عیشق لەنەوزاد بەندییەوە تا شۆپنهاوەر.. لەتیف بێوار
لەناو عەرەبدا شاعیر محەمەد ماغوت ئەو واقیعە ئازاراویەی کە مرۆڤی کۆمەڵگاکەی تیایدا دەژی دەشیعرێنێت و بۆ هەتاهەتایە لە تۆماری مێژوودا وەك گەواهیدانێك دەیهێڵێتەوە، ئەوەتا لە قەسیدەی (فلسفة الحرمان)دا باسی فەرمانڕەواکانی کۆمەڵگاکانی خۆی دەکات و دیوە راستەقینە نەگوتراوەکەیان کەشف دەکات و نەبوونی ئازادی و ژیانی راستەقینە بە بەکارهێنانی هەموو ئەم دەستەواژەو زاراوانە بزر دەکات و وەك ئەوەی هەڵیانخەڵەتانبین بە سێبەی شتەکان و شتەکانیان لێ قەدەگەکردبین، ئەو ئاوها دەهۆنێتەوە:
لقد أعطونا الساعات وأخذوا الزمن ،،
أعطونا الأحذية واخذوا الطرقات ،،
أعطونا البرلمانات وأخذوا الحرية ،،
أعطونا العطر والخواتم وأخذوا الحب ،،
أعطونا الأراجيح وأخذوا الأعياد،،
أعطونا الحليب المجفف واخذوا الطفولة ،،
أعطونا السماد الكيماوي واخذوا الربيع ،،
أعطونا الجوامع والكنائس وأخذوا الإيمان ،،
أعطونا الحراس والأاقفال وأخذوا الأمان ،،
أعطونا الثوار وأخذوا الثورة ..
لەناو کوردیشدا شاعیر نەوزاد بەندی تەنانەت پێ ڕاناگات بە دوای رەوانبێژیدا بگەڕێت تا جوانکاری زیاتر بە دیوی هونەریی کارە وێژەییەکانی ببەخشێت، هێندی لە بەهرەو توانایدا بێت بە وتارو چیرۆك و شیعرو نووسین.. دەربڕین لەو نامۆبوونەی گیانی دەکات لەناو ئەو واقیعەدا کە هەرگیز بە بەری ئەو ناخۆن وەکو مرۆڤ، نەك تەنیا رەخنەو ساتیرەکانی رووەو دەسەڵاتە ، بەڵکو خواروخێچی وپێچو پەناکانی ناو کۆمەڵگاکەی وەکو کەسێکی تیمارکار دەخاتە روو و رووبەرووی هەموو چەوتییەکانیان دەکاتەوە بوونەتە هۆی ئەم هەموو قەیرانە قووڵانە، هەرچەندە لە کۆتاییدا دەزانێت کە کەس چیدی گوێ لە وشە ناگرن و رەنگە هەر فشاری خوێنی خۆی پێ بەرز بێتەوە! بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەمە بە کەناڵێك و دەرچەیەك دەبینێت بۆ خۆ خاڵیی کردنەوە لە هەموو مەراقە گەورەو گچکەکان، بێ ئەوەی بیر لە لەدەستدانی بەرژەوەندییەکان یان زوویر بوونی ئەم و ئەو بکاتەوە، ئەو ئاوها دەنووسێت:
بێزار نابن ،
ملیۆنێ ساڵی تریش ،
لە تێکدانی گوزەران و
ئەدەب و هونەر و جوانی..
تێرنابن و ..بێزارنابن ..لە وێرانکردنی ئاوەدانیی..
تێر نابن و بێزار نابن ،
لە سەرهەڵگرتنی سەدان هەزار گەنجی خەمبار و دڵشکاو..
لە خنکانی سەدەهایان.. له خۆ کوشتنی سەدان لاو..
٭ ٭ ٭
بەڵام ئێمە زۆر بێزار بووین..
بێزار بووین لە زاراوەکانی دەسەڵات ..دەستە ..ئەنجومەن ..کۆمپانیا .. حیزب .. تاوەری چۆڵ و هۆڵ..
شانە ..خانە .. بزووتنەوە..
ڕێکخەر ..ڕابەر..
بێزار بووین لە ناوەکانی حوکمەت ..کابینە .. بودجە .. سروود ..پڕۆژە..
هەواڵی قۆڕی بە پەلە..
لە ناوی سەرۆک..
لە پێشگری فەخامەت..
لە پاشگری خوا بیهێڵێ..
لە کادر و .. لە ئەندام و..
چالاکوان و پەرلەمانتار..
لە کەناڵ و بێژەر و ڕاگەیاندن..
لە گومرک و لە نەوت..لە غاز
ئەم شاعیرە هەست ناکە دڵشکاوە بە عەشقێکی ناکام، ئێستاش ئەو هەستەی یەکەم خۆسەویستی هەر لە ناخیدا زیندووەو تێپەڕینی رۆژگارە سەخت و ئەمزموونە جیاوازەکان لە یادەوەریدا نەیسڕیوەتەوە، هەر ئەو عەسقەیە داینەمۆی جولەکانی ئەو و بەرهەمەکانی، ئەو عەسقەشە لە کۆمەڵگای ئادەمیزاد دابڕێنراوەو جەنگ و کوشتار شوێنی گرتووەتەوەو بە بەدیدەی جیهانەوە کۆرپەی ساوای بێتاوان دەکوژرێت و ئیمپیالیزمی جیهانییش ئاهەنگی خۆشی بۆ دەگێڕێت.
ئەو لە ژمارە ٧٣ی ئاداری ١٩٨٩ی گۆڤاری (کاروان)دا شاعیر لە ژێر ناونیسانی (هۆزانی خۆشەویستیدا) لەگەڵ دڵدارەکەیدا دێتە گۆو وەکو هەموو عەشقیکی ناکام دوای لێکدابران کە چیدی یەکدی نابیننەوە، دڵی هەواڵی ونبون و گورگ و خەزانی پێ دەدات و بۆی دەنوسێت؛ دڵدارەکەم ئەم ژووانە- دوا ژووانە- دواگفتووگۆو دوابینینە.. تۆش یادی من بکەوە وەك چۆن من هەمیشە تۆم لەیادە، تەنیا ئەو عەشقە مەعنەویەش بەسە تا پێی قوتار بین لە زوڵمەتی دونیا، من یاد کەوە لە هەموو نەهامەتی و تۆفانەکاندا چونکە ئەوەبوو ئاوێنەی راستەقینەی ژیانمان:
هەر کاتێك خەزان دەرکەوت و
گەڵای دارەکان هەڵوەرین
ئەو کاتە یادم کەرەوە..!!
هەر کاتێ گورگی ڕەشەبا،
هەڵمەتی بۆ ژوورەکەت برد،
ئەو کاتە یادم کەرەوە..!!
ئەم عەشقەی هەڕەتی لاوی و بە ناکام گەیشتن، ئێستاشی لەگەڵدا بێت زیاتر درەوشاندنەوە دەدات بە هەوێن و توخمە ستاتیکییەکانی ناو دەقەکانی و وا لەم دواییەدا باسی ئەو عەشقەی زانکۆ دەکات و دوای کۆشێ منداڵ و دووچاربوونی نەخۆشیەکی زۆر هێشتا دڵی لە ترپەو لێداندایە بۆی، بگرەئەو هەستە رەنگە هۆکارێکی ئیجابی بێت لە مانەوە لە ژیانداو یادەوەرییەکانی ئێستاش ئاسوودەهێن بن بۆی، بۆ نا؟ مەگەر مرۆڤ هەمیشە چاوی لەدووی ئەو شتانە نییە کە نییەتی و هەوڵی وەدەستهێنانیان دەدات؟ عەشقی راست و پاك ئاوهایە، کە متمانەو تێگەشتن تەنانەت تاك و خانەوادەکان دەگەیەنێتە ترۆپکی سەرکەوتن کە هەمیشە میهرو خۆشەویستی بە رەنگینترین و رازاوەترین سیما دەیڕازێنێتەوە، ئەو لێرەدا گەر لەگەڵ کەسێکی تریشدا بدوێ و تیری مەبەستی ئاراستە بکات ، بەڵام هێشتا ئەوی غائیب لە ناو کانگای ئەندێشەو داهێنانیدا کەسەرەسەیەکە کە نابێت ناوی نەهێنرێت و فەرامۆش بکرێت، وەکو ئەو هەڵماتانەی منداڵی کۆیکردوونەتەوەو پاراستوونی، ئەمەش هەر وا بەشێك لە بوون و تەمەن و یادەوەری شاعیری داگیرکردووە، هەرچەندە لە تۆشدا بێت هەر بیری ئەوی دەکەوێتەوە:
فرمێسک ئیش کا بە تکاویی..
پیریی تا بێ ، تیری زیاتر با لەلاویی..
زانکۆ تا بێ دوورتر کەوێتەوە
جارێ له جارێکیان…
بە جۆرێ مەحاڵ بێ چاوم
بکەوێتەوە بە چاوی..
گرنگ نییە هیچ کامێکیان..
گرنگ ئەوەیه تۆ ماوی…
ئەم حاڵەتە لە شیعری (بریدا) شدا دووبارە خۆی دوپات دەکاتەوە، ئەوی شاعیر هەمیشە شتێکی بزرکردووە لە شوێنگەلێك، هەمیشە دوێنیشی خۆشترە لەمڕۆ، بۆیە بە حەسرەتەوە ئەمڕۆ لەیاد دەکات و دەگەڕێتەوە بۆ ئەو رۆژە جوانانە، هەرچەندە ئەمجارە ژینگەکە تاراوگە بێت، بەڵام دیارە هەر ئەو ساتانە خۆشتربوون ئەگینا مەلی خەیاڵی شاعیر هەڵنافڕێت بۆ ئەو دووراییانەو ئێرە لەیاد بکات، بەو مانایەی لاشە لێرەو گیان لەوێ، بۆشاییەکیش لە مندا هەمیشە چاوەڕوانی پڕبوونەوەیە..
بریدا..
ناوی تۆ تاوە بارانێک ، لە باشووری هۆڵنداوە ،
ئەخاتە ناو زەرفێکەوە و
بۆم ئەنێرێ ..و ناگاتە من..
جەردەکانی کوردایەتی ،
ئەیکەنەوە ، بۆ دۆلار و نەوت ئەگەڕێن
*
دوای تەواو بوون
ناخم پڕە لەو کەسانەی
هیوادار بووم یەک قسەیان لەگەڵ بکەم ،
بوار نەبوو..
هیواداربووم یەک پیاسەیان لەگەڵ بکەم..
یەک چا..
یەک قاوەیان لەگەڵ بخۆمەوە و..
کاتم نەبوو..
کاتیان نەبوو
وەک پەڕی باڵندەیەکی نەناسراو ،
زریانی ڕۆژگار بردنی..
زریانی ڕۆژگار بردمی..
خۆشەویستی مرۆڤ بۆ هەر شتێك بێت و لە هەر قۆناغێکی ژیانیدا بێت ئەوا خۆشەوستی پاك و باڵا دادەنرێت بە پاڵنەرێك بۆ سەرکەوتن و داهێنان ، وەك چۆن بیردۆزی <فيدروس> یش هەروابوو بۆ سوپایەك کە ئەگەرعەشقیان بۆ ئامانجەکانیان هەبێت و خۆشەویستی لە نێوانینادا بوونی هەبێت ئەوا هەر سەردەکەون، هەر خۆشەویستیشە کە وا لە مرۆڤ دەکات خودی راستەقینەی دەربخات، وەك چۆن زانستی دەروونناسی دەریخستووە کە جارانێك تێكچوونی مامەڵەو رەفتاری مرۆڤ دەگەڕێتەوە بۆ شکست و نەبوون و یان لەدەستدانی ئەو خۆشەویستییە ، چونکە پێداویستیەکی گیانلەبەرانە کە مانای ژیانی پێ دێتە دی، رەنگە ئەمەش بێت وا لە هاشم سەراج بکات لییا و فریباو ئەوانی تر بە کراسێکی شینی تەنکی ئاودامانەوە لە شەودا ببینێت لەگەڵ یەکێ لە فەیلەسوفەکاندا لەگەڵی بدوێن و سەراپای تژی جوانی و حەز بکەن، ئەمەیە ئەوەی نیمانە. بۆیە سوقرات وایدەبینێت ئەو عەشقەی نامێنێ و بەسەرچێ ئەوە راستەقینە نەبووە، خۆشەویستی بۆ ئەوانەیە نەمانبووەو یان لە دەستمانداوە، ئەو بەختەوەری لە جوانی و چاکەدا کۆ دەکاتەوە، هەرچەندە فەیلەسوفی رەشبینی ئەڵمانی (شۆپنهاوەر) وایدەبینێت کە خۆشەویستی پەردەیەکە بۆ حەزەکانمان و وامان لێدەکات بەدیهێنانی بەختەوەریمان لە کەسی بەرانبەردا ببینینەوە، ئەمەش فێڵێكی سروشتە بۆ وەچەخستنەوەو بەردەوام بوونی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەسەر گۆی زەوی.
فەلسەفەی شاعیری بە ئەزموونیش نەوازاد بەندی بەجۆرێکە کە مادام هەموو شتە ماتریالیستەکان هەر دواییان دێت با عەشقکەمان بگوێزینەوە بۆ مەیدانی ئایدیالیست و دنیای خولیاو ئەندێشەو شیعر، ئەوسا لەگەڵ یەکدا بە نەمری دەمێنینەوە، ئەمەیە عەشقی مەجازی و پاکیزەی عاریفانی وەک خواجە حافیزی شیرازی و مەولانای رۆمی و بێخودو …تاد
ڕۆژێک کە نامەوێ بڕوا … ئەو شیعرەی نەوزاد بەندییە کە دڵی تیا بەندبووەو دەیەوێت کات ڕاگیربکات، ئەو لێرەدا بە رونی جەخت لەسەر ئەو راستییەی سەرەوە دەکاتەوە و دەنووسێت:
ئەو ڕۆژەیشی کە من و تۆ
پێکەوە پیاسەیەک ئەکەین ،
وەک ڕۆژەکانی تر ئەڕوا..
با ئەو پیاسەیه هەر نەکەین ،
ئەو ڕۆژە خۆشە ، با نەڕوا..
ئەو کاتەی کە سەفەر ئەکەین..
لە کەناری دەریایەکا
لەگەڵ ئێوارە ، نان ئەخۆین…
ئەویش ئەڕوا..
کە ڕۆیشتیش ،
قەت ناپرسین کوا..
دە با ئەو سەفەرە نەکەین
ئەو نان و کەنار دەریایە..
ئەو ئێوارەیە ، با نەڕوا ؟
٭ ٭ ٭
تەنها له شیعرا دەرکەوە..
گەر بۆت لوا
هەر هۆی ئەم دیدگایەشە، کە شاعیر خۆشەویستییەکەی بە توخمەکانی گەردوونەوە دەبەستێتەوەو دەیانکاتە ملوانکەیەك بۆ گەردنی مەعشوقەکەی و گەر رۆژێك لە رۆژان بە یەکگەیشتن پێیدەبەخشێت، ئەو لە هەموو جوانی و دانەبڕان و ئەندێشەیەکدا (ئەو) دەبینێتەوە کە تەواوکەری بەشەکەی تری (من)ی شاعیرە، وشەو وێنەکان زۆر ئاڵۆز نین بەڵام هەموویان پێکەوە میهرەجانێکی ئاڵ و واڵایان سازاندووە کە شاعیر ئەوەی زەینی پەی پێ بردووە کردوویەتییە قوربانیی ڕێی جوانترین شێوازی دەربڕینی ئەو بۆ خستنە رووی هەست و سۆزو فام و دنیابینی خۆی.
کە باران هات پێی ئەڵێم ،
هەرچی کردووە ،
لەگەڵ خۆی بمبا..
دڵنیام لە ڕێ ، ئەتبینم..
کە بەفر هات پێی ئەڵێم ،
هەرچی کردووە ،
لە حەوشەکەمان خێمەیەک هەڵبا ،
دڵنیام لەوێ ، ئەتبینم..
تۆ..
لەناو باران و
بەفر و
درەخت و
شەقامە پاک و
ماکیاجکراوەکانای
تۆ..
لەناو شیعر و
چیرۆک و
فیلم و
دراما هەست بزوێن و
پڕ لە دابڕانەکانای
