆژنامەی: (ئاسۆ – 14/11/1989)، نووسینێكی لەبارەی زێواندا نووسی بەناونیشانی: (دەقی مردوو: زێوان = جل و بەرگ = .)، كارێكی بە زێوان كرد، مەگەر ڕەشەبا بە داری بەری كردبێت و هەر ئەڵڵا ئەڵڵا و دەستنیشانكردنی چییەتییەكی دیاریكراوی بوێ.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

خوێندنەوە
شێوازی خوێندنەوە بەشێك لە بەهای چێژی لەناو خۆیدا هەڵگرتووە، سەرەنجام ئەم گواستنەوەی چێژەش دەبێتە بەشێك لە ڕۆشنبیریی گوێگر.
شیعر وەك دەق، شیعر وەك شێوازی خوێندنەوە. دوو یەكەن لە یەك سەرچاوەوە پەرەیان نەگرتووە.
وەك دەق دەسەڵاتی جوانی و بیركردنەوە لە چێژدا دروست دەكات.
وەك شێوازی خوێندنەوەش، دەنگ و جووڵە و ئاوازی پیت و هێماكانی دەست و ڕوخسار، ڕۆڵی جوانی و بیركردنەوە دەگێڕن و دروستی دەكەن.
ئەزموونی شیعر خوێندنەوەی ناو هۆڵ و بەر میكرۆفۆنم هەیە، بەڵام شێوازی خوێندنەوە و دەنگ و جووڵە و ئاوازی پیت و هێماكانی دەست و ڕوخسارم پەیوەندیی خۆی لەگەڵ گوێگر نادۆزێتەوە، نەتوانینی گواستنەوەی مانا و جوانی لە نائاگاییم دەجووڵێت و مەوداكانی بیركردنەوەی خۆم لەگەڵ مەوداكانی چێژی گوێگر سەرچاوەكانیان تا ڕادە و ئاستی ڕژانە ناویەك لێك نزیك نابێتەوە.
لە 15/9/1985: (دەزگای ڕۆشنبیری و بڵاوكردنەوەی كوردی) نووسینگەی هەولێر، كە: (مەحموود زامدار) بەرپرسی بوو، كۆڕێكی شیعر خوێندنەوەی بۆ شاعیران: (فه‌ره‌یدوون عه‌بدول به‌رزنجی و قوبادی جه‌لیزاده‌ و ئیسماعیل به‌رزنجی و محه‌مه‌د حوسێن هه‌ڵه‌بجه‌یی و من) لە هۆڵی بەڕێوەبەرایەتی ڕۆشنبیری جەماوەری هەولێر ڕێكخست، من شیعری:
(دابارین)م تێدا خوێندەوە. (حوسێن عارف) سەرنووسەری گۆڤاری (كاروان) بوو، دوای تەواوبوونی كۆڕەكە ئەم گەورەیییەی نواند و بە بزەیەكی باوكانەوە شیعرەكەی لێ وەرگرتم و لە ژمارە (43) گۆڤاری كارواندا بڵاوی كردەوە. ئامۆژگاریشی كردم، شێوازی شیعر خوێندنەوەم باش نییە. ئەم ئارەزووە لەناخی خۆم بمرێنم، كە لەبەر میكرۆفۆن دەربكەوم و بناسرێم. پێی گوتم: میكرۆفۆن بۆ گۆرانیبێژ سەكۆی تاقیكردنەوە و خۆپێشكێشكردنە، تۆ شاعیری و بەرەو شیعری جیهانبینی و تێڕامان دەڕۆی. لەم چوار شاعیرەی تر، كە شیعریان خوێندەوە جیابووی. لەم باروبوارەدا زمان و شێوازت بە هونەری جۆراوجۆر و قووڵبوونەوە دەوڵەمەند بكە، به‌رده‌وامبوونیش بۆی سه‌لماندم ئه‌و چوار شاعیره‌ وه‌ك سه‌ره‌تا و له‌ یه‌ك شوێنپێ مانه‌وه‌. دوای ئەم گەورەیی نواندنەی هەمیشە وەك داهێنەرێك و مرۆڤێكی گەورە تەماشام كردووە و ڕێز و شكۆیە لە نێوانمان بەردەوامی هەیە.
شیعر شوێنی ڕاستەقینەی گرتووە. چڕبوونەوەی چێژی كۆمەڵگای كوردیش لە شیعردا بووەتە ناوەند. هیچ هونەرێكی دی هێندەی ئەم بەشە پەروەردەی چێژی كۆمەڵگای نەكردووە. هەندێك خورپەی بزربووی ناخ هەن، ڕەگەزەكانی دیكەی ئەدەبی نایدۆزنەوە. تەنیا شیعر لەباری درەوشانەوەیدا دەتوانێت بیاندۆزێتەوە. نووسین و هونەر ئاراستەیان بەرەو ژیان و چێژە، بەڵام كردەی داهێنانی پەتی، ستایشی ژیان نییە لە پێناوی چێژدا، تێڕوانینی نوێ لەبارەی ژیان و چێژ دەخوڵقێنێ و دەیكاتە قەناعەتی مرۆڤ، مرۆڤی نوێبەخش و بەخشندەش ڕازەكان دەدۆزێتەوە.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین.
تێپەڕاندن
بە هیچ شێوەیەك بڕوام بە تێپەڕاندن نییە، بگرە بڕوام بەگۆڕان و جیهانبینیی جیاكار هەیە. تا ئێستاش نەمتوانیوە بڕوا بەوە بهێنم: (نالی)، (باباتاهیر)ی تێپەڕ كردووە، هەروەها: (گۆران) جەستەی شیعری كلاسیكی بەتەواوی جێهێڵاوە. ئێمەمانانیش خاڵی جیابوونەوەی ڕەهامان لەگەڵ نەوەی پێش خۆماندا نابێت. دەقئاوێزانییەكی بەهێز لە نێوان هەموو نەوەكاندا ئاشكرایە و لەوانەی دوای ئێمەمانانیش بەردەوامی دەمێنێت. وا دەبینم هەر ڕۆژ و ڕۆژگارێك جیهانبینیی خۆی بەسەر كەسی خاوەن جیهانبینیی ڕۆشنكار و هێمای هەمەچەشن دەسەپێنێ. وەك چۆن هەموو وەرزێك بە فراوانی سەیری ئاو و هەوای تایبەت بەخۆی دەكات و دەیسەپێنێتیش، ئەم ئاو و هەوایەش كەم و زۆرێك كاریگەری بە بارستی خۆی بەسەر نەشونمای درەختەكان جێدەهێڵێت. ئەوەی تێبینیم كردووە نەوەی پێش ئێمە ستوونی ژیانیان هێنایە ناو شیعر و ئەزموونیان كرد. ئێمە ستوونی و ئاسۆیی و بازنەیی ژیان و خەیاڵ و خەونمان هێنایە ناو شیعر و فراوانتر ئەزموونمان كرد و درەوشاوە و دەوڵەمەندتر ناساندمان.
نەوەی دوای ئێمەش كۆمەڵێك جیهانبینیی زیاد دەكەنە سەر قۆناغی شیعری ئێمە. ئەمە یاسای ژیانە و دەبێت قبووڵمان بێت. قبووڵكردنی ئەم هەقیقەتە ناوەندێكی چەسپاوە لە بڕوابەخۆبوون و هەقیقەت بینین و دیاردەكانی پەیوەندیدار بە چییەتی بوونەوە.
پرۆژەی تێپەڕاندنم نییە، زیاتر خەوندیدەی پێكهێنانی هێڵ و هێماكانی خۆمم، شیعرییەت سیمای ڕوونی گشت نەوەكانە و شانەیەكی زیندووی زۆر قووڵە لە جەستە و پێكهاتەی مرۆڤدا.
دەقئاوێزانی دەتگەیەنێت بە فۆرمی ڕۆشنبیری و بیركردنەوەی چالاك و دەتدرەوشێنێتەوە. ئەگەر ڕۆشنبیرییەك دەقئاوێزانی لەگەڵ گیانی بەهێزی ڕۆشنبیریی دنیا نەهێنێتە ئاستی هەست پێكردن، نەیتوانیوە لە پەیوەندی و گفتوگۆ و بیركردنەوەی ئەوانی دیكەدا، ببێتە كەسایەتییەك: بتوانێت زانستی ژیان كۆ بكاتەوە. ڕۆشنبیرییەكیش نەتوانێت ببێتە كەسایەتییەك. زانستی ژیان كۆ بكاتەوە، لەناو ڕۆشنبیریی دنیادا خەیاڵی باش بەڕێوە نەچووە.
لە بەرزبوونەوەی هێڵی هونەری دەتوانێت لەناو ڕۆشنبیریی دنیا نیشتەجێ بێت و لە گەڕان بۆ بنەڕەتیش چالاك و بەرهەمدار بێت، خەسڵەت و ئاسۆی خۆبوونی بدۆزێتەوە. چركەساتی ئاسۆی خۆبوونیش، چركەساتێكی گەرم و ئاسوودە و چڕە لە ژیاندا.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

بەهرە
لە دامێنی هەر دەقێكم، مێژوویەك تۆماركراوە، بڵێی بڕوام بەوە هەبێت نووسین هەڵچوون و كاتی تایبەتییە، یان بەهرە و سرووش ماوەیەكی دوور و درێژ بەردەوام بەشدار و هاوكارم بن لە نووسینی بەشە پێكهێنەرەكانی دەق. لەو تەمەنەی نووسینمدا، كە نزیكە چارەگە سەدەیەكە بەكامی دڵ لەناو سنوورەكانی لە هاتوچۆدام، ژیان هاندەر و هۆكاربووە بۆ وزەی خرۆشان. ڕاوی چەند دەقێكم كردوون، ئەوانەی نووسیویشمن هێشتان لە نووسینیان تەواو نەبوویمە و نەگەیشتووم بەدوا داڕشتنیان. بڕواشم وایە بەهرە و سرووش كار لە ئامادەبوونی نووسەر دەكەن بۆ كەشی خرۆشان، بەڵام وەك هاندەر و هۆكار و خورپەیەكی شاراوە نەك شتێكی بنەڕەتی و تەواوكاری بنیادی بەردەوامیی نووسین، لە نووسیندا زیاتر تێڕامان و خەون و ئێستێتیكای ویژدانی، بە پلەی یەكەم كاریگەری و بەشداریی بەردەوامیم دەدەنێ. ناخی وریام ئامادەی بنیادی بەردەوامیی نووسین دەكەن.
سەرەتاكانی نووسین لە هۆشیاری و یاداشت و خەونمدا ئامادە دەبێت. چاوەڕوانی كەشی نووسین دەكات. لەوانەیە ئەم كەشە چێژبەخشە شكۆ و بەهرە و سرووشی نووسین بێت و بنەماكانی بەڕێوە ببات، كە ژیان و سروشت و دڵبەر وەك تۆیەكی گەردوونی ببینێ و مامەڵەی ئێستێتیكی لەگەڵدا بكات. تا ڕادەیەكی زۆر باش نووسین پێویستی بە ژیری هەیە، تا دەستت بەسەر ئامرازە هونەرییەكانیدا بشكێت، ئەفسانە و ئەفسوونی نووسین بەهۆی بەهرەیەكی پەروەردەكراودا بەجێ بهێنێت.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

خوێنەر
لەناوەوەی خۆم، بە بۆچوون و تێگەیشتنی زاهیدێك ژیانم هەڵبژاردووە و بە چاوی دەمار و خوێن و پشت سەیری تەواوی شیعری كوردی دەكەم، شیعری: زمان و ئێستێتیكی و مرۆڤدۆستانەشم خۆشدەوێت، شیعر وەك توانا و ئەزموون هەڵگری وزەی ژیانە. لەناو شیعریشدا ژیان دووچاری نەسرەوتن و هەندێك جەنگی پێویستی كردووم. بوێرییەكانی ڕووبەڕووبوونەوە بەرانبەر ئەو مەترسییانەی لە لەناوچووندا دەبن بە هەست، كتێبی دەگمەنن. هەوڵ دەدەم تێیان بگەم، دواجاریش بیاننووسم، ئەو ژیانەم لا جوان و پەسندە، هەست و خەون لەناو دەقی شیعریدا دەیكەنە ئاماژە و ئاخاوتن. لە ئاخاوتندا لە خاڵی هاوبەش نزیك دەبینەوە، یان دەگەین بە وەڵامێك بۆ ئاخاوتن. خەون و یادەوەری لە سێبەریدا بە یەكتری دەگەن و دەبن بە واقیعێك لە واقیعەكانی بوون. لە نێوان پەسندكردن و ڕەتكردنەوەی خوێنەرانی هۆشیار و خوێنەرانی ئاساییدا، نووسین لەكوێ خۆی دەدۆزێتەوە. جیاكاریی نێوان خوێنەری زۆر و خوێنەر ئاشكرایە. قۆناغی شیعری كلاسیكی كوردی پڕ خوێنەرە، بەڵام خوێنەری نییە.
ئەو مشتومڕە لە نهێنیی ئەو دەقانەدا بە دەست دەكەوێت، وەك سەرچاوەی چێژبەخش پێویستمان بەخوێندنەوەیانە. پەیوەندییەكی دڵخۆشكەریان لەگەڵ مووچڕك و تەزوو و خورپەی شاراوەی ناخ پێكهێناوە.
من یەك بەباری خۆم، كە پەستی دامدەگرێت و لە هەموو دنیا بێ ئومێد دەبم پەنا بۆ دیوانی: مەحوی، یان دیوانی: حاجی قادری كۆیی، یان دیوانی: گۆران، یان دیوانی: دیلان، یان كۆشیعری: ئەحمەد تاقانە … تاد، دەبەم. لە شیعری كوردیدا ئەمانە نموونەی دەگمەنن. ئامادەم دەكەنەوە بۆ گرینگیدان بە هەموو بوارەكانی ژیان، یان دەگەمە فۆرمی گەیشتن بە هەموو شتەكان و ناخی خۆم. هەر هەموو ئاستێكیش ڕێز لە ژیان دەنێـت و هەوڵی بەرەو پێشەوە بردن و گەشەسەندن و بیركردنەوەی باشتر دەدات، هەریەكیش بە تێگەیشتنی خۆی چێژی لێ وەردەگرێت. نووسەریش لەسەر بنەما و فراوانبوونی مەوداكانی زمان و هێشتنەوەی بە زیندووێتی ئەو متمانەیەی دەبێتە خەونێكی بەدیهاتوو، لە خەونەوەش دەست پێدەكاتەوە. من خەونم هەیە، لە خەونەكانمدا دەست پێدەكەمەوە و دەچمە ناو مەوداكانی بیركردنەوە و نووسین.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

وشە
وشەی: خەون و منداڵی و مردن، بێئاگاییم دەجووڵێنن و لام دووبارە دەبنەوە، دەبێت لە پەرەسەندنی خۆیاندا قسەم لەبارەیانەوە هەبێت و چوارچێوەیەكیان بۆ بگرم، فەزا و ڕەگەزی ئەم وشانە دیدگای منیان دیل نەكردووە، زیاتر بەلای خۆیاندا بەكێشیان كردووم. لەناو مندا ڕەگیان وریایە و بەگەشەكردنم ناساندوون، كەشوهەوان بۆ ئەزموونی خەونیم، لە شیعردا ئیلتیزامم بە فەزای بوونەوە هەیە، نەك فەزا و ڕەگەزی هاندەر و هۆكار. بوون لە دەقدا دەبێتە شەپۆلی مانا و جوانی و شیعرییەت. شیعری من مەبەستی مێژوویی تێدا نییە. داڕشتنێكی بوونی و گەردوونی و خەونییە. كار لەناو خەون دەكەم بۆ دروستكردنی جیهانبینی، خەون و منداڵی و مردن پرسیاری ئەزەلین، نەكراوە وەڵامێكی ڕەها بۆ پرسیارەكانی ئەزەلییەت بدرێنەوە، هەر وەڵامێكی دەبێتەوە كۆمەڵێك پرسیاری دیكە بۆ ئازادكردنی واقیع. دووبارە نیاز و كەڵكەڵەی گەڕان و دۆزینەوە گەرم دەكەنەوە، دەمانخاتە بەردەم ئازادیی دەربڕین و هۆكاری گۆڕاو، خەون و خەیاڵ و توانا و ئەزموونمان دەجووڵێنێت، دەكرێت ئەم پرسیارە دوابخرێت بۆ دوای كۆتایی زەوی، یان دوای دۆزینەوەی بزەی مۆنالیزا و بەختیاری تا هەتایی، بڕوا بە بەختیاری تا هەتایە، كاریگەرترین و بەپیتترین ناوەرۆكی مێژووی گیانی پێكهێناوە.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

لایەنگر
بەلامەوە گرینگە هەموو ئاستێك ببێتە لایەنگری دەقەكانم، یان نا. بەهای دەربڕینی ئازاد شوێنی نووسینی لە جیهان دۆزیوەتەوە، بە تەواوی مانای ئازادی، ئازادیم لە جۆری بیركردنەوە و هونەرە جوانەكان و چێژی نووسین بۆ خۆم دابین كردووە، ئازادی لەناو هەستیاریی نووسین دەتوێنمەوە، كەسی دووەمیش بەهەمان ئازادی بەڕێوە دەچێت. منی وەك نووسین بەلاوە گرینگە، یان نا. ئەو قەناعەتەشی لا وێنا دەكەم بە هەموو توانای گیانی و هێزی ئەقڵیمەوە ئاماژەكان بە دەربڕین و ناوەندی بەرهەمهێنان بگەیەنم، بارێكی گیانیش لەناوەندی نووسین چێژی هاندانم دەگەیەنێتە پلەی توانەوە و تێكەڵاوبوون بە زۆرێك لە شتەكان. هەوڵیش دەدەم ژیانی چێژدار و بەجوانی پەیوەست بخزێنمە گیانی گەردوون و ئادەمیزادەوە. گەردوون و ئادەمیزادیش بگەڕێنمەوە باری یەكەمین فڕین. ئێستێتیكای هاوبەش و ڕۆشنایییەكانی ناو دەق دەكەمە هونەری لێكدانەوە و تێگەیشتن بۆ پەخشكردنەوەی ڕۆشنایییەكانی خەیاڵ و ئەندێشەی وەرگر. وابەستەی كلتووری پڕ چالاكیی كوردیم، ئەو كلتوورەی پەیوەندیی بەهەر هەموو كۆمەڵگاوە هەیە. بەرهەمی هۆشمەندییەتی، كەواتە: ئێمە ناوەرۆكی گشتیی كلتوورین. تێكۆشانێكی سەخت دەكەم، ناوەرۆكێكی دەوڵەمەند و بە پیت و فەڕ بم.
كلتوور بەو بارە زیندووەی خوڵقاندوویەتی، بەناوبانگترین جۆری دەربڕینی ڕۆشنبیرییە. تا پاشەڕۆژێكی دووریش هەر بەو شێوە چالاكەی دەمێنێتەوە. مامەڵەی من لەگەڵ نووسیندا مامەڵەی ئیماندارە لەگەڵ خودا و سەرچاوە. خودا و سەرچاوەش دەبنە پرسیار و گفتوگۆ، پرسیار لە چییەتی بوون و نەبوون و شوێنەزا و گەردوون. دواجاریش دەمەوێت بزانم ئەو دۆزینەوانە چین، كە پێیان گەیشتووم، پرسیار و گفتوگۆمان چۆن بوونەتە یەكانگیربوونەوەی ئاسۆكانی ناوەند و نووسینیان لێوە درێژ بووەتەوە.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

شێواز
جوانی لە سادەیی و قووڵبینییەوە دەخوڵقێت. لێڵیش شتە سادەكان لەناو دەبا و دڵی جوانی تێدا هێور ناكرێتەوە، شتە جوانەكان بە سادەیی دەوترێن. لە بەشێك لە بەرهەمی هەشتاكانم لە بنیادی قووڵی تەمومژدا كارم كردووە، تەمومژ لە ئەنجامی جوانیی زمان دروست دەبێت، لێڵیش لە ئەنجامی بنیادی ڕووكەش و هەڵەی زمانەوە.
نموونە: بێزمانێك، واتە: لاڵێك دەچێتە لای مرۆڤێك، داوایەك دەخاتە ڕوو. بێزمانەكە لای خۆی مانا و لێكدانەوەیەكی بۆ داواكەی هەیە و دەزانێت چی دەوێت، بەڵام لەبەر ئەوەی ڕوونیی زمانی نییە. ناتوانێت داواكەی لە بەرانبەر بگەیەنێت.
شاعیر هەن ڕوونیی زمان و جیهانبینییان نییە. لە دەروون و هەستی یەكئاستیی خۆیان مانایەكیان بۆ نووسینەكەیان داناوە، بەڵام ناتوانن ئەم مانایەیان بە شێوازێكی ڕوون لە بەرانبەر بگەیەنن، لێڵی ئەم نەگەیشتنەیە. ژیان خۆی پڕە لە شێوازی گۆڕان و جموجووڵ و هاندان و هۆكار، تەنانەت ڕەنگی سروشتیش گۆڕان لە خودی خۆی پەروەردە دەكات. درەخت لە پارچە زەوییەكی بچووكدا كەشوهەوای نەشونما وەردەگرێت، هەموو ساڵێكیش گەڵاكانی خۆی لەناو دەدا و هێمای ڕوون و شێوازی گەڵا نوێیەكانی دەكاتە كردەیەكی ڕاست. یەك شێوازیش لە ئەزموونی خەوندیدە و وێڵی دۆزینەوەی ژیانی بە پیتدا، دەسەڵاتدار نابێت. مانەوە و كاركردنیش لەناو شێوازێك ڕایەڵ و تانوپۆی داهێنان هەڵدەوەشێنێتەوە، هەموو سەربەخۆیی و دەسەڵاتێكی كەلكێشیش زەوت دەكات، گیانی بەردەوامبوونیش دادەڕزێنێت. ئەو شێوازەی لەناوەڕاستی هەشتاكانەوە ئەزموونم كرد، هەوڵم دا لەو ئەزموونەدا كار لەناو مانای زمان بكەم و مانای بابەت بمرێنم.
ئەزموونێك بوو، ویستە هونەری و كەلكێشییە زمانەوانییەكانم تێیدا پێشكێش كرد. دوای ئەم پێشكێشكردنەش خواستی گۆڕان لەناوەوە هەژاندمی، هەستم كرد كارێكی دیكە هەیە بۆ كردن، دنیایەكی دیكەش هەیە بۆ بینین و شێوازی ژیان. كاتێك ڕێگا بەخۆم دەدەم ئەزموونێك واز لێ بێنم و سەرگەرمی ئەزموونێكی دیكە بم، دیارە وەك ئەزموون گەیشتوومەتە دوا ئاستی و لام تەواو بووە، ئەگەر لەناویشیدا بمێنمەوە دووچاری خۆدووبارەكردنەوە و پێكوتە دێم، خۆدووبارەكردنەوە و پێكوتەش كەشی نووسینم لەبەرچاو دادەخەن، لەو باروبوارەدا هێزی خود و ڕستە كاریگەرەكانی مرۆڤی نوێبەخشیش بۆ جوانی و ژیان، بێ كاریگەر دەبن.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

ڕاگەیاندن
ڕاگەیاندن كەناڵ و ناوەندێكی خزمەتگوزارە بۆ كردەی ڕۆشنبیری. لەناو ڕۆژنامەوانیی كوردیدا گەیشتووم بە ئەزموونی بەپیتی زۆرێك لە نووسەرانی كورد و سوودمەند بوویمە بە بیر و بۆچوون و فۆرمەكانیان. لەلایەكی دیكەشەوە هێندەی لە بەشێك لە ڕۆژنامەوانی بە ناهەق لەبارەی منەوە نووسراوە، هێندە بەهەق لەبارەی ئەهریمەنەوە نەنووسراوە. سەرەڕای ئەمانەش بەبێ هیچ هۆیەك بە مەبەست و هەڵەی ده‌ستئەنقەست ناوم لە لێكۆڵینەوە و چاوپێكەوتنە ئەدەبییەكان دەسڕنەوە. بەشێك لە ڕۆژنامەوانیی كوردی هەوڵی تێدا دراوە هەقیقەتی شیعری من بشێوێنێت. لە ڕۆژگاری ژیاندا ئەوانەی لە چێژی باوخوازەوە تەماشای ڕستە كاریگەرییەكانی ژیان دەكەن تاوانكارن، نوێبەخشەكانیش قوربانیی ئەو هێزە باڵادەستانەن، كە تاوانكاران دەجووڵێنن و ئامادەیان دەكەن بۆ بەجێهێنانی مەرام و تاكتیكە سیاسی و شكستە ئەدەبییەكانیان، دیمەنە سادە و كاریگەرەكانی ژیان وەردەگرم بە تێكەڵاوكردنی فۆرمەكانی گەیاندن چەند ئاستێكی زمانەوانیی شیعرییەتی تێدا دەكەمە ستوونی تایبەتكردن و درەوشانەوە. وەك دەقی بە ئەدەببوو دەیخەمە بەردەم كۆمەڵێك نیشان و پرسیار، شتە سادەكانیش بەردەوام لە سرووتی تایبەتی و دانایی لەناو خوڵقاندنی نووسین زانیاریی ویژدانی و گەرمایی هەستەكانن. بوونمان لەناو خۆیاندا لەپێناو ژیان و جیهانبینییەكی باشتر بەرجەستە دەكەن، تا لە ژیان كاریگەری و كردەوەی خۆیان نیشان بدەن.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

تێڕامان
بێدەنگی لە قووڵایی نەزاندراودا پەیوەندیی دیكە لەگەڵ ژیان و بوون و گەردوون دەدۆزێتەوە، پەیوەندییە ساردبووەكانیشی لەگەڵ واقیع زیندوو دەكاتەوە. هەندێك شت لە واقیع وەردەگرێت، لە بیركردنەوەی ڕێكی دەخاتەوە و ئامادەی گوتنی دەكات. پێكهاتەی سرووتی كەسایەتیم لە نیشتەجێبوون لەسەر زەمین بۆ خۆ گونجاندن لەناو سەرچاوەكانی ژیان وا هەڵكەوتووە. ئاخاوتن لەناو دەق دروست دەكەم. لە قسەكردندا خودی ئامادەكراو دێتە پێشەوە، لە ئاخاوتنی ناو دەقیش ئەفسانە و ئەفسوونی خودی وریا و هۆشمەند. ئەگەر زۆر بدوێم، تێڕامانی ناوەوەم دەكوژێت و بنیادی ئامادەبوونی بەردەوامیی نووسینم دەشڵەژێ، ئەفسانە و ئەفسوونی خودیشم بەتاڵ دەبێت. زۆر دوان تەنیا بۆ كەسی سیاسی گونجاوە، باروبوار بۆ گفتوگۆ لەگەڵ ئەویدی دروست بكات، نووسەریش باروبوار بۆ تێڕامانی تاكییەتی و هەستەكانی خۆی دەستەبەر دەكات. خۆم بە تێگەیشتن لە كرۆكی ڕۆژگار و بێباكی گرتووە، پرۆژەكانم بەهۆی زمان و ئەفسانە و ئەفسوونەوە پەرە پێدەدەم، نازانم ئەوەی نووسیومە باشە، یان نا. بەڵام بەو ڕاستییە گەیشتووم پێویستە لە هەوڵی تێڕامان و بێدەنگی بەردەوامبم، كە دەقی بێگەرد بێدەنگییەكی بەردەوامە.
بێدەنگی لای من مانا قووڵەكانی خەون و گەردوون ئاگادار دەكاتەوە و پرسیاری ژیان و بوونی هەیە و دەیكات بە توانا و ئەزموون.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

گفتوگۆ
هەمیشە خۆم لە گفتوگۆ و دیمانە ڕۆژنامەوانییەكان بەدوور گرتووە، ئەو دەسكەوتانەی لە بار و بواری شیعرەوە بە دەستم هێناون، دەكرێ بكرێـنە جێگرەوەی هەموو گوتن و نووسینێكی دیكە. هیچ نیازێكی گوتنیشم نییە لە دیمانە ڕۆژنامەوانییەكان بیكەم بە ناوەندی دەربڕین و دركاندن. هەموو ساتە هۆشیاری و نهێنی و هەستكردنەكانی ڕایەڵ و تانوپۆی نووسینیان چنیوم، لە هەناوم خۆیان ڕاپسكاندووەتە دەرەوە و لە دەقەكانم دركاندوومن. خۆ تەرخانكردنیشم بۆ بەرهەمهێنانی دەق بەلاوە گرینگ و ناوەندە. دەق بنەمای پەیوەندییەكان جوان و فراوان دەكات، فۆرمەكانی دەروونیش دەگۆڕێت. سەرەتا شتە گشتییەكان دەدۆزمەوە. دواتر گیانی بزێوی شتەكان دەنووسمەوە و هەستی تێدا دەخوڵقێنم.
نووسین و قسەكردن لەبارەی شیعر بە كردەی دۆزینەوە تێناگەم، زیاتر گواستنەوە و گەیاندنە. هەوڵ دەدەم خۆمی لێ بپارێزم، لەگەڵ ئەوەش لە هەموو بابەتێك پتر، تامەزرۆی خوێندنەوەی دیمانە ڕۆژنامەوانییەكانی شاعیرانی بە ئەزموون و ژیننامەی كەسایەتییانم.
تێڕوانین و زۆر وردبوونەوەش لە شیعردا دەمانباتەوە بۆ سەردەمی لەدایكبوونی یەكەمین مرۆڤ. نووسین ناتوانێت لەبارەی یەكەمین مرۆڤ ڕستەیەك، تەنیا ڕستەیەك بەهێز بكات، تەنیا لەرزەی گیان دەتوانێت لەناویدا وردبێتەوە و بگات بەباری تێڕامانی یەكەمین مرۆڤ.
سەنگێك هەیە ناوی مێژوو، هەموومان وەك شیر دەكوڵێنێت، بۆی دەردەكەوێت چەندمان هەوێن دەبین و چەندیشمان هەڵدەبزڕكێین

تشرینی یەكەمی 2002 هەولێر

Previous
Next
Kurdish