Skip to Content

ئارسەر رامبۆی شۆڕشگێڕ.. سۆران محەمەد

ئارسەر رامبۆی شۆڕشگێڕ.. سۆران محەمەد

Closed
by كانونی یه‌كه‌م 22, 2020 General, Literature


‘ ساتی لەناوچوونم بانگم لە جەللادەکان کرد.. و داوام لە بەڵا کرد هەناسەکانم بە خۆڵ و خوێن داپۆشێ’
وەرزێك لە دۆژە/ ئارسەر رامبۆ

……………………………………………………

  • ئارسەر رامبۆ: خاوەنی رووخساری جیاواز، بەرەنگاری شیکاریی دەکات:

    جگە لەوەی رامبۆ وەك شاعیرێکی پێشەنگ ناسراوە، بەڵام جارانێك ژیانی بە نەیزەك و جارانێك بە ئەستێرە ناوزەد دەکرێت ، چونکە ئەو هەمیشە لە گەڕانی بەردەوامدا بوو لە نێوان رۆڵە جیاوازەکاندا، ئەو لە تەمەنی چواردە ساڵیدا فەرهەنگی زمانەکانی عەرەبی و ئینگلیزی و روسی دەخوێندەوە و زۆربەی کتێبەکانی بەردەستی ئەو کاتی خوێندبوونەوە، لە لایەکەوە هۆکاری بۆماوەیی و لە لایەکی ترەوە دایکێکی شێلگیرو توڕە زیاتر ئاگری ناخی رامبۆیان بەرەو یاخیبوون جۆش دا، ئەو دواجار کە باوکی خۆی تیا بینی تەمەنی ٦ ساڵان بوو و ئیتر نەیبینیەوە، کە باوکیشی لەدەست دایکی سەری خۆی هەڵگرت و ئێستاشی لەگەڵدا بێت هیچ سۆراخێکی نەبوو… ئەو هەرزەکارێکی خاوەن هیمەت و سەرشێت بوو، هەڵهاتوو لە ماڵێکی پڕ ئاشوب، گەڕیدەیەکی بێ نەوا، جەنگاورێکی فەلسەفی لە پێناوی ئازادیدا و جادوگەرێکی مەعریفی و کەشتیەوانێکی ناوخوازراو، و دۆزەرەوەیەکی حەبەشی و بەڕێوبەری سێرك و پاشان زاهیدێکی عاریف کە ناوی خۆی نابوو (عەبد ڕەبە).. تا ئیتنۆگرافێکی ئەفریقی و سەرمایەدارێکی موجازەفەکارو پاشان بازرگانی چەك و وێنەگرێکی ئارەزوومەندو دواتریش هەڵهاتوو لە پۆلیس و خزمەتی سەربازیی.

    لەم ساڵانەی دواییدا وێنەیەکی ناوازەی رامبۆ دۆزرایەوە کە وێنەگر (برونو براكيهيس)(١) چرکاندبووی، و زۆرێک لە ئێمە تا ئێستا پێی ئاشنا نەبووین، لەو وێنەیەدا وەك دیارە بەڵگەیەکی تەواو دەدات بەدەستەوە کە رامبۆ بە شێوەیەکی کاریگەر بەشداری لە کۆمۆنەی پاریسی ساڵی ١٨٧١دا کردبوو، لەو وێنەیەدا رامبۆ لەسەر پانتاییەکی هەستەوەر دەبینرێت و لە تەنیشتیشیەوە پەیکەری ناپلیۆنی سێهەم تێکشكێنراوە (وەکو سیمبوڵی دەسەڵات) و بە چەندان سەربازی میللی دەورە دراوە، ئاوها رامبۆ بە نیگایەکی تیژو توڕەوە دەردەکەوێت و راستەخۆ تەماشای کامێرەکە دەکات (پاش هاتنەوەسەرخۆمان لە کاریگەریی ئەو نیگایە) دەبینین هەموو ئامادەبووان لە وێنەکەدا زەردەخەنە دەکەن جگە لە رامبۆ، کە خاوەنی دوو لێوی تایبەت و کاریگەرەو دەمی بەشێوەیەکی مۆن و لە هەمان کاتدا داهێنەرانە داخستووە، بە راستی ئەمە یەکەم ساتە کە گرژیی رووی رامبۆ دەردەکەوێت و سەداکەی هەر دەزرنگێتەوە.

    ئەم گەنجەی لەسەر بناغەی پەیکەری شکێنراوی ناپلیۆنی سێیەم وەستاوە تەژی لە چالاکی و کاریزمایە، بە شێوەیەك لە لایەن هەموو ئامادەبووانەوە ڕێزی لێنراوەو خراوەتە ئەو جێگایە، هەرچەندە ئەوانی دی زۆر لە تەمەندا لەو گەورەتریش بن، هۆی ئەمەش ئەوەیە کە ئەو کەسەی ئاوها ڕاماوە کەسێکی دەگمەنەو راهیبێکی پیرۆزە و لە واقیعدا ئارسەر رامبۆی بلیمەتە، تێکۆشەر لە پێناوی سەربەستیدا، پاشتریش و پێش سەرهەڵدانی ئەم وێنەیە ئەلبێرت کامۆ وەسفی کردبوو بە “شاعیری شۆڕشگێڕ”.
  • رامبۆو کۆمۆنەی پاریسی ساڵی ١٨٧١:

    لە مانگی ئایاری ساڵی ١٨٧١داو لە کاتی بەرپابوونی کۆمۆنەدا رامبۆ دوو نامەی بەناوبانگ دەنووسێت تیایاندا بەرنامەی شیعریی خۆی دەردەبڕێت و هەروەها هەڵوێستی مانەوەی لە پاریسداو پشگیریکردنی و هاوسۆزی خۆی بۆ کۆمۆنە دەردەبڕێت، رامبۆ دوو بانگەوازی گرنگی پێشکەش بە ئەندێشەی شیعر کرد کاتێك گوتی “دەبێت شاعیر خۆی تەسلیمی تەشویشێکی درێژو بەرنامەداڕێژراو بۆ هەموو هەستەکانی بکات” ئەمەش کردارێکە دەبێت هۆی لەناوبردنی خودی بۆرژواو سەرهەڵدانی منێکی تر، یان منێکی نوێ.
    حوکمەتی کۆمۆنە؛ رژێمێکی رادیکاڵی شۆڕشگێڕ بوو کە لە ١٨/٣/١٨٧١ تاکو ٢٨/٥/١٨٧١ حوکمی پاریسی کرد.

    ئەوەی بووە سەرهەڵدانی ئەو بزووتنەوەیە ئەوەبوو کە لە ٢/١٢/١٨٧٠دا سوپای وڵاتی بڕوسیا لە جەنگی (سیدان)دا شکستی بە فەرەنسا هێناو ئیمپراتۆڕ ناپلیۆنی سێیەم لەو جەنگەدا بە دیل گیرا، کاتێك بۆ رۆژی دواتر ئەم هەواڵە گەیشتە پاریس خەڵکێکی زۆر رژانە سەر شەقامەکان و (ئۆجینی) هاوسەری ئیمپراتۆر کە کاروباری بەڕێدەکرد لە شار هەڵهات، زۆر زوو دوای بیستنی ئەم هەواڵە شکۆی دەوڵەت و جومگەکانی بەڕێوەبردن تێكچوون و لێك هەڵوەشان، بەتایبەتی کە پاریس ئەو کات بۆ ماوەی ٤ مانگ لە ژێر گەمارۆدا بوو، ئیتر پاریس بووە مۆڵگەی رادیکالیی چینی کرێکاران، پاسەوانانی نیشتیمانی لە جیاتی سوپای دەوڵەت بەرگیرییان لێدەکرد، جگە لە پاریس تەواوی فەرەنسا لە ٢٨/١/١٨٧١دا کەوتە دەستی بروسییەکان و لە شوباتی ١٨٧١دا سەرۆکی جێبەجێکاری حوکمەتی تازەی ئەوکاتی فەرەنسا ‘ئەدۆڵف تییر’ رێکەوتنێکی لەگەڵ بروسیا مۆرکرد بڕیاری داماڵینی چەکی سوپای فەرەنسا درا.

    بەڵام دەسەڵاتی یاخی کۆمۆنە رەفزی ئەم رێکەوتنە شەرمهێنەی کرد، تا ئەو کاتەی لە ٢١/٥/١٨٧١دا سوپا بە زەبری هێز کەوتنە سەرکوتکردنی کۆمۆنەی پاریس.
    دوای ئەم رووداوە رامبۆ و زۆرێك لە بەشداربووان کەوتنە ژێر چاودێری پۆلیسی نهێنی، چونکە ئەندام بوون لەو جولانەوەیەدا بە سەرپێچی دادەنرا، ئیدی رامبۆ و زۆرێك لە هاوەڵانی هەڵهاتن بۆ لەندەن، لەوێ بە ئەندریۆو فیرمیرش و زۆرێك لە چالاکوانی تر گەیشن، هەر لەوێش بوو کە رامبۆ لە سنووری بازنە کۆمەڵایەتییەکاندا چاوی بە ڤیرلینی هاوەڵی کەوتەوە، لەوێ کارل مارکس ئامادەبوونی هەبوو لە زۆر لەو کۆڕو کۆبوونەوانەی دەربارەی کۆمۆنە دەبەستران و وتوێژو ئەنجامەکانی کۆمۆنە کاریگەرییەکی زۆری هەبوو لەسەر بیروڕاکانی کارل مارکس، کە لە دواییدا و ناوی برد بە دیکتاتۆرییەتی چینی پرۆلیتاریا.
    ……………..

پەراویز:
(١) وێنەگری فۆتۆگرافی (برونو براكيهيس) لە شاری دييب ساڵی ١٨٢٣ هاتووەتە دنیاوە، لە منداڵییەوە (کەڕ- نابیست) بوو، لە ساڵانی بیستەکانی تەمەنیەوە کاری لەلای وێنەگرێکی بەناوبانگی پاریسی دەکرد، کاتێك تەمەنی گەیشتە ٤٨ ساڵ رووداوی کۆمۆنە روویدا، پێشتر ئەو وێنەگرێکی پیشەگەری ناو ستۆدیۆ بوو کە زۆر لە وێنەکانی لە پەیمانگاو پێشانگا بەناوبانگەکانی پاریسدا هەڵدەواسران و پیشاندەدران، هەر زوو لەگەڵ سەرهەڵدانی کۆمۆنەدا شێوازی کاری خۆی گۆڕی و بووە وێنەگرێکی رۆژنامەوان، بەو واتایەی کامێرا سێ کووچکەییە گەورەکەی بردە دەرەوەی ستۆدیۆو لەسەر شەقامەکانی پاریس وێنەکانی دەچرکاند، ئەو کامێرایەی لە سندوقێکی رەش پێکهاتبوو- بە جاڵجاڵۆکەیەکی گەورەی سێکوچکەی دەکرد – و بۆ ماوەیەکی زۆر دەبوو بوەستایەو رووی بکردایەتە ئەو ئاراسەی دەبوو وێنەی بگرێت و ئەمەش ببوە هۆی ئەوەی کرێکارانی سەرشەقام و ڕێبوارانی سەرەڕێ دووچاری دڵەڕاوکێ و ترس بکات، چونکە پێشتر رانەهاتبوون لەسەر بینینی ئەو دیمەنە ، ئەوەتا ئێستا ئەو ئامێرە سێ قاچە نامۆیە شارەکەیانی داگیر کردووە (لەهەمان کاتیشدا مەترسی ئەوە هەبوو بە هۆی زۆر مانەوەی کامێراکە لە دۆخێکدا ببێتە هۆی ئەوەی نیتراتەکەی ناوی بتەقێتەوەو کامێراکە بسووتێنێت).
ئەم وێنەگرە لێهاتووە لە کاتی ئەو رووداوانەدا کۆی ١٠٩ وێنەی لە دەرەوەی ستۆدیۆ چرکاند، بەڵام لە هەموویان بەناوبانگترو کاریگەرترو جێی سەرنجتر؛ ئەو وێنەیەیە کە رامبۆی شاعیری تێدا دەردەکەوێت.
…………………………..
سەرچاوەکانی نووسین:
١- thecommune.wordpress.com/2010/11/19/rimbaud-and-the-paris-commune/
٢- aidanandrewdun.com/arthur-rimbaud-the-secret-police-file
٣- aidanandrewdun.com/arthur-rimbaud-the-discovery-of-two-new-portraits/
٤- en.wikipedia.org/wiki/Paris_Commune

Previous
Next
Kurdish