
ڕۆمانی حەشری ئاشقان و حەشركرن بە ئشق!.. سەدیق سەعید ڕواندزی
بێگومان خۆشەویستی وەك هەستێكی دەروونی وكۆمەڵایەتی و هاوكات پەیوەندییەكی ڕوحی نێوان مرۆڤەكان، ڕووداوێكی گرنگە لە ژیانی مرۆڤەكان بە گشتی. بگرە لە هەندێ كاتدا ئەو ڕووداوە ژیانی مرۆڤ بە ئاراستەیەك دەگۆڕێت كە ببێتە مرۆڤێكی جیا لەوەی كە پێشووتر هەبوو. خۆشەویستی غەریزەیەكی سروشتییە و لە ناخی هەموومان دا هەیە. مرۆڤ بێ خۆشەویستی ناژیت.ڕووبەرێكی بەرفراوان لە ئەزموونی ئەدەبیات بە گشتی و شیعریش بە تایبەتی، ڕەنگدانەوەی ئەزموونی عشق و خۆشەویستییە وتیایدا چیرۆك و سەربوردەی عشقی نێوان مرۆڤەكانمان بۆ باس دەكەن لەوەی كە ڕوویداوە. تاكو ئێستاش داستانەكانی وەك:- مەم و زین وشیرین و فەرهاد وئەسمەر و مامەرو، لە نێو ئەدەبیاتی فۆلكلۆری ئێمەدا بە زیندووی ماونەتەوە و نەوە لە دوای نەوە گوێبیستی دەبن. لە كاتێكدا بە درێژایی ئەو مێژووە، چەندین ڕووداوی تر ڕوویانداوە كەچی لە بیركراون. وەلێ ئەم داستانانە چونكە پەیوەندییان بە خۆشەویستی هەیە، دەبینین تاكو ئێستاش ماونەتەوە. خۆشەویستی ڕەگەزی بەرامبەر، جۆرە خۆشەویستییەكی تایبەتمەندە و بەراورد ناكرێت لەگەڵ هیچ جۆرە خۆشەویستییەكی دیكە. دیارە ئەمەش بۆ سروشتی ئەو جۆرە پەیوەندییە ڕوحی و دەروونییە دەگەڕێتەوە كە مرۆڤەكان بە یەكتری دەبەستێتەوە. نەك هەرئەمە، بگرە لە زۆر كاتدا لەئەزموونی خۆشەویستی نێوان هەردوو ڕەگەزدا، پرۆسەی دۆنادۆن دێتە كایەوە. واتە تێكەڵاوبوونی ڕوحی نێوان هەردووكیان تا ئەو ڕادەیەی دەتوێنەوە لە یەكتری. بە مانایەكی تر، لە ئەزموونی خۆشەویستیدا، هەردوو ڕەگەز بوونی خۆیان لە بوونی یەكتردەبیننەوە، هەرئەمەشە وادەكات كاتێ مرۆڤ خۆشەویستەكەی لە دەست دەدات، ئیدی كۆتایی بەژیانی خۆشی بێنێت، چونكە بە تێگەیشتنی خۆی ژیانی ئەویش دوای خۆشەویستەكەی كۆتایی هاتووە. ئەمەش پەیوەستە بەو ئاوێزانبوونە ڕوحییەی نێوان خۆشەویستەكان. تاكە دیاردەیەك لە ژیانی مرۆڤەكاندا كە بشێ پێوانە نەكرێت ڕادەی خۆشەویستی ئێمەیە بۆ بەرامبەرەكەمان، ئەگەر سنوور لە بەردەم هەموو دیاردەكانی دیكەی ژیاندا هەبێت، ئەوا لە بەردەم خۆشەویستیدا هیچ سنوورێكی دیاریكراو نییە، ئەندازەیەك نییە ئاستی خۆشەویستی ئێمە بۆ بەرامبەرەكەمان بكێشێت. هەر ئەمەشە كاتێ مرۆڤ وەسفی خۆشەویستی خۆی بۆ بەرامبەرەكەی دەكات، هەوڵدەدات ئەم خۆشەویستییە هاوشێوەی هەموو شتێكی ئەم گەردوونە نیشان بدات. دەكات. ئینگلیزەكان دەڵێن:(خۆشەویستی ڕاستە قینە كۆتایی نایەت، ئەگەر كۆتایی هات، مانای وایە ڕاستەقینە نەبووە) یاخود زۆرجار دەگوترێت، جوانترین و گەورەترین و نەمرترین عشق، ئەو عشقەیە كە بە ناكامی كۆتایی دێت. دیاردەی عشق و خۆشەویستی نێوان هەردوو ڕەگەزەكە، تا ژیان و مرۆڤایەتی ماوە دەمێنن و بەردەوام دەبن، بەڵام مەرج نییە هەموو مرۆڤێك عاشق بێت و ئەزموونی عشق و خۆشەویستی بكات، چونكە ئەو ئەزموونە، تایبەت و هەستپێنەكراوە. ئێمە خۆشمان نازانین، بۆچی عاشقی یەكێك دەبین، بەڵام كەسێكی دیكەمان ناكەوێتە نێو دڵ و دیدە و خۆشمان ناوێت كە زۆر لەو جوانتر و سەرنجڕاكێشترە، كەواتا هەر باسكردنێك لە ئەزموونی خۆشەویستی كەسەكان، باسكردنێكی ناتەواوە بەو پێیەی باس لە كردەیەك دەكەین، كە خۆمان ئەزموونمان نەكردووە، بەڵكو لە دوورەوە بەریدەكەوین، بۆیە هیچ كەسێك ناتوانێت گوزارشت لە عشق و پەیوەندی خۆشەویستی ئەویتر بكات. ڕۆمانی (حەشری ئاشقان) (1) لەسەر زاری كۆمەڵێك مرۆڤەوە، باس لە پەیوەندی خۆشەویستی نێوان هەردوو ڕەگەزەكە، ئاریشە خێزانی و كۆمەڵایەتییەكانی كۆمەڵگەی كوردی، بە تایبەتیش لە سەردەمی دنیای مەجازی تەكنەلۆژیادا دەكات. ئەو ڕۆمانە، هەربەشە و بە سەر گوزشتەی كارەكتەرێك دەست پێ دەكات. مەم كوڕی مەلا جیهادە، هاوڕێی لاسە، ڕۆژێك لاس لە دواوەی خۆی سواری ماتۆڕەكەی دەكات، ئیدی مەم بە هۆی بەركەوتنی بەجەستەی لاس، چووكی هەڵدەستێت و لە ڕووی دەروونییەوە دەشڵەژێت و لاس خۆشی هەستی بەو بارە نا ئاسایە كردووە. خەزال و زین، دوو هاوڕێی كچن، بەڵام جۆرێك لە هەستی هاوڕەگەزییان بۆ یەكتری هەیە، بە تایبەتیش ئەو كاتەی خەزاڵ شان و ملی زین، دەشێلێت و بەر جەستەی دەكەوێت، ئەویش بە هەمان شێوەی مەم، لە ڕووی دەروونییەوە دەشۆكێت. سیامەند، كوڕی ژەنیا و لەرینە، ئەو بە منداڵی هەڵگیراوەتەوە و لە بنەڕەتدا دایكی ژنێكی ناتەواوی سەرشەقامەكان بووەو دەیان پیاو دەستدرێژیان كردۆتە سەر و بەو هۆیەوە لە كاتی بوونی سیامەند، دایكی بە سەریەوە دەمرێت و ژەنیا و لەرینیش وەك منداڵێكی هەڵگیراوە، دەیگرنە خۆ و لە كۆتاییدا بەو نهێنییە دەزانێت. شیرین و فەرهاد، چەندین ساڵ عاشقی یەكتر بوونە، لە زانكۆ یەكتری دەناسن و پەیوەندی خۆشەویستی لە نێوانیان دروست دەبێت، ئەو پەیوەندییە بە هاوسەرگیریی كۆتایی دێت، بەڵام ناكۆكییە خێزانییەكانی نێوانیان و ڕۆتینی ڕۆژانەی ژیان، هەردووكیان لە بەر چاوی یەكتری دەخات و لە یەك جیا دەبنەوە و خەزاڵ بەرهەمی ئەو دایك و باوكە بە یەك ناكۆكەیە. زین، كچێكە دایك و باوكێكی ناكۆكی هەیە و هەریەكەیان ناپاكی لەگەڵ ئەویتر دەكات و پەیوەندی تریان هەیە و خۆشیان بەو پەیوەندییە دەزانن و بۆ یەكتری باس دەكەن. زین، پەیوەندی لەگەڵ كوڕێك دەبەستێت، كوڕەكە قۆز و باڵابەرز و جوان و سەرنجڕاكێشە. كامەران و ڕۆزانا، پەیوەندی خۆشەویستی لە نێوانیاندا هەیە، بەڵام دایك و باوكی كامەران، بە پاساوی ئەوەی ماڵی ڕۆزانا هەژارن و لە ڕووی پێگەی كۆمەڵایەتییەوە لە ئاستی ئەوان نین، ڕەتی دەكەنەوە كامەران ئەو كچە بێنێت، كامەران ماڵ جێدێڵێت و دەچێتە ماڵی سیامەندی هاوڕێی و لەوێ دەژیت. بە گشتی پەیوەندی نێوان كۆی كارەكتەرەكانی ڕۆمانەكە، لە سەر پرسی سۆزداریی و خێزانی و خۆشەویستییە. بێگومان لە كۆمەڵگەی ئێمەدا، ڕوانگەی پیاو بۆ ژن، هەمیشە ڕوانگەیەكی سێكسواڵیەتییە، بەو مانایەی كە ژن دەبینێت، ئەوا بەر لە هەموو شتێك جەستە و لەش ولاری لە نێو دید و هزری خۆیدا وێنا دەكات. ئیدی ژن بە هەموو بوونی خۆیەوە، بچووك دەكاتەوە لەو ماكە سێكسییەی لە پەیوەندی نێوان ئەو و پیاودا هەیە. بگرە لە پەیوەندی سۆزداری نێوان هەردوو ڕەگەزەكەش، چونكە ئەو دیدگایەی پیاو زاڵە، ئیدی سەرەنجام ئەو پەیوەندییانەشی كە بە هاوسەرگیری كۆتایان دێت دەمرن، چونكە لە بنەڕەتدا ئەوەی هەبووە عەشق و خۆشەویستی نەبووە، بەڵكو حەز و ماكەكانە، بەڵام (یەكێك لە نیشانەكانی خۆشەویستی تێر نەبوونە بە خۆشەویستی ) (2) كەواتا لە پەیوەدنی خۆشەویستی ڕوحیدا، ئەو بەریەككەوتنە جەستەیی و سێكسواڵییەتییە هیچ بەهایەكی ئەوتۆی نییە، چونكە پێداویستی دەروونی و ڕوحی، لە پێشەوەی ماكەكانە بە پێچەوانەی سێكس و ئاوێتەبوونی جەستەیی. ( سێكس هەڵگری پەیامێكە دەڵێ من حەزم لێتە و ئیشتهات دەكەم ) (3) نووسەری ڕۆمانەكە، چونكە هەمان دیدگای سێكسواڵیەتییانەی بۆ پەیوەندیی خۆشەویستی كە لە ڕووبەرە كۆمەڵایەتی و میللییەكەی كۆمەڵگەی ئێمە وەك نەریتی كۆمەڵایەتی هەیە، ئیدی لەو سۆنگەیەوە پەیوەندی نێوان كارەكتەرەكانی ڕۆمانەكەی، كە لە بنەڕەتدا هیچ پەیوەندی بە پرسی عشق و خۆشەویستییەوە نییە، وەك عەشق دەبینێت. تەنانەت ئەو هەستی هۆمۆیەی نێوان لاس و مەم وەك دوو كوڕ، خەزال و زین وەك دوو كچ، كە بۆ یەكتری هەیانە، لەو ڕۆمانەدا وەك عشق وێنا دەكرێت، لە كاتێكدا هەموومان دەزانین ئەو پەیوەندییە ناسرووشتی، ناكۆمەڵایەتی و نەگونجاوە، هیچ پەیوەندی بەعشقەوە نییە، كەچی لاس بە مەم دەڵێت:(عەشقێك هەیە ئەویش عشقی نێر بۆ نێرە ) (4)، ئەم دیاردەیە ناسرووشتیی و ناكۆمەڵایەتییە، وەك سێكسێكی جیاواز، ڕەت كراوە و نەگونجاو لەگەڵ ئادابی گشتی و ڕەگەزیش و وەك حاڵەتێكی نامۆ و ڕێزپەر لە نێو هەموو كۆمەڵگەكان بە كۆمەڵگەی كوردیشەوە هەیە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەم جۆرە هەست و پەیوەندییانە دەچنە خانەی عشق وەك ئەوەی ڕۆماننووس وێنای كردووە؟ یاخود لەرین و ژەنییار، پێشتر بە یەكەوە لە زانكۆبوونە، پەیوەندییەكی خۆشەویستی قووڵ لە نێوانیان دروست دەبێت و سەرەنجام لە ماڵێكدا بە یەكەوە وەك دوو هاوسەر ژیانێكی نوێ دەست پێ دەكەن، بەڵام ڕۆتینی ژیان و كێشە خێزانی و بەركەوتنەكانی ژیانی ژن و مێردایەتی، هەردووكیان لە بەرچاوی یەكتری دەخەن، بۆیە هەریەكەیان لەكاتێكدا هێشتا هەر هاوسەری یەكترین، كەچی پەیوەندی سێكسی لەگەڵ ژن و پیاوی دیكە دەبەستن و بۆ یەكتریشی باس دەكەن كە ئەمەش پێچەوانەی عشقە و لەبنەڕەتدا ئەوان لەسەر بنەمای جەستەو غەریزە، لە ژێر ناوی خۆشەویستیدا بەیەك گەیشتوون. لە عشقدا مەعشوق یەكە، ئەو پەیوەندییەی لە نێوان عاشق و مەعشوق وەك دوو ڕەگەزی جیاواز هەیە، هیچ واقیعێكی كۆمەڵایەتییانەی ژیان و هیچ ڕۆژگار و زەمەنێك كاڵی ناكاتەوە ( مەم لەو یەكەم ساتەوەی زینی خۆشویست تا ئەو ساتەی مرد، سەڕەڕای ئەو هەموو ڕێگڕی و ئازارەی لەبەردەم عشقەكەیدا هەبوون هەر زینی خۆشویست ) (5) چونكە لە عشقدا، ئەویتری جێگرەوە بە مانا ڕوحانی و سۆزدارییەكەی بوونی نییە. لە تێڕوانینی عاشقدا، یەك مرۆڤ، یەك عاشق و خۆشەویست هەیە و بەدەر لەو ڕوانگە تاكانەیە، ئیدی هەموو پەیوەندییەكانی دیكە، دەچنە خانەی پەیوەندی سۆزداریی و خۆشەویستی فریودەرانە، بۆیە دەبینین عاشقەكان لە دوای مردن و نەگەیشتن بە عشقەكەیان، هەرگیز ناتوانن جارێكی دیكە عاشق ببنەوە ( ئەوانەی خۆیان دەكوژن لەبەر ئەوەیە بە بێ خۆشەویستەكەیان، خۆیان بە هیچ دادەنێن و دوای ئەو چیتر ژیان بە شایستە نازانن لە پێناویدا بژین)(6). بێگومان عشق پرسێكی گشتی و كۆمەڵایەتییانەی ژیان نییە، ڕووداوێك نییە لە ژیانی هەموو مرۆڤەكان ڕووبدات، داستانەكانی عشق و خۆشەویستی لە ڕابردوودا، بەڕوونی هەڵگری ئەو پەیامەن كە عشق ئەزموونێكی زۆر كەسی و تایبەتییانەی ژیانەی مرۆڤەكانە و مەرج نییە هەر پەیوەندییەك گەر خۆشەویستیش بوو، دەلالەت لە مەسەلەی عشق بكات، لەو سۆنگەیەوە كاتێ سیامەند لە ڕۆمانەكەدا بە كامەرانی هاوڕێی دەڵێت:( زۆرینەی هەرە زۆری خەڵكی دەتوانن عاشق بن و عشق پەتایەكی گشتییە) (7) لە ڕاستیدا ئەمە دیدگایەكی ناعاشقانەیە و پەیوەندی بە عشقەوە نییە، ڕۆزانا كاتێ پشت لە بە ناوی عشق خۆی و كامەران دەكات و لەگەل كوڕێكی دیكە هاوسەرگیری دەكات، ئەمە مانای وایە هەر لە بنەڕەتەوە شتێك لە نێوان ئەو و كامەراندا بە ناوی عشق نەبووە، بەڵكو حەزێكی جەستەیی و سێكسی بووە، كە ئەمەش دەشێ لە هەموو ژن و پیاوێكدا بەرجەستە ببێت بە پیچەوانەی عشق، بەڵام( كاتێ عشق بە سەر غەریزەدا سەركەوت ئەوا لایەنی جەستەیی و چێژ و خۆشی و سێكس فەرامۆش دەكات و بەرە و ڕوحی كەسەكان دەچێت)(8) لەكۆمەڵگەی ئێمەدا، چونكە عشق و خۆشەویستی لە سێكسكردن دەبینین، ئیدی پێمان وایە دەبێ ئەو پەیوەندییە، دواجار بە یەكەگەیشتن و ئاوێزانبوونی جەستەیی و سێكسكردن كۆتایی بێت. لێرەوەش كاتێ مرۆڤەكان لەو حەزە تێر دەبن، ئیدی وردە وردە، ئەو هەست و خۆشەویستی و عەشقەی پێشتر بۆ یەكتریان هەبووە نامێنێت، چونكە لە بنەڕەتدا عشق و خۆشەویستی ڕاستەقینە نەبووە. بەڵكو نووسەر لە ڕاستیدا بە ناوی عشقەوە، حەشرێكی بە عشق كردووە، با بە دەواری شڕی نەكردووە! عشق زۆر گەورەتر و پیرۆزتر مەزنترە، لەو دیدە سێكسواڵییەی كارەكتەرەكانی ئەو بە ناو ڕۆمانە، وەك مرۆڤ بۆ عشق هەیانە. عشق ئەزموونێكی ڕوحی زۆر تایبەت و تاكییانە، هەرچی بە ناوی خۆشەویستی و حەزەوە لە نێوان مرۆڤەكان بوونی هەبوو، ناكرێ كەسانێك بیناسێنن بە عشق و لە دووتوێی ڕۆمانێكی هەژاردا، وەك تێما بیخەنەروو.ئیچمە بەو شیچوە سادەو ناڕوحییانە لە عشق گەیشتووین، بۆیە پەیوەندییە بە ناوعشق و خۆشەویستییەكانمان دەبنە سەرچاوەی ڕق، چونكە لەگەڵ كۆتایی هاتنی ئەو حەزە و تێركردنی، ئیدی وردە وردە ئەو بە ناو پەیوەندییەی گوایا دەلالەت لە عشق و خۆشەویستی ڕاستەقینە دەكات، دەسبەجێ نامێنێت وەك ئەوەی ئێستا لە كۆمەڵگەی ئێمەدا باوە و دەرهاویشتەكانیشی لە سەر ژیانی خێزانی و كۆمەڵایەتی كۆمەڵگە دەبینین. دواجار دەڵێم، ناوەڕۆكی ئەم ڕۆمانە هیچ پەیوەندی بە عشقەوە نییە، ئەوەشی وەك عشق خراوتە ڕوو، جگە لە دیوە شەهوانی و غەریزە سێكسییەكە هیچی تر نییە. ئەمە وێرای ئەوەی چەندین هەڵەی زمانەوانی، گێڕانەوە، بابەتی لە ڕۆمانەكەدا هەن، كەلای خۆمان پەراوێزمان كردوون و ئاماژەمان پێ نەكردن.
سەرچاوە وپەراوێزەكان:
1_ حەشری ئاشقان، ڕۆمان، نووسینی: زەردەشت نورەدین، بڵاوكراوەی كتێبخانەی ڕۆمان، ساڵی چاپ 2022. 2 پرسیارەكانی خۆشەویستی، نووسینی :فەوزییە دریع، وەرگێڕانی: عەبدوڵا محمود زەنگەنە، بڵاوكراوەی ئەندێشە 2019، ل 378. 3 هس پ، ل 421.
4_ حەشری ئاشقان، نووسینی: زەردەشت نورەدین، بڵاوكراوەی كتێبخانەی ڕۆمان، ساڵی چاپ 2022. 5 عشق و دەركەوتەكانی لە ئەدەبیاتی كوردیدا، نووسینی: محمەد تاتانی، بڵاوكراوەی: ناوەندی كولتووری كۆچ، ساڵی چاپ 2023، ل 198 . 6 پرسیارەكانی خۆشەویستی، نووسینی: فەوزییە دریع، وەرگێڕانی: عەبدوڵا محمود زەنگەنە، بڵاوكراوەی ئەندێشە 2019، ل 389. 7 حەشری ئاشقان، نووسینی: زەردەشت نورەدین، بڵاوكراوەی كتێبخانەی ڕۆمان، ساڵی چاپ 2022، ل 225. 8 عشق و دەركەوتەكانی لە ئەدەبیاتی كوردیدا، نووسینی: محمەد تاتانی، بڵاوكراوەی: ناوە ندی كولتووری كۆچ، ساڵی چاپ _2023، ل 198.
*ئەم بابەتە لە هزرو هونەری ڕۆژنامەی خەبات ژمارە (201) لە 30/1/2025 بڵاوكراوەتەوە.