
ئێمە لەچ ئێستایەکداین؟.. نیهاد جامی
پرسیارکردن لەو ساتەی تیایدا دەژین، گەڕانە بەدوای ئاستە وون بووەکەی خۆمان، ئەوەی ناگەڕێت بۆ ئەو زەمەنە ئەوە تەنیا دەسەڵاتی سیاسیە، چونکە ئێستا بۆ دەسەلات بریتیە لەساتەوەختی چێژ، لەکاتێکدا بۆ کۆمەلگا لەدایکبونی برینە، لەنێوان وێنەی چێژ و برین، مۆتیڤی دەسەلات و کۆمەلگا دەخولقێت، وێنەیەکی سادیانەی ژیانە، دەسەڵات چێژ لەو برینەی کۆمەلگا دەبینێت، ئەو ئارەزووکردنە بۆ خوێن، ویستێکی زەوتکردنی ئیرادەی هەمووانە، کوشتنی خەسڵەتی جیاوازیە، هەوڵێکە بۆ ئەوەی نەتوانین بیر لەئێستامان بکەینەوە.
هێزی کولتور لەکوێی ئەو ئێستایەدایە؟ پرسیارێک ئاراستەی دەسەڵات ناکرێت، هێندەی پرسیارێکە بۆ وەبیر هاتنەوەی کۆمەڵگا، ئێمە بۆ ئەوەی بیربکەینەوە، دەبێت بیرمان بێتەوە، کۆی ژیانی ئێمە بەگژداچوونەوە بووە بە دەسەلات، ئەو فۆڕمەی دەسەڵات وێنەیەکی جیاوازی نیە، هێندەی ڕووخسارەکانی جیاوازن، دەنا بۆ خۆی یەک وێنەی هەیە، ئەویش وێنەی دەسەلاتی فاشیزمە، ئێمە کە برینمان ساتێکی هەمیشەیی ژیانە، لەبەردەم ئەگەرێکی نوێدا نین، بەڵام دەکەوینەوە ناو دووبارەکردنەوەی مێژوو، کۆتایی بەعسیزم و کۆتایی بنەماڵەی کوردی، دوو کۆتایین درێژکراوەی یەکترین، چونکە سەرەنجام فاشیزم کە لەئاستی باڵای دەسەلاتدا نوێنەرایەتی ئایدیۆلۆژیا دەکات، ئەوە ئێمە نین کۆتایی پێدێنین، بەلکو سەرمایەداری بۆ خۆی تا ئەو شوێنە ڕێگای دەدات کە داکۆکی لەهێزی ئەو دەکات، بنەماڵەی کوردیی تا ئەو شوێنەی کاری کۆمپانیا و بازرگانی و ئایدیای بیری سەرمایەداری بەڕێوە دەبات، نوێنەرایەتی ئەو دەکات، هیچ کاتێک نوێنەرایەتی خۆی ناکات، بەڵکو فۆڕمێکی ئەویتری دەرەوەی ئێمەیە، ئەو فۆڕمە دەتوانێت بە بیانوی نەتەوە فریوومان بدات، وەک چۆن بەدرێژایی مێژوو نەتەوە کراوە بەو بیانوەی کە ئێمە دەستخەرۆ بدات، ململانێی بنەمالەکان کێشەی ئایدیۆلۆژی نین، هێندەی وابەستەی ئەگەرێکی ململانێیە دەبێت ئامادەبوونی هەبێت، بەڵام دیسان دەپرسین هێزی کولتور لەکوێدایە؟
ئەوە نائامادەبوونی کولتور نیە لەئێستادا، هێندەی نەبوونی نوێنەرانی کولتورە، بەوەی نوسەران و هونەرمەندان لەناو کایەی بنەماڵەکان تواونەتەوە، ئەو هێزە رۆشنبیریەی دەیەوێت نوێنەرایەتی کولتور بکات، لەڕاستیدا هێلێکی باریک هەیە لەنێوان ئەوان ودەنگەلێک کە لەناو بنەماڵەدایە، بۆیە سەختە بتوانین لەیەکتریان جیا بکەینەوە، ئەو هێزە توانای هەیە بۆ ئەوەی لەئێستای کولتوردا بژیێت، تێبگات لەوەی ژنکوژی ئەخلاقێکی سیاسی بنەماڵەییە زادەی دۆخێکی دەسەلاتی سادیە کە بەدوای ڕاپەرین هێنایەنە بوون وەک کولتورێکی بنەمالەیی ئەو دوو بنەماڵە کوردیە، کە دەبێت بپرسین: ئاخۆ ڕاپەڕینی بەهاری نەوەت و یەک ڕاپەڕینی پیاوی کوردیی بوو بەسەر ژندا؟
ئەوە پرسیار نیە بۆ وەلامدانەوە، هێندەی کاتێک ژمارەی ژنکوژراوەکانمان بیر دێتەوە، پێویستمان بە تەریق بوونەوەیە کە پیاوین لەکۆمەلگای کوردیدا، پیاوین و بنەمالەکان ناوەندی سەربەخۆ بۆ ژنان دەکەنەوە، کەچی ژمارەی ژنە کوژراوەکان زیاد دەکات، کاتێک خۆرئاواییەک ئێمە دەبینێت وادەزانێت دامەزراوەی کۆمەلگای مەدەنیمان هەیە بەبونی ئەو سەنتەرو ناوەندە جیاوازانە، هێزی کولتور پێویستی بەوەیە دیوارێک درووست بکات لەنێوان ڕاستەقینەی کولتور و ناوەندە بنەماڵەییەکانی لە ئێستادا خوازیارن خۆیان وەک ناوەندی کولتوری بە ئێمە بناسێنن، لەو ئێستایەدا چیرۆک وەک گێڕانەوە و بەتایبەت ڕۆمان توانای ئەوەی هەیە ئەو مێژووە درۆزنانەی دەسەڵات ئاشکرا بکات، ئێمە بۆ خۆمان لەڕێی پێنج نۆڤلێت و ڕۆمان ویستمان پەردە لەڕووی ئەو هەموو ئارەزووە سادیەی بنەماڵەیی ڕابمالین، قسە لەکۆی ئەو مێژووە خوێناویە بکەین لەڕێی گێڕانەوەی ئەدەبی، بەڵام ئەوە تەنیا دەنگێک نیە ئێمە کۆمەلێک دەنگمان هەیە کە لەئێمەش زیاتر کاریان لەسەر ئەو ئاستە ئەدەبیە کردووە بۆ ئەو ئێستایەی تیایداین، ئەوە تەنیا ڕۆمان نیە ئەو هێزەی هەیە، هونەری شێوەکاری و هونەری شانۆ کە ئەو ڕۆڵەیان نەبینیووە، بەڵام لەتوانایاندایە نوێنەرایەتی کولتور بکەن لەو ئێستایەی تیایداین.
نیهاد جامی- فەڕەنسا