ڕۆڵی کوردەکان لە حکومەتەکەی مستەفا کەمال ئەتاتورکدا.. عیماد محمد امین دەروێش

لەکاتی هەلبژاردنی ئەنجوومەنی گەورەی نیشتمانی لە هاوینی ١٩٢٣مۆڵەت بە نوێنەرانی کورد نەدرا بگەڕێنەوە مەڵبەندی هەڵبژاردنەکەیان ئەوکاندیدە تازانەی بۆناوچە کوردنشینەکان دەست نیشان کران وهەڵبژێردران ،لەواقیع دا کاندیدی دەولەتی وهەلبژاردەی خەلکی بوون. بەم شێوەیە نارازیانی کورد لەم بەناو (تریبۆنە ئازادە)ی کۆماری نوێ دوورخرانەوە. دوای چەند مانگێک، رووداوەکان نیشانیان دا کە سیاسەت لەسەر چ پاشنەیەک دەسووڕێ و با لەکوێ هەڵدەکا. بۆ نموونە ، لەکوردستان ئیش و کاری ئیداری بەرزونیوەی کاروبارەکانی خوارتریش لەلایەن تورکەکانەوە پڕکرایەوە. ئەو کوردانەی کە هێشتا وەک قایم مەقام دادەمەزران ، تەنیا ئەو کاتە لەو پلەیە دادەنران ئەگەر هیچ مەیل و دەمارێکی نەتەوایەتی یان نەبا. وشەی کوردستان لە هەموو نووسراوە رسمەیەکان دا سڕایەوە و ناوی تورکی شوێن و جێگای ناوە کوردییەکانی گرتەوە. بە شێوەیەکی ئاسایی، ئەو کوردانەی لەناو سوپادا خزمەتییان دەکرد گلەیی ئەوەیان دەکرد بەدرەفتاری یان لەگەڵ دا دەکرێ ، کەرامەتییان هەتک دەکرێ و بەئەنجامدانی کاری پیس ناچاریان دەکەن .
لە ئاداری ١٩٢٤ ئەم کارانە گەیشتنە ئەوپەڕی . پێ داگرتن لەسەر تەنیا بەکارهێنانی زمانی تورکی لە دادگاکان و بە ڕسمی قەدەغەکردنی زمانی کوردی – لەوانە لە قوتابخانەکان – دەرخەری ئەو گورانکارییەی سیاسیەی بوو کە لە شێوازی بیرکردنەوەی کەمالیستەکان روویدابوو ، چونکە ڕەشنووسی یاسای خودموختاری دوو ساڵ پێشتر بڕیاری لە (پەروەردەو پێشخستنی زمانی کوردی ) دابوو. تورکیا زمانی کوردی پەراوێز کردبوو، ئەو ئیلتیزامەی پێش یەک ساڵ بە پێی ماددەی ٣٩ی پەیامنامەی لۆزان کردبوو ، خستبوویە سەرشانی، پێشێڵی کردبوو، وە ئێستا بە ئاشکرا دەستی بە پەیرەوکردنی سیاسەتێک کردبوو کە ئامانجی سڕینەوەی گشت دەرکەوتە غەیرە توکیەکانی ژیانی خەڵک بوو. ئەم بڕیارەی لەمەڕ زمان درا ، کوردستانی لەفێرکردن بێ بەشکرد . لە ساڵی ١٩٢٥ ، لە ٤٨٧٥ قوتابخانەی تورکیا تەنیا ٢١٥ قوتابخانە لە کوردستان هەبوون کە تەنیا ٨٤٠٠ قوتابی لەکوی ٣٨٢٠٠٠ ی قوتابی تورکیا ، لەوێ دەیانخوێند . بەبێ هەبوونی قوتابخانەی کوردی ، ژمارەی ئەو قوتابییەی کوردانەی بتوانن سوود لەم خوێندنگایانە وەربگرن زۆر زۆر کەم بووە. وەرگرتنی باجی فێرکردن لە هەل و مەرجێکی وادا بێگومان زۆر مایەی نەفرەت و بێزاری بوو ، لەبارێک دا ( کوڵونی ) کردنی کوردستان بە سەربازانەی موڵەت دراو لە بەرەکانی شەڕ ئەرمەنستان و چۆڵ کردنی ناوچە کوردنشینەکان بەهۆی شەڕ و دوای ئەو کۆشتارە و دوورخرانەوە ، سەرباری ئەم نارەحەتییانە بوون
لە ٤ ی ئادار مستەفا کەمال خەلەفەتی هەڵوەشاندەوە – بۆ ئەمەش بەراستی گوڕزێکی بەکار بوو. ئەو ناڕازیبوونی خەڵکی بە پێکهێنانی ( دادگاکانی سەربەخۆی) کە هەقی مەرگ و ژیانی خەڵکیان بەدەستەوە بوو، وە هەروەها سزادانی هەر باسێکی لەسەر خەلەفەت و هەر جۆرە گەرانەوەیک بۆ ئاین لە ژیانی سیاسی وڵات، سەرکۆتکرد . ئەم پڕوسەیە داوی پەیوەندی نێوان کوردەکان و تورکەکانی پچڕاند . داخستنی ( مەکتەب ) ـەکان و ( حوجرەکان) ـکان دوا ئامڕازی فێرکردنی بەردەستی زۆربەی کوردانی لەناو برد . مستەفا کەمال بە پاککردنەوەی تورکیا لە دەزگای ئاینی ئێستا ئەو کوردانەی لەگەڵ خۆی کردە دۆژمن کە لە ساڵانی سەختی ١٩١٩ – ١٩١٢ یارمەتی مامەوەی تورکیایان دابوو . ئەمانە خەڵکانێک بوون زەینی ئاینیان هەبوو ، شێخ و ئاغاکانی حەمیدییە بوون کە لە دەروونەوە باوەریان بە بەرگریکردن لە خەلافەت هەبوو.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.