
بەرماڵەکەی عەبدولەتیف و نیولیبرالیزمەکەی موئەید!.. سەمیر نوری
ئەم بەرماڵە بەوە ئەچی هەر خێری بۆ عەبدالطیف نەبێ بەڵکو فرسەتێکیش بێت موئەید ئەحەمدیش کاڵاکەی خۆی کە بابەتی نیولیبالیزمە بخاتە بازارەوە. “سەرمایەداری نیولیبرالیزم” چەمکێکی سەیرە وەک ئەوە وایە چەندان جۆری سەرمایەداری هەبێ نیولیبرالیزم جۆرێکی تری سەرمایەداری بێت وەک سەرمایەدای لیبرالیزم و سەرمایەداری ناسیونالیزم و سەرمایەداری ئیسلامیزم …هتد. بەڵام موئەید نەیتوانیوە شتێکی تازە لە سەر سەرمایەداری نیولیبرالیزم بڵێت بەغەیری باس کردنی سەرمایەداری بەگشتی و پەیوەندی کارو سەرمایە.
لەکاتێکدا نیولیبرالیزم زیاتر وەک بزوتنەوەیەک بورژوازی هاتوەتە کایەوە ووەک تیوریەکی ئابوری لە هەفتاکانی سەدەی ڕابردوەوە بە دوای توند بونەوەی قەیرانە ئابوریەکانی سەرمایەداری لە وڵاتە جیاجیاکانی جیهاندا، لە توند بونەوەی ئەم قەیرانە ئابوریانەی سەرمایەدا لە جیهاندا بە ڕوخانی دیواری بەرلین نیولیبرالیزمیش گەیشتوەتە ئەوجی خۆی لەبەرمبەر چینی کرێکار و شکست پێهێنانی بزوتنەوەی کرێکاریادا. لە کاتێکدا لە عێراق و کوردستانی عێراق لیبرالزمێک بوونی نەبوە و نیە وەک بزوتنەوەیەک تا ئەم ئیستا ئاڵ و گۆڕی بەسەردا هاتبێت دوای باڵا دەستی سەرمایەداری بازار ئازاد ئەمیش ببێ بە نیو لیبرالیزم. یان ڕونتر بڵێین لە کوردستان عێراق سەرمایەداری لیبراڵی بوونی نەبووە، ڕەقابەتی بازار ئازاد بوونی نەبوە ، تایبەتیکردنەوە ( privatization) کە تا ڕادەیەک لە ناوەڕاستی هەشتاکانەوە حکومەتی بەعس دەستی بۆ برد، لە شوێنی خۆی لۆقەداکات بە شوێنێک نەگەیشتوە بە گشتی سەرمایەی دەوڵەتی تا ئێستا کار دەکات هەموو سێکتەرە گەورەکانی ئابوری بەدەستی دەوڵەتەوەن، کرێکاران و کۆمەڵگە خاوەنی هیچ ڕێکخراوبونێکی یەکێتیە کرایکاریەکان نەبوون تا ئێستا هەڵمەتیان بۆ ببرێت و ڕابەرانی کڕیکاری هەمیشە ڕاونراون سەرکوتکراون و ” کاری هەرزان وکڕێکاری بێ دەنگ” داسەپێنراوە بەسەر چینی کرێکاردا، کرێکار چی هەبووە لەم وڵاتانەدا تا نیولیبرالیزم لێی بسەنێتەوە. بێکاری و هەژاری لەسەراسەری عێراق و کوردستان بێداد دەکات ئەمە نەک پەیوەندی بە نیولیبرالیزم و نیوکۆنزەرڤەتیڤەوە نەبوە بەلكو پەیوەندی بە بارۆخێکی تری سیاسی کۆمەڵایەتیەوە هەبوو بەتەواوی جێاوازە. زیاتر پەیوەندی باڵا دەستی باندە ئیسلامی و قەومیەکان و جەنگی تایەفی و قەومی ئیسلامی و بەتاڵان بردنی سەروەت وسامانی کۆمەڵگەوە هەیە.
ئەم مەفهومە زیاتر پەنایەکە بۆ بزوتنەوەی ئەنتی ئیمپریالیزم و خۆدرخستنێتی لەژێر ناوێکی تردا لە عێراقدا زۆر ناو بەتاڵ بێمانا و بێ ئەرزشە ، خۆدورخستنەوە لە ڕەخنەی ڕاستەوخۆ لە سەرمایەداری ئەم سەردەمە و سوێند خواردنە بە شۆڕشی کۆمۆنستی. ئەنتی ئیمپریالیزمێک کە خۆی لە ڕاوەستانەوە بەدژی تایبەتی کردنەوە ( پرایڤەتایزیشنەوە) هەیە نەک ڕەخنە لەسەرمایداری و خەبات لەدژی سەرمایداری. ئابوری عێراق هیچ پەیوەندیەکی بە نیولیبالیزم و ئابوری نیو لیبرالیەوە نیە، ناوێکی گونجاو بۆ ئابوری کوردستان و بۆ عێراق (کلپتۆکراسیە ) سەرمایەدای دزی وتاڵانی. سەرۆک حزبەکان و بەرپرسە سەربازیەکان و خاوەن عەمامە سپی و ڕەشيەکان بوون بە ملێار دێر. گەندەڵی و تاڵان بڕۆ لە عێراق بە ڕادەیەکە عێراق لە لستە ١٨٠ وڵاتی گەندەڵدا لە ژمارە ١٥٧ریزبەندیەکەدایە، عادل عەبدالمەهدی کاتێ وەزیری نەوت بوو لە ٢١٥ دەڵی لە ٢٠٠٣ بۆ ٢٠١٥ لە میزانیەی ٨٥٠ ملیار دۆلار ٤٥٠ ملیار دۆلاری بە هەدەر دراوە، دیارە عەبادی و بەرهەم ساڵح و ئەندامانی لێژنەی مالی پەرلەمان هەریەکەیان ئەم ژمارانە پشت راست دەکەنەوە بەڵام بەژمارەی جیاواز جیاواز، ماموەستایەکی ئابوری زانکۆی بەغدا عەبدالرحمن مەشهەدانی دەڵێ ئەو ژمارانە دەخرێنە ڕوو دەقیق نین ژمارەکە لە ٣٥٠ بۆ ٦٠٠ملیار دۆلارە لە ٢٠٠٦ وە بۆ ٢٠١٨، من تێناگەم بۆ موئەید ئاڵاوە بە برماڵەکەی عەبدولەتیفەوە ئایا ئەم ژمارانە یارمەتیت نادەن بەحسێکی دەقیقتر سەر ڕاست تر بکەیت؟. لە مناڵێکی کوردستان بپرسە پێت دەڵی بنەماڵەی بەرزانی و تاڵەبانی سەروەتی کۆمەڵگەی کوردستان حەپەلوش دەکەن. ئەمەیە ئابوری کلپتۆکراسی یانی ئابوری تاڵان بڕۆ وپەیدابوونی ئۆلیگارشیەکی خەتەرناک لە سیاسیەکان و جەنەڕاکان و پیاوە دینیەکان، ئەمە چی پەیوەندی هەیە بە ئابوری نیولیبراڵیەوە. بەڵام تۆ بۆ ئەوەی تیوریەکەت بگونجێنی دەئاڵیی بە برماڵەکەی عەبدولەتیفەوە نەک بە سەدان ملیاری دۆلاری تاڵانکراوی کۆمەلگەوە.
موئەید لەهەوڵی بۆ گونجاندنی ئەم کاڵایە “بەرماڵە” لەبازاڕی کاردا سەرەکەوتو نەبوە، قسەکانی عەبدولوتیف لە چاوپێکەوتنێکدا دەکاتە مەحەکی قسەکانی ، تا بڵێ ئەمە ئەتوانی کڕێنی بەشی”سهم” بێت، بەڵام ئەم بەشە هیچ مەردودێکی مادی نیە بۆ کڕێار، بەڵکو مەرودی دینی هەیە کە ئەمش هیچ ناخاتە سەر کەڵەکەی سەرمایە. “صكوك الغفران” چەکی لێبوردن کە قەشەکانی سەدەکانی ناوەڕاست دەستیان بۆ برد جیاوازیەکی وای نیە تەنها هیچ تێچویەکی نەبوو نە سەرمایەی گۆڕاو نە سەرمایەی نەگۆڕ بۆ ئەوان، من پێم وایە ئەم ” بەرماڵەش” لەو بابەتەیە و عەبدولەتیف هێچ سەرمایەیەکی لەو مزگەوتەدا سەرف نەکردوە نەک سەرمایە ناخاتە دروست کردنی مزگەوتەوە بەڵکو پارەکەی لە دەوڵەت و هێزەکۆنەپەرستەکانی کۆمەڵگە پەیدا دەکات بەشێوەی خێر وسەدەقەو شێوەیەکی ترە لە تاڵان و بڕۆی سەروەت و سامانی کۆمەڵگە. زیاتر ئەمە گەوجاندن و بەرەو دواوە بردنی کۆمەڵگەدا کار دەکات نەک لە سیستەمێکی ئابوری.
لەچی بارو دۆخێکدا عەبدولەتیف دەتوانی “بەرماڵ” بفرۆشێت، ئەمە خۆی مەسەلەیەکی زۆر گرنگە لە ڕون کردنەوەی بزوتنەوەی ئیسلامی و کارنامەی ئەوان بەتایبەت لەسەر سەرخانی کۆمەڵگە( بە قەولی موئەید سوپرستەرکچەر) کە موئەید لێرەدا زۆر باش گیری کردوە. نیولیبرالیزم لە عێراقدا ناونیشانێکە بۆ خەباتکردنی لەگەڵ ئاشە هەوایە مەزنەکاندا، وەک دۆنگیشوت، دوژمن بسازی و بچیتە جەنگیەوە، کۆمەلگە لەدوژمنی واقعی خۆی و ڕوو بەڕوی بوونەوەی دوربخەیتەوە بە ئەنقەست بێت یا لە تێنەگەیشتنەوە.
موئەید لە تیروانیەنەکەیدا ناچیەتە سەر ئیسلامی سیاسی و ناسیونالیزم. ناچیتە سەر تەکیەی شێخایەتی شێخەکانی کەسنەزان ، ناچیتە سەر داعش و جمهوری ئیسلامی و حەشدی شەعبی. ئەم بزوتنەویەیەی کە دەیەوێ کۆمەڵگە کاول بکات بەرە هەزاران ساڵ بەرەو دواوە بگەرێننەوە. لەمەش زیاتر ناچتە سەر ئەڵتەرناتیڤێک کە لەعێراقدا حاکمە بریتە لە دەسەڵاتی مۆزایکی دەسەڵاتی دین- نەتەوە – مەزهەب – عەشیرەت و داسەپاندنی پێناسەی دینی- قەومی عەشیرەتی، یان دەسەڵاتداری پشک پشکێنە. بەڵام خەڵکی عڕاق زۆر ڕۆشن بەم دەسەڵاتە و ئەم ئەڵتەرناتیڤ و دەسەڵاتی چەپکە گوڵەکە( مام جەلال) و حکومەتی مۆزایکی وتیان نا لەچەندان ڕاپەڕینی یەک لەدوای یەکدا بە تایبەتی لە شۆڕشی تشریندا چەندان حکومەتی عراقیان ڕوخاند و بارەگا ومەقەرەکانی حزبەکانی دەسەڵاتیان لە کوردستان سوتاند و پێچایەوە. نیولیبرالیزم ناونیشانێکە بۆ ئەوەی ڕەخنە لە ئەلتەرناتیڤی ئەم سەردەمەی سەرمایەداری لە وڵاتەکانی وەک عیراق و ئیران وئەفغانستان و لبنان نەگریت. خەڵکی عێران وتیان” باسم الدین باگونا الحرامیە” واتە بە ناوی دینەوە دزەکان دزیان لێکردین، جونکە سور دەزانن بەبەرچاویانەوە عەمامە بەسەر ملیارها دۆلاریان تاڵان کردوە نەک نیولیبرالیزم.
موئەید دەڵی ئیسلامیزم لە سەرخانی ( سوپەرستەرکچەرەکەی) کۆمەڵگە کار دەکات بەڵام وەڵامەکەی بە سکیولاریزم نادرێتەوە لە سەرخاندا وەڵام نادرێتەوە بەڵکو بە شۆڕشی کۆمۆنستی. دیارە ئەوەی ڕۆشنە موئەید ناتوانی پەیوەندی ئیسلامیزم و ژن ستیزی و نەبوونی ئازادیە مەدەنیە غەربیەکان ومافە جیهان شمولوکان و سکیولاریزم جێ بکاتەوە و پەنا دەباتە بەر نیولیبالیزم لەوێشدا گیر دەکات. ئەو لەوە حاڵی نابێت سەرمایەداری سەرتاپای جیهانی داگرتوە چیتر پیویستی بە سکیولاریزم و تەمەدونی غەربی و رفاه و دیموکراسی غەربی و هاوڵاتیبونی یەکسان نیە بۆ ئەوەی سەرمایەداری جێ بخات لە سەراسەری جیهاندا، ئەم ئامانجانە ئێستا کەوتوەتە ئەستۆی چینی کرێکار. ئیستا سەرمایەداری هەموو شوێنێکی داگرتوە. بەڵکو ئەلتەرناتیڤی موزایکی و نسبیەتی فەرهەنگی و ماڵتی کەچەریزم ، پۆستمۆدرینیزم رەواج پێ دەدات دەستی لە دەسکەوتەکانی لیبرالیزم هەڵگرتوە پیویستی پێی نیە بۆ ڕێ خۆشکردنی سەرمایەداری لەسەراسەری جیهاندا.
دیارە تیوری خەباتی چینایەتی کە مارکس تیوریەکەی دۆزیەوە، بە خەباتی چیناتەی چێنی کرێکار دەسپێدەکات ئامانجی ئەم خەباتە لە یەکەم هەنگاو سەرخانی کۆمەڵگە دەکاتە ئامانج نەک پەیوەندیەکانی بەرهەم هێنان و ڕوو بەڕو وبونەوەیە بە بزوتنەوە کۆمەڵایەتیە بورژوازیەکان و لێسەندنەوەی دەسەڵاتی سیاسیە لە هەنگاوی یەکمدا واتە لەسەرخانی کۆمەڵگەدا تێکۆشان دەست پێدا دەکات بەبێ گرتنە دەستی دەسەڵاتی سیاسی گۆڕین لە ژێرخاندا مەحاڵ و خەیاڵە. هەروەها موئەید لەم خەباتە لەسەرخاندا زیاتر مەبەسێتیتی بڵێ سکیولاریزم وەڵام نیە بەڵام ئەو وەڵامەکەی گشت گیرە بۆیە قسەکەی ئەو خەباتی بۆ دەسەڵاتی سیاسیش دەگرێتەوە کە ئەمەش دەکاتە هێچ نەکردن.
سکیولاریزم تەنها جیایی دین لە دەوڵەت ناگرێتەوە بەڵکو گەرانەوەی پێناسەی ئینسانی لەبەرمبەر پێناسەی دینی و قەومی و عەشیرەتی و هاوڵاتی بوون و یەکسانی ژن و پیاو و ئازادیە مەدەنیەکانیش دەگرێتەوە ، لە وڵاتێکی وەک عێراق وکوردستان ئەمڕۆ تەوەرەی خەباتی جەماوەری پێک دەهێنن، روخاندنی حکومەتی موزایکی کە لە نیوان سەرۆک جمهورێکی کورد سەرەک وەزیرانی شیعە و سەرۆک پەرلەمانی سونە و کە خەڵک پێیی دەڵیین حکومەتی پشک پشکێنە سەرەکی ترین خواستی شۆڕشی تشرین و لاوانی تشرین بوو و هەیە هەروەها شیعاری ” لا شیعیە لا سنیە نرید حکومە علمانیە” واتە نە سنە و نە شیعە دەسەڵاتێکی سکیولارمان دەوێت سەرلەوحەی خەباتی سەراسەری شۆڕشی تشرین بوو و هەیە و لە بەهاری عەربیش شیعاری سەرەکی ” نان، ئازادی، کەرامەتی ئینسانی” بوو، ئەگەر لەمە تێنەگەی دەبێ خۆت لەسروی کۆمەڵگەوە ببینی لە خەیاڵاتی خۆتدا مەلەبکەیت.
خەباتی لەسەرخاند (سوپەر سترەکچەردا ) تەوەرەی سەرەکی خەباتە وهەر لەوێشەوە دەچێتە پێشەوەو، عێراق و کوردستان تایبەتی خۆیان هەیە تەواو جیاوازە لەگەڵ بەریتانیاو ئەمەریکا و کەندا ….. سکیولاریزم و رفاه خواستی زۆربەی کۆمەڵگەیە نەفی کردنەوەی ئەم خەباتە بەمانای ئەوە دێت تۆ هیچ تێگەیشنێکت نیە بۆ بارو دۆخی تایبەت لە وڵاتێکی دیاریکراودا بەڵکو قسەی گشتی بێ بنەماو کار نەکردن دەخەیتە دەستوری کارتەوە، بۆیە بەرزکردنەوەی شۆڕشی کۆمۆنستی تەنها تایتڵێکە بۆ بێ ئیشی. ئێستا تێکۆشان بۆ دەوڵەتێکی سکیولاری نا قەومی نادینی بەشێکی جدی خەباتی چینایەتی پێکدەهێنێت و بەدەست هێنانی یەکسانی ژن و پیاو، باڵادەستی پێناسەی ئینسانی نەک پێناسەی قەومی دینی و عەشیرەتی، هاوڵاتی بوونی یەکسان، بەدەست هێنای مافە جیهان شمولەکان ، بەدەستهێنانی رفاه ” العیش الکریم” سەرلەوحەی خەباتی چینایەتین لە کوردستان ولەعێراق خەباتی واقعین لە دژی سەرمایەداری بۆ دامەزراندنی سۆشیالیزم.
ڕونکردنەوە: عەبدولەتیف شوێن بەرماڵێکی خستە بازارە لە مزگەوتی بەهەشت لە سلێمانی بە ٦٥٠ دۆلاری ئەمەریکی، لەم پەیوەندەدا موئەید ئەحمەد ووتاریکی لە فەیس بوک بڵاوکردەوە پەیوەستی کردوە بە نیولیبراڵیزمەوە.
سەمیر نوری