نائەقڵانییەت لە جیهانی ئەمڕۆدا.. ئەکرەم سەعید
سەرمایەداری بە دیوێکیدا سیستەمێکی نائەقڵانییە. ئەم بڕوایە لە دوو کتێبی نوسەرانی مارکسی(جۆرج لۆکاش، بۆل باران و بۆل سویزی)ڕوونکراوەتەوە. لۆکاش لە کتێبی(لە ناوبردنی ئەقڵدا)لە ئاستی سەرخانی کۆمەڵگەی سەرمایەداری(فکری فەلسەفی بۆرژوازی)نائەقڵانییەتی سەرمایەداری پیشانداوە، و باران و سویزیش لە کتێبی(مۆنۆپۆلی سەرمایەداری)نائەقڵانییەتی سەرمایەدارییان لە پەیوەندییە ئابوورییەکاندا(واتە لە ژێرخانی کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا)دەرخستووە. بەڕای زۆرێک لە سۆسیالیستەکان ئەو دوو کتێبە گرنگن بۆ تێگەیشتن لە سیستەمی سەرمایەداری کە چۆن کار دەکات.
هەڵبەتە بۆرژوازی دەسەڵاتدار بۆ زاڵکردنی نائەقڵانییەت لە جیهانی ئەمڕۆدا، تەنها بە بڵاوکردنەوەی فەلسەفەی نائەقڵانی نەوەستاوە، بەڵکو لەپاڵیدا سوودی لە بڵاوکردنەوەی شوناسی(ئایینی، تائیفی و ئیسنی، تیرۆریسم، زیندووکردنەوەی پەیوەندی هۆز و خێڵ)وەرگرتووە. بۆیە جیهانی ئەمڕۆکە لە ناکۆکییەکی زۆر دژواردا دەژی؛ چونکە لەپاڵ ئەوەی لەلاێک گەشەی زانست و تەکنۆلۆژیا زۆر ئەقڵانییە، کەچی لەلاێکی دی دیاردەی فکر و سیاسەتی نائەقڵانی و توندوتیژی و جەنگ زاڵ و باوە. بۆیە ئێمە ئەمڕۆکە دیاردەی ناکۆکی وەک(ئیلۆن ماسک)دەبینین؛ بە دیوێکدا ڕابەری تەکنەلۆژی نوێیە لە جیهاندا، و بە دیوەکەی تریدا سەرکردەێکی ئایینی ڕاستڕەوی توندڕەوە(بزووتنەوەی ماگا)، و هاوپشتی بزووتنەوە ڕاستڕەوە توندڕەوەکانی ئەوروپا دەکات.
ئەما نائەقڵانیەت و ناکۆکییەکانی سیستەمی سەرمایەداری لە بەشێکیدا ڕەگوڕیشەیان بابەتییە(واتە سەرچاوەی ئەو ناکۆکییانە هەلومەرجی شێوازی بەرهەم هێنان و پەیوەندییەکانی سەرمایەدارییە).
مرۆڤ ئەمڕۆ کە سەرنج لە جیهان دەدات گەلێ دیمەنی جیاواز و دژ بەیەکی ترسناک دەبینێ: دیمەنی ڕاسیستەکان لە شەقامەکانی لەندەن کە هەڕەشە لە پەناهەندەکان دەکەن، دیمەنی جەنگ لە ئۆکراینا، مەترسی داڕمانی ئابووری جیهان، تۆقانی خەڵکی لە دڕندەیی دەسەڵاتداران، ناکۆکی نێوان: توانای مرۆڤایەتی بۆ بەرهەم هێنانی سامانی بێ شومار کەچی بڕێکی زۆری خەڵکی هەژار و برسین، گەشەی زانست و تەکنەلۆژیا کەچی زۆربەی خەڵکی ناهۆشیار و کاڵفامن(تەکنۆلۆژیای نوێ و سۆشیال میدیا و زیرەکی دەستکرد بە پلانی دەسەڵاتداران بوونەتە مایەی گەمژەکردنی زۆرێک لە خەڵکی)، دونیا لە لاێک مۆدێرن و پێشکەوتووە کەچی بڕێکی زۆری خەڵک ڕاسیست و کۆنەپەرست و دڕندەن.
مارکس ناکۆکییەکانی سەردەمی ئێمەی لەم چەند دێرەدا کورتکردۆتەوە:
{لە سەردەمی ئێمەدا پێدەچێت هەموو شتێک لەنێو خۆیدا دژەکەی لەخۆ گرتبێت. ئێمە ئامێرەکان دەبینین، کە خاوەنی هێزێکی سەرسوڕهێنەرن بۆ کورتکردنەوەی ماوەی کاری مرۆڤ و بەرهەم هێنانی زیاتر، کەچی ئەوانە برسێتی و ماندوێتی بۆ خەڵکی دەهێنن. سەرچاوەی سامانی نوێ بە کۆمەڵێک جادوی سەیر و نامەفهوم، دەگۆڕدرێن بۆ سەرچاوەی هەژاری. پێدەچێت نرخی سەرکەوتنە تاکتیکییەکان داڕمانی ئەخلاقی باجەکەی بووبێت. وادیارە مرۆڤایەتی تا زیاتر سروشت ملکەچ کات بۆ خۆی، خۆی دەبێتە کۆیلە بۆ کەسانی دی یان دەبێتە کۆیلەی بەدڕەوشتی خۆی، تەنانەت ڕووناکی پاکی زانستیش، وا دیارە، تەنیا دەتوانێت لە پشتی تاریکی نەزانیدا بدرەوشێتەوە. ئەمە وەک ئەوە وایە هەموو دۆزینەوەکانمان و هەموو پێشکەوتنەکانمان بەرەو ئەم واقیعە دەچێت، واتە هێزە ماددیەکان توانای فیکری بەدەست دەهێنن لە کاتێکدا مرۆڤایەتی لایەنی فیکری خۆی دەدۆڕێنێ و دەبێتە تەنها هێزێکی ماددی. ئەم دژایەتییەی نێوان پیشەسازی مۆدێرن و زانستی مۆدێرن لەلایەک و هەژاری مۆدێرن و داڕمانی مۆدێرن لەلایەکی دیکەوە، ئەم دژایەتییەی نێوان هێزە بەرهەمهێنەرەکان و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانی سەردەمی ئێمە، واقیعێکی حەتمی و هەستپێکراوی حاشاهەڵنەگرە.}
– وتارێک لە ساڵیادی ڕۆژنامەی گەل – کاڕڵ مارکس /۱۸٥٦- Speech at anniversary of the People’s Paper l
