Skip to Content

پەیکەری باوک لەنێوان سیاسی و ڕۆشنبیردا … نیهاد جامی

پەیکەری باوک لەنێوان سیاسی و ڕۆشنبیردا … نیهاد جامی

Closed
by حوزه‌یران 17, 2019 General, Literature, Slider



دنیای ڕاپەڕین سەرەتای خەونێک بوو کە بیرکردنەوە تیایدا ئازاد بێت، ئەوە سەرەتای دەرکەوتنی مۆدیلێکی نوێی رۆشنبیر بوو، کە وەک دەسەڵاتێک بۆ مەعریفە دەرکەوت، ئەو مۆدیلە نوێیەی رۆشنبیر لەو رۆژگارەدا زادەی دۆخی ڕاپەڕین بوو خەونی نەوەی نوێی وابەستەی خۆی دەکرد بەوەی دەیەوێت بیرکردنەوە ئازاد بێت، نەبینە پردێک بۆ لەدایکبوونی فاشیزم، بۆیە ئەو تێگەیشتنە بەهۆی ئەوەی لەو ڕۆژگارەدا سەخت بوو بخرێتە بەردەم دەسەڵاتێک کە سەرەتای هاتنە ناو ئەزموونی شاربوونی بوو، هێشتا لەناو قۆناغی شۆڕشگێریەتیدا بوو، بەڵام ئەوەی وایدەکرد شۆڕش مانایەکی نوێ بەژیان ببەخشێت ئەو هەناسە نوێیە بوو کە لەپاڵ گوتاری ناسیۆنالیستی ڕۆشنبیر دەیویست بانگەشە بۆ گوتارێکی تازەگەری بکات، ئەو دوو گوتارە دەیانتوانی بەشداری یەکتری بکەن لەپێناو ململانێی نێوان دەسەڵات و مەعریفەدا، کە کرانەوەی ڕووبەرووی کۆمەڵگای کوردیی دەکردەوە.


دەسەڵات نەیدەویست مەعریفە سنوری ئەو تێپەڕێنێت، مەعریفەش لەڕێی ڕۆشنبیرەوە قسەی لەمەترسی بەردەوامی دیکتاتۆریەت دەکردەوە، ئەو ترسە هۆشداری دەدایە نەوەی نوێ، بەڵام نەوەیەک لەسنوری گروپی دەستەبژێری نوسەران و گەنجان تێنەدەپەڕی، چونکە پێویستی بەڕوونی سیماکانی بوو، بۆیە نەیدەتوانی لەڕێگەی وتاری فیکریەوە خۆی ئاراستەی ئەو مانیفێستی تازەگەریە بکات، ئەگەرچی تائەو ساتەوەختەش دەستبەرداری وتارەکان نەبوو، بەڵام دەشزانێت کاریگەریەکە لەئاستێکی دەستەبژێریدایە، بۆیە بەدوای میکانیزمێکیتردا دەگەڕا تا ئەو کاریگەریە بخولقێنێت، بۆ ئەو ڕێگەیەش ئاراستەکان زیاتر بەرەو تێکستی ئەدەبی وبەتایبەت شیعر و ڕۆمان هاتن، ئەوە دەرگایەکیتری کردەوە بەڕووی ئەو نەوە نوێیە تاوەکو لەڕێگەی تێکستەکانەوە دیالۆگ بخولقێنێت.


بۆ ئەوەی قسە لە ستراتیژی گوتاری تێکستی ئەدەبی بکەین، لێرەدا پێویستمان بەوە دەبێت لەسەر چەند هەوڵێک هەڵوەستە بکەین، تاوەکو سیماکانی ڕوانینەکانمان ڕوونتر بخەینە ڕوو، ئەوەش بەو مەبەستەیە تاوەکو بچینەوە سەر ڕۆڵی ڕۆشنبیر لەبەردەم دەسەڵاتدا، بەوەی ئاخۆ ئەو ململانێیەی مەعریفە لەگەل دەسەڵات بەکوێ گەشت و سیماکانی دەرکەوتنی چی بوون؟


بەر لەڕۆژگاری ڕاپەڕین، جیرۆکنووس شێرزاد حەسەن لەڕێگەی هەردوو کۆمەڵە چیرۆکی “تەنیایی” و “گوڵی ڕەش” وێنەی ڕەخنەیی ڕۆشنبیری خستبووە ڕوو، لەدنیایەک کە شتەکان دەکەونە نێو ئاستی ڕەخنە و ڕازی نەبوون، بەدوای ڕاپەڕین لەڕێگەی نۆڤلێتی “حەسار وسەگەکانی باوکم” وێنەیەکی بوێرانەی بەدوای ڕەخنەکانی حەمەی گوڵی ڕەش و کوڕەکەی چیرۆکی عیزرائیل و ئەمینی میم خستە ڕوو، کوڕی گەورەی حەسار خەون بەکوشتنی باوک دەبینێت، بەڵام تێدەگات کوشتنی باوک تراژیدیایەکی ئەخلاقی ڕووبەرووی نەوەی نوێ دەکاتەوە، تا ئەو ساتە وەختە ئێمە نمونەیەکمان نیە لەگوتاری ڕۆشنبیر لەو تێکستە ڕوونتر سیماکانی خۆی خستبێتە ڕوو.
ئەو لەو تراژیدیا ئەخلاقیە تێدەگات بۆیە لەچیرۆکی “کەلە کوڕان و ئاسکە کچان” ئەو خەونە دەچێتە ئاستی ڕەمزیەوە، کە بیرۆکەی کوشتن کوشتنی فیکری باوکە نەک جەستەی باوک، ئەو بیرۆکەیە دواتر لەلای چەندین چیرۆکنووس وەک کورتە چیرۆک دەرکەوت، کە هەندێکیان کۆپیەکی خراپی شێرزاد بوون لەوانە وەک لەدەرفەتی تریشدا ئاماژەم بۆ کردووە لەجۆری چیرۆکی “باوکم”ی فاروق هۆمەر کە شتێک نیە جگە لەگواستنەوەی دیدی شێرزادی بۆ چیرۆک، بەڵام لەلای چیرۆکنووسێکی وەک عەتا محەمەد ڕووبەرێکی سەربەخۆ وەردەگرێت، کە ناچێتەوە سەر مانا شێرزادیەکەی، بەتایبەت لەکۆمەڵە چیرۆکی “پاشماوەی خێڵەکان” هەروەها چیرۆکی “یاسای قەفەزە بچکۆلەکان” ی دانا فایەق وێنەیەکیتری باوک بەرجەستە دەکات، کە پەیوەستە بە باوک لەخێزانی کوردیدا.
بەرزان فەرەج بەشانۆگەری “خەونە ترسناکەکانی یوسف” وێنەیەکی تربەململانێی نەوەکان دەبەخشێت، ئەگەرچی ئەم شانۆنامەیە لەئاستی ململانێی کارەکتەرەکان کاتێک بەدەوری ژنێک دەسوڕێتەوە، لەشانۆگەری “گەڕانەوە بەرەو ماڵ” ی هارۆلد بنتەر نزیکمان دەکاتەوە.


بەختیار عەلی دیارترین دەنگی نەوەی ڕاپەڕین، لەسەر ئاستی وتارو شیعر و رۆمان دەیەوێت وێنەیەکیتری دنیای نوێی ئێمە بنووسێتەوە، وتارەکانی دەرگایەکیتر دەکاتەوە بەرەو تێگەیشتنمان بۆ دیاردە گرنگەکانی دوای ڕاپەڕين، بەتایبەت لەبارەی فاشیزم و کۆچ و تازەگەری و دەسەڵات.


بەختیار هەر زوو درکی ئەو ڕاستیە دەکات تێکستی ئەدەبی کاریگەری لەسەر کۆمەڵگا دەبێت و ڕۆژە سەرەتاییەکانی ڕاپەڕین پێنج تێکستی شیعری بەناوی “گوناه و کەرنەڤاڵ” بڵاو دەکاتەوە، ئەو کۆمەڵە تێکستە شیعریە وەک دنیابینیەکی نوێی ئەو دنیایە لێمان ڕوانی، ڕۆمانی “مەرگی تاقانەی دووەم” سەرەتای دەرکەوتنی توانای ئەو بوو وەک ڕۆمانووسێک، دواتر بەرۆمانی “ئێوارەی پەروانە” ئەو وێنەی ترس و فانتازیایە بەڕووی نەوەیەک دەردەکەوێت، کە ڕۆمان دەبێتە ڕووبەرێکی سۆسیۆلۆژی بۆ خوێندنەوەی داهاتووی کۆمەڵگای نوێی ئێمە، ئەوە مەترسیەکە لەگەشەسەندنی هێزە دینیەکان و نەکرانەوەی کۆمەڵگای ئێمە بەسەر خۆیدا، ڕۆمانی “دواهەمین هەناری دنیا” نەک هەر وێنەیەکیتر دەبەخشێتە کۆمەڵگا، بەڵکو ئێمە لەناو دنیای تێکستەکە دنیای کوردی دەبینینەوە، بەختیار لەڕێگەی نووسینی ڕۆمانەوە ئامادەبوونی پەیوەندی رۆشنبیر بە کۆمەڵگا دەخولقێنێتەوە، پەیوەندیەک خاڵی نیە لەسەر هەڵوەستەکردن و ڕوانینی جیاواز، ڕەنگە ئەوەیان پەیوەندی بەو باسەوە نەبێت، بۆیە لەداهاتوو هەوڵ دەدەین بگەڕێینەوە سەری.


فاروق سەرباری توێژینەوەکانی لەبواری فەلسەفەدا سەرەنجام باسی لەڕۆڵی ڕۆشنبیر کرد وەک زۆڵێک، بەوەی باوکی شەرعی رۆشنبیر بوونی نیە، ئەو گومانە کردنە لەڕاستیدا پەیوەست نەبوو بەوەزیفەی رۆشنبیر لەهەناوی کۆمەڵگا، هێندەی وابەستەی تێگەیشتنی فاروق بوو لەکاری گروپگەلی وهەموو جیاوازیەک وابەستەی جیاوازبوون نیە، ئەوەی پێیدا تێدەپەڕین وابەستەی سەرەتای تێگەیشتنی کاری گروپگەلی ئەو نووسەرانە بوو، ئەویش زوو درکی بە کاریگەرنەبوون دەکات و تێکستێکی شیعری دەنووسێت بەناوی “ئەفسووس من لەخۆرهەڵات نامرم” ئەو تێکستە سەرەتای ئەو دنیابینیەی ئەو بوو دواتر لەناو نووسینەکانیدا تیایدا قووڵ بۆوە.


ئەو تێکستانە چەندە ئیشکردنەوە ڕۆشنبیر بوو وەک مۆدیلێکی نوێی ناو ژیانی فەرهەنگی ئێمە لەهەمان کاتدا زەمینەی بۆ گوتارێکی نوێ خوڵقاند، بەوەی شکاندنی پەیکەری باوکی سیاسی خەونی ڕۆشنبیرە، بەڵام ئەو گوتارە بۆ ڕۆشنبیر لەسەر زەوی واقیع وێنەیەکیترە، بەوەی مەرگی هەر کارەکتەرێکی سیاسی لەوێنەی باوکەوە ئەوا ڕۆشنبیر کەوتۆتە شینگێڕان بۆ باوک، رۆشنبیر له‌مه‌رگی سیاسیه‌كدا دڵخۆش ده‌بێت كه‌ باوكی نەکوشت، وه‌ك كوڕی گه‌وره‌ی حه‌سار ته‌نیا خه‌ونی به‌كوشتنی بینی، ئه‌وه‌تا له‌مه‌رگی باوكدا ئه‌گه‌ر بیکوشتبا هه‌موو ده‌یانگوت “هه‌ی باوك كوژ”


رۆشنبیپران كه‌ دوای ڕاپه‌رین ویستیان له‌وێنه‌ی پیرۆزگه‌رایی باوك بده‌ن وه‌ك سه‌ركرده‌ی سیاسی وه‌ تا وتاره‌ پرسه‌ ئامێزه‌كان و به‌ پیرۆزكردنه‌وه‌ی باوك پێمان ده‌ڵێن ئه‌وان له‌ده‌ره‌وه‌ی تیۆر هێشتا له‌ستایشی باوكن هه‌موو ئه‌و بیانوانه‌ی ده‌ووترێت “باوكه‌ له‌ باوكانی تر نه‌ده‌چوو” ئه‌وه‌ بۆ ئه‌ندامانی گروپێكی سیاسیش ڕاسته‌ سبه‌ینێ له‌مه‌رگی سه‌ركرده‌یه‌كدا بڵێن “سه‌رۆكی ئێمه‌ له‌ هیچ سه‌رۆكێك نه‌ده‌چوو”
له‌ئێستادا رۆشنبیران له‌به‌رده‌م گه‌ڕانه‌وه‌ی چه‌مكی پیرۆزگه‌ران بۆ باوكی كوژراو ئه‌و باوكه‌ی ئه‌وان نه‌یانتوانی بیكوژن و خۆی مرد، مردنێك ئێستا هه‌موو پرسه‌ ده‌گێڕن بۆ ئه‌و مه‌رگه‌، به‌ڵام له‌و پرسه‌یه‌دا ده‌بێت ئه‌و نه‌وه‌ نوێیه‌ش له‌وان بپرسێت له‌ماوه‌ی بیست و پێنج ساڵی ڕابردوو بۆ به‌و هه‌موو وتاره‌ فریوتان داین ئێمه‌تان كرد به‌گژی باوكان و خۆشتان ستایشی باوك ده‌كه‌ن، چه‌مكه‌ دژه‌كانتان گۆڕیه‌وه‌ به‌ چه‌مكی ستایش.. ئێوه‌ كه‌ ئومێدتان كرد به‌ نائومێدی ئێستا له‌ناو نائومێدی ئێمه‌دا چ ئومێدێك له‌پرسه‌نامه‌كانتانه‌.


ئەو دەنگە دەشێت دەنگی نەوەیەکی نوێ بێت ئاراستەی ڕۆشنبیری بکات، بەڵام دیسان ئەوە ڕەوانبێژی زمانە دەیەوێت فریومان بدات، بۆ ئەوەی چیتر فریوونەخۆین بە گوتاری ڕۆشنبیر، وەک فریوخواردن بەگوتاری سیاسی، ئەوەی هەیە ئەو حەقیقەتەیە ڕۆشنبیر دەیویست باوک بکوژێت تا خۆی ببێتەوە بە باوک، شکاندنی پەیکەری باوک بۆ داتاشینی پەیکەری ڕۆشنبیرە وەک باوک.

نیهاد جامی/ پۆڵەندا

mm

بۆ خوێندنەوەی کتێبەکانی نیهاد جامی کلیکی ئەم لینکە بکەن: http://www.dengekan.com/kteb_nihad.htm لە 05-03-1972 لە گەڕەکی حەمام عەلی بەگی شاری کەرکووک لەدایک بووە.. نووسەر و دەرهێنەری شانۆییە.. خاوەنی خەلاتی باشترین دەرهێنەری شانۆییە لە ڤیستڤاڵی شانۆی هەولێر لەلایان وەزارەتی ڕۆشنبیریی لە 1995.. لە ئێستاشدا دانیشتوی وڵاتی فەرەنسایە.

Previous
Next
Kurdish
Powered by TranslatePress