کوشتنی بەکر عەلی و خۆکوشتنی ژەنەڕاڵی پاییز و بەکوشتدانی کۆساری، وەک بەئاگانەهاتنەوەی شاعیران.. پێشەوا کاکەیی
شاعیران وەک شایەتحاڵی ژیان و ئاشکراکەری مانا، هەمیشە بابەتی ستاییش بوون، چونکە شاعیران دەتوانن شێوازی ناوازەی ئەزموونی خۆیان بە کار بهێنن بۆ گۆڕینی ژیانی سەرلێشێواو بۆ ژیانێکی مانادار، جۆرێک لە «گەڕانەوە بۆ دڵی ڕەسەن». بەڵام له جیهانی ئەمڕۆی به هەڵه ڕێکخستنی به هاکاندا، شیعر له شیعری ساختەدا تا دێت بێ بەها دەکرێت نەک دەبێت! و شاعیرانی ساخته دەستیان کردووه به کەڵک وەرگرتن له یاریی وشە سواوەکان و لابردنی نیگەرانییه بەها قورسەکان، ئەزموونه ساختەکانیان کردووەته قوربانی شیعر. ئەو شاعیرانەی کە ڕستەی درێژ و کورت لە هێزی زماندا ڕێک دەخەن، ناشیعری دەبەخشن بە مرۆڤەکان- شێوازی گێڕانەوەی بێباکانە، بەرکەوتنی هەستە لاوازەکان، نەمانی هۆشیاری ڕاستەقینە و هەستی خوێناوی، یاری و گواستنەوەی ئازاربەخش، ئەمە دەرکەوتنی ماندوویی شیعرە لە کۆتایی سەدەدا.
ئەم هۆکارانەی سەرەوە، زنجیرەک خۆکوشتی بەدوای خۆیدا هێنا و زنجیرەیەکیش کوشتنی لێکەوتەوە لە کۆی وڵاتانی جیهاندا. بە ئاوڕدانەوەیەک لە مێژووی خۆکوشتنی شاعیران و کوشتنی شاعیران، بێباکی سەردەم لە ئێستاماندا زیاتر دەردەکەوێت. شاعیرێک لەکاتی بانگەوازی «نیشتەجێبوونی شیعری»ـدا خۆی کوشت، کە پێشتریش شاعیرێک لە پێناو «نیشتەجێبوونی مرۆڤ»ـدا کوژرا. هەروەها شاعیرێکیش بە تەور کوژرا لە پێناو ئەوەی «دەبێت وەک من بیر بکەیتەوە تا نیشتەجێ بیت، دەنا یاخی ببە». دوای ئەو کارەساتە گەورەیەی کە بە هۆی ئەقڵانێتی ئامرازیی و ئەقڵانێتی مێژووییەوە لە سەدەی بیستەمدا درووست بوو، خەڵک داوای دەرکەوتنی ئەقڵانێتی مرۆڤدۆستانەیان کرد؛ بەڵام لە قەرەباڵغی کۆتاییی سەدەدا دیمەنێکی خۆکوشتنی شاعیران زیاتر بوو.
تەنیا لە ماوەی چەند ساڵێکدا، «لە چاوترووکانێکدا»، شاعیران خرانە «پەراوێز»ەوە. تا دێت زمان دەئاوسێت، بیرکردنەوەکان سفر دەبنەوە، شیعر هەڵدەبزرکێت، بیرکردنەوە شیعرییەکان نامێنن و جیهان دەبێتە جیهانێکی «نووسراو».- [ڕەنگە]؛ کاتێک ژەنەڕاڵ لە ماڵەکەی خۆیدا خۆی بە پەتێکدا هەڵواسی، بۆ ئەوە بووبێت خۆکوشتنی لە شیعرەوە وەرگێڕابێتەوە سەر دۆخی کەتواربوونی، هەر وەک چۆن بە «چاوە ماندووەکانی» بووبێت کە بینیبێتی شیعر لە کۆتایی سەدەدا ڕەگ و ڕیشەی خۆی لە دەست دەدات و لەژێر فشاری بەکارهێنانی بازرگانی و ئەقڵانێتی تەکنۆلۆژیدا دەڕوات و لە لێواری لەناوچووندا دەبێت، بۆیە بڕیاریدا خۆی بڕوات. ئەمە ئەگەرێکە کە چیدی شیعر، شاعیر وەک نیشتەجێبوونی خۆیشی قەبووڵ نییە.
خۆکوشتنی شاعیرێک بوو بە ڕژدیترین ڕووداو لە دیمەنی ڕۆشنبیری ساڵانی نەوەدەکاندا. ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم ڕووکارەی ژیان و مردن و گەڕانەوە بۆ سەرەتای ڕێگای هەڵە و گەڕانەوە بۆ بناغەی بیرکردنەوە و گەڕانەوە بۆ ئەقڵانێتی بەها، بەئاگاهاتنەوەی نوێی میللەتە بۆ جیهانی نوێ و هەروەها لە جیهانێکی پڕ لە ئارەزووی ماتریالیزمدا، ئێمە شیعر بە کار دەهێنین بۆ تێگەیشتن لە گەشتی نوێبوونەوەی ڕۆح.
(بەکر عەلی)ـی شاعیر، لە دواساتی ژیانیدا، هەڵوێست و مافی ژیانی خەڵکی چەوساوە و گەڕەکی حامیەی سلێمانی کردە هاوسەنگی ژیانی خۆی و دوا شیعری خۆی، کە لە لایەن کەسانی پارێزگاری سلێمانییەوە تیرۆر کرا. ڕاستە بەکر عەلییش وەک بیر سەر بە چەپ بوو، بەڵام ئەو مانیفێستۆی ئەوەی دەکرد کە وەک خودی مرۆڤێکی سەربەخۆ ئامادەییبوونی هەبێت کە پێویستە لەسەر چینی هەژاران و کرێکاران بە دەنگ بێت کە خۆیشی سەر بەو چینە هەژارەیە. ئەو کات دەسەڵاتی چەتەگەری کوردایەتیی کە حیزبەکان لەو کاتەدا لە لایەکەوە کەوتبوونە بەکوشتدانی خەڵکی لە شەڕی ناوخۆ و لە لایەکی تریشەوە دەستیان کردبوو بە چەوسانەوەی خەڵکی و برسیکردن و کوشتن. مردن، بیرکردنەوە و ئازارە نەگێڕدراوەکان لەگەڵ خۆیدا دەبات. ئەم مردنە قورسە نەک هەر نیشانەیەکی گەورەی پرسیار بۆ هەموو مرۆڤێکی زیندوو بە جێ دەهێڵێت، بەڵکوو ئاماژەیە بۆ بە نایاساییبوون و «سووکیی ژیانی بیرکەرەوەکان» لە لایەن دەسەڵاتی کوردییەوە کە دواتر گەشەی پێدرا تا گەیشتە سۆرانی مامەحەمە و سەردەشت عوسمان و کاوە گەرمیانی و چەندانی تر…
ڕەنگە، مەرگی شیعری شاعیر لای ژەنەڕاڵ ئیرۆنییەکی گەورە و ئاماژەیەکی هۆشیار بێت بۆ ژیانێکی بێ بایەخی ساڵانی نەوەدەکان. دەرەنجامی خۆکوشتنی شاعیر ئەوەیە کە دەزانێت شاعیر لە بیر دەکرێت و پێشی وایە کە ئیدی ئەو شیعری لە بیر ناکرێت. شاعیر، وەک گەڕان و لێپرسینەوەی ڕۆحی ئەم سەردەمە، لە سەردەمێکدا خۆی کوشت کە پڕ شاعیر و ئامادەییی شاعیرانەی تێدا نەبوو، سەردەمێک کە پێویستی بە شاعیران و سرووشتی شیعری و هەستی شیعری بوو. شاعیر لە کاریگەرییەوە تا سنووری بیرکردنەوە و ڕۆح و ئەزموون و هەستی دۆڕان و نائومێدی کە تەنیا دوای ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستییەکان دەتوانێت بێدەنگ بمێنێتەوە، مرد. خۆکوشتنی شاعیر فۆرمێکی توندڕەوی تەنیایی نەبوو، بەڵکوو چەقبەستوویی مرۆڤێکی شیعریی و نائامادەیی شاعیران بوو.
هەرچی لای کۆسارییە، ڕاستە شاعیرێکی ڕاستگۆ و چاونەترس بوو، لێ نە سەر بە ڕەوتی خۆکوشتن بوو کە لە ڕێی نائومێدییەوە پێی بگات، نە سەر بە ڕەوتی کوژراو بوو کە دەسەڵاتی ستەمکار بهەژێنێت، ئەو شاعیرێکی ڕادیکاڵ و لیریکی نەبوو، بەڵکوو لە هەناوی ئایدیۆلۆیا و شیعری بەرگریی دینیی و نەتەوەییەوە سەری دەر هێنابوو. ڕاستە شیعری تری هەن، بەڵام سەر بە ڕەوتێک بوو کە لە پێناویدا خۆی بکوژێت و لە بەرانبەریشدا بکوژێت و بشکوژرێت. دواجار بە هۆی ئەوەی کە لە بەرەیەکی حیزبییەوە دەجەنگا دژی حیزبێکی تر و ئایدیایەکی تر، بە تەور کوژرا. لەگەڵ ئەوەیشدا، بەرانبەرەکەی- نەیارەکەی کەوتبایە بەردەستی، بە تەور و تفەنگ دەیکوشت. بۆیە کوشتنی ئەو نە جوانییەکە کە هەموومان تێیدا بەشدار بین و نە توندڕەوییەکە کە هەموومان قەبووڵی بکەین، بەڵام دواجار ئەوە بۆ خوێنەری شیعر و مرۆڤ گرنگە کە کوشتن ڕەت بکرێتەوە. بۆیە کوشتنی ئەو کوشتنێکی نامرۆڤانە بوو، بەڵام ئەویش لە بەرانبەر مرۆڤدا وەک فریشتەئاسا مامەڵەی نەدەکرد، بەڵکوو وەک شۆڕشگێڕێکی ئایینی نەک نیشتمانی، ئامادەیی هەبوو. یانی ئەو لە ڕێی تاکەوە بیری نەدەکردەوە، بەڵکوو لە سەرەوە بیری پێ دەکرایەوە، لە سەرەوە فەرمانی کوشتن و خۆکوشتنی بۆ دەردەچوو. لە سەرەوە دانوستاندن و ڕەتکردنەوەی قەبووڵ بوو. لە کاتێکدا ژەنەڕاڵی پاییز، مردنێک نەبوو لەوی دیکەوە پێی بگات، خۆی پێی گەیشتبوو. بەکر عەلییش دژی خۆکوشتن و کوشتن بوو، بەڵام ڕێیەکی گرتبووە بەر تا هەموون تێیدا بە شێوەیەکی دادپەروەرانە بژین، بەڵام تێیدا کوژرا.
ژەنەڕاڵی پاییز بۆ دەرکەوتنی بەهای ژیانی خۆی، خۆی دەکوژێت. ڕەنگە ئەدەبیاتی کولتووری نەریتی کوردی لە [گیان بەخت بکە لە پێناو ڕاست و درووستی]ـیەوە دەست پێ بکات، کە واتایەکی ڕاستەوخۆی سەیرکردنی دڵ و ڕۆحیشی هەیە. پاشەکشەکردن لە جەنجاڵی دنیای ئێستا و پاراستنی هەقیقەتی ڕۆح، بەدواداچوونی بێوچانی فەیلەسووفە شیعرییەکانە، بۆیە شاعیر وای بیر کردووەتەوە: کە جەماوەر نەیتوانیوە شاعیری لە بیر بێت، بۆیە خۆی دەکوژێت. هەرچی بەکر عەلییە، ئەو جەماوەری لە بیر بوو تا خۆی وەک شاعیری لە بیر بێت. خۆی لە بیر بوو وەک مرۆڤ کە لەگەڵ خەڵکی گەڕەکە هەژارنشین و خانووە قوڕینەکاندا بژیێت، بۆیە پێچەوانەی ئەوانی تر، گوتاری دا و خۆی نەکوشت بەڵکوو هەموومانی کوشت لە بێدەنگیدا کە تا ئێستا نەمانتوانیوە بکوژەکە بدەینە دادگا کە بەکر عەلی لە پێناو هەمووماندا خۆی بە کوشتن دا. لەو ماوەیەشدا، ماعیرێکی میتی کەناڵی ڕووداو بەرپرسی بکوژ لەگەڵ باڵۆنەکەیدا بەرز دەبنەوە بەرەو ئاسمان تا وەک دیمەنێکی پاک لێی بڕوانین. دەی ئێمە جگە لە تفکردن لە کاکی ماعیر و بکوژ، هەق نییە شتێکی تر بڵێین، چونکە گوتن لە گوتن دەکەوێت.
ژەنەڕاڵی پاییز بە هۆی خۆکوشتنەوە بوو کە وەک شاعیرێک ڕێگەی خۆی گرتە بەر. لەبەر ئەوەی شاعیر پێشوەختە و بەپەلە خۆی نەکوشتووە، بەڵکوو لە هەشتاکانەوە لەناو شیعری ئەویندا خۆی بۆ یار کوشتووە کە شیعرگەلێکی هەن خۆکوشتنی خۆی تێدا تۆمار دەکات. هەر وەک چۆن چەندین شاعیری ئەورووپا هاوڕێکانیان لە مردنیان ئاگادار دەکەنەوە، بەڵام کەس گوێیان پێنادات تا خۆکوشتنیان ڕایاندەچڵەکێنێت. ژەنەڕاڵیش ئاوها پێش خۆکوشتنی، مردنی خۆی لەناو شیعردا خستبووە گەڕ، کەس پێشی پێنەگرت، لەناو مردندا ڕاکشابوو، بەڵام هەمیشە شاعیرانە ئامادەیی هەبوو لەسەر شەقام و جووڵە و پەیڤی ڕۆژانەی کردبووە جێگرەوەی شیعر. هەرچی بەکر عەلییە، هەرگیز کایەی شیعرییەکەی نەگەیشتە کایەی «ڕێگا تەواوبووەکەی». کوشتنی لە لایەن دەسەڵاتی پارێزگارەوە وای لێدەکات پێشوەختە ماڵاوایی لە شیعر بکات، بەڵام لەناو چرکەساتی ئامادەییی شاعیربووندا ماڵاوایی لێکردین. ماڵاواییکردن لە شیعر لای ژەنەڕاڵ تەنیا دەتوانێت وا لە خەڵک بکات کە شیعر بێسوودە و شاعیر شیعری بە جێ هێشتووە. شاعیر بووەتە زیادەڕۆیی و شیعریش هەروا. لە کاتێکدا، خەڵک ماتەمینیان بۆ شاعیر گێڕا و ئێستاش وازیان لە شیعرەکانیان نەهێناوە، چونکە شیعری هەمیشە زیندووە. مردنی شاعیر تەنیا شتێکە کە دوای نانخواردنی ئێوارە باسی دەکەن، گەڵایەکی پاییزی لەرزۆکە لە دیمەنە بێ بایەخ و بێزارکەرەکانیاندا و پەڕێکە کە بۆ ڕازاندنەوەی تێگەیشتن لە کولتووری خۆیان بە کاری دەهێنن. هەرچی کۆساری بوو، سوودی لە ئەزموونی شۆڕشگێڕی و دەنگ و شیعری بەرگری وەرگرتبوو، هەم شێوازێکی شێرکۆئاسای هەبوو بۆ بەرگری، کە سەردەمی بەرگری کۆتایی نەهاتبوو، هەم شێوازی خوێندنەوەیشی کەڵکی لێ وەرگرتبوو تا خرۆش بداتە هەوادارانی و پەلکێشیان بکات بۆ ناو ڕەوتەکەی؛ بەڵام لە گوتنی شیعردا ڕاستگۆ و بوێر، سڵی نەدەکردەوە لە لایەنی بەرانبەر. بە جۆرێک لە جۆرەکان ئەویش دژی ئەو دەسەڵاتە چەتەگەرییە دەجەنگا، بەڵام حیزبەکەی خۆیشی لەو چەتەگەرییەی دوای کۆڕەو و شەڕی ناوخۆ درێغی نەکردووە.
بۆیە لەم سەدەیەی ئازاردا، لەم سەدەیەی خەمی دەستکەوت و زیانەکاندا، لەم وەرچەرخانە مێژووییە پڕ لە هیوا و نائومێدییەدا «هیوا لە نائومێدیدا، نائومێدی لە هیوادا»، لەو ساتەدا، کە شاعیرێک خۆی بکوژێت، شیعری دەمێنێت کە شیعر بووبێت، بەڵام خۆی تا ئێوارە لەناو تۆڕی کۆمەڵایتیدا وێنەکەی وەک تەرمێک دەستاودەستی پێ دەکرێت تا بەیانییەکەی بە یەکجاری دەینێژن لە چاو و دڵدا. شاعیران وە ئاگا دەهێنمەوە، کە هەوڵدەن لە شیعردا زۆرتر بژیین تا هیچ نەبێت دواتر کەمێک بژیین.
