تەناشکردن لە نێو قوڕ و لیتەی (ڕابردوو)دا.. فازیل شەوڕۆ

بەڵگەنەویستە، کە ئێستا ئێمە هەرچییەکین و هەرچۆنێکین و لە هەر بارودۆخێکداین، زادە و بەرهەمی مێژووی (ڕابردووی) دوورو نزیکی خۆمانین، ئەو مێژووەی کە نە دووبارە دەبێتە و نە دروست دەکرێتە و نە دەشتوانین بیگۆڕین. مەمانانیش، لەم ساتەوەخەتەدا، نە دەستمان تێدا هەبووە ونە بە تەگبیر و ڕای ئێمە بەڕێوەچووە. قبوڵکردنی مێژووی نەتەوەش، بە هەموو سەرکەوتن و نسکۆیەکانییەوە، ئەو پەڕی ئەقڵمەندییە.

لێ حەیف و مەخابن، ڕۆژهەڵاتی ناوەند ـ کوردیش وەک نەتەوەیەک لەوێدا، هێندە گیڕۆدە و مەفتوون و پابەند و وابەستەی ئەو ڕابردوو و دیرۆکە بووە، تا وایلێهاتووە، خڕ تاکەکانی کۆمەڵ، ببنە یەخسیر و کۆیلە و عەبدی ئەو ڕۆژگارە دێرینە تاریکە نەزانراوەی چەندان هەزاران ساڵە. دیاردەیی ئەو کۆیلەتییەش هەمووان دەگرێتەوە، لە سەرکردە تا گزیر، لە دەسەڵاتدار و هەبوو تا بێدەسەڵات و زەبوون، لە بیرمەند و شاعیر و ئەدەیب و ڕۆناکبیر تا دەروێش و نەخوێندەوار و بێسیواد.

ڕەنگدانەوەی وابەستەبوون و ئاڵوودەبوون بە (ڕابردوو)، لە هەموو کایەکانی ژیانی ڕۆژانەماندا، هێندە بە توخی ڕەنگی داوەتەوە، بوارێک شک نابەیت، پەلی ڕەشی ئەو دیرۆکە(شاراوە)یەی پێڕانەگەیشتبێ و بۆخۆی ماڵی نەکردبێ. بەڕادەیەک هێزی موگناتیسی ئەو (مێژووە)، هێندە توند و قایم هەمووانی بۆلای خۆی جەزبکردووە و کە (ئێستا) و (ئایندە) لە ژیانی ئەواندا، نەک وجوودی نییە بەڵکو باسکردنیشی دەچیتە بابی کوفور و ئیلحاد.

تۆ وەر سەرپێیانە، گوێ لە وتاری سەرکردیەک بگرە ، کە لە بۆنەیەکەیدا دەیخوێنێتەوە، جگە لە دوایین دێڕی هیواخوازیی، لە سەرەتا تا بنەتا، هەر سەربووردە و سەرکەوتن و حیکایەتی داستانەکانی ڕابردوون. لە سیمینار و کۆڕ و گۆبەندی زانکۆ و مەڵبەندە زانستی و ئەدەبییەکانیشدا، قسەو باس، هەر دێرۆک و ڕۆژگارە بەسەرچووەکانە، زۆر کەم (ئێستا و ئایندە) دێنە بەرگوێ! تۆ دیقەت بگرە لەو بەرنامانەی (بیرمەند و ئەقڵمەندەکانی دەوڵەت) دەربارەی (پلانی ئیستراتیژی و ماستەرپلان و نەخشەی ئایندە) سازیدەکەن، ئەوەندەی (رابردوو) لەسەر زارانە، نیو ئەوەندەی نە (ئێستا)، نە (داهاتوو) نابیستی!

کاتێک، (نیشتە)ی فەیلەسوف دەڵێ:”کە ماندوو دەبین و هەرەس دێنین، خۆمان دەخیلی سەرکەوتووەکانی لەمێژینەمان دەکەین.” دەبێ ، ئێمە لە خۆمان بپرسین: ئێمە بەڕاست، لەم ساتەوەختەدا، لە قۆناغی ماندووبوون و هەرس داین، بۆیە وا خۆمان دەخیلی مێژوو و رۆژگارەکانی دوور کردووە؟)

هەر بە پرسیار، وەڵامی ئەو پرسیارە قورسە دەدەمەوە، ئەگەر شەکەت و شەپرزە و شەپڕەلێدراو نین، بۆچی ساڵانە لەو هەزاران کتێبە چاپکراوە، پێنج کتێب نابینین، ناونیشانەکانی (شیتەڵکاریی ئێستاو خەونەکانی ئایندە) بێ؟ بۆچی ئەو هەموو سەرکردە (مەزنانە) هەر بیروەریمان بۆ دەنووسنەوە و بەردەبازێک، ناخەنە بەر پێمان بۆ ئایندە و تەگبیرێکمان بۆ ناکەن؟ بۆچی لە نێو سەدان تێزی دکتۆرا و ماستەرنامەی زانکۆکانمان، تاق و لۆقە نەبێ، بابەتی پەیوەست بە (ئێستا) و (ئایندە) لە خۆ ناگرن؟ بۆچی لە توێژینە و لێکۆلینەوەکانماندا، هەر خولیایی ئەو بابەت و بوار و ڕشتانەیان کە دەچنەوە سەر مێژوو و ڕابردوو ــ تەنانەت ڕەخنەکارە ئەدەبییەکانیش ئەوەندەی خەریکی بابەتی کلاسیک و رابردوون، ناچن پیچۆکەک خۆیان بە ئەدەبی هاوچەرخ و مۆدێرنەوە خەریک بکەن، بۆچی؟

حەقمانە، روو لە زانکۆکانمان بکەین و بڵێین:”ڕۆژانە لە ئاستی جیهاندا، لە نێوان دە بۆ پانزدە داهێنانی نوێ لە هۆڵ و تاقیگەکانی زانکۆکان لە دایک دەبن، ئەو (٣٥) زانکۆیەی ئێمە لەو (٢٥) ساڵەدا، چ داهێنانێکی زانستی یان ئەدەبییان، لەسەر ئاستی جیهاندا تۆمارکردووە؟ وەزاڕەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی عیراقی، لە ماڵپەڕی خۆیدا، ئەو موژدەیەی بڵاوکردووەتەوە کە لە ساڵی (٢٠٢٠)، لەسەرە ئاستی گۆڤار و ماڵپەڕە زانستییەکانی جیهاندا، ئەوان بە (٧٩) زانکۆ، (١٠٦) هەزار و (٥٧٩) لێکۆڵینەوەی زانستیان بڵاوکردووەتەوە! باشە، ماقوولە لەو سەت هەزارو ئەوەندە لێکۆڵینەوە، یەک دانەیان، بەرائەی داهێنانێکی نوێان، بۆ مرۆڤایەتی، تۆمار نەکرد ؟ یان زۆربەی هەرەزۆری ئەو توێژینەوە و لێکۆڵینەوانە لەبارەی بابەتی مێژوویی و ڕابردوو بوون؟

پرسیارەکان قورسە، بۆچی وڵاتێکی وەکو ئایرلەندا، بە باشوور و باکووریەوە، کە حەشیمەتەکەی هەر (٦) ملیۆنە، تا ئێستا (١١) خەڵاتی نۆبڵیان چنیووەتەوە، بەڵام (٢٤) وڵات، بە حەشیمەتی (٥٨٣) ملیۆن، هەر (٧) خەڵاتی نۆبڵیان لە بوارەکانی ئەدەب و زانستدا وەدەست هێناوە. (وڵاتانی عەرەبی ٤، تورکیا ٢، ئێران ١ خەڵات)؟

ئایندەناسی ناسراو(Richard. B. Fuller)، دەڵێ:”منداڵەکان کە دێنە دونیا هەموویان بلیمەتن، لێ (٩.٩٩٩)یان لە (١٠.٠٠٠) دا، هەر زوو بەبێ قەست، بەدەستی بەخێوکەرەکانیان لە بلیمەتی دەشورێنەوە.”

دەمێکە کاتی ئەوە هاتووە، ئێمەش، کۆتی و سندمی (ڕابردوو) بپچڕێنین و چیتر تەناش لەناو قوڕو لیتەی (ڕابردوو)دا نەکەین و (ئێستا و ئایندە) بکەینە بەرنامەی کارو چاڵاکییەکانمان و چیتر مێشکی نەوەکانمان بە ڕابردووی (پڕووپووچ)ی بێبەرهەم قاوو نەدەین. با ئەو منداڵە بلیمەتانە، هەر بە بلیمەتی بمینێنەوە!

هەموومان دەزانین، درەنگە، زوو نییە!

فازیل شەوڕۆ ـ دوبلن