خوێندنەوەیەک لەبارەی کتێبی” پارچە ونبووەکانی بێدەنگی “.. رۆژگار خالید
” ڕوانین لەتەنهای ژیانی مرۆڤەکان “
چەشنی کتێب ” چیرۆک “
نووسینی ” گۆران سەمەد “
لەڕاستیدا ئەوە سێیەم کۆمەڵە چیرۆکی نووسەرە دەخوێنمەوە .
ئەو کتێبەیان جیاوازییەکی زۆر تێدایە لەڕووی ناوەڕۆک و تەکنیک و شێوازی نووسین و گێڕانەوەی ژیانی کارەکتەرەکانیش .
دەتوانم بڵێم لەم کۆمەڵە چیرۆکە دەیان وێنەی جیاواز و وێنەی جوولاومان نیشان دەدات ، زیاتر لەوەی چاومان و خەیاڵمان لای ئەوە بێت نووسەر چ وێنەیەکی دروستکراومان لە زهنی دروستبکات ، دەبی ئینسان درک بکات لەدەوروبەری چ دەگوزەرێت ؟
بۆچی ڕوانینی ژیانی ڕۆژانەی هەریەکێکمان پەرش و بڵاوە ، لەم سەردەمەدا خێرایی ڕووداوەکان و زۆری ڕووداوەکان وادەکات مرۆڤەکان نەپرژێنە سەر بچووکترین ڕووداوی دەوروبەریان !!
هەربۆیەش گێڕانەوە و دروستکردنی وێنەی جوولاو وادەکا ووردتر و باشتر لەمانای چیرۆک تێبگەین بۆ نموونە ، بینینی کتێبێک یا سەیرکردنی ئاسمان یا بارینی باران و لەبیرکردنی کلیلێک یانیش تەماشاکردنی کتێب و پێنووسێک .
نووسین بەم ستایلە وادەکات وازبهێنن لەچیرۆکی دووبارە و ڕیزکردنی ووشە و بەدەستەوەدانی مانا و کۆتاییەکی خۆش بۆ چیرۆکەکان .
لەگەڵ ئەوانەشدا ئەرکی نووسەرە نێوەندگیری بکات لەنێوان چیرۆکەکان و خوێنەری جددی و ورد ، تاوەکو بچووکترین وردەکاری و نهێنی بەسەرمان تێپەڕ نەبێت ، چونکە بەتێپەڕبوونی هەر شتێکی وورد و قوڵ و گێڕانەوەی بەم شێوەیە لەواتای چیڕۆکەکان و دونیای شاراوەی کارەکتەرەکان دوور دەکەوینەوە .
دەتوانم بڵێم
یەکێک لەجوانیەکانی ئەوجارەی نووسەر ئەوەیە بەقوڵی قسە لەسەر فۆڕمی ژیانی کۆمەڵایەتی ئێستامان دەکات و دەیبەستێەوە بەکات و ڕووداوەکانی سەردەم و مرۆڤەکانی دەوروبەرمان ، لەناو ژیانی هەر کارەکتەرێکی نێو چیرۆکەکان نەبوونی هەست و سۆز و هیلاکی و خراپی باری دەروونی و ژیان و گوزەرانیان دەکاتە یاداشت درک دەکەین چەندە ترسانکین .
لەگەڵ ئەوەش هەست دەکەی ژیانی مۆدێرنە وردە وردە لە مرۆڤەوە دەمانگەیەنێتە ئاستی رۆبۆتبوون و بووکەڵەی پەڕۆیی، ئەگەرچی هەموو شتێکی پێداین کەچی هەستی مرۆڤایەتی لێوەرگرتینەوە وردە وردە ئەو شێوە ژیانە لەناوماندا بوونی هەیە و مرۆڤی ئێستا ژیانی تاکڕەوی هەڵبژاردووە و دوورکەوتۆتەوە لەژیانی کۆمەڵایەتی .
بۆیە رێگە بەخۆم دەدەم و دەڵێم لەناو هەر چیرۆکێک لەو چیرۆکانە چەندەها چیرۆک و وێنەی بچووکی ڕابردوو و یادگاری و شەونخوونی و شوێن هەیە ، لەڕێگەی نووسینەوە نووسەر بەبیرمان دەهێنێتەوە و یادمان بەئاگا دەهێنێتەوە وەک پێنووس _ دار الحکمة _ ئەنکیدۆ _ کتێبخانە _ برسیبوونی سەردەمانێک _ ناوی نەبی یونس و شتی دیکە مرۆڤ بەبیری خۆی بهێنتەوە .
ئەگەر ئەو کۆمەڵە چیرۆکە ببەستمەوە و بەچیرۆکەکانی چیرۆکنووسی گەورەی جیهانی ” ئانتوان چیخۆف” بێگومان دەبینی لەناو هەر چیرۆکێک سەردەمەکان دەگۆڕێن و پەیوەندیی نێوان مرۆڤەکان دەگۆڕێن و بەرژەوەندی و دونیای ماددە گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە ، شێوازی جۆراوجۆر جل و بەرگ و خواردن و کەرەستەی گواستنەوەی مرۆڤەکان گۆڕاوە ، چلێسی و هەژاری و چاوچنۆکی و گریان و هێز و حەزی مرۆڤ بۆ سێکس و شەراب و سەرمایە وەکو خۆی ماتەوە و مرۆڤ هەستی ئیرەی تێدا ماوە .
لێرەش نووسەر درێژە بەژیانی ئێستامان دەدا و سەردەمێکی نوێ دەنووسێتەوە و ژیانی شارستانیەتی لەئێستادا گۆڕاوە بۆ شێوە ژیانێکی سەیرتر ، وەک دەبینین منداڵ و بەخێوکردنی منداڵ گۆڕاوە ، مرۆڤەکان بەتەنها دەژین و خواردنی دەرەوە دەخوات و سەگێک یاخود پشیلەیەک لەگەڵی دەژێت ، لەڕێگەی مۆبایلەکەی ژیانی ڕۆژانەی لەگەڵ هەمووان هاوبەشی پێدەکات و شەوانە هەست دەکات چەندە تەنها و چەندە هیلاکە.
هەر ئەوەشە وادەکا هەژاندنی هەست و ناخی کارەکتەرەکان لەڕێگەی دەردە دڵەوە بکەینەوە بەپرسیار و بەدوای ئەو وەڵامانەدا بگەڕێن لەگێڕانەوەی چیرۆکەکان هەستی پێدەکرێت .
چەندین پرسیاری سەیر دێتە پێش گرنگیشە بەلای هەمووانەوە :.
هەر بەجددی مرۆڤ تێدەگات ؟
چەندە بەقوڵی لەناو ژیانی ئەوانەی دیکە ووجودی هەیە و ژیانیان تەواو دەکات و بووە بەپاڵەوانی ژیانیان یان ئەوان بوون بە پاڵەوانی ژیانی !
لەگەڵ ئەوەش هەردوولا وادەکەن بەردەوامی بەو ژیانە بدەن بەئاسانی چیرۆکی تراژیدی دروست ببێت .
ژیانی مۆدێرنە ژیانێکە مرۆڤ بەدوای حەقیقەت ناگەڕێت بەدوای خۆدزینەوەیە یانیش بەدوای ئەوەیە گرنگی بە شتەکان نەدا یانیش بەدوای ژیانێکە پرسیاری جددی دروست ناکا لەهەمانکاتدا بڕوای ژیانێکی ڕووکەشی هەیە یانیش ژیانێکی اجباری فێری مرۆڤەکان دەکات .
لە چیرۆکی یەکەم /” پەنکچوەیشن “
خەیاڵ بەشێوەیەکی سەیر زەق بۆتەوە لەلای پاڵەوانی چیرۆکە بیر لە ڕابردوو دەکاتەوە و ئێستا و داهاتووی لەبیر چۆتەوە پێی وایە ژیان کۆتایی هاتووە !
لەهەمان کاتدا بیر لەنیوەی مرۆڤایەتی ناکاتەوە تاوەکو یەکێک لەو نیوەی مرۆڤایەتی دێتە نێو ژیانی فێری دەکا رابردوو ببەستێتەوە بەئێستای و لەڕێگەی چیرۆکەوە داهاتوو بنووسێتەوە .
دەتوانم بڵێم ئەوە نووسینە وادەکا مرۆڤ خەیاڵ بکات و پرسیار بکات و بەدوای ئەو شتانە بێت وەک تاک پێویستیتی لەژیانی ڕۆژانەی .
خاڵێک دابنێ بۆ ژیانی ئێستای جاریش هەیە فاریزەیەک دابنێ جاریش هەیە پرسیاری جددی دروستبکات جاریش هەیە بەدوای وەڵام بگەڕێت یانیش بەسەر سووڕمانەوە لە حەقیقەت و درۆ و خەیال بڕوانێت .
ئەگەرچی دەیەوێت وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانە بداتەوە هیچ ڕۆژێک بەخەیاڵی نەهاتووە .
بۆیە بۆ هەر یەکێکمان پێویستە بزانرێت بەدوای چ شتێک دەگەڕێن پێش ئەوەی بەدوای ئەو بوونە ڕاستەقینەیە بگەڕێن دەمانەوێت .
لە چیرۆکی دووەم /” ڕێگەم بدەن تا زووە لێرە بڕۆم “
_ شارێکی وێران هەیە ئەو شارە موسڵە بنەماڵەیەکی ڕەسەن و خانەدان و گەورەی کورد بۆی دەگەڕێنەوە .
ئەگەرچی ئەو گەڕانەوەیە هیچ سوودێکی نییە وە هیچ ئاماژەیەک نییە بەگەڕانەوەیان دڵیان خۆش بێت و بتوانن بەخۆشی بژین کەچی سەیرەکە لەوەیە دەترسن و خۆیان لەم شارەدا قایمکردووە تێدا دەژین ئەگەرچی لەناخی هەر یەکێکیان بۆشاییەک هەیە هەرگیز و هەرگیز پڕ نابێتەوە ، لەکۆتایی چیڕۆکەکە درک دەکەین بۆشایی بێکەسی و هەژاری و نەخۆشی و ترسە ، سەیرەکە لەوەیە بێدەنگن تەنها ڕووخساری یەکدی دەخوێننەوە و بێزارن لەیەکدی .
ئەو بنەماڵەیە ئەگەرچی لەبیرکراون چونکە ئەوانە لە سەردەمێک لەم شارەدا بوون پێگەیان هەبووە ، ئەو سەردەمە ” نووسین و خوێندنەوەی کتێب و کڕینی کتێب و پرسیاری جددی و هەژاندنی هەست و فکری ئینسان و ژیانی گشتی جێی بایەخ بووە ” .
لەئێستادا ئەوان گەڕانەوە ئەم شارە ژیانی تاک لەژێر پرسیارێکی بێوەڵامە و کەس نایەوێت یانیش تاقەتی نییە لەبارەی بدوێت .
لەکۆتایی چیرۆکە دەتوانم بڵێم ئاماژەکان و جوولەی مرۆڤەکان بەسە تێبگەین ژیانکردن لەم شارەدا دەمێکە کۆتایی هاتووە کەس بەئاگا نییە بۆیە سەرۆکی خێزانەکە کۆتایی بەهەموو شتێک دەهێنێت پێی وایە ئەوە کوشتن دەتوانێت هەم پرسیاری جددی بێت و هەمیش وەڵامی جددی بێت بۆ ئەوانەی دەیانەوێت بمرن !
چیرۆکی سێیەم / “چیرۆکێک بەبێ خاڵی کۆتایی “
پەیوەندییەکی قووڵ لەنێوان چیرۆکی یەکەم و سێیەم هەیە و وادەکات بەستنەوەیەک و گرێیەک بکەینەوە و تێڕامانێکمان هەبێت لەسەر کارەکتەری سەرەکی ڕووداوەکانی هەردوو چیرۆکەکەدا .
بەهەمان شێوەی چیرۆکی یەکەم نووسین و فێربوونی تەکنیکی نووسینی چیرۆک و بەبیر هێنانەوەی ناوی کارەکتەرەکان و بەستنەوەی بە شوێنەکان وادەکا بەردەوامییەک هەبێت ، بۆیە لەم چیرۆکەدا بەشێوەیەکی تەکنیکی دەیەوێت ڕووداوێک ڕاست بکاتەوە پەیوەندیی هەیە بەکوژرانی کەسێک . تاوەکو لەپڕ تێدەگەین گومانکردن لەکەسێک تاوانبارە بەکوشتنی کەسێکی ئازادیخواز و نووسەر لەڕێگەی پیتەوە بەڕاستی ئەستەم بێت .
بەڵام بۆ مرۆڤێکی ژیر ژیان چەندە سەیر و ترسناک بێت ، کەچی دەتوانێت لەهەموو شتێک تێبگات لەم چیڕۆکەدا کارەکتەری سەرەکی راناوەستێت ناوی جەللاد و جاسوسەکە دەزانێت و کوی پەیوەندییەکە دەخاتە بەردەم واقیعێکی تاڵ و ناخۆش چونکە ناوهێنانی کەسێکی ئاشنا بەگوێی هەمووان، جۆرێکە لە دووبارە بوونەوەی ترس لە هەموو شتێک کەسەکە (ملازم محسینە) .
لە چیرۆکی چوارەم /” ئاوەڵکراسی مۆر “
نووسەر چەند پارچە بینینی دەبەستێتەوە بەیەکدی لەم چیرۆکەدا دوو ئاست لە تێگەیشتن هەیە هەرگیز ئەو دوو ئاستەدا هاوتای یەکدی نابن دوو بیرکرنەوە هەیە هەرگیز هاوتای یەکدی نابن دوو خۆشەویستی هەیە هیچ شتێکیان ئەوەی دیکە نابەستێتەوە بەیەکدی ، هەر ئەوەشە وادەکا لەڕووی دەروونییەوە لەکەسەکان بڕوانین تاوەکو بتوانین لەڕووی کەسایەتییەوە خوێندنەوەیەکی واقیعیانە و ڕاستگۆیانەیان بۆ بکەین ئەگەرچی لەسەردەمی ئێستادا ماددییەت هەموو شتێک دەشێوێنێت و مرۆڤەکان بەچاوی کڕین و فرۆشتن لەهەموو شتێک دەڕوانن و نرخیان لەسەر دادەنێن .
هەر ئەوەشە وادەکا لەپڕ بیرکردنەوە و ڕوانینی مرۆڤەکان بگۆڕێت هیوا و ئومێدی کەسەکان وابکات مرۆڤ باوەڕی بەهیچ شتێک نەمێنێت بەترسەوە لە داهاتوو تێبگات کەچەندە تەنهایە ، هەر کاتێک مرۆڤ ترسا لەداهاتووی خۆی خۆشحال ناژیت و لەناخەوە شۆک دەبێت سێکس وەک گەمەیەک دەبینێت و ئافرەت وەک مەکینە دەبینێت و لەبەر خاتری ئەو ژیانە درۆیینەیە لەهیچ شوێنێک ئۆقرە ناگرێت گرێی دەروونی بۆ دروست دەبێت ، بەپێچەوانەوە ئافرەت لەڕێگەی سێکسەوە پارە پەیدا دەکات و دواتر بەدوای پیاوی ناوخەون و خەیاڵی دەگەڕێت و دەیەوێت ژیانێکی نوێی هەبێت .
چیرۆکی پێنجەم / ” شێوەی ئەندازەیی تەنهایی “
تەنیاییەک هەیە هیچ شتێک نییە قیاسی بکات و هیچ کەسێک نییە بتوانێت لەبارەی بنووسێتەوە بۆیەش وا دەڵێم هەرشتێک بوو بەمەحاڵ ئەو شتە بەنهێنی نامێنێتەوە بەڵکو دەبێتە گلەیی و گازندەی شەو و ڕۆژ و ئەوکاتانەی ئینسان لەهەموو شتێکی ژیان توڕە دەبێت .
تەنیاییەک هەیە تاقەتی ئینسان ناهێلێت لەڕێی ئەو تاقەتەوە ئاشنای شێوە ژیانێک دەبین هەزاران مرۆڤ بەمردووی تێدا دەژین و نانی زیندووەکان دەخۆن و هەوای کەسانی دیکە هەڵدەمژن و پێویستیان بە جێگە و پێگەیەک هەیە بۆ ژیانکردنیان .
ئەو سەردەمە میدیا و گەیاندنی زانیاری و هەواڵ دەبەسترێتەوە بەوەی بنەماکانی ژیان مرۆڤی بەرەو چ گۆشەیەک رۆیشتووە لەم گۆشەیە هەموو شتێک دەبینین جگە لەتاریکی ناخمان هەموو شتێک گەرمە جگە لە هەناسەی سییەکانمان هەموو دونیا بووە بەگرێیەک کەچی ئەم گرێیە کەس ناتوانێت بیکاتەوە چونکە لەسەردەمێک دەژین مرۆڤ بەقەد هەموو شتێک تەنهاییە و بەقەد هەموو شتێک درۆ لەگەڵ دەوربەری دەکات و دەزانێت خۆی بەشێکە لەم گەمەیەی هەرگیز کۆتایی نایەت .
چیرۆکی شەشەم / ” لەودیو قیژەی بێدەنگییەوە ” .
لەناخی هەر یەکێکماندا بێدەنگییەک هەیە ئەو بێدەنگییە خەم و خەفەت و ناخۆشی و مەینەتی کەسانێکە قەدەری ژیان زاڵمانە لەگەڵیان جوولایەوە کەسێک نەبووە لێیان تێبگات و لێیان بپرسێتەوە ئەگەر بە ناشکوری نەڵێن لە هەزاران چیرۆک و بەسەرهات و خەم و خەفەتی ئەم میللەتە بەدەگمەن پێکەنین و قسەی خۆش و شایی و گۆرانی تێدایە .
ئەم چیرۆکە لێهاتووی دوو مرۆڤ نیشان دەدا دەیانەوێت ئەم شتانە بنووسنەوە بەچەند ووشەیەک دەتوانرێت خەمێکی گەورەمان پێبڵێت .
بەچەند ووشەیەک خەمی مەرگەساتی ئەنفال و روحی سەدان مرۆڤمان نیشان بدات بەشێوەی یاداشتێک هەرگیز لەبیرناچێتەوە .
لەیاداشتی دواتر هیچ کەسێک ناتوانێت قیژە بکات بەقەد ئەو کەسە مردنی ئازیزێک چەندە سامناکە و تێکچوونی دەروونی ئینسانێک قیژەی لەکەسێک دەبڕێت و منداڵێک بەبێ دایک گەورە ببێت چۆ دەتوانێت بقیژێنێت ئەگەر ئەمانەش بنووسرێتەوە بێگومان سەدان قیژە و خۆبریندارکردنی دیکە هەیە پێویستی بەقیژەیە ، بۆ کەسێک زیاتر حەزبکات لەمانای زیاتری ئەم ووشەیە تێبگات کەچەندە سامناکە رۆمانی “قیژە” لەلایەن کاک” فەرهاد چۆمانی” نووسراوە هەر کەسێک بخوێنێتەوە تێدەگات ژیان چەندە بێزارمان دەکات شەڕ چەندە بێزارمان دەکات مرۆڤ لەخۆڕا قیژە ناکات مەگەر چیڕۆکەکەی نەبیسترێت و کەس نەینووسێتەوە چونکە قیژەکردن بەئاگاهێنانەوەی هەستی ئینسانبوونە .
چیرۆکی حەوتەم ” ناپلیۆن “
لە چیرۆکی کۆتاییدا نووسەر لەڕێگەی ناوی سەرکردەیەکەوە قوڵ دەبێتەوە بۆ دونیای فکریمان و گەمەیەکی قوڵ بەمێشکمان دەکات و وادەزانین باسی شکۆ و هێز و مێژووی ” ناپلیۆنە ” کەچی مەبەستی ئەوەیە چۆن فەرماندەیەکی سەربازی لە ژوورەکەی خۆیدا خەریکی یاری کۆنکان و خواردنەوەیە خۆی مەست دەکات .
لەبەشێکی دیکەی چیرۆکەکە شەڕێک دەگێڕێتەوە دیارنییە کەیە و ئەو شوێنەی شەڕی تێدا روودەدا چ شوێنێکە و ئەو شەڕە کەی کۆتایی دێت بەڵام ئەم چیرۆکە لە لای تاکی کورد ئاشنایە چونکە هەرگیز نەتەوەی کورد و چەک و شەڕ جیانابنەوە .
ترس و کوشتن و برسیەتی و بێئاگایی و نەبوونی خەمخۆری لەم چیرۆکەدا دووبارە بۆتەوە.
لەڕاستیدا دووجۆر شەڕ هەیە لەم چیرۆکەدا
شەڕێک شەڕی ئیرادە و ویستی کەسی و خەونی سەدان کەسە.
شەڕێکی دیکە کەسێک دەیکات و هەموو شتێک دەکا قوربانی ئەو شتانەی بڕوای پێی هەیە و ڕەوایەتی بەخۆی دەدا .
لەم چیڕۆکە بێدەنگی و گریان و کوشتن و بێباکی و شکست و کشانەوە و هێز و چەک و ڕووخانی وورەی سەربازەکان لەگەڵ شکۆی ناپلیۆن یەکناگرێتەوە .
ئەو فەرماندە سەربازییە لەکارەکتەری چیڕۆکی ” ئاژاوەگێری ” کۆچیرۆکی نووسەری جیهانی “ئانتۆن چیخۆف ” دەچێت گەمەی کات دەکات و دەیەوێت هەموو شتێک بەیەکدی ببەستێەوە بەمەبەستی راحەتی دەروونی ، کۆبەرهەمی ” ئانتۆن چیخۆف ” لەلایەن ” رەسول سوڵتانی ” وەرگێرانی بۆ زمانی کوردی کراوە .
